Bài giảng Đại cương bệnh học thủy sản - Chương 3: Quản lý sức khỏe thủy sản (Aquatic animal health management) - Đỗ Thị Hòa

Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 1
CHương3: QUẢN LÝ SỨC KHỎE 
THỦY SẢN 
(Aquatic Animal Health 
Management)
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 2
khái niệm về công tác
quản lý sức khỏe
QUẢN LÝ 
SỨC KHỎE ĐỘNG VẬT
THỦY SẢN
CÁC NHÀ 
QUẢN LÝ
CÁC NHÀ 
KHOA HỌCCÁC DOANH
NGHIỆP
NGƯỜI TRỰC 
TiẾP NTTS Ở
ĐỊA PHƯƠNG
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 3
TÌNH HÌNH NC & QUẢN LÝ BỆNH Ở ĐVTS
CÁC ĐỐI 
TƯỢNG NUÔI 
THỦY SẢN CẦN
QUẢN LÝ
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 4
TÌNH HÌNH NC & QUẢN LÝ BỆNH Ở ĐVTS
Bệnh do 
virus
Bệnh do 
vi khuẩn
Bệnh do 
nấm KS
Bệnh do ký 
sinh trùng
Bệnh do 
dinh dưỡng
Bệnh do 
môi trường
CÁC LOẠI 
BỆNH CẦN 
QUẢN LÝ
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 5
HỆ THỐNG QUẢN LÝ SỨC KHOẺ ĐVTS
Ở VIỆT NAM
BỘ NÔNG NGHIỆP &PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
CỤC THÚ Y CÁC VIỆN NGHIÊN 
CỨU TS I, II & III
CÁC TRƯỜNG ĐẠI 
HỌC CÓ NC VỀ BỆNH 
THUỶ SẢN
CHI CỤC 
NUÔI CỦA 
CÁC ĐỊA 
PHƯƠNG
TRUNG 
TÂM 
KHUYẾN 
NGƯ Ở 
CÁC TỈNH 
CÁC 
PHÒNG 
THÍ 
NGHIỆM 
BỆNH TS
CÁC 
NHÀ 
KHOA 
HỌC 
BỆNH TS
PHÒNG 
TN 
BỆNH 
CỦA 
ĐỘNG 
VẬT TS
CÁC GIÁO 
VIÊN & 
KT VIÊN 
NGHIÊN 
CỨU VỀ 
BỆNH TS
CÁC TRẠM KIỂM DỊCH TS CÁC TRANG TRẠI NTTS CÁC TRANG TRẠI NTTS
CHI CỤC 
THUS Y 
CỦA CÁC 
ĐỊA 
PHƯƠNG
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 6
CƠ SỞ ĐÁNH GIÁ TÌNH TRẠNG SỨC 
KHỎE ĐVTS
NHỮNG CĂN 
ĐÁNH GIÁ SỨC 
KHỎE ĐVTS
Căn cứ vào trạng thái hoạt động
Căn cứ vào màu sắc của mang
Căn cứ vào màu sắc cơ thể
Căn cứ vào vỏ, cơ của vật nuôi
Căn cứ vào đường ruột của vật nuôi
Căn cứ tỷ lệ giũa đầu thân và đuôi
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 7
NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN GÂY BỆNH
NGUYÊN NHÂN
GÂY BỆNH
LÀ TÁC NHÂN
GÂY BỆNH
XÂM NHẬP ĐÚNG 
ĐƯỜNG
CÓ ĐỘC LỰC 
CAO ĐỂ CHIẾN 
THẮNG HTMD
MẬT ĐỘ 
TNGB
CHỦNG
LOẠI
MÔI 
TRƯỜNG
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 8
ĐIỀU KIỆN GÂY BỆNH
SỨC ĐỀ KHÁNG 
CỦAVẬT NUÔI
ĐIỀU KIỆN 
MÔI TRƯỜNG
ĐIỀU KIỆN GÂY BỆNH
Ở ĐỘNG VẬT THỦY SẢN
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 9
CÁC MÔ HÌNH SINH THÁI BỆNH
MÔ HÌNH TAM GIÁC
VẬT CHỦ MÔI TRƯỜNG
TÁC NHÂN GB
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 10
CÁC MÔ HÌNH SINH THÁI BỆNH
MÔ HÌNH MẠNG (Của bệnh đốm trắng –WSSVD)
CÁC YẾU TỐ BÊN NGOÀI CÁC YẾU TỐ BÊN TRONG
CHỦNG LOẠI- LOÀI
GIAI ĐOẠN PT
ỨC CHẾ BỆNH KÍCH THÍCH BÊNH
VIRUS WSSV
NHIỆT ĐỘ THẤP
PH CAO VÀ DAO Đ
SỐC ĐỘ MẶN 
MÔI 
TRƯỜNG 
THÍCH 
HỢP, Ổn 
định
DINH 
DƯỠNG 
CÂN 
BẰNG
BỆNH
WSSVD
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 11
CÁC MÔ HÌNH SINH THÁI BỆNH
MÔ HÌNH BÁNH XE
G
1
A B
C
2
1. YẾU TỐ NỘI SINH
2. YẾU TỐ NGOẠI SINH
G. GEN DI TRUYỀN
A. YẾU TỐ SINH VẬT HỌC
B. YẾU TỐ MT LÝ- HÓA HỌC
C. YẾU TỐ XÃ HÔI- CHĂM SÓC
P. TÁC NHÂN GÂY BỆNH
P
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 12
SỨC ĐỀ KHÁNG CỦA ĐVTS
ĐỘNG VẬT
THỦY SẢN
RÀO CHẮN 
NGOẠI BIÊN
RÀO CHẮN 
TẾ BÀO
RÀO CHẮN 
DỊCH THỂ
Da, vẩy, 
vỏ kitin, 
vỏ đá vôi, 
niêm mặc 
ruột,
Vai trò 
thực bào 
của tế 
bào máu
Vai trò diệt 
tế bào lạ 
của tế bào 
có tính 
độc tự 
nhiên
Vai trò 
bao vây 
tạo kén
Thể dịch dạng 
protein hoạt 
hóa C; Enzym 
phân hủy và 
chất gây 
ngưng kết
Kháng 
thể
BẢO VỆ CƠ THỂ ĐVTS
CÁC LOẠI RÀO CHẮN 
MIỄN DỊCH CỦA ĐVTS
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 13
RÀO CHẮN 
NGOẠI BIÊN
HỆ THỐNG
MIẾN DỊCH Ở
GIÁP XÁC
RÀO CHẮN 
TẾ BÀO
RÀO CHẮN 
DỊCH THỂ
VỎ KI 
TIN; 
NIÊM 
MẠC 
RUỘT
THỰC 
BÀO 
CỦA TẾ 
BÀO 
MÁU
TẾ 
BÀO 
GIẾT 
TỰ 
NHIÊN
BAO 
VÂY 
TẠO 
KÉN
KHẢ 
NĂNG 
ĐÔNG 
MẮU 
RẤT 
NHANH 
PROTEIN 
HOẠT 
HÓA
PHẢN 
ỨNG 
PHENOL 
HÓA
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 14
HỆ THỐNG
MIẾN DỊCH Ở
CÁ XƯƠNG
RÀO CHẮN 
NGOẠI BIÊN
RÀO CHẮN 
TẾ BÀO
RÀO CHẮN 
DỊCH THỂ
DA, 
VẨY,
NIÊM 
MẠC 
RUỘT
THỰC 
BÀO 
CỦA 
BẠCH 
CẦU
TẾ 
BÀO 
GIẾT 
TỰ 
NHIÊN
BAO 
VÂY 
TẠO 
KÉN
HOẠT 
ĐỘNG 
CỦA 
CÁC 
ENZYM
CÁC CHẤT 
GÂY 
NGƯNG 
KẾT
KHÁNG 
THỂ
.
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 15
SỰ GIỐNG VÀ KHÁC NHAU CỦA 
2 HỆ THỐNG MIỄN DỊCH
MIỄN DỊCH TỰ NHIÊN
 Phản ứng ngay tức thời 
khi có kháng nguyên xâm 
nhập
 Không có tính đặc hiệu 
với từng kháng nguyên
 Không có khả năng ghi 
nhớ cấu trúc của kháng 
nguyên
MIỄN DỊCH ĐẶC HIỆU
 Phản ứng chậm hơn, cần 
khoảng thời gian mới có đáp 
ứng MD
 Có khả năng nhận biết và 
phản ứng lựa chọn, ưu tiên
 khả năng ghi nhớ cấu trúc 
kháng nguyên, có đáp ứng 
nhắc lại nhanh và mạnh hơn 
lần đầu
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 16
HỆ THỐNG MIỄN DỊCH 
CỦA CÁ VÀ GIÁP XÁC
Có 2 hệ thống miễn dịch
1. Hệ thống miễn dịch tự nhiên
2. Hệ thống miễn dịch đặc hiệu
Chỉ có 1 hệ thống miễn dịch
1. Hệ thống miễn dịch tự nhiên
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 17
NHÂN TỐ MÔI TRƯỜNG VÀ BỆNH
MÔI 
TRƯỜNG
MÔI TRƯỜNG
LÀ TÁC NHÂN
GÂY BỆNH
MÔI TRƯỜNG
KÍCH THÍCH 
HOẶC KÌM
HÃM TNGB
MÔI TRƯỜNG
LÀM TĂNG HAY
GIẢM SỨC
ĐỀ KHÁNG
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 18
CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI
SỨC ĐỀ KHÁNG
CÁC YẾU TỐ 
ẢNH HƯỞNG TỚI
SỨC ĐỀ KHÁNG
Bản chất của vât nuôi
Vấn để dinh dưỡng
Tính trạng sốc
Lạm dụng kháng sinh 
và hóa chất
Ion kim loại nặng
Các bua hydro thơm
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 19
TIÊU DiỆT VÀ 
NGĂN CHĂN TNGB
QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG 
THÍCH HỢP VÀ ỔN ĐỊNH
NÂNG CAO SỨC KHỎE
CỦA ĐVTS
TÁC NHÂN
MÔI 
TRƯỜNG
SỨC
KHỎE
VẬT 
NUÔI
NGUYÊN NHÂN VÀ ĐiỀU 
KiỆN BÙNG PHÁT BỆNH Ở 
ĐỘNG VẬT THỦY SẢN
CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỂ QUẢN LÝ BỆNH Ở ĐVTS
D = P + H + (E)2
1 2
3
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 20
CÁC BIỆN PHÁP CẦN THIẾT ĐỂ NÂNG CAO 
SỨC ĐỀ KHÁNG CỦA ĐVTS
DINH DƯỠNG
VÀ THỨC ĂN
CHỌN GIÓNG 
VÀ LAI TẠO
CHỐNG HIỆN 
TƯỢNG CẬN
HUYẾT
PHÁT TRIỂN 
CÔNG NGHỆ
VACCINE
CHỐNG HIỆN 
TƯỢNG CẬN
HUYẾT
HẠN CHẾ 
DÙNG KHÁNG SINH 
VÀ HÓA CHẤT
QUẢN LÝ 
MÔI TRƯỜNG
THÍCH HỢP
ỔN ĐỊNH
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 21
VAI TRÒ CỦA VACCINE
KHÔNG GÂY
KHÁNG THUỐC
ÍT ĐỂ LẠI 
DƯ LƯỢNG
TRONG 
CƠ THỂ 
TÁC ĐỘNG
MÔI TRƯỜNG
KHÔNG 
ĐÁNG KỂ 
DỄ SỬ DỤNG
KHẢ NĂNG
PHÒNG BỆNH 
RẤT CAO
ÍT ẢNH 
HƯỞNG TỚI
SỨC KHỎE
VẬT NUÔI
PHÒNG
NHIỀUBỆNH
KHÁC NHAU
HIỆU
QUẢ CỦA
VACCINE
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 22
VẤN ĐỀ DÙNG VACCINE TRONG
NTTS Ở VIỆT NAM
TẠI SAO CHƯA 
CÓ VACCINE CHO
NUÔI CÁ Ở 
ViỆT NAM
CƠ QUAN 
QUẢN LÝ CHƯA
QUAN TÂM
CÔNG NGHỆ
VACCINE CHO CÁ 
Ở ViỆT NAM
CHẬM
TỪ NĂM
1990- 2002 CHỦ
YẾU QUAN TÂM
ĐÊN TÔM
NHẬN THỨC 
VỀ VAI TRÒ CỦA
VACCINE CỦA NGƯỜI
NUÔI CÒN THẤP
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 23
ĐẢM BẢO CÂN BẰNG DINH DƯỠNG ĐỂ TĂNG 
SỨC ĐỀ KHÁNG CỦA VẬT NUÔI
Thành 
phần dinh 
dưỡng của 
ĐVTS
Chất đạm
Chất béo
Các bon hydrrate
Vitamin
Khoáng
Chất béo không no
Vitamin C
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 24
ĐẢM BẢO CÂN BẰNG DINH DƯỠNG ĐỂ 
TĂNG SỨC ĐỀ KHÁNG CỦA VẬT NUÔI
ĐẢM BẢO DINH 
DƯỠNG
Biện pháp
Quán lý vĩ mô
Biện pháp
Quán lý vi mô
Quản lý
thị trường
Thức ăn
N. cứu
Nhu cầu
dinh 
dưỡng
Cơ sở 
thức ăn 
tự nhien
Chất lượng 
thức ăn 
tổng hợp
Đảm bảo 
nhu cầu 
về vitamin
Nghiên cứu
Sản xuất
Thức ăn 
Tổng hợp
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 25
VAI TRÒ CỦA VITAMIN C LÀM TĂNG 
SỨC ĐỀ KHÁNG CỦA ĐVTS
VAI TRÒ CỦA
VITAMIN CChống quá trình
Oxy hóa các 
Tế bào máu
Tạo nên 
acid của mật
Vững chắc 
thành mạch
máu
Là thành 
phần của các
enzym
Tổng hợp
Corticosteroid
Tăng khả năng
Chống chịu
LIÊN QUAN ĐẾ SINH TRƯỞNG, 
PHÁT TRIỂN VÀ SỨC ĐỀ KHÁNG
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 26
VAI TRÒ CỦA VITAMIN C LÀM TĂNG 
SỨC ĐỀ KHÁNG CỦA ĐVTS
L Ascorbyl- 2 Monophosphate
Acide Ascorbic nguyên chất
PO3
CH2OH- CHOH- CH- CHO= CHO- C=O
O
PO3
CH2OH- CHOH- CH- CHO= CHO- C=O
O
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 27
VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRONG 
QUẢN LÝ SỨC KHOẺ ĐVTS
MÔI 
TRƯỜNG
TÁC NHÂN 
GÂY BỆNH
VẬT NUÔI
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 28
VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRONG QUẢN 
LÝ SỨC KHOẺ ĐVTS
MÔI
TRƯỜNG
Gây các bệnh do MT
Làm giảm sức 
đề kháng của ĐVTS
Làm tăng sức
đề kháng của 
ĐVTS
Có thể kích thích 
PT. TNGB
Có thể kìm hãm sự 
Phát Triển quần thể 
của TNGB
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 29
VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRONG QUẢN LÝ 
SỨC KHOẺ ĐVTS
QUẢN LÝ
MÔI TRƯỜNG
CÁC BiỆN PHÁP
Ở TẦM VỸ MÔ
CÁC BiỆN PHÁP
Ở TẦM VI MÔ
Quy hoạch
Vùng nuôi
Xác định 
Mùa vụ
nuôi
Công tác 
dự báo
Giải quyết
Nguồn chất
Thải từ
NTTS
Duy trì các 
chỉ số của
MT t/hợp
Hạn chế 
kháng sinh
Hóa chất
Ưu tiên
Các Sp 
Công NSH
Đa dạng
sinh học
Áp dụng các
Mô hình nuôi
Khác nhau
Giảm ô 
nhiễm
kữu cơ
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 30
VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRONG QUẢN 
LÝ SỨC KHOẺ ĐVTS
Quy hoạch 
vùng nuôi
hợp ý
Điều tra tự 
nhiên, chất đất, 
chất nước
Kế hoạch phát triển 
sản xuất của địa 
phương
Điều kiện sinh 
thái cần thiết của 
vật nuôi nào đó
Khí hậu 
thuỷ văn của 
từng vùng
Hoạt động kinh tế 
tổng thể của địa 
phương
Nguồn con giống TS 
của địa phương
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 31
VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRONG QUẢN 
LÝ SỨC KHOẺ ĐVTS
GIẢM STRESS 
TỪ MÔI TRƯỜNG
ổn định sự PT 
của vi tảo 
Ổn định 
pH 
Ổn định DO
Ổn định 
độ mặn
Nuôi với mật 
độ thích hợp
Kiểm soát ượng chất 
hữu cơ trong ao
Kiểm soát lượng 
khí độc NH3 H2S
Duy trì một độ 
sâu cần thiếtTĂNG SỨC
ĐỀ KHÁNG
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 32
Qu¶n lý t¸c nh©n g©y bÖnh
Theo bố mẹ 
hoặc con giống
Theo thức ăn 
dùng để nuôi 
ĐVTS
Theo nguồn 
nước cấp vào ao
Theo các sinh vật là 
KCTG hay sinh vật 
mang mầm bệnh
Theo các dụng 
cụ dùng trong 
NTTS
Tác nhân có thể 
tồn tại ngay trong 
ao, bể
Theo xuất nhập 
khẩu ĐVTS sống
Theo các lô 
hàng đông lạnh
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 33
Qu¶n lý t¸c nh©n g©y bÖnh
QUẢN LÝ TÁC
NHÂN GÂY BỆNHBiỆN PHÁP QUẢN
LÝ TẦM VỸ MÔ
BiỆN PHÁP QUẢN
LÝ TẦM VI MÔ
KIỂM DỊCH
TS
NHẬP 
KHÂU
GiỐNG
KIỂM SOẤT
Ổ DỊCH
KIỂM SOẤT
THỨC ĂN
NÂNG 
CAO Ý THỨC
CỘNG ĐỒNG
SÁT TRÙNG
NGUỒN
NƯỚC
KiỂM TRA
GiỐNG,
BỐ, MẸ
SÁT TRÙNG 
AO, BỂ
DiỆT TNGB
Ở CÁC AO
BỊ BỆNH
DiỆT SV LÀ 
KCTG, SV 
MANGTNGB
TRÁNH 
DÒ RỈ
BỜ AO
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 34
Qu¶n lý t¸c nh©n g©y bÖnh
Diệt trùng ở 
nguồn nước và 
ao, bể
Bằng phương 
pháp vật lý Bằng phương 
pháp hoá học
Bằng phương 
pháp sinh thái
Bằng phương 
pháp sinh học
Kết hợp phương pháp 
vật lý và hoá học 
Phương 
pháp cơ học
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 35
Qu¶n lý t¸c nh©n g©y bÖnh
CÁC PHƯƠNG PHÁP
SÁT TRÙNG
P2 VẬT LÝ P2 HÓA HỌCP2 SINH THÁI P2 SINH HỌC 
Phơi
Nắng
Lắng
Lọc
Độ 
mặn
Nhiệt
Độ
Độ 
sâu
Dùng hóa 
chất để 
diệt trùng
Dùng sinh 
vật để tiêu 
diệt TNGB
Sức khỏe
Vật nuôi
Diệt các
SV có lợi
Diệt các 
SV không
Gây hại
Sức khỏe
Người 
Nuôi TS
Tác động 
Môi trường
Vét 
chất 
thải
Võ Chí Thuần 49bh PGS.TS Đỗ Thị Hòa 36
Qu¶n lý t¸c nh©n g©y bÖnh
PHƯƠNG PHÁP
KÌM HÃM SỰ PHÁT 
TRIỂN CỦA TNGBPHƯƠNG PHÁP
QUẢN LÝ VỸ MÔ
PHƯƠNG PHÁP
QUẢN LÝ VI MÔ
Bao vây
Cô lập, 
tiêu diệt
ổ dịch
Phát triển 
công nghệ 
Vaccine
Cho NTTS
Phát triển 
công nghệ 
Sinh học
Cho NTTS
Dùng 
phương
Pháp 
sinh
Học
Dùng 
Phương
Pháp
Sinh 
thái
Dùng 
Phương
Pháp 
hóa 
học
Dùng 
phương
Pháp
cơ 
học