Công nghệ hóa học và thực phẩm - Kinh tế kỹ thuật

 - 1 - 
 TR ƯỜNG ĐẠ I H ỌC L ẠC H ỒNG 
KHOA CÔNG NGH Ệ HÓA H ỌC & TH ỰC PH ẨM 
 KINH T Ế K Ỹ THU ẬT 
 NTTULIB
Biên so ạn: ThS. Lê Kiên C ường 
 Lưu hành n ội b ộ 
 Biên hòa 09-10-2010 
 - 1 - 
 - 2 - 
Mở đầ u 
 “Ti ến b ộ trong v ấn đề hóa h ọc, môi tr ường là không 
 th ể th ực hi ện được n ếu không hi ểu rõ h ệ th ống kinh t ế 
 ho ạt độ ng trong môi tr ường nh ư th ế nào và nh ững l ựa 
 ch ọn gi ải pháp nào có th ể lo ại b ỏ các v ật c ản đố i v ới ch ất 
 lượng môi tr ường”. Hội đồ ng ch ất l ượng môi tr ường, báo 
 cáo th ường niên th ứ nh ất. 
 “ M ột con sông s ạch s ẽ có l ợi ích gì n ếu b ạn không 
 có l ấy m ột vi ệc làm?” Liên hi ệp công nhân ngành thép ở 
 Youngstown, Ohio. 
 NTTULIB 
 - 2 - 
 - 3 - 
 Ch ươ ng 1 
 Các V ấn Đề Chung Về Kinh T ế k ỹ thu ật 
1.1. Khái quát v ề Kinh t ế k ỹ thuât 
 Xét v ề b ản n ăng, h ầu h ết m ọi ng ười đề u không thích ý t ưởng đo giá tr ị 
của một môi tr ường s ạch h ơn b ằng ti ền đồ ng, đôla và cents. Nh ưng c ũng có th ể 
đồng ý r ằng b ỏ ra hai nghìn t ỷ đôla để tránh được b ệnh đụ c nh ẵn m ắt thì qu ả th ật 
là quá đắt. Phải có s ự cân b ằng nào đấy gi ữa l ợi ích c ủa m ột môi tr ường s ạch s ẽ 
hơn và chi phí để th ực hi ện điều này. 
 Kinh t ế môi tr ường m ới ch ỉ xu ất hi ện và phát tri ển trong nh ững th ập k ỷ 
cu ối c ủa th ế k ỷ XX do nhu c ầu b ức bách c ủa th ực ti ễn. Để hi ểu rõ h ơn n ội dung 
nghiên c ứu c ủa môn khoa h ọc non tr ẻ này, tr ước h ết c ần ph ải n ắm b ắn được c ơ 
sở n ền t ảng c ủa kinh t ế h ọc. 
 Kinh t ế môi tr ường t ập trung ch ủ y ếu vào v ấn đề ng ười ta ra quy ết đị nh 
nh ư th ế nào, t ại sao gây ra nh ững h ậu qu ả đố i v ới môi tr ường và chúng ta có th ể 
thay đổi các th ể ch ế, chính sách kinh t ế ra sao để đưa các tác động môi tr ường 
vào th ế cân bằng h ơn, ổn đị nh h ơn v ới nh ững mong mu ốn và yêu c ầu c ủa chúng 
ta và c ủa b ản thân h ệ sinh thái.NTTULIB 
 Cách lý gi ải th ư nh ất: Môi tr ường b ị suy thoái là do hành vi và thái độ 
ứng x ử c ủa con ng ười trái v ới luân th ường, đạ o lý. 
 Cách tr ả l ời th ứ hai cho v ấn đề t ại sao ng ười ta l ại gây ô nhi ễm môi 
tr ường, làm cho môi tr ường b ị suy thoái là cách xem xét v ề m ặt kinh t ế và xem 
xét các c ơ quan, thi ết ch ế kinh t ế (và xã h ội) được c ấu trúc ra sao và ho ạt độ ng 
nh ư th ế nào mà có th ể t ạo điều ki ện d ễ dàng cho ng ười ta phá hoại môi tr ường 
 Có ý ki ến cho r ằng, ng ười ta gây ô nhi ễm, làm suy thoái môi tr ường là vì 
động c ơ l ợi nhu ận. Do đó, cách duy nh ất để gi ảm ô nhi ễm môi tr ường, nâng cao 
ch ất l ượng môi tr ường là làm gi ảm độ ng c ơ l ợi nhu ận. 
 - 3 - 
 - 4 - 
 Điều này đúng, nh ưng hoàn toàn ch ưa đủ, b ởi vì không ch ỉ có các công 
ty, xí nghi ệp do độ ng c ơ l ợi nhu ận thúc đN y, nên gây ra ô nhi ễm môi tr ường, mà 
cả các cá nhân ng ười tiêu dùng c ũng đang gây ra ô nhi ễm môi tr ường khi đổ rác 
th ải b ừa bãi xu ống các c ống rãnh, ao, h ồ ho ặc s ử d ụng các ph ươ ng ti ện giao 
thông có động c ơ c ũ k ỹ, l ạc h ậu, x ả nhi ều khói, v.v, ở đây, các cá nhân ng ười 
tiêu dùng không h ề ngh ĩ đế n l ỗ hay lãi. 
 Các bi ện pháp ki ểm soát ô nhi ễm môi tr ường có quan h ệ r ất m ật thi ết v ới 
tỷ l ệ th ất nghi ệp và t ăng tr ưởng kinh t ế. Ở đây có hàng loạt các câu h ỏi mà các 
nhà kinh t ế môi tr ường c ần ph ải tìm cho được các câu tr ả l ời đúng đắ n, tho ả 
đáng. Ví d ụ: Các chính sách môi tr ường nghiêm ng ặt h ơn có t ạo ra khuynh 
hướng làm ch ậm s ự t ăng tr ưởng kinh t ế và làm t ăng t ỷ l ệ th ất nghi ệp hay không? 
Nếu có, thì bao nhiêu? Các quy t ắc, điều l ệ v ề môi tr ường có tác độ ng đế n t ỷ l ệ 
lạm phát hay không? N ếu có, thì tác động nh ư th ế nào? Tăng tr ưởng kinh t ế có 
tác động đế n ch ất l ượng môi tr ường hay không? N ếu có, thì tác động nh ư th ế 
nào? 
 Môi tr ường đã tr ở thành v ấn đề toàn c ầu. Để gi ải quy ết nh ững v ấn đề môi 
tr ường c ấp bách toàn c ầu nh ư b ảo t ồn đa d ạng sinh h ọc, s ự thay đổ i khí h ậu, 
v.v, c ần độ ng viên trí tu ệ và ngu ồn l ực c ủa m ọi qu ốc gia. 
1.2. Đối t ượng c ủa mônNTTULIB h ọc. 
 Kinh t ế môi tr ường là m ột môn khoa h ọc nghiên cứu m ối quan h ệ t ươ ng 
tác, ph ụ thu ộc và quy định l ẫn nhau gi ữa kinh t ế và môi tr ường (h ệ th ống h ỗ tr ợ 
cu ộc s ống c ủa trái đấ t) nh ằm b ảo đả m m ột s ự phát tri ển ổn đị nh, hi ệu qu ả, liên 
tục và b ền v ững trên c ơ s ở b ảo v ệ môi tr ường và l ấy con ng ười làm trung tâm. 
1.3. Nhi ệm v ụ c ủa môn h ọc. 
 1. Trang b ị nh ững c ơ s ở ph ươ ng pháp lu ận và ph ươ ng pháp nghiên c ứu 
mối quan h ệ bi ện ch ứng gi ữa phát tri ển kinh t ế và b ảo v ệ môi tr ường . 
 2. Trang b ị nh ững c ơ s ở lý lu ận để nhìn nh ận, phân tích đánh giá môi 
tr ường trong b ối c ảnh của c ơ ch ế th ị tr ường. 
 - 4 - 
 - 5 - 
 3. Đánh giá nh ững tác độ ng (tích c ực và tiêu c ực) c ủa các ho ạt độ ng phát 
tri ển (kinh t ế và xã h ội) đế n môi tr ường. Ti ếp c ận phân tích kinh t ế c ủa nh ững 
tác động t ới môi tr ường. 
 4. Nghiên c ứu m ối quan h ệ t ươ ng tác gi ữa tài nguyên, dân s ố, kinh t ế và 
môi tr ường. 
 5. Góp ph ần th Nm đị nh các ch ươ ng trình, k ế ho ạch, d ự án phát tri ển thông 
qua phân tích chi phí - lợi ích và phân tích chi phí - hi ệu qu ả. 
 6. Góp ph ần ho ạch đị nh các chính sách và chi ến l ược phát tri ển, nh ững 
ph ươ ng th ức qu ản lý môi tr ường h ợp lý. 
 7. Nâng cao nh ận th ức v ề môi tr ường, v ề m ối quan h ệ ch ặt ch ẽ, ph ụ thu ộc 
và quy định l ẫn nhau gi ữa môi tr ường và phát tri ển để m ọi cá nhân, m ọi c ộng 
đồng có hành vi đúng đắn vì m ục đích phát tri ển b ền v ững. Đặ c bi ệt là đối v ới 
các chuyên gia kinh t ế và qu ản tr ị kinh doanh. 
 NTTULIB
 - 5 - 
 - 6 - 
 Ch ươ ng 2 
 Nguyên nhân suy thoái môi tr ường 
2.1. Mối đe d ọa c ủa môi tr ường 
 Lỗ th ủng trong t ầng ôzon và nhi ệt độ c ủa trái đấ t đang t ăng lên là nh ững 
mối quan tâm v ề môi tr ường hàng đầu hi ện nay. T ất nhiên, nh ững v ấn đề môi 
tr ường còn có nhi ều h ơn n ữa và c ũng có t ừ r ất lâu r ồi. Ngay t ừ n ăm 61 sau công 
nguyên, Seneca, m ột nhà tri ết h ọc và c ũng là nhà chính sách có uy tín th ời b ấy 
gi ờ đã than phi ền v ề nh ững lu ồng khói t ỏa ra t ừ nh ững ống khói trong các gia 
đình ở Roma. Và các nhà s ử h ọc nh ắc nh ở chúng ta r ằng nh ững chi ếc c ống n ối 
ch ạy d ọc ph ố ph ường đã m ột th ời là cách x ử lý ch ất th ải chính ở đô th ị và nh ững 
dịch th ươ ng hàn là nh ững s ự tr ừng ph ạt th ường tái di ễn cho vi ệc làm ô nhi ễm 
nước. Nh ư v ậy chúng ta không th ể nói r ằng, h ủy ho ại môi tr ường là m ột hi ện 
tượng m ới ho ặc là hi ện nay chúng nghiêm trong h ơn tr ước kia. 
 Th ế nh ưng hi ện nay chúng ta bi ết nhi ều h ơn nh ững th ế h ệ tr ước v ề nh ững 
nguyên nhân h ủy ho ại môi tr ường và chúng ta có điều ki ện h ơn để làm vi ệc gì 
đó để bảo v ệ môi tr ường vàNTTULIB chúng ta có điều ki ện h ơn để làm vi ệc gì đó để b ảo 
vệ môi tr ường. Nh ững hi ểu bi ết c ủa chúng ta v ề tính kinh t ế c ủa ô nhi ễm môi 
tr ường t ạo ra chi phí tr ực ti ếp đố i v ới n ền kinh t ế. 
 Ô nhi ễm môi tr ường làm suy y ếu s ức kh ỏe và do v ậy nó làm gi ảm các 
ho ạt độ ng c ủa l ực l ượng lao độ ng và s ản l ượng. Ô nhi ễm môi tr ường còn phá 
hủy các công trình xây d ựng c ơ b ản (ví d ụ nh ư nh ững tác độ ng v ới k ết c ấu thép) 
và làm h ướng các ngu ồn l ực vào các ho ạt độ ng không mong mu ốn (ví d ụ nh ư 
rửa xe, gi ặt và lau chùi). Ô nhi ễm môi tr ường làm gi ảm tr ực ti ếp phúc l ợi xã h ội 
của chúng ta b ởi vi ệc không cho chúng ta t ận h ưởng nh ững bãi bi ển, ngu ồn 
nước và không khí trong s ạch. 
 - 6 - 
 - 7 - 
 Ô nhi ễm không khí: Ô nhi ễm không khí c ũng g ần nh ư t ầm nhìn b ị che 
mờ đi. Nh ưng khói m ờ ch ỉ là m ột d ạng c ủa ô nhi ễm không khí. Có 5 ch ất gây ô 
nhi ễm không khí chính là: ôxít cacbon (CO), toàn b ộ các thành ph ần l ơ l ửng 
trong không trung (TSP), dioxit sul-phua (SO 2), các h ợp ch ất h ữu c ơ d ễ bay h ơi 
(VOCs) và oxit nito (NO x). 
 Ôxit cacbon (CO) là lo ại khí độc không màu không mùi. Nó được sinh ra 
bởi đố t cacbon trong các nhiên li ệu trong điều ki ện thi ếu oxi. Nói chung, oxit 
cacbon làm gi ảm t ốc độ ph ản ứng và gây ra nhi ều b ệnh tim, ph ổi. Ngu ồn chính 
gây ra ô nhi ễm oxit cacbon là các động c ơ ô tô. 
 Mồ hóng và khói công nghi ệp gây ra các v ấn đề thu ộc hô h ấp và làm nhân 
tố chính trong vi ệc làm gi ảm th ị l ực. M ột vài ch ất đặ t bi ệt nh ư ami ăng (trong 
nguyên li ệu xây d ựng và các má phanh) và chì (trong ch ất th ải c ủa ô tô) c ũng 
được xác đị nh là r ất nguy hi ểm đế n s ức kh ỏe con ng ười. 
 Ôxit l ưu hu ỳnh (SO 2) là loại khí gây cay m ắt, gây ra hi ện tượng ăn mòn 
và độc. Nó được t ạo ra khi đố t nhiên li ệu có ch ứa hàm l ượng l ưu hu ỳnh cao. 
Ngành điện và các nhà máy công nghi ệp đố t than l ưu hu ỳnh cao ho ặc d ầu là 
nh ững ngu ồn t ạo ra SO 2 chính. Vi ệc đố t than chi ếm 60% l ượng SO 2 th ải ra. Ôxit 
lưu hu ỳnh được xác đị nh là th ủ ph ạm chính c ủa nh ững th ảm h ọa ô nhi ễng không 
khí. N ăm 1948, t ại Donora,NTTULIB Pennsylvania, m ột n ửa th ị tr ấn 14.000 dân này đã 
nhi ễm độ c và 20 ng ười đã ch ết. N ăm 1952, ở London, m ột lu ồng khói độ c đã 
gi ết ch ết 1.600 ng ười. 
 Mưa axit: Ô xít l ưu hu ỳnh c ũng là m ột thành ph ần chính t ạo ra các c ơn 
mưa axit. M ưa axit phá ho ại các lo ại rau qu ả và được xác đị nh là th ủ ph ạm phá 
ho ại nh ững khu r ừng ở Đứ c, Canada và M ỹ. Canada t ố cáo r ằng nh ững tr ận m ưa 
axit phá ho ại nh ững khu r ừng và h ồ c ủa n ước này do các nhà máy s ử d ụng n ăng 
lượng từ vi ệc đố t than ở mi ền Trung Tây n ước M ỹ. 
 Khói mù: Ô xít nit ơ (NO x), m ột thành ph ần n ữa gây ra m ưa axit còn là 
một thành ph ần chính t ạo ra khói mù. Khói mù không ch ỉ gây viêm m ắt làm 
hỏng kh ả n ăng nhìn mà còn làm h ại cây c ối, đệ m th ực v ật và lá ph ổi con ng ười. 
 - 7 - 
 - 8 - 
Động c ơ ô tô th ải ta 40% khói mù trong đô th ị. Các lò bánh mì, máy t Ny hóa 
học, s ản xu ất hàng tiêu dùng c ũng s ản sinh ra m ột l ượng khói mù. Ph ần còn l ại 
là c ủa các nhà máy điện và các n ồi h ơi công nghi ệp. 
 Trái đất đang nóng lên - một th ảm h ọa kh ủng khi ếp: Ô nhi ễm toàn c ầu 
đang gây ra hi ện t ượng tích t ụ các lo ại khí trong b ầu khí quy ển. Nh ững khí này 
tạo thành m ột l ớp ng ăn c ản sự b ức x ạ nhi ệt và làm nóng Trái Đất. V ậy hi ệu ứng 
nhà kính gây ra nh ững nguy hi ểm nh ư th ế nào? 
 Mối đe d ọa: Một s ố nhà khoa h ọc nói r ằng nhi ệt độ trái đấ t đã t ăng lên 
0,6 oC trong th ế k ỷ tr ước và xu h ướng đang nóng lên đang tr ở lên nhanh h ơn. H ọ 
tiên đoán r ằng nhi ệt độ t ăng thêm 3-5 độ vào n ăm 2030. điều này c ũng đủ để 
mực n ước các Đạ i D ươ ng t ăng 4 feet và khí h ậu th ế gi ới thay đổ i m ột cách c ơ 
bản. 
 Nh ững ng ười hoài nghi : Một s ố nhà khoa h ọc khác hoài nghi c ả v ề s ự 
thay đổi nhi ệt độ c ũng nh ư các nguyên nhân c ủa hi ện t ường này. M ột nghiên 
cứu n ăm 1988 do c ơ quan theo dõi khí quy ển và Đại D ươ ng qu ốc gia Mỹ th ực 
hi ện đã k ết lu ận r ằng không có hi ện t ượng nóng các Đạ i D ươ ng trong th ế k ỷ 
tr ước. B ởi v ậy, nhi ệt độ l ục đị a t ăng nh ư đươ c quan sát ch ắc ch ắn là do các hi ện 
tượng khác nh ư là s ự gia tăng đô th ị hóa. Thêm vào đó n ữa, l ượng khí CO 2 th ải 
vào khí quy ển do các ho ạt NTTULIBđộ ng c ủa con ng ười (kho ảng 7 t ỷ t ấn/n ăm) là m ột t ỷ 
lệ quá nh ỏ bé so v ới vi ệc th ải CO 2 của t ự nhiên (kho ảng 200 t ỷ t ấn/n ăm) t ừ các 
núi l ửa, các đám cháy và tia ch ớp. Nh ững ng ười hoài nghi c ũng ch ỉ ra r ằng các 
máy tính d ự đoán nhi ệt độ Trái Đấ t t ăng lên trong th ời gian t ới c ũng nh ư trong 
th ế k ỷ tr ước đó t ăng nhi ều h ơn so v ới th ực t ế. 
 Núi l ửa Pinatubô: Bản thân t ự nhiên có th ể đả m b ảo b ất c ứ s ự t ăng nhi ệt 
độ c ủa Trái Đấ t nào trong th ế k ỷ này. N ăm 1991, núi l ửa Pinatubô ở Philipin 
ho ạt độ ng đã phun vào khí quy ển t ầng trên m ột l ượng khói b ụi ch ứa ch ất l ưu 
hu ỳnh đủ để trái đấ t l ạnh đi m ột độ F trong vài n ăm. Tác động làm mát này được 
đánh giá m ạnh g ấy hai l ần tác độ ng làm nóng gây ra bởi dioxit cacbon được đưa 
vào khí quy ển k ể t ừ khi b ắt đầ u cu ộc cách m ạng công nghi ệp. 
 - 8 - 
 - 9 - 
 Không ch ắc ch ắn: Nếu xét theo nh ững b ằng ch ứng và cách th ức mâu 
thu ẫn nh ư trên thì không có s ự nh ất trí nào v ề nh ững b ước th ực hi ện. T ại h ội 
ngh ị t ổ ch ức n ăm 1989, chính ph ủ Hà Lan đã đề ngh ị m ột s ự ng ừng gia t ăng v ề 
mức độ lan t ỏa nhà kính và gi ảm 20% ch ất th ải vào n ăm 2005. G ần m ột n ửa 
trong s ố 86 n ước tham d ự ủng h ộ đề ngh ị này. T ại h ội ngh ị th ượng đỉ nh v ề Trái 
Đất t ổ ch ức n ăm 1992 ở Riô Đờ Janêrô do liên hi ệp qu ốc t ế ch ủ trì đã đạt được 
một th ỏa thu ận l ớn v ề vi ệc c ần thi ết ph ải thay đổ i m ức độ h ủy di ệt môi tr ường 
và cách th ức s ản xu ất nh ưng l ại không đưa ra m ột th ời gian bi ểu c ụ th ể. Với h ậu 
qu ả ti ềm năng b ị ô nhi ễm nh ư chúng ta đã bi ết, vi ệc đưa ra nh ững gi ải pháp th ực 
tế được th ỏa thu ận. Đây là m ột chính sách ph ức t ạp. 
 Hi ệu ứng nhà kính. Hi ệu ứng nhà kính được l ưu ý ở đầ u ch ươ ng này được 
gây ra b ởi nhi ều ch ất ô nhi ễm không khí v ừa đề c ập. D ẫu sao, th ủ ph ạm chính 
trong hi ệu ứng nhà kính là khí oxit cacbon (CO 2) vô h ại mà chúng ta th ở ra. 
Đáng ti ếc là bây gi ờ chúng ta th ải ra quá nhi ều khí oxit cacbon đế n n ỗi các đạ i 
dươ ng và cây c ỏ không th ể h ấp thu được n ữa. “S ự v ượt quá m ức” CO 2 tạo ra 
một l ớp khí xung quanh Trái Đấ t. 
 Mặc dù vi ệc tích t ụ CO 2 và các khí khác trong khí quy ển là không ph ải 
bàn cãi nh ưng m ức độ đe d ọa môi tr ường l ại được tranh lu ận r ất sâu s ắc. D ẫu 
sao m ọi ng ười đề u đồ ng ý rNTTULIBằng đốt các nhiên li ệu hóa th ạch là ngu ồn g ốc c ơ b ản 
của tích t ụ CO 2. Vi ệc phá r ừng, n ơi h ấp th ụ CO 2 cũng góp ph ần gây ra hi ệu ứng 
nhà kính. 
 Ô nhi ễm n ước: Ô nhi ễm n ước là m ột m ối đe d ọa môi tr ường n ữa. Nh ững 
bi ểu hi ện c ủa nó r ất rõ ràng nh ư là n ước u ống b ị ô u ế, c ấm b ơi, nh ững dòng 
nước hôi th ối, hang đàn cá ch ết và rác r ưởi trôi l ập l ờ. C ơ quan b ảo v ệ môi 
tr ường ước tính r ằng 1/3 ngu ồn n ước c ủa M ỹ b ị ô nhi ễm và v ề m ột ngh ĩa nào đó 
nó vi ph ạm tiêu chu Nn ch ất l ượng n ước liên bang. 
 Ô nhi ễm do ch ất h ữu c ơ: Hình th ức ph ổ bi ến nh ất c ủa ô nhi ễm n ước là 
dưới d ạng các ch ất th ải h ữu c ơ t ừ các nhà v ệ sinh và rác th ải. Nh ững ch ất th ải 
này đổ vào h ệ th ống c ống và cu ối cùng đổ vào dòng n ước g ần nh ất. V ấn đề 
 - 9 - 
 - 10 - 
chính đặt ra là li ệu các ch ất th ải có được x ử lý (phân tích và phân h ủy) tr ước khi 
đổ vào h ệ th ống n ước không. Các nhà máy x ử lý n ước th ải ph ức t ạp có kh ả n ăng 
gi ảm ô nhi ễm do ch ất h ữu c ơ gây ra t ới 99%. Th ật đáng ti ếc là ch ỉ có 70% dân 
số n ước M ỹ được s ử d ụng h ệ th ống c ống và các nhà máy x ử lý thích h ợp. 
Nh ững h ệ th ống x ử lý ch ất th ải không t ốt th ường d ẫn t ới ph ải đóng c ửa  ... n c ứu liên quan mà đầu tiên ph ải k ể đến 
là công trình do gi ới nghiên c ứu môi tr ường ti ến hành nh ư "Ti ến t ới môi tr ường 
bền v ững” (1995) c ủa Trung tâm tài nguyên và môi tr ường, Đại h ọc T ổng h ợp 
Hà N ội. Công trình này đã ti ếp thu và thao tác hoá khái ni ệm phát tri ển b ền 
vững theo báo cáo Brundtland nh ư m ột ti ến trình đòi h ỏi đồng th ời trên b ốn l ĩnh 
vực: B ền v ững v ề mặt kinh t ế, b ền v ững v ề mặt nhân v ăn, b ền v ững v ề mặt môi 
tr ường, b ền v ững v ề mặt k ỹ thu ật. "Nghiên c ứu xây d ựng tiêu chí phát tri ển b ền 
vững c ấp qu ốc gia ở Vi ệt Nam - giai đoạn I” (2003) do Vi ện Môi tr ường và phát 
tri ển b ền v ững, H ội Liên hi ệp các H ội Khoa h ọc k ỹ thu ật Vi ệt Nam ti ến hành. 
 Trên c ơ s ở tham kh ảo b ộ tiêu chí phát tri ển b ền v ững c ủa Brundtland và 
kinh nghi ệm các n ước: Trung Qu ốc Anh, M ỹ, các tác gi ả đã đư a ra các tiêu chí 
cụ th ể về phát tri ển b ền v ững đối v ới m ột qu ốc gia là b ền v ững kinh t ế, b ền v ững 
xã h ội và b ền v ững môi tr ường. Đồng th ời c ũng đề xu ất m ột s ố ph ươ ng án l ựa 
ch ọn b ộ tiêu chí phát tri ển b ền v ững cho Vi ệt Nam. "Qu ản lý môi tr ường cho s ự 
phát tri ển b ền v ững (2000) NTTULIBdo L ưu Đức H ải và c ộng s ự ti ến hành đã trình bày h ệ 
th ống quan điểm lý thuy ết và hành động qu ản lý môi tr ường cho phát tri ển b ền 
vững. Công trình này đã xác định phát tri ển b ền v ững qua các tiêu chí: b ền v ững 
kinh t ế, b ền v ững môi tr ường, b ền v ững v ăn hóa, đã t ổng quan nhi ều mô hình 
phát tri ển b ền v ững nh ư mô hình 3 vòng tròn kinh k ế, xã h ội, môi tr ường giao 
nhau c ủa Jacobs và Sadler (1990), mô hình t ươ ng tác đa l ĩnh v ực kinh t ế, chính 
tr ị, hành chính, công ngh ệ, qu ốc t ế, s ản xu ất, xã h ội c ủa WCED (1987), mô hình 
liên h ệ th ống kinh t ế, xã h ội, sinh thái c ủa Villen (1990), mô hình 3 nhóm m ục 
tiêu kinh t ế, xã h ội, môi tr ường c ủa World Bank. 
 Ch ủ đề này c ũng được bàn lu ận sôi n ổi trong gi ới khoa h ọc xã h ội v ới các 
công trình nh ư " Đổi m ới chính sách xã h ội - Lu ận c ứ và gi ải pháp" (1997) c ủa 
 - 116 - 
 - 117 - 
Ph ạm Xuân Nam. Trong công trình này, tác gi ả làm rõ 5 h ệ ch ỉ báo th ể hi ện 
quan điểm phát tri ển b ền v ững: Phát tri ển xã h ội, phát tri ển kinh t ế, b ảo v ệ môi 
tr ường, phát tri ển chính tr ị, tinh th ần, trí tu ệ, và cu ối cùng là ch ỉ báo qu ốc t ế về 
phát tri ển. 
 Trong m ột bài vi ết g ần đây đă ng trên T ạp chí Xã h ội h ọc (2003) c ủa tác 
gi ả Bùi Đình Thanh v ới tiêu đề "Xã h ội h ọc Vi ệt Nam tr ước ng ưỡng c ủa th ế kỷ 
XXI" tác gi ả cũng ch ỉ ra 7 h ệ ch ỉ báo c ơ b ản v ề phát tri ển b ền v ững: Ch ỉ báo 
kinh t ế, xã h ội, môi tr ường, chính tr ị, tinh th ần, trí tu ệ, v ăn hoá, vai trò ph ụ nữ 
và ch ỉ báo qu ốc t ế. Nhìn chung các công trình nghiên c ứu này có m ột điểm 
chung là thao tác hoá khái ni ệm phát tri ển b ền v ững theo Brundtland, tuy nhiên 
cần nói thêm r ằng nh ững thao tác này còn mang tính li ệt kê, tính thích ứng c ủa 
các ch ỉ báo v ới th ực t ế Vi ệt Nam, c ụ th ể là ở cấp độ địa ph ươ ng, vùng, mi ền, 
hay các l ĩnh v ực ho ạt động của đời s ống xã h ội v ẫn ch ưa được làm rõ. 
 Nh ư v ậy, phát tri ển b ền v ững là m ột s ự phát tri ển lành m ạnh trong đó s ự 
 phát tri ển của cá nhân này không làm thi ệt h ại đến l ợi ích c ủa cá nhân khác và 
 cộng đồng xã h ội, s ự phát tri ển c ủa th ế hệ hôm nay không xâm ph ạm đến l ợi 
 ích c ủa các th ế hệ mai sau và s ự phát tri ển c ủa loài ng ười không đe do ạ sự 
 sống còn ho ặc làm suy gi ảm n ơi sinh s ống c ủa các loài khác trên hành tinh. 
Nền kinh t ế phát tri ển ảnhNTTULIB h ưởng đến môi tr ường Vi ệt Nam: 
 Ngu ồn n ước: Hi ện nay s ự phát tri ển công nghi ệp hoá, hi ện đại hoá đất 
nước nên ngu ồn n ước ngày càng b ị ô nhi ễm đặc bi ệt là ngu ồn n ước ở các con 
sông n ơi các nhà máy x ả nước th ải. Khi ngu ồn n ước b ị ô nhi ễm không ch ỉ ảnh 
hu ởng t ới đời s ống sinh ho ạt c ủa ng ười dân mà còn ảnh hu ởng đến vi ệc s ản xu ất 
và phát tri ển kinh t ế. 
 Đất đai: Khi kinh t ế phát tri ển các nhà máy ngày càng m ọc lên nhi ều 
hơn và nh ững cánh r ừng l ại ngày càng ít đi, điều đó đồng ngh ĩa v ới vi ệc môi 
tr ường s ống c ủa các loài động th ực v ật c ũng b ị tàn phá. Th ậm chí có m ột s ố loài 
động v ật quý ngày b ị tuy ệt ch ủng. Tr ước th ực tr ạng này Vi ệt Nam c ần có 
 - 117 - 
 - 118 - 
ph ươ ng án quy ho ạch đất đai h ợp lý để tạo nên m ột môi tr ường sinh thái phát 
tri ển cân b ằng. 
 Khoáng s ản : Khoáng s ản là m ột lo ại tài nguyên ph ục v ụ tích c ực cho 
sự phát tri ển c ủa n ền kinh tế và là m ột lo ại tài nguyên không th ể tái t ạo. Hi ện 
nay n ền kinh t ế phát tri ển thì vi ệc khai thác khoáng s ản ngày càng gia t ăng. Các 
lo ại tài nguyên khoáng s ản nh ư: qu ặng, boxit, than đá hay d ầu m ỏ ngày càng 
bị cạn ki ệt. Vì v ậy vi ệc khai thác và s ử dụng một cách h ợp lý ngu ồn tài nguyên 
khoáng s ản là m ột v ấn đề cấp bách mà toàn thế giới ph ải quan tâm để bảo v ệ và 
khai thác lâu dài. 
 Khí h ậu: Kinh t ế đất n ước phát tri ển, nh ững ống khói – nhà máy ngày 
càng m ọc lên san sát, th ải ra hàng ngàn t ấn khói b ụi vào không khí làm cho 
không khí tr ở nên ô nhi ễm, gây ảnh hu ởng đến cu ộc s ống con ng ười. H ơn th ế 
nữa, r ừng thì ngày càng c ạn ki ệt do b ị khai thác ch ặt phá b ừa bãi, gây ảnh h ưởng 
nặng n ề đến khí h ậu là m ột trong nh ững nguyên nhân gây ra thiên tai – bão l ụt 
làm sói mòn đất đai. 
Sử dụng tài nguyên thiên nhiên và b ảo v ệ môi tr ường: 
 Vi ệt Nam đã có nhi ều n ỗ lực nh ằm kh ắc ph ục nh ững h ậu qu ả môi tr ường 
do chi ến tranh để lại. Nhi ều chính sách quan tr ọng v ề qu ản lý, s ử dụng tài 
nguyên thiên nhiên và b ảoNTTULIB v ệ môi tr ường đã được xây d ựng và th ực hi ện trong 
nh ững n ăm g ần đây. H ệ th ống qu ản lý nhà n ước v ề bảo v ệ môi tr ường đã được 
hình thành ở cấp Trung ươ ng và địa ph ươ ng. Công tác qu ản lý môi tr ường, giáo 
dục ý th ức và trách nhi ệm b ảo v ệ môi tr ường cho m ọi t ổ ch ức, cá nhân ngày 
càng được m ở rộng và nâng cao ch ất l ượng. Công tác giáo d ục và truy ền thông 
về môi tr ường đang được đNy m ạnh. N ội dung b ảo v ệ môi tr ường đã được đư a 
vào gi ảng d ạy ở tất c ả các c ấp h ọc trong h ệ th ống giáo d ục qu ốc dân. 
 Vi ệc th ực hi ện nh ững chính sách trên đã góp ph ần t ăng c ường qu ản lý, 
khai thác h ợp lý và s ử dụng ti ết ki ệm tài nguyên thiên nhiên; phòng ng ừa, ng ăn 
ch ặn ô nhi ễm, suy thoái và s ự cố môi tr ường; ph ục h ồi và c ải thi ện m ột cách rõ 
rệt ch ất l ượng môi tr ường sinh thái ở một s ố vùng. 
 - 118 - 
 - 119 - 
 Do chú tr ọng vào phát tri ển kinh t ế, nh ất là t ăng tr ưởng GDP, ít chú ý t ới 
hệ th ống thiên nhiên, nên hi ện t ượng khai thác b ừa bãi và s ử dụng lãng phí tài 
nguyên thiên nhiên, gây nên suy thoái môi tr ường và làm m ất cân đối các h ệ 
sinh thái đang di ễn ra ph ổ bi ến. M ột s ố cơ sở sản xu ất, kinh doanh, d ịch v ụ, 
bệnh vi ệngây ô nhi ễm môi tr ường nghiêm tr ọng. Quá trình đô th ị hoá t ăng lên 
nhanh chóng kéo theo s ự khai thác quá m ức ngu ồn n ước ng ầm, ô nhi ễm ngu ồn 
nước m ặt, không khí và ứ đọng ch ất th ải r ắn. Đặc bi ệt, các khu v ực giàu đa d ạng 
sinh h ọc, r ừng, môi tr ường bi ển và ven bi ển ch ưa được chú ý b ảo v ệ, đang b ị 
khai thác quá m ức. 
 Tuy các ho ạt động b ảo v ệ môi tr ường đã có nh ững b ước ti ến b ộ đáng k ể, 
nh ưng m ức độ ô nhi ễm, s ự suy thoái và suy gi ảm ch ất l ượng môi tr ường v ẫn 
ti ếp t ục gia t ăng. Điều này ch ứng t ỏ năng l ực và hi ệu qu ả ho ạt động c ủa b ộ máy 
làm công tác b ảo v ệ môi tr ường ch ưa đáp ứng được yêu c ầu c ủa phát tri ển b ền 
vững. 
 Công tác b ảo v ệ môi tr ường có tính liên ngành, liên vùng, liên qu ốc gia và 
toàn c ầu, c ần ph ải được ti ến hành t ừ cấp c ơ s ở ph ường xã, qu ận huy ện. Chúng ta 
còn thi ếu ph ươ ng th ức qu ản lý t ổng h ợp môi tr ường ở cấp vùng, liên vùng và 
liên ngành, trong khi đó l ại có s ự ch ồng chéo ch ức n ăng, nhi ệm v ụ gi ữa các c ấp, 
các ngành trong công tác b NTTULIBảo v ệ môi tr ường. Qu ản lý nhà n ước v ề môi tr ường 
mới được th ực hi ện ở cấp Trung ươ ng, ngành, t ỉnh, ch ưa ho ặc có r ất ít ở cấp 
qu ận huy ện và ch ưa có ở cấp ph ường xã. M ột s ố quy ho ạch phát tri ển kinh t ế-xã 
hội vùng đã được xây d ựng, song ch ưa có c ơ ch ế bắt bu ộc các địa ph ươ ng và 
các ngành tham gia khi xây d ựng và th ực hi ện quy ho ạch này. 
 Phát tri ển b ền v ững là m ột quá trình toàn di ện, bao g ồm nh ững bi ến đổi 
về kinh t ế, c ũng nh ư nh ững bi ến đổi v ề xã h ội, v ề văn hóa và giáo d ục, khoa 
học và công ngh ệ, v ề môi tr ường và s ự phát tri ển c ủa con ng ười. Phát tri ển b ền 
vững đang là thách th ức cho m ọi qu ốc gia, nh ất là trong điều ki ện toàn c ầu hóa, 
hội nh ập kinh t ế qu ốc t ế. Vi ệc l ựa ch ọn con d ường, bi ện pháp và th ể ch ế, chính 
 - 119 - 
 - 120 - 
sách b ảo đảm phát tri ển b ền v ững luôn là m ối quan tâm hàng đầu c ủa m ọi nước 
trong b ước đường phát tri ển. 
 Lâu nay, khi nói đến phát tri ển b ền v ững, ng ười ta th ường ch ỉ nói đến 
“ba tr ụ cột” là phát tri ển kinh t ế, gi ải quy ết các v ấn đề xã h ội và b ảo v ệ môi 
tr ường. Tuy nhiên, theo kinh nghi ệm qu ốc t ế, c ần quan ni ệm v ấn đề phát tri ển 
bền v ững m ột cách toàn di ện h ơn. 
Dự án n ăng l ượng s ạch trên toàn th ế gi ới 
 Một s ố nhà khoa h ọc cho r ằng v ới xu h ướng t ăng tr ưởng hi ện nay c ủa dân 
số th ế gi ới, t ốc độ công nghi ệp hóa, ô nhi ễm và s ản xu ất l ượng th ực c ũng nh ư s ự 
suy ki ệt tài nguyên v ẫn không thay đổi thì s ự phát tri ển trên trái đất s ẽ đạ t m ức 
gi ới h ạn vào m ột th ời điểm nào đó trong vòng 100 n ăm t ới. Vì v ậy vi ệc tìm 
ki ếm và phát tri ển ngu ồn n ăng l ượng s ạch s ẽ góp ph ần quan tr ọng trong vi ệc 
phát tri ển b ền v ững kinh t ế - môi tr ường. 
 Năm 2008, có kho ảng 155 t ỷ USD được đầ u t ư vào các công ty và các d ự 
án n ăng l ượng s ạch trên toàn th ế gi ới, trong đó có c ả các d ự án th ủy điện l ớn. 
Trong s ố đó có 13,5 t ỷ USD đầ u t ư t ư nhân cho các công ty tri ển khai và nhân 
rộng các công ngh ệ m ới, 117 t ỷ USD đầ u tư cho các d ự án n ăng l ượng tái t ạo, t ừ 
địa nhi ệt, gió cho đế n n ăng l ượng m ặt tr ời và nhiên li ệu sinh h ọc. Theo Báo cáo 
Các xu th ế toàn c ầu v ề Đầ uNTTULIB t ư N ăng l ượng tái t ạo 2009 c ủa Sáng ki ến Tài chính 
Năng l ượng b ền v ững thu ộc Ch ươ ng trình Môi tr ường LHQ (UNEP), n ăm 2008 
đầu t ư t ăng h ơn 4 l ần so v ới n ăm 2004. Tình hình tài chính c ực k ỳ khó kh ăn 
trong n ăm 2008 do kh ủng ho ảng tài chính toàn c ầu. Tuy nhiên, đầu t ư vào n ăng 
lượng s ạch đã t ừng đạ t k ỷ l ục trong n ăm 2007 ở các n ước l ớn nh ư Trung Qu ốc, 
Braxin và các các n ước có n ền kinh t ế m ới n ổi khác. Trong s ố 155 t ỷ USD, có 
105 t ỷ USD dành tr ực ti ếp cho phát tri ển điện t ừ các ngu ồn n ăng l ượng gió, m ặt 
tr ời, th ủy điện nh ỏ, sinh kh ối và địa nhi ệt công su ất 40 GW. 35 t ỷ USD khác 
được dành cho phát tri ển nhà máy th ủy điện l ớn 25 GW. T ổng s ố 140 t ỷ USD 
này đầu t ư các công ty s ản xu ất điện ít th ải ra cácbon v ới công su ất 65 GW so 
với kho ản đầ u t ư 250 t ỷ USD trên toàn c ầu trong n ăm 2008 để s ản xu ất 157GW 
 - 120 - 
 - 121 - 
điện t ừ t ất c ả các ngu ồn. Điều này có ngh ĩa các ngu ồn tái t ạo chi ếm ph ần l ớn 
trong t ổng s ố đầ u t ư và h ơn 40% s ản l ượng điện được s ản xu ất trong n ăm 2008. 
Kh ủng ho ảng kinh t ế đã làm gi ảm đầ u t ư vào n ăng l ượng s ạch khi tái l ập m ức 
tăng tr ưởng k ỷ l ục trong nh ững n ăm g ần đây. Đầ u t ư ở Hoa K ỳ đã gi ảm 2% và 
mức t ăng tr ưởng ở châu Âu r ất ch ậm. Tuy nhiên, n ăm 2008 c ũng có m ột s ố 
nh ững điểm sáng, nh ất là ở các n ền kinh t ế đang phát tri ển. Trung Qu ốc tr ở 
thành th ị tr ường l ớn th ứ hai th ế gi ới v ề s ản xu ất điện t ừ gió và là n ước s ản xu ất 
quang điện l ớn nh ất th ế gi ới. N ăng l ượng đị a nhi ệt đang t ăng lên ở các n ước, t ừ 
Ôtxtrâylia cho đến Nh ật B ản và Kenya. Trong khi các n ước đang phát tri ển khác 
nh ư Braxin, Chilê, Pêru và Philipin đã áp d ụng ho ặc đưa ra các chính sách và 
lu ật thúc đN y n ăng l ượng s ạch nh ư m ột n ội dung c ủa n ền Kinh t ế Xanh. Ví dụ, 
Mêhicô ph ấn đấ u s ẽ t ăng g ấp đôi m ục tiêu n ăng l ượng t ừ các ngu ồn tái t ạo lên 
16%, đây là m ột n ội dung c ủa chính sách qu ốc gia m ới v ề n ăng l ượng. 
TÀI LI ỆU THAM KH ẢO: 
 [1] PGS. TS Hoàng Xuân C ơ. Giáo Trình Kinh T ế Môi Tr ường. Nhà XB Giáo 
 Dục – 2005. 
 [2] PGS. TS Nguy ễn Đứ c Khi ển. Kinh T ế Môi Tr ường. Nhà XB Xây D ựng Hà 
 Nội – 2002. NTTULIB
 [3] Barry C.Field. Environmental Economics. McGraw-Hill, 1997 
 [4] Daniel W.Bromley. The Handbook of Environmental Economics. Blackwell 
 Handbooks in Economics. 1995. 
 [5] E.Kula. Economics of Natural Resources, the Environment and Policies. 
 Chapman & Hall, 1997. 
 [6] Henk Folmer, H.Landis Gabel & Hans Opschoor. Principles of 
 Environmental and Resource Economics. Edward Elgar Publishing Ltd., 1997. 
 - 121 - 
 - 122 - 
 Mục l ục 
 Trang 
Ch ươ ng 1: Các V ấn Đề Chung V ề Kinh T ế Môi Tr ường ..........2 
1.1. Khái quát v ề Kinh t ế Môi Tr ường  2 
1.2. Đối t ượng c ủa môn h ọc. 4 
1.3. Nhi ệm v ụ c ủa môn h ọc ..5 
Ch ươ ng 2: Nguyên nhân suy thoái môi tr ường .. 5 
2.1. Mối đe d ọa c ủa môi tr ường ...5 
2.2. Nguyên nhân suy thoái môi tr ường .11 
2.2.1 Th ất b ại c ủa th ị tr ường ..11 
2.2.2 V ấn đề cung c ấp các hàng hoá công c ộng. 15 
2.2.3 S ự thi ếu vắng c ủa m ột s ố th ị tr ường ..15 
Ch ươ ng 3: Các v ấn đề kinh t ế v ề tài nguyên thiên nhiên .17 
3.1. Khái ni ệm v ề tài nguyên.. 17 
3.2. Phân lo ại tài nguyên thiên nhiên. 17 
3.3. Khan hi ếm tài nguyên không có kh ả n ăng tái sinh.. 18 
3.1.1. Gi ới thi ệu chung. ..18 
3.1.2 Khan hi ếm tài nguyênNTTULIB có kh ả n ăng tái sinh... 21 
3.4 Kinh t ế tài nguyên 22 
3.5 Sự tuy ệt ch ủng các loài. ...28 
 3.5.1 Nh ững v ấn đề chung.....28 
3.5.2 Nguyên nhân d ẫn đế n s ự tuy ệt ch ủng.... 30 
Ch ươ ng 4 : Ki ểm soát ô nhi ễm môi tr ường b ằng th ị tr ường ... 35 
4.1. Giá c ủa s ự ô nhi ễm.. 35 
4.2 Nh ững độ ng c ơ th ị tr ường ... 37 
4.3 Quy ền tài s ản (quy ền s ở h ữu)... 38 
4.4 Chi phí ki ểm soát ô nhi ễm 41 
4.5 Mô hình th ỏa thu ận ô nhi ễm - Định lý Coase.. 44 
Ch ươ ng 5 : Các công c ụ ki ểm soát ô nhi ễm... 51 
 - 122 - 
 - 123 - 
5.1 Các tiêu chí l ựa ch ọn công c ụ kinh t ế trong qu ản lý môi tr ường. 51 
5.2 Tiêu chu Nn môi tr ường. 54 
5.3 Thu ế ô nhi ễm (thu ế Pigou) ...59 
5.4 Phí x ả th ải  73 
5.5 Gi ấy phép x ả th ải có th ể chuyển nh ượng (côta)90 
5.6 Tr ợ c ấp.. 94 
5.7 H ệ th ống đặ t c ọc - hoàn tr ả và vi ệc tái s ử d ụng rác th ải....96 
5.8 Giáo d ục môi tr ường. 99 
5.9 Truy ền thông môi tr ường .99 
Ch ươ ng 6: Phát tri ển b ền v ững .113 
6.1. Khái ni ệm "Phát tri ển b ền v ững"....113 
6.2 Nh ững nguyên t ắc c ủa m ột xã h ội b ền v ững ..............................................114 
 NTTULIB
 - 123 -