Bài giảng Đại cương bệnh học thủy sản - Chương 1: Khái niệm cơ bản về bệnh học và bệnh học thủy sản - Đỗ Thị Hòa

Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 1
ĐẠI CƯƠNG BỆNH 
HỌC THỦY SẢN
Phần lý thuyết: 30 
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 2
GIỚI THIỆU MÔN HỌC
MỤC TIÊU MÔN HỌC
 Kiến thức: Môn học này nhằm trang bị cho sinh 
viên ngành nuôi trồng thủy sản những kiến thức:
- Lịch sử phát triển và những thành tựu 
- Khái niệm về bệnh học và bệnh học thủy sản, 
- Khái niệm về bệnh truyền nhiễm, bệnh KST và 
bệnh do yếu tố vô sinh
- Quá trình bệnh lý trong cơ thể của ĐVTS
- Quan hệ giữa KST- KC -MT
- Quản lý sức khỏe ở ĐVTS
- Các loại thuốc, tác dụng, cách dùng
> Kỹ năng: - Dùng thuốc trong NTTS
- Biện pháp quản lý sức khỏe ĐVNTS
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 3
GIỚI THIỆU MÔN HỌC
Các quá trình 
bệnh lý cơ bản 
ở ĐVTS
Thuốc và dùng 
thuốc trong
NTTS
Khái niệm về 
nhiễm và bệnh 
ký sinh trùng
Biện pháp tổng hợp
quản lý sức khỏe 
ĐVTS
Các kiến thức
chung về bệnh
học và bệnh
học TS
NỘI DUNG
CHÍNH
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 4
GIỚI THIỆU MÔN HỌC
Là lĩnh vực 
kiến thức quan trọng
, đặc biệt khi NT
TS thâm canh
Học ở học kỳ 
7 hoặc 8
Sau các môn 
cơ bản, cơ sở 
Cùng lúc hay sau
các môn KTCN
Là môn học
chuyên ngành
Vị trí của môn
BHTS
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 5
GIỚI THIỆU MÔN HỌC
Các môn học 
cơ bản
Các môn học
cơ sở
Các môn học 
chuyên ngành
CÁC MÔN HỌC
LIÊN QUAN
Môn 
sinh 
học
Môn 
sinh 
thái
Môn vi 
sinh vật 
học ĐC
Môn 
miễn 
dich
Môn 
hóa 
học
Môn 
sinh lý
Môn vi 
vật ứng 
dụng
Môn quản lý chất 
lượng nước
Môn quản lý chất 
lượng nước
Môn dinh dưỡng và 
thức ăn cho NTS
Các môn học 
chuyên ngành khác
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 6
GIỚI THIỆU MÔN HỌC
 LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA MÔN HỌC BỆNH HỌC TS
 Thế giới
• Cuối thế kỷ 19: Bắt đầu nhưng còn sơ khai 
• Năm 1929: Dogiell đưa ra phương pháp NC ký sinh trùng ở cá
• Từ 1929- 1970: các thành tựu NC về ký sinh trùng ở cá
• Từ 1970 đến nay:
 NC về bệnh ở nhiều đối tượng TS khác nhau: cá, giáp xác, ĐVTM
 NC nhiều loại bệnh khác nhau: 
• Bệnh do ký sinh trùng ký sinh 
• Bệnh do virus gây ra ở ĐVTS
• Bệnh do vi khuẩn gây ra ở ĐVTS
• Bệnh do nấm gây ra ở ĐVTS
• Bệnh do các yếu tố vô sinh
 NC thuốc và dùng thuốc để phòng trị bệnh ở ĐVTS: Vaccine, kháng sinh
 Đề xuất các biện pháp chẩn đoán bệnh: đơn giản tới hiện đại
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 7
GIỚI THIỆU MÔN HỌC
 LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA MÔN HỌC BỆNH HỌC TS
 ViỆT NAM
• Trước năm 1960: chưa có
• Từ năm 1960 đến 1990: nghiên cứu về KST và bệnh KST ở cá
 NC khu hệ KST ký sinh ở cá nước ngọt ở miền Bắc VN- Hà Ký &CTV
 NC khu hệ KST ký sinh ở cá nước ngọt ở miền Trung và Tây Nguyên- Nguyễn 
Thị Muội, Đỗ Thị Hòa & CTV
 NC khu hệ KST ký sinh ở cá nước ngọt ở miền Nam- Bùi Quang Tề & CTV
 NC khu hệ KST ký sinh ở một số loài cá biển có giá trị kinh tế ở Khánh Hòa-
Nguyễn Thị Muội, Đỗ Thị Hòa & CTV
• Từ năm 1990- 2002: 
 Nghiên cứu bênh ở tôm sú nuôi
 Nghiên cứu bệnh truyển nhiễm ở cá nước ngọt
 Nghiên cứu các phương pháp chẩn đoán và phòng trị bệnh ở tôm, cá
• Từ năm 2002-nay
 Nghiên cứu bệnh trên cá biển nuôi
 Nghiên cứu bệnh trên ốc hương nuôi
 Nghiên cứu bệnh ở cua, tôm hùm nuôi
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 8
Chương I
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH HỌC VÀ BỆNH 
HỌC THỦY SẢN
Định nghĩa về bệnh:
Tác nhân gây 
bệnh tác động
Tác nhân gây 
bệnh xâm nhập
Hoạt động sống bị rối loạn
Hoạt động sống bị ngừng trệ
Hoạt động sống bị phá hủy
Hoạt động 
sống bình 
thường
Xuất 
hiện các 
dấu hiệu 
bệnh lý
Con cá 
này đã 
bị 
bệnh
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 9
Chương I
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH HỌC VÀ BỆNH 
HỌC THỦY SẢN
 Phân loại bệnh – căn cứ vào tác nhân gây bệnh
Bệnh do 
sinh vật
Bệnh do 
yếu tố vô 
sinh
BỆNH 
Bệnh do sinh vật không ký sinh (bệnh địch hại)
Bệnh do sinh 
vật ký sinh
Bệnh do virus, vi khuẩn, nấm 
ký sinh (Bệnh truyền nhiễm)
Bệnh do động vật ký sinh 
(Bệnh ký sinh trùng)
Bệnh do yếu tố môi trường
Bệnh do yếu tố dinh dưỡng
Bệnh do yếu tố di truyền
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 10
PHÂN LOẠI BỆNH DỰA VÀO TÁC NHÂN
BỆNH Ở ĐVTS
BỆNH CÓ SỰ 
CẢM NHIỄM
(INFECTIOUS DISEASES
BỆNH KHÔNG CÓ SỰ 
CẢM NHIỄM
(NON INFECTIOUS DISEASE
Bệnh 
do virus
Bệnh 
do vi 
khuẩn
Bệnh 
do 
nấm
Bệnh 
do ký 
sinh 
trùng
Bệnh 
do MT
Bệnh 
do 
dinh 
dưỡng
Bệnh 
do di 
truyền
Bệnh 
do 
dich 
hai
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 11
Chương I
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH HỌC VÀ BỆNH 
HỌC THỦY SẢN
 Phân loại bệnh – căn cứ vào phạm vi gây tác hại
BỆNH
CẢM NHIỄM 
CỤC BỘ
CẢM NHIỄM 
HỆ THỐNG
Gây tác hại bộ phận
Gây tác hại hệ thống
Nhiễm 
trùng 
máu
Xâm nhập vào 
nhiều tổ chức 
cơ quan
Tác 
hại lớn
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 12
Chương I
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH HỌC VÀ BỆNH 
HỌC THỦY SẢN
 Phân loại bệnh – căn cứ vào tổ chức cơ quan bị 
tấn công và gây tác hại
BỆNH 
Bệnh ở hệ thống tiêu hóa
Bệnh ở hệ thống hô hấp
Bệnh ở hệ thống thần kinh
Bệnh ở hệ thống tuần hoàn
Bệnh ở hệ thống sinh dục
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 13
Chương I
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH HỌC VÀ BỆNH 
HỌC THỦY SẢN
 Phân loại bệnh – căn cứ vào mức độ nặng nhẹ 
của bệnh.
BỆNH
BỆNH 
CẤP TÍNH
BỆNH 
THỨ CẤP
TÍNH
BỆNH 
MÃN TÍNH
Bệnh 
xảy 
ra đột 
ngột
Diễn 
biễn 
bệnh 
nhanh
Tỷ lệ 
nhiễm 
cao ở 
đàn
Gây 
chết 
cao, tác 
hại lớn
Bệnh 
xảy ra 
rất từ 
từ
Diễn 
biễn 
bệnh 
chậm
Gây 
chết 
rải rác
Tác hại 
chủ yếu 
lên sinh 
trưởng
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 14
Chương I
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH HỌC VÀ BỆNH 
HỌC THỦY SẢN
Các thời kỳ phát triển của bệnh
 Thời kỳ ủ bệnh: từ khi xâm nhập đến xuất hiện bệnh lý đầu
 Thời kỳ tự phát: Từ khi bắt đầu đến khi bệnh lý rõ ràng
 Thời kỳ phát triển: Đây là thời kỳ bệnh nặng nhất
 Thời kỳ tiếp theo: 
• Thời kỳ hồi phục
• Thời kỳ chưa hoàn toàn hồi phục
• Thời kỳ không hồi phục
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 15
Chương I
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH HỌC VÀ BỆNH 
HỌC THỦY SẢN
 Đặc điểm của bệnh ở ĐV thủy sản
Trên ĐVTS
thường nhiễm TNGB, 
Sức đề 
kháng của 
vật chủ
Đặc điểm 
của bệnh ở
ĐVTS
Bệnh xảy ra ở ĐVTS
do nguyên nhân đa yếu tố
Bệnh ở ĐVTS 
thường khó chữa,
tốn kém và ít 
hiệu quả
Khó phát 
hiện sớm
Khó dùng 
thuốc
Chữa bệnh 
quần thể 
nên tốn 
Điều kiện 
môi 
trường
Độc lực 
của tác 
nhân
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 16
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
1. ĐỊNH NGHĨA
1.1. Hiện tượng truyền nhiễm
Virus
Vi khuẩn
Nấm
Khỏe 
mạnh Biến đổi tổng hợp
Biến đổi cục bộ
Nhiễm trùng
Chưa biểu 
hiện bệnh lý
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 17
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH TRUYỀN 
NHIỄM
 Khái niệm bệnh truyền nhiễm
Virus
Vi khuẩn
Nấm
Khỏe 
mạnh Biến đổi tổng hợp
Biến đổi cục bộ
Nhiễm trùng
Xuất hiện bệnh 
lý đặc thù
Bệnh truyền nhiễm là kết quả quá trình xâm nhập của tác nhân 
gây bệnh là Virus, vi khuẩn, nấm và sự cảm thụ của cơ thể vật 
chủ dưới tác động của các điều kiện ngoại cảnh.
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 18
Một số ví dụ về bệnh truyền nhiễm
Máu của tôm hùm bị bệnh sữa và tôm hùm khỏe
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 19
BỆNH VIRUS MBV
HÌnh ảnh mô bệnh học gan tụy tôm khỏe (trái) và tôm bệnh (phải)
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 20
MBV
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 21
YHV
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 22
YHV
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 23
BỆNH HPV(Hepatopanceatic Parvovirus)
Mô bệnh học của gan tụy tôm he
bị bệnh HPV với các các dấu 
hiệu mô học đặc thù
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 24
BỆNH NHIỄM TRÙNG MÁU DO 
EDWARDSIELLA Ở CÁ
- Nội tạng sưng 
to, xuất hiện các 
đốm trắng nhỏ ở 
lách và thận. Đặc 
biệt ở đầu thận.
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 25
BỆNH MỦ GAN Ở CÁ DA TRƠN VN
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 26
BỆNH NHIỄM TRÙNG MÁU DO 
EDWARDSIELLA Ở CÁ
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 27
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
Đặc trưng chính của bệnh truyền nhiễm
Đặc trưng chính của 
bệnh truyền nhiễm
BTN có 
khả 
năng 
lây lan 
mạnh
Tác nhân 
gây bệnh 
BTN có 
độc lực 
cao, xâm 
lấn 
nhanh
Thường gây 
ra các bệnh 
nhiễm trùng 
hệ thống ở 
vật chủ
BTN hay 
thể hiện 
ở dạng 
bệnh cấp 
tính
BTN thường 
gây tác hại 
lớn, khó 
hoặc không 
thể chữ trị
Bệnh do vi 
khuẩn hoặc 
nấm thì có 
thể trị nhưng 
hiệu quả thấp
BTN do 
virus 
chưa có 
thuốc để 
trị
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 28
Chương I:..
I. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
 Nguồn gốc của tác nhân gây bệnh truyền nhiễm
Nguồn gốc bên ngoài
Nguồn gốc của tác nhân gây BTN
Nguồn gốc bên trong
Tồn 
tại tự 
do 
trong 
nước, 
đáy ao
Tồn tại ở 
nguồn 
thức ăn 
dùng 
hàng 
ngày
Tồn tại 
trong 
xác 
của ĐV 
bị 
bệnh
Tồn tại 
ở sinh 
vật 
mang vi 
rus hay 
VK
VK đã nằm 
trong cơ 
thể chờ co 
hội gây 
bệnh
Sức khỏe của 
vật chủ cũng 
quyết định 
bệnh có hay 
không
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 29
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
Con đường lây lan
CON ĐƯỜNG 
LÂY LAN 
CỦA BTN
Lây theo
trục ngang
Lây theo
trục dọc
Lây theo 
dòng nước
Lây 
do tiếp xúc
Trực tiếp
Lây theo 
Con đường
di cư
Do sự di 
chuyển của SV 
mang TNGB
Lây theo 
dụng cụ 
dùng 
Lây từ mẹ 
sang con 
trực tiếp
Lây từ mẹ 
sang con 
gián tiếp
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 30
< Biological Cycle of WSSV ,
; Carrier
Patent Infection
Disease
CANNIBALISM 
IMMERSION

Survivors

Mortality
Horizontal Cycle
DISEASE 
TRIGGER
Latent Infection
Vertical Cycle
JUVENILE 
SUB-ADULTS
POST-LARVAEMYSIS 
ZOEA 
NAUPLII
EGGS
BROODSTOCK
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 31
CHU KỲ SINH HỌC CỦA MBV
TÔM BỐ MẸ(+)
Trứng 
(-)
Nauplius (-)
Zoae (+) Mysis (+) Postlarvae(+)
chết
Sống sót
MÃN TÍNH, 
CÒI CỌC, Phân (+)
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 32
Chương I:..
I. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
QUA CÁC 
VẾT 
THƯƠNG
THEO 
ĐƯỜNG 
SINH DỤC
CẢM 
NHIỄM
TRỰC TiẾP 
LÊN DA,
THEO 
ĐƯỜNG 
TuẦN HOÀN
THEO 
ĐƯỜNG
HÔ HẤP
THEO 
ĐƯỜNG
TIÊU HÓA
ĐVTS
CON ĐƯỜNG XÂM NHẬP 
CỦA TÁC NHÂN GÂY BTN
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 33
Chương I:..
I. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
CON ĐƯỜNG
XÂM NHẬP
Xâm nhập 
Chủ động
Xâm nhập
Bị động
Có khả
năng bám 
dính tiết men 
xâm nhập
không cần 
đến các 
thương tổn 
bề mặt
Qua các vết 
thương tổn 
ở da, mang
Xâm nhập 
qua đường 
tiêu hóa
Xâm nhập 
qua đường 
hô hấp
CON ĐƯỜNG XÂM NHẬP 
CỦA TÁC NHÂN GÂY BTN
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 34
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
 MỐI QUAN HỆ GiỮA BỆNH TRUYỀN NHIỄM Ở ĐVTS VÀ 
SỨC KHỎE CON NGƯỜI
 Chưa có thông tin nào về bệnh virus ở ĐVTS có thể lây sang người
 Có một số vi khuẩn gây bệnh ở ĐVTS có thể gây bệnh ở người:
• Vibrio parahaemolyticus
• Vibrio alginolyticus
• Clostridium botulinum,
• Salmonella enteritidis, 
• Proteus vulgaris
• Salmonella suipestifer,
 Chưa có thông tin nào về nấm gây bệnh ở ĐVTS có thể lây nhiễm 
và gây bệnh cho con người
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 35
. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
Hiện tượng KS
CÁC PHƯƠNG
THỨC SỐNG 
CỦA SINH VẬT
SỐNG 
TỰ DO
SỐNG 
CỘNG 
SINH
SỐNG 
HỘI SINH
SỐNG 
HOẠI SINH
SỐNG 
KÝ SINH
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 36
Chương I:..
II. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
Ký sinh ở trên bề mặt cơ thể 
Lấy chất dinh dưỡng
Ký sinh ở trong cơ thể
Phá hủy các tổ chức cơ quan
Thể hiện
ra bên ngoài
các dấu hiệu 
bệnh lý
KHÁI NỆM VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
Gầy yếu, chậm lớn, chết
Sán lá 
song 
chủ
Sán 
lá 
đơn 
chủ
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 37
Chương I:..
II.KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
Một số khái niệm về bệnh KST
Ký chủ
Ký sinh trùng
Ký chủ trung gian
Ký chủ cuối cùng
Ký chủ bắt buộc
Ký chủ không bắt buộc
Ký chủ dự trữ
Ký chủ đặc hữu
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 38
Chương I:..
II.KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
CÁC HÌNH 
THỨC KÝ 
SINH CỦA 
KST
Ký sinh tạm thời
Ký sinh cố định
Ký sinh cố định giai đoạn
Ký sinh cố định vĩnh viễn
Ký sinh Cố định vĩnh viễn có thay đổi KC
Ký sinh Cố định vĩnh viễn không thay đổi KC
Hình thức siêu ký sinh
Căn cứ vào tính chất 
ký sinh của ký sinh 
trùng
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 39
Bệnh trùng bào tử Goussiosis
Hình thức sinh sản và 
chu kỳ phát triển của 
bào tử trùng
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 40
Bệnh do Digenea ký sinh ở ĐVTS
Chu kỳ phát triển của sán lá song chủ Opisthorchis
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 41
II. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
 Căn cứ vào vị trí ký sinh
CÁC HÌNH 
THỨC KÝ 
SINH CỦA 
KST
Nội ký sinh
Ngoại ký sinh
KS ở mang
KS ở da, vây
KS ở hốc mũi, 
khe mang
KS ở đường tiêu hóa 
KS ở trong mạch máu
KS ở các nội tạng: 
gan, thận, lách, não 
Ngoại nội bào
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 42
II. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
SINH VẬT SỐNG
TỰ DO
DO SỰ QUYEN 
DẦN CỦA MỐI 
QUAN HỆ DINH
DƯỠNG
DO SỰ QUYEN 
DẦN CỦA HiỆN 
TƯỢNG RƠI NGẪU 
NHIÊN VÀO RUỘT
MỘT SV KHÁC
KHẢ NĂNG THÍCH NGHI CỦA SINH 
VẬT VỚI ĐiỀU KiỆN SỐNG
CHUYỂN SANG ĐỜI 
SỐNG KY SINH
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 43
KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
 Sự thích nghi của KST với đời sống ký sinh
Sinh vật sống 
tự do
Sinh vật sống 
ký sinh
Chủ động
Bị động
Cơ quan vận
động kém 
phát triển
Cơ quan 
tiêu hóa kém
phát triển
Cơ quan 
Cảm giác kém
phát triển
Cơ quan bám 
phát triển
Cơ quan sinh
sản phát triển
Sự thay đổi 
trong hoạt động
sinh lý
Các đặc điểm thích nghi
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 44
II. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
Một số loại cơ quan 
bám của KST
Trichodina spp Giun đầu gai Sán dây
Copepoda KSCơ quan bám của sán 
lá đơn chủ
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 45
III. QUAN HỆ GIỮA SVKS- KÝ CHỦ-MÔI TRƯỜNG
Ký chủ
Môi 
trường
Sinh vật 
Ký sinh
Sinh vật ký sinh Ký chủ
Sinh vật ký sinh Môi trường
SV ký sinh SV ký sinh
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 46
III. QUAN HỆ GIỮA SVKS- KÝ CHỦ- MÔI TRƯỜNG
 Tác động của SV ký sinh lên ký chủ
Tác động cơ học gây thương tổn
Tác động đè nén làm tắc
Tác động hóa học gây rối loạn hoạt 
động của các tổ chứ cơ quan
Lấy chất dinh dưỡng gây suy kiệt sức khỏe
Mở đường cho tác nhân khác cảm nhiễm
KST có thể là sinh vật trung gian truyền bệnh
SINH VẬT
KÝ SINH
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 47
Cá bống tượng bị bệnh do VK 
Flexibacter ký sinh
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 48
BỆNH COLUMNARIS Ở CÁ NƯỚC MẶN
Cá mú bị bệnh thối đuôi 
do Flexibacter maritimus
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 49
BỆNH DO VI KHUẨN VIBRIO
(Bệnh Vibriosis)
Bệnh đỏ mang và đỏ thân trên tôm sú có liên 
quan tới sự cảm nhiễm của Vibrio spp trong gan 
tụy tôm bệnh
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 50
Bệnh Vibriosis
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 51
) BỆNH DO VI KHUẨN VIBRIO
(Bệnh Vibriosis
Cá mú bị bệnh xuất huyết lở loét do cảm nhiễm VK Vibrio spp
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 52
Bệnh do Aeromonas spp di động
Cá trắm cỏ bị bệnh xuất huyết do Aeromonas spp có tiên 
mao, có khả năng di động
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 53
BỆNH ĐỈA CÁ
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 54
Sán lá đơn chủ ký sinh ở mang cá 
nước ngọt, lợ và mặn
Monogenea ký sinh ở mang của cá
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 55
Bệnh do giun đầu gai- Acanthocephala
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 56
Rào chắn tế bào
Rào chắn ngoại 
biên
Rào chắn dịch thể
SINH VẬT
KÝ SINH
Hệ thống miễn dịch tự 
nhiên (cá,giáp xác, 
ĐVTM)
Hệ thống miễn dịch đặc 
hiệu (ĐV có xương 
sống)
Tác động của vật chủ lên sinh vật ký sinh
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 57
Tác động của vật chủ lên sinh 
vật ký sinh
 Rào chắn ngoại biên (rào chắn cơ học)
- Vỏ kitin của giáp xác
- Vỏ đá vôi của ĐVTM
- Da và vẩy của cá
- Niêm mạc ruột
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 58
Tác động của vật chủ lên sinh 
vật ký sinh
Rào chắn tế bào
 Một số bạch cầu ở cá có khả năng thực bào để 
tiêu diệt tác nhân gây bệnh- đại thực bào
 Khả năng tiêu diệt TNGB của tế bào giết tự 
nhiên (tế bào có tính độc tự nhiên)
 Tăng sinh để bao vây tạo kén, cô lập tác nhân 
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 59
Tác động của vật chủ lên sinh 
vật ký sinh
Rào chắn dịch thể
 Kháng thể (antibody) ở cá
 Các chất gây ngưng kết, kết hoạt tác nhân 
gây bệnh
 Các loại enzyme
 Protein hoạt hóa C
 .
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 60
HỆ THỐNG MIỄN DỊCH 
CỦA CÁ VÀ GIÁP XÁC
Có 2 hệ thống miễn dịch
1. Hệ thống miễn dịch tự nhiên
2. Hệ thống miễn dịch đặc hiệu
Chỉ có 1 hệ thống miễn dịch
1. Hệ thống miễn dịch tự nhiên
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 61
SỰ GIỐNG VÀ KHÁC NHAU CỦA 
2 HỆ THỐNG MIỄN DỊCH
MIỄN DỊCH TỰ NHIÊN
 Tồn tại 3 rào chắn
 Phản ứng ngay tức thời 
khi có kháng nguyên xâm 
nhập vào cơ thể
 Không có tính đặc hiệu 
với từng kháng nguyên
 Không có khả năng ghi 
nhớ cấu trúc của kháng 
nguyên
MIỄN DỊCH ĐẶC HIỆU
 Tồn tại 3 rào chắn
 Phản ứng chậm hơn, cần 
khoảng thời gian mới có đáp 
ứng MD
 Có khả năng nhận biết 
kháng nguyên và phản ứng 
lựa chọn, ưu tiên
 khả năng ghi nhớ cấu trúc 
kháng nguyên, có đáp ứng 
nhắc lại nhanh và mạnh hơn 
lần đầu
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 62
CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI ĐÁP ỨNG
MIỄN DỊCH Ở ĐVTS
ĐỘC TỐ
TRÌNH ĐỘ 
QUẢN LÝ
DINH 
DƯỠNG
HÓA CHẤT
KHÁNG SINH
MÔI 
TRƯỜNG
BỆNH 
MÃN TÍNH
BẢN CHẤT 
LOÀI CỦA
ĐVTS
ĐÁP ƯNG
MiỄN DỊCH
Ở ĐVTS
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 63
Kích thích sự phát triển của SVKS
Kìm hãm sự phát triển của SVKS
Tăng sức khỏe của vật nuôi 
Gây sốc giảm sức khỏe của 
ĐVTS
MÔI 
TRƯỜNG 
NGOẠI 
CẢNH
Tính mùa 
vụ của bệnh
Phân bố địa lý
của bệnh
Phòng bệnh
Kích thích bệnh
Bùng phát
Tác động của môi trường lên SVKS & vật nuôi
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 64
QUAN HỆ HỢP ĐỒNG
QUAN HỆ ĐỐI KHÁNG
Ký sinh trùng có
cùng nhu cầu dinh
dưỡng và sinh thái thường
ký sinh trên 1 KC và
xuất hiện cùng 1 mùa
Ký sinh trùng có
nhu cầu dinh dưỡng và sinh
thái khác nhau, thường không 
ký sinh trên 1 KC và
Không xuất hiện
cùng 1 mùa
Quan hệ giữa ký sinh trùng với ký sinh trùng
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 65
MỘT SỐ BỆNH LÝ CƠ BẢN Ở ĐVTS
KHÁI NIỆM VỀ QUÁ TRÌNH BỆNH LÝ
SINH VẬT 
KHỎE MẠNH
SINH VẬT 
BỊ BỆNH
Các hoạt động 
Sống diễn ra bình
thường 
Các hoạt động 
Sống rối loạn,
ngừng trệ hoặc 
bị phá hủy
QUÁ TRÌNH BỆNH LÝ
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 66
IV. MỘT SỐ BỆNH LÝ CƠ BẢN
 BỆNH LÝ Ở HỆ TUẦN HOÀN
 BỆNH LÝ Ở HỆ HÔ HẤP
 BỆNH LÝ Ở HỆ TIÊU HÓA
 BỆNH LÝ Ở HỆ THẦN KINH
 BỆNH LÝ Ở CƠ QUAN SINH SẢN 
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 67
BỆNH LÝ Ở HỆ THỐNG TUẦN HOÀN
 Xuất huyết
 Tắc mạch máu
 Thiếu máu
 Thay đổi thành phần máu
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 68
Hiện tượng xuất huyết
Hiện 
tượng 
xuất 
huyết
Xuất huyết trong
Xuất huyết ngoài
HẬU QUẢ:
- Thiếu máu
- Rối loạn các 
chức năng sống
- Mang nhợt nhạt
- Chết
NGUYÊN NHÂN:
-Tác động cơ học
-Tác động hóa học
- Độc tố của vi khuẩn
- Độc tố của virus
- Cơ quan bám của 
KST
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 69
Hiện tượng tắc mạch máu
Hiện 
tượng 
tắc 
mạch 
máu
Do ký sinh trùng KS ở 
trong mạch máu
Do hiện tượng đông 
máu
Do hiện tượng bọt khí
Do hiện tượng chèn ép
HẬU QuẢ:
- Máu không lưu thông
- Thiếu máu cục bộ
- Ứ đọng máu ở một tổ 
chức nào đó
-Tổ chức thiếu oxy và ứ 
đọng co2
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 70
Hiện tượng tắc mạch máu
 Cơ chế bệnh bọt khí do oxy
MANG ĐVTS
Hb + 02 Hb02
Phụ thuộc: 
DO, T0C, pH
TỔ CHỨC CƠ 
QUAN
Hb02 02 + Hb
Phụ thuộc vào 
O2 và C02
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 71
HiỆN TƯỢNG THIẾU MÁU
 Quá trình bệnh lý ở hệ tuần hoàn (tiếp theo)
HiỆN 
TƯỢNG 
THIẾU 
MÁU
Do hiện tượng xuất huyết
Do ký sinh trùng ký sinh
Do thiếu dinh dưỡng
Do nhiễm các bệnh mãn tính
Thiếu 
máu số 
lượng
Thiếu 
máu 
chất 
lượng
Dấu hiệu:
-Nhợt nhạt
-Mang tái
-Gầy yếu
-Chậm lớn
-Chết
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 72
HIỆN TƯỢNG THAY ĐỔI THÀNH PHẦN MÁU
HIỆN 
TƯỢNG 
THAY ĐỔI 
THÀNH 
PHẦN MÁU
Thay đổi số lượng bạch cầu
Thay đổi số lượng hồng cầu
Thay đổi công thức bạch cầu
Thay đổi hàm lượng protein
Do sinh lý:
- Giai đoạn phát triển
- Thời điểm no hay đói
-Sự phát triển tuyến sinh dục
Do bệnh lý:
- Bệnh do dinh dưỡng
- KST hút máu, dinh dưỡng
- Các bệnh TN 
- Hiện tượng xuất huyết
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 73
bệnh lý ở hệ thống hô hấp
Diễn 
biến 
bệnh lý 
thường 
gặp
Mang tiết nhiều dịch nhầy
Mang thương tổn hoại tử
Mang đổi màu sắc không BT
Cơ thể ĐVTS có màu đen tối
ĐVTS bị bệnh thường nổi đầu
ĐVTS bị bệnh thường dạt bờ
Chết rải rác tới hành loạt
NGUYÊN NHÂN:
-Hàm lượng oxy thấp
-Hàm lượng oxy quá cao
-Vi khuẩn, virus, nấm , KST
-Phản ứng miễn dịch của 
KC
-Các bệnh về tuần hoàn
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 74
BỆNH DO VI KHUẨN CHLAMYDIA
BỆNH U LỒI BIỂU BÌ (EPITHELIOCYSTIS) Ở CÁ
Tơ mang cá Rô phi 
nhiễm u lồi biểu bì sau 
khi đã cố định trong 
Buffer Formalin 10%
-
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 75
BỆNH DO VI KHUẨN CHLAMYDIA
BỆNH U LỒI BIỂU BÌ (EPITHELIOCYSTIS) Ở CÁ
MÔ HỌC MANG CÁ KHOẺ
(H&E, 200x, Phan Thị vân)
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 76
BỆNH DO VI KHUẨN CHLAMYDIA
BỆNH U LỒI BIỂU BÌ (EPITHELIOCYSTIS) Ở CÁ
U LỒI BiỂU BÌ TRÊN CÁC TƠ MANG CÁ BỆNH (E) 
VÀ CÁC TƠ MANG BỊ DÍNH LẠI (H&E, 600x)
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 77
BỆNH DO VI KHUẨN CHLAMYDIA
BỆNH U LỒI BIỂU BÌ (EPITHELIOCYSTIS) Ở CÁ
- Tại vị trí có u lồi, các 
tơ mang dính bết vào 
nhau do phù nề,
- Phản ứng của cơ thể 
ký chủ: tăng sinh tế 
bào và dịch nhày tiết ra 
nhiều, sự xâm nhập 
của các tế bào máu
(Nhuộm với H &E)
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 78
BỆNH DO VI KHUẨN CHLAMYDIA
BỆNH U LỒI BIỂU BÌ (EPITHELIOCYSTIS) Ở CÁ
Các tế bào xung 
quanh u biểu bì 
tăng sinh, méo mó 
và dịch nhày tiết ra 
đã chèn kín các tơ 
mang, ngăn cản 
quá trình lấy Oxy 
của cá bệnh
(Nhuộm với H &E)
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 79
BỆNH DO VI KHUẨN CHLAMYDIA
BỆNH U LỒI BIỂU BÌ (EPITHELIOCYSTIS) Ở CÁ
Chụp dưới kính hiển 
vi quang học với 
bệnh epitheliocystis 
ở cá hồi đại tây 
dương . 
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 80
BỆNH DO VI KHUẨN CHLAMYDIA
BỆNH U LỒI BIỂU BÌ (EPITHELIOCYSTIS) Ở CÁ
Chụp dưới kính 
hiển vi quang học 
với bệnh 
epitheliocystis ở 
cá hồi đại tây 
dương . 
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 81
Bệnh lý ở hệ thống tiêu hóa
DiỄN 
BiẾN 
BỆNH 
LÝ Ở HỆ 
THỐNG 
TIÊU 
HÓA
Tiêu hóa và hấp thu kém
Sinh trưởng, phát triển chậm
Kém ăn hoặc bỏ ăn
Tắc ruột do ký sinh trùng
Lủng ruột do KST. KS.
Viêm loét niêm mạc ruột
NGUYÊN NHÂN:
-Nhiễm vi khuẩn đường ruột
-Nhiễm kST đường ruột
-Gan, tụy, mật bị thương tổn do 
các tác nhân khác nhau
-Do thức ăn bị nhiễm nấm mốc
-Dùng nhiều kháng sinh theo 
con đường thức ăn
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 82
(Necrotising Hepatopancreatitis disease – NHP)
Sự chiếm chỗ của các tế bào vi khuẩn trong tế bào gan 
tụy tôm bị hoại tử (Mẫu nhuộm Giemsa)
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 83
Mô gan tụy bị họai tử
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 84
Vùng họai tử trong mô gan tụy ở 
tôm trưởng thành
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 85
CÁC DẤU HIỆU NHIỄM KHUẨN 
KHÁC Ở GAN TỤY CỦA TÔM HE
Hiện tượng 
hoại tử ở mô 
gan tụy với sự 
bao vây 
củacác tế bào 
máu
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 86
Hiện tượng 
hoại tử ở mô 
gan tụy với 
sự bao vây 
củacác tế bào 
máu
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 87
Hiện tượng hoại tử 
ở mô gan tụy với 
sự bao vây củacác 
tế bào máu