Khảo sát hiện trạng vùng nuôi và chất lượng nguồn nước nuôi cá tra tại huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp

Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 1(32)-2017 
 181 
KHẢO SÁT HIỆN TRẠNG VÙNG NUÔI VÀ CHẤT LƯỢNG NGUỒN 
NƯỚC NUÔI CÁ TRA TẠI HUYỆN THANH BÌNH, TỈNH ĐỒNG THÁP 
Lê Hoàng Nam(1), Đặng Thu Hoài(1), Nguyễn Thùy Trang(1), Nguyễn Võ Châu Ngân(1) 
(1)Trường Đại học Cần Thơ 
Ngày nhận 20/11/2016; Chấp nhận đăng 20/01/2017; Email: nvvngan@ctu.edu.vn 
Tóm tắt 
Nghiên cứu này được tiến hành nhằm khảo sát hiện trạng vùng nuôi cá tra công nghiệp và 
đánh giá chất lượng nguồn nước sử dụng cho các ao nuôi cá tra trên địa bàn huyện Thanh Bình - 
tỉnh Đồng Tháp. Tổng cộng 30 cơ sở nuôi cá tra công nghiệp trên địa bàn được chọn để khảo sát 
hiện trạng nuôi cá và công tác bảo vệ môi trường của cơ sở. Đồng thời tiến hành lấy mẫu nước mặt 
tại 4 vị trí gần các vùng nuôi tập trung (mùa khô và mùa mưa) để đánh giá tính phù hợp của nguồn 
nước mặt khi sử dụng nuôi cá tra công nghiệp. Kết quả cho thấy chỉ có 10/30 cơ sở là do tư nhân 
đầu tư, toàn bộ các ao đều nuôi bằng thức ăn công nghiệp dạng viên nổi. Mật độ thả cá rất dày trên 
50 con/m2 và kích cỡ cá giống thả nuôi trung bình khoảng 1,7 - 2,0 cm. Trong các cơ sở khảo sát có 
17/30 cơ sở nuôi có lập thủ tục về bảo vệ môi trường, tuy nhiên chỉ có 10/17 cơ sở có ao xử lý nước 
thải. Nguồn nước ở các vị trí quan trắc hầu hết có các chỉ tiêu ô nhiễm vượt nhiều lần so với QCVN 
02-20:2014/BNNPTNT, Thông tư 44:2010/BNNPTNT và QCVN 08-MT:2015/BTNMT, riêng chỉ có 
pH và DO là đạt so với quy định. Nguồn nước ô nhiễm này nếu sử dụng trực tiếp để nuôi cá mà 
không qua xử lý có thể gây ô nhiễm ao nuôi, làm giảm chất lượng thịt cá, thậm chí có thể lan truyền 
các mầm bệnh cho cá nuôi, do đó cần có biện pháp xử lý thích hợp trước khi đưa vào ao nuôi. 
Từ khóa: chất lượng nước mặt, cá tra, công nghiệp 
Abstract 
SURVEY ON FISH RAISING SITUATION AND SURFACE WATER QUALITY AT 
CAT-FISH RAISING AREAS IN THANH BINH - DONG THAP 
This study survey on fish raising situation and evaluate for the surface water source 
quality at intensive cat-fish raising areas in Thanh Binh - Dong Thap. Using onsite 
questionaire survey, there is 30 cat-fish raising farms was choose for fish raising current 
status. In parallel, collected 08 surface water samples (04 at dry season and 04 at rainy 
season) to analyse of water quality if it good to apply for intensive cat-fish raising. The survey 
results showed that only 10/30 fish farm invested by private sector, all fish feeding by floating 
industrial food. There is dense of intensive rate for fish raising of over 50 fish per square 
metter, size of seeding fish around 1.7 - 2.0 cm. Within surveyed fish farm, there is 17 farms 
were registed of environmental protection procedure, but only 10 farms operate the wastewater 
treatment unit. The recorded surface water quality was not good as required in Vietnamese 
standards of QCVN 02-20:2014/BNNPTNT, of QCVN 08-MT:2015/BTNMT, and Circular 
44:2010/BNNPTNT, but except parameters of pH and DO, that prove the water sources for fish 
raising are pollution at the moment. In case of get in this polluted water source into fish pond 
Lê Hoàng Nam... Khảo sát hiện trạng vùng nuôi và chất lượng nguồn nước nuôi cá tra... 
 182 
would damage the fish life. So that it need pay more attention to treat in suitable way this 
polluted surface water source before pumping into the fish pond. 
1. Đặt vấn đề 
Trong những năm gần đây, ngành nuôi trồng thủy sản (NTTS) ở tỉnh Đồng Tháp phát triển 
mạnh. Theo số liệu của Tổng Cục Thống kê (2015), diện tích nuôi trồng thủy sản của Đồng Tháp là 
5.800 ha, sản lượng xấp xỉ 457.416 tấn. Diện tích nuôi cá tra công nghiệp phân bố chủ yếu ở các bãi 
bồi ven sông của hầu hết các huyện, thị. Huyện Thanh Bình có diện tích nuôi nhiều nhất với trên 70 
cơ sở (chiếm trên 20% toàn tỉnh), là huyện có tiềm năng phát triển diện tích ao nuôi rất lớn. Sự phát 
triển nhanh chóng của các vùng nuôi cá tra công nghiệp đã dẫn đến hệ quả là tình trạng môi trường 
đất, môi trường nước và các hệ sinh thái trong vùng nuôi bị biến đổi, gây suy thoái và ô nhiễm môi 
trường. Nguồn gây ô nhiễm chủ yếu của hoạt động nuôi cá tra công nghiệp là nước thải và bùn thải. 
Huỳnh Trường Giang và ctv (2008) đã ghi nhận môi trường nước ao nuôi cá tra có hàm lượng 
ammonia nitrogen (TAN), nitrite (NO2), phosphorus (PO4
3-), BOD và H2S cao hơn mức cho phép 
do mật độ cá thả rất dày và cho ăn quá mức. Để hạn chế việc này thì chế độ thay nước cao và 
thường xuyên là biện pháp chính đã và đang áp dụng để cải thiện chất lượng nước ao nuôi. Tuy 
nhiên khi nuôi với mật độ lớn như nuôi thâm canh, nuôi công nghiệp... lượng nước thải ra lớn với 
nồng độ ô nhiễm cao sẽ càng gây tác động tiêu cực đến nguồn tiếp nhận. Khi nguồn nước bị ô 
nhiễm đến mức vượt khả năng tự làm sạch của hệ thống sông ngòi sẽ ảnh hưởng đến ngành công 
nghiệp nuôi cá tra nói riêng và ngành NTTS nói chung. Hiện nay các nhà khoa học, nhà quản lý và 
các phương tiện truyền thông đang cảnh báo tình trạng gia tăng ô nhiễm nguồn nước do sự phát 
triển nhanh chóng của nuôi cá tra công nghiệp. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm khảo sát hiện 
trạng vùng nuôi cá tra công nghiệp trên địa bàn huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp và đánh giá 
chất lượng nguồn nước sử dụng cho các ao nuôi cá tra trong khu vực, từ đó đề xuất các biện pháp 
quản lý thích hợp giúp phát triển bền vững nghề nuôi cá tra công nghiệp. 
2. Phương pháp nghiên cứu 
2.1. Khảo sát tình hình nuôi cá 
Thu thập thông tin về các cơ sở nuôi cá tra công nghiệp trên địa bàn huyện từ Trạm Thủy 
sản huyện Thanh Bình và Chi cục Thủy sản tỉnh Đồng Tháp. Chọn ngẫu nhiên 30 hộ nuôi trong 
danh sách để tiến hành phỏng vấn. Chuẩn bị phiếu điều tra dạng câu hỏi trắc nghiệm kết hợp 
câu hỏi mở, tiến hành phỏng vấn thử trên 3 hộ nuôi để kiểm tra chất lượng bảng câu hỏi. Hiệu 
chỉnh bảng phỏng vấn. Sử dụng phiếu điều tra đã hiệu chỉnh để phỏng vấn 30 cơ sở đã chọn 
trên địa bàn huyện Thanh Bình - tỉnh Đồng Tháp. Những thông tin cần điều tra bao gồm thông 
tin về cơ sở nuôi, năm bắt đầu nuôi, diện tích nuôi, mật độ thả cá, kích cỡ cá, loại thức ăn và 
nguồn tiêu thụ, việc tuân thủ quy định của pháp luật về thực hiện các biện pháp bảo vệ môi 
trường tại cơ sở, đặc biệt là xử lý nước thải ao nuôi. 
2.2. Đánh giá chất lượng nước mặt trong khu vực 
Bên cạnh việc khảo sát hiện trạng tại các cơ sở nuôi cá, chọn 4 vị trí quan trắc lấy mẫu 
nước mặt (QT01, QT02, QT03 và QT04) gần các vùng nuôi tập trung nhiều cơ sở nuôi công 
nghiệp. Tiến hành lấy mẫu nước mặt 2 đợt - 01 đợt vào mùa khô và 01 đợt vào mùa mưa - phân 
tích các chỉ tiêu pH, DO, TSS, BOD5, COD, NH3 và tổng Coliform theo quy trình hướng dẫn 
bởi các tiêu chuẩn Việt Nam hiện hành. 
Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 1(32)-2017 
 183 
Bảng 1. Phương pháp phân tích các thông số chất lượng nước 
Thông số Phương pháp phân tích 
pH TCVN 6492:2011 
DO TCVN 7325:2004 
TSS TCVN 6625:2000 
BOD5 TCVN 6001-2:2008 
COD TCVN 6491:1999 
NH3 TCVN 5988:1995 
Tổng Coliform TCVN 6187-2:1996 
Kết quả phân tích chất lượng mẫu nước được đánh giá và so sánh với quy chuẩn QCVN 02-
20:2014/BNNPTNT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về cơ sở nuôi cá tra trong ao - Điều kiện bảo đảm 
vệ sinh thú y, bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm, Thông tư 44:2010/ BNNPTNT Quy định 
điều kiện cơ sở, vùng nuôi cá tra thâm canh đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Đối với những 
thông số chất lượng nước chưa quy định trong QCVN 02-20:2014/BNNPTNT sẽ so sánh với 
QCVN 08-MT:2015/BTNMT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt (cột A). 
3. Kết quả nghiên cứu 
3.1. Kết quả khảo sát cơ sở nuôi 
3.1.1. Thông tin về tư cách pháp nhân 
Qua khảo sát các cơ sở nuôi cá tra công nghiệp trên địa bàn huyện Thanh Bình, các vùng 
nuôi tập trung chủ yếu ở thị trấn Thanh Bình, xã Tân Thạnh, xã Tân Bình, xã Tân Long và xã 
Tân Hòa. Trong 30 cơ sở nuôi khảo sát có 20/30 của công ty (chiếm 81,63% tổng diện tích 
khảo sát) và 10/30 của tư nhân (chiếm 18,37% tổng diện tích khảo sát). Kết quả cho thấy đã có 
xu hướng dịch chuyển dần sang nuôi tập trung, diện tích nuôi phần lớn thuộc về các công ty do 
có nguồn vốn mạnh, trình độ kỹ thuật cao, ổn định về giá thức ăn, giá cá thương phẩm và có 
khả năng đầu tư công trình xử lý môi trường tốt hơn. 
Nuôi cá tra là ngành thu lợi nhuận cao thu hút nhiều người tham gia đào ao nuôi cá, tuy 
nhiên sự tăng nhanh diện tích nuôi cá tra đã dẫn đến tình trạng môi trường khu vực ngày càng 
bị ô nhiễm nghiêm trọng. Trước tình hình đó các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương 
đã có những chính sách, quy hoạch và định hướng sự phát triển của nghề nuôi cá tra sao cho 
hợp lý, phù hợp với điều kiện cụ thể của từng vùng. Năm 2009, Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng 
Tháp đã ban hành Quyết định số 262/QĐ-UBND ký ngày 12/3/2009 phê duyệt Quy hoạch vùng 
phát triển cá tra tỉnh Đồng Tháp đến năm 2020. Đây là cơ sở cho việc mở rộng diện tích nuôi cá 
tra theo định hướng phát triển bền vững nhằm đạt 2.700 ha vào năm 2020. 
3.1.2. Thông tin kỹ thuật về cơ sở nuôi 
Quy mô diện tích ao nuôi: Kết quả khảo sát 30 cơ sở nuôi cho thấy diện tích mặt nước 
từng ao nuôi rất khác nhau nhưng chủ yếu tập trung trong diện tích từ 5.000 - 10.000 m2. Tùy 
theo tổng diện tích nuôi lớn hay nhỏ mà chủ cơ sở nuôi phân chia diện tích từng ao nuôi khác 
nhau. Có những cơ sở nuôi có tổng diện tích mặt nước lên đến 30 ha được chia thành 30 ao với 
mỗi ao trung bình 10.000 m2 nhưng có cơ sở chỉ có 2 ha được chia thành 5 ao với mỗi ao trung 
bình 4.000 m2. Trước đây khi chưa có quy hoạch vùng nuôi, các cơ sở nuôi chủ yếu nuôi tự phát 
chưa tuân thủ theo những kỹ thuật cần thiết, nguồn vốn ít, chưa có kinh nghiệm nên diện tích mặt 
nước ao nuôi thường nhỏ hơn 5.000 m2. Hiện nay, phần lớn các cơ sở nuôi chọn diện tích mặt 
nước từng ao nuôi từ 5.000 - 10.000 m2, phù hợp với quy định về quy hoạch vùng nuôi cá tra 
Lê Hoàng Nam... Khảo sát hiện trạng vùng nuôi và chất lượng nguồn nước nuôi cá tra... 
 184 
công nghiệp của tỉnh. Theo Nguyễn Chung (2008), diện tích mặt nước ao nuôi cá tra công nghiệp 
phải từ 5.000 m2 trở lên nhằm tạo điều kiện thuận lợi trong công tác quản lý và chăm sóc. Hầu hết 
các cơ sở có diện tích ao nuôi lớn chủ yếu là của công ty, do có nguồn vốn lớn, cán bộ quản lý có 
kinh nghiệm trong việc nuôi cá, cán bộ kỹ thuật có trình độ chuyên môn thủy sản giỏi. 
Hình 1. Diện tích mặt nước của ao khảo sát 
Hình 2. Mật độ cá thả nuôi tại các cơ sở khảo sát 
Mật độ cá thả nuôi: Thả cá mật độ vừa phải sẽ giúp kiểm soát sự phát triển của cá, 
nguồn thức ăn và môi trường nước nuôi cá tốt hơn, từ đó góp phần tăng năng suất, giảm dịch 
bệnh và tăng hiệu quả kinh tế của việc nuôi cá. Qua khảo sát, mật độ thả nuôi của các cơ sở 
khác nhau tùy thuộc vào diện tích và độ sâu của ao nuôi. Trong số 30 cơ sở khảo sát, có 50% cơ 
sở nuôi cá với mật độ rất dày trên 50 con/m2, các cơ sở thả nuôi với mật độ vừa phải (35 - 40 
con/m2) chiếm tỉ lệ rất ít khoảng 17% số cơ sở. Số liệu này phù hợp với kết quả điều tra của Lê 
Lệ Hiền (2008), mật độ cá tra thả nuôi trung bình ở các tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ là 
47 con/m2. Tuy nhiên quy định của Bộ Nông nghiệp và PTNT (2010) về mật độ thả nuôi cá tra 
phù hợp là 20 - 40 con/m2, thấp hơn so với mật độ nuôi thực tế tại địa phương. Như vậy hiện 
nay các cơ sở thả nuôi với mật độ rất dày và đây là một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm 
môi trường do nước thải từ các ao cá. Nếu sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm bởi chất thải từ ao 
cá này đưa vào ao cá khác sẽ ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển của cá nuôi và là nguồn lan 
truyền dịch bệnh cho các ao nuôi trong khu vực. 
Thức ăn sử dụng và cách cho ăn: Trong nuôi cá tra công nghiệp chi phí về thức ăn 
chiếm tỷ lệ rất cao. Theo Nguyễn Phú Son (2007) chi phí thức ăn chiếm 69,33% trong tổng chi 
phí nuôi cá. Trước đây các cơ sở nuôi chủ yếu sử dụng thức ăn tự chế với thành phần gồm cám, 
cá tạp, bột đậu nành, bột cá, tấm kết hợp với các loại men tiêu hóa, vitamin, premin không đủ 
số lượng cần thiết, điều kiện bảo quản khó khăn, hàm lượng dinh dưỡng không ổn định dễ làm 
nước ao bị ô nhiễm. Khảo sát cho thấy 100% cơ sở nuôi cá tra công nghiệp trên địa bàn đều sử 
dụng thức ăn công nghiệp dạng viên nổi. Hiện nay các cơ sở nuôi thuộc công ty sử dụng thức 
ăn do chính công ty mẹ sản xuất, các cơ sở nuôi tư nhân sử dụng các loại thức ăn bán trên thị 
trường như Proconco, Cargill, Afiex, Greenfeed, Việt Thắng, Cataco Tùy vào từng giai đoạn 
phát triển của cá tra mà hàm lượng đạm trong thức ăn thay đổi từ 22 - 28% với các kích cỡ viên 
6 mm, 8 mm, 10 mm, 12 mm. Về lượng thức ăn hàng ngày, hầu hết các cơ sở cho ăn theo nhu 
cầu, khi cá còn ăn rất ít thì ngừng cho ăn. Thời gian cho ăn và số lượng thức ăn trong mỗi lần 
ăn còn phụ thuộc vào điều kiện môi trường, thông thường vào thời điểm trời mát, nhiệt độ ít 
dao động, nguồn nước trong ao tốt cá sẽ ăn nhiều hơn. Vì vậy người nuôi thường cho ăn 2 buổi/ 
ngày, sáng từ 8 - 9 giờ, chiều từ 4 - 5 giờ. Điều này chứng tỏ người nuôi đã có ý thức trong việc 
Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 1(32)-2017 
 185 
sử dụng thức ăn cho cá và ngày càng nhận thức được vai trò của thức ăn công nghiệp trong nuôi 
cá tra công nghiệp. 
3.1.3. Công tác bảo vệ môi trường của các cơ sở nuôi 
Thủ tục về bảo vệ môi trường: Qua khảo sát có 17/30 cơ sở nuôi (chiếm 57%) thực hiện 
các thủ tục bảo vệ môi trường (BVMT) thông qua Báo cáo đánh giá tác động môi trường hay 
Bản cam kết BVMT. Các cơ sở nuôi chưa có thủ tục về BVMT chủ yếu là các cơ sở tư nhân và 
nuôi qui mô nhỏ. Mặc dù Sở Tài nguyên và Môi trường đã phối hợp với Phòng Tài nguyên và 
Môi trường huyện tổ chức kiểm tra công tác BVMT, đồng thời hướng dẫn các cơ sở nuôi phải 
đăng ký thủ tục về BVMT và thực hiện các biện pháp BVMT nhưng một số cơ sở chưa đăng 
ký. Nguyên nhân là do ý thức công tác BVMT của người nuôi còn thấp và các cơ quan chức 
năng chưa xử lý nghiêm các cơ sở vi phạm các quy định trong công tác BVMT Tuy nhiên ở 
các cơ sở đã đăng ký thủ tục BVMT lại có những cơ sở không thực hiện hay thực hiện không 
đầy đủ các nội dung đã cam kết như chưa thực hiện quan trắc môi trường định kỳ, chưa triển 
khai các biện pháp BVMT Cụ thể trong 30 cơ sở khảo sát có 17 cơ sở có thủ tục về BVMT 
nhưng chỉ có 6 cơ sở (chiếm 20%) thực hiện quan trắc môi trường định kỳ. Việc không thực 
hiện các biện pháp BVMT đã làm cho chất lượng nước mặt xung quanh các cơ sở nuôi bị ô 
nhiễm do các chất hữu cơ và vi sinh cao, có nơi vượt tiêu chuẩn cho phép đến vài chục lần. 
Biện pháp bảo vệ môi trường: 
Xử lý nước cấp: khảo sát cho thấy 100% cơ sở nuôi chưa có hệ thống xử lý nguồn nước 
cấp vào ao nuôi. Nguồn nước bị ô nhiễm sẽ ảnh hưởng lớn chất lượng thịt cá và trong quá trình 
nuôi cá rất dễ bị nhiễm bệnh. Mặc dù rất quan tâm đến chất lượng nước cấp nuôi cá nhưng hiện 
nay các cơ sở đang tận dụng tối đa diện tích đất làm ao nuôi nên vấn đề đặt ra là phải có một 
phương pháp xử lý nước cấp ít tốn diện tích đất, hiệu quả xử lý cao và giá thành phù hợp. 
Xử lý nước thải: qua khảo sát chỉ có 10/30 cơ sở có ao lắng xử lý nước thải với diện tích 
ao lắng chiếm 15 - 25% tổng diện tích đất. Phần lớn các cơ sở nuôi đều quan tâm đến lợi nhuận, 
chưa đầu tư đúng mức cho công tác BVMT. Các cơ sở chưa chịu đầu tư xây dựng do cần phải 
tốn nguồn kinh phí lớn và mất một phần diện tích đất; đối với các cơ sở đã có ao lắng theo đúng 
quy trình nhưng lại chưa quan tâm đến hiệu quả xử lý của ao lắng. 
Xử lý bùn: quá trình vệ sinh và nạo vét ao nuôi cá tra công nghiệp làm phát sinh một 
lượng bùn cặn rất lớn. Qua phỏng vấn việc áp dụng biện pháp xử lý bùn của cơ sở nuôi, có 
22/30 cơ sở trả lời xử lý bùn thải bằng cách bơm lên khu đất trống để xử lý. Tuy nhiên qua 
khảo sát thực tế hầu hết các cơ sở nuôi không có khu đất xử lý bùn mà bơm trực tiếp bùn thải ra 
sông rạch hoặc xin phép bơm qua ruộng, rẫy của người dân trong khu vực, điều này gây ô 
nhiễm môi trường rất lớn. 
Xử lý cá chết: trong quá trình nuôi bình thường sẽ không tránh khỏi tình trạng cá chết do 
bệnh, sự thay đổi của môi trường nước hay do chăm sóc không đúng kỹ thuật. Một vùng nuôi 
được xem là đạt hiệu quả khi tỷ lệ cá chết thấp hơn 10% so với tổng số lượng cá nuôi trong suốt 
vụ nuôi. Lượng cá này nếu không có biện pháp xử lý sẽ bốc mùi hôi tanh và gây ảnh hưởng đến 
môi trường của khu vực ao nuôi và khu vực lân cận. Qua khảo sát 30/30 cơ sở nuôi đều thu 
gom xác cá chết và bán cho các cơ sở chế biến thức ăn cho các loài thủy sản khác. Điều này 
giúp giảm bớt tình trạng ô nhiễm môi trường, tận dụng cá chết làm nguồn thức ăn cho các loài 
khác. Tuy nhiên nếu trường hợp cá chết do dịch bệnh thì đây lại là nguy cơ lan rộng các mầm 
bệnh sang những khu vực nuôi khác. 
Lê Hoàng Nam... Khảo sát hiện trạng vùng nuôi và chất lượng nguồn nước nuôi cá tra... 
 186 
3.2. Chất lượng nguồn nước cấp 
Môi trường nước là yếu tố quan trọng trong hoạt động nuôi trồng thủy sản. Nguồn nước 
cấp bị ô nhiễm khi đưa vào ao nuôi sẽ ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe của cá làm cho cá bỏ 
ăn, bị bệnh... gây thất thoát cho người nuôi. 
3.2.1. Chỉ tiêu pH 
Kết quả đo đạc cho thấy giá trị pH ở các vị trí quan trắc biến thiên ít và nằm trong khoảng 
6,7 - 7,3, giá trị pH trong mùa khô có chiều hướng thấp hơn mùa mưa. So với ngưỡng pH đề 
nghị (7,0 - 9,0) của chất lượng nước cấp vào ao nuôi theo QCVN 02-20:2014/BNNPTNT, pH 
nước tại một số điểm đo trong mùa khô hơi thấp hơn. Tuy nhiên vào mùa mưa giá trị pH ghi 
nhận tại tất cả các điểm quan trắc đều đạt ngưỡng tối ưu (7,0 - 8,5) theo Thông tư 
44:2010/BNNPTNT. 
Hình 3. Biến động pH trong nguồn nước mặt 
3.2.2 Chỉ tiêu DO 
Hình 4. Biến động DO trong nguồn nước mặt 
QCVN 02-20:2014/BNNPTNT 
TT 44:2010/BNNPTNT 
QCVN 02-20:2014/BNNPTNT 
TT 44:2010/BNNPTNT 
Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 1(32)-2017 
 187 
QCVN 02-20:2014/BNNPTNT đề xuất giá trị DO cho nước nguồn cấp vào ao nuôi > 2 
mg/L, giá trị DO tối ưu theo Thông tư 44:2010/BNNPTNT là > 3 mg/L. Số liệu ghi nhận cho 
thấy giá trị DO tại tất cả các điểm quan trắc ít biến động (3,8 - 4,7) và đều đạt mức tối ưu cho 
yêu cầu chất lượng nước nuôi cá tra. 
3.2.3. Tổng chất rắn lơ lửng 
QCVN 08-MT:2015/BTNMT (cột B1) quy định hàm lượng TSS giới hạn trong nước mặt 
là 50 mg/L. Kết quả phân tích mẫu nước cho thấy giá trị TSS tại tất cả các điểm quan trắc 
đều vượt giá trị giới hạn từ 2,4 - 3,7 lần. Điều này chứng tỏ hàm lượng TSS trong nguồn nước 
đưa vào các ao nuôi cá đều vượt tiêu chuẩn cho phép, do đó cần áp dụng các biện pháp lắng lọc 
trước khi cấp cho các ao nuôi. 
Việc không quy định hàm lượng TSS trong các tiêu chuẩn chất lượng nguồn nước sử dụng 
cho nuôi trồng thủy sản - mặc dù giá trị này rất cao - cho thấy có sự mặc định để chủ cơ sở nuôi 
tự áp dụng các biện pháp lắng lọc nước trước khi đưa vào ao nuôi. 
Hình 5. Biến động TSS trong nguồn nước mặt 
Hình 6. Biến động BOD5 trong nguồn nước mặt 
TT 44:2010/BNNPTNT 
QCVN 08-MT:2015/BTNMT 
Lê Hoàng Nam... Khảo sát hiện trạng vùng nuôi và chất lượng nguồn nước nuôi cá tra... 
 188 
3.2.4 Chỉ tiêu BOD5 
Giá trị BOD5 phản ánh mức độ ô nhiễm hữu cơ trong nước, BOD5 càng lớn nguồn nước 
mặt bị ô nhiễm càng cao. Thông tư 44:2010/BNNPTNT quy định giá trị BOD5 phù hợp của 
nguồn nước sử dụng cho nuôi cá tra nên < 30 mg/L (tối ưu < 20 mg/L). 
Kết quả phân tích cho thấy nồng độ BOD5 tại tất cả các vị trí quan trắc vượt từ 1,0 - 
1,4 lần so với giá trị phù hợp và vượt từ 1,5 - 2,1 lần so với giá trị tối ưu đề nghị bởi Thông tư 
44:2010/BNNPTNT. Vào mùa mưa giá trị BOD5 ghi nhận thấp hơn vào mùa khô do thời điểm 
lấy mẫu vào mùa mưa có lưu lượng nước lớn nên đã pha loãng nồng độ ô nhiễm trong sông. 
3.2.5 Chỉ tiêu COD 
Hàm lượng COD cao là nguyên nhân gây thiếu hụt ô-xy hòa tan trong nước vì ô-xy đã bị 
các vi sinh vật sử dụng cho các quá trình phân hủy chất hữu cơ, gây nguy hại cho các loài thủy 
sinh vật. Các tiêu chuẩn về chất lượng nguồn nước cho nuôi trồng thủy sản không quy định 
nồng độ COD, riêng có QCVN 08-MT:2015/BTNMT (cột B1) quy định nồng độ COD giới hạn 
cho nước mặt là 30 mg/L. Kết quả phân tích cho thấy hàm lượng COD tại hầu hết các vị trí 
quan trắc vượt 1,4 - 1,9 lần so với giá trị giới hạn. 
Hình 7. Biến động COD trong nguồn nước mặt 
Khi so sánh kết quả quan trắc giữa các mùa trong năm cho thấy nồng độ COD ghi nhận 
trong mùa khô cao hơn trong mùa mưa. Nguyên nhân là do vào mùa khô lưu lượng dòng chảy 
thấp, nước thải từ ao cá đưa ra sông rạch ít bị pha loãng nên bị ô nhiễm hữu cơ cao. 
3.2.6 Chỉ tiêu NH3 
QCVN 02-20:2014/BNNPTNT quy định giá trị cho phép của NH3 trong nước cấp vào ao 
nuôi là 0,3 mg/L, Thông tư 44:2010/BNNPTNT quy định chất lượng nước nuôi cá tra có giá trị 
tối ưu của NH3 là 0,1 mg/L. Giá trị NH3 trong nguồn nước tại hầu hết các điểm thu mẫu đều 
vượt giá trị cho phép, thấp nhất vượt 1,03 lần và cao nhất vượt 3,23 lần. 
Giá trị NH3 giữa các vị trí lấy mẫu chênh lệch nhiều và biến thiên giữa các mùa không 
theo tính quy luật. Tại điểm lấy mẫu QT01 và QT02, giá trị NH3 ghi nhận trong mùa khô cao 
hơn mùa mưa, tuy nhiên xu hướng này ngược lại đối với điểm lấy mẫu QT03 và QT04. Điều 
này có thể do chất lượng môi trường thay đổi không ổn định, ảnh hưởng của thời điểm thu mẫu 
đã làm sai lệch kết quả. 
QCVN 08-MT:2015/BTNMT 
Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 1(32)-2017 
 189 
Hình 8. Biến động NH3 trong nguồn nước mặt 
3.2.6 Chỉ tiêu tổng Coliform 
QCVN 08-MT:2015/BTNMT (cột B1) quy định chỉ tiêu tổng Coliform giới hạn trong 
nguồn nước mặt là 7.500 MPN/100 mL. Kết quả phân tích mẫu nước cho thấy tất cả các vị trí 
quan trắc có hàm lượng tổng Coliform vượt từ 2,8 - 4,7 lần so với giá trị giới hạn. Tuy nhiên 
tổng Coliform ghi nhận được trong mùa khô có giá trị thấp hơn trong mùa mưa, ngược lại với 
những thông số ô nhiễm đã đề cập. 
Hình 9. Biến động Coliform trong nguồn nước mặt 
Theo nghiên cứu của Trần Kim Hoàng (2008) mặc dù chất lượng nước mặt tương đối tốt vào 
mùa lũ do một phần nồng độ ô nhiễm đã được pha loãng, nhưng nguồn nước này chứa rất nhiều vi 
khuẩn gây bệnh như xác động thực vật, mầm bệnh từ các vùng nuôi khác. Sử dụng nguồn nước này 
có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của cá nên các cơ sở nuôi cần hạn chế thay nước, chỉ thay nước 
khi cần thiết. 
QCVN 02-20:2014/BNNPTNT 
TT 44:2010/BNNPTNT 
QCVN 08-MT:2015/BTNMT 
Lê Hoàng Nam... Khảo sát hiện trạng vùng nuôi và chất lượng nguồn nước nuôi cá tra... 
 190 
4. Kết luận 
- Chỉ có 10/30 cơ sở là do tư nhân đầu tư, toàn bộ các ao đều nuôi bằng thức ăn công 
nghiệp dạng viên nổi. Mật độ thả cá rất dày trên 50 con/m2 và kích cỡ cá giống trung bình 
khoảng 1,7 - 2,0 cm. Trong các cơ sở khảo sát có 17/30 cơ sở nuôi có lập thủ tục về bảo vệ môi 
trường, tuy nhiên chỉ có 10/30 cơ sở có ao xử lý nước thải. 
- Ngoại trừ thông số pH và DO, hầu hết các chỉ tiêu phân tích TSS, BOD5, COD, NH3 và 
tổng Coliform của các điểm quan trắc nước mặt sử dụng cho nuôi cá không đạt so với QCVN 
02-20:2014/BNNPTNT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về cơ sở nuôi cá tra trong ao - Điều kiện 
bảo đảm vệ sinh thú y, bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm, Thông tư 44:2010/BNNPTNT 
Quy định điều kiện cơ sở, vùng nuôi cá tra thâm canh đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, và 
QCVN 08-MT:2015/BTNMT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt (cột A). 
Điều này chứng tỏ nguồn nước đưa vào ao nuôi cá đang bị ô nhiễm, do đó cần có biện pháp xử 
lý thích hợp trước khi đưa vào ao nuôi. 
- Hàm lượng các chất ô nhiễm trong nước vào mùa khô cao hơn so với nước mùa mưa, 
trừ chỉ tiêu tổng Coliform. Các chủ cơ sở nuôi cần thận trọng khi thay nước mới cho ao nuôi do 
nguồn nước bị ô nhiễm hữu cơ (mùa khô) và ô nhiễm vi sinh (mùa mưa). 
- Nguồn nước mặt trong khu vực nghiên cứu đã nhiễm bẩn, nếu được sử dụng cho nuôi 
cá sẽ gây ô nhiễm cho ao nuôi và làm tăng nguy cơ gây thất thu vụ nuôi. Vì vậy đề nghị các chủ 
vùng nuôi cần có biện pháp xử lý nước trước khi đưa vào ao nuôi để hạn chế những lan truyền 
ô nhiễm không đáng có. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2010), Thông tư số 44/2010/TT-BNNPTNT ngày 
22/7/2010 về việc Quy định điều kiện cơ sở, vùng nuôi cá tra thâm canh đảm bảo an toàn vệ 
sinh thực phẩm, Hà Nội. 
[2] Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2010), Thông tư 22/2014/TT-BNNPTNT ngày 29/7/2014 
ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về cơ sở nuôi cá tra trong ao - Điều kiện bảo đảm vệ sinh thú 
y, bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm (QCVN 02-20:2014/BNNPTNT), Hà Nội. 
[3] Bộ Tài nguyên và Môi trường (2008), Thông tư 65:2015/TT-BTNMT ngày 21/12/2015 ban hành 
Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt (QCVN 08-MT:2015/ BTNMT), Hà Nội. 
[4] Huỳnh Trường Giang, Vũ Ngọc Út, Nguyễn Thanh Phương (2008), Biến động các yếu tố môi 
trường trong ao nuôi cá tra (Pangasianodon Hypophthalmus) thâm canh ở An Giang, Tạp chí 
Khoa học Trường Đại học Cần Thơ, số 1. 
[5] Lê Lệ Hiền (2008), Phân tích tình hình cung cấp và sử dụng giống cá tra (Pangasianodon 
hypophthalmus) ở đồng bằng sông Cửu Long, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Cần Thơ. 
[6] Nguyễn Chung (2008), Kỹ thuật sinh sản và nuôi cá tra, NXB Nông nghiệp. 
[7] Nguyễn Phú Son (2007), Nghiên cứu thị trường cá tra, cá basa ở đồng bằng sông Cửu Long, 
Việt Nam, Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần Thơ, số 8. 
[8] Tổng Cục Thống kê (2015), Niên giám thống kê Việt Nam 2014, NXB Thống kê.