Nghiên cứu ảnh hưởng của mật độ lên kết quả ương ấu trùng tôm hề (Hymenocera picta dana, 1852)

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2019
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 173
THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC
NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA MẬT ĐỘ LÊN KẾT QUẢ ƯƠNG ẤU TRÙNG 
TÔM HỀ (Hymenocera picta Dana, 1852) 
EFFECT OF STOCKING DENSITY ON THE PERFORMANCE OF HARLEQUIN SHRIMP 
LARVAE (Hymenocera picta Dana, 1852)
Trần Văn Dũng¹, Trần Thị Lê Trang¹
Ngày nhận bài: 01/10/2019; Ngày phản biện thông qua: 06/12/2019; Ngày duyệt đăng: 24/12/2019
TÓM TẮT
Mật độ là một trong những yếu tố có ảnh hưởng lớn đến kết quả ương ấu trùng tôm cảnh nói riêng và 
tôm biển nói chung. Nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định mật độ thích hợp cho ương ấu trùng tôm hề. 
Ấu trùng mới nở được bố trí ương trong hệ thống bể composite lọc sinh học tuần hoàn, thể tích 10 lít/bể, với 
các mật độ 10 con/L, 20 con/L, 30 con/L và 40 con/L. Mỗi nghiệm thức được thực hiện với ba lần lặp. Kết quả 
nghiên cứu cho thấy mật độ có ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ sống, tỷ lệ chuyển giai đoạn và kích thước của ấu 
trùng. Trong đó, ấu trùng được ương ở mật độ 20 con/L và 30 con/L đạt tỷ lệ sống cao hơn so với mật độ ương 
10 con/L và 40 con/L (9,2% và 11,1% so với 6,0% và 2,6%) ở giai đoạn Zoea X (P < 0,05). Ấu trùng được 
ương ở mật độ 20 con/L đạt tỷ lệ chuyển giai đoạn cao nhất 46,8%, tiếp theo lần lượt là các mật độ ương 30, 
10, và 40 con/L, dao động từ 21,3 - 39,7% (P < 0,05). Kích thước ấu trùng đạt được ở mật độ 20 con/L (5,50 
mm) cao hơn so với mật độ 10 và 40 con/L (4,97 và 4,50 mm, P < 0,05) nhưng không khác biệt so với mật độ 
30 con/L (5,20 mm, P > 0,05). Từ nghiên cứu này có thể nhận thấy, mật độ ương thích hợp cho ấu trùng tôm 
harlequin là 20 - 30 con/L. Tuy nhiên, cần có các giải pháp nhằm cải thiện tỷ lệ sống và sự hoàn tất biến thái 
ấu trùng loài tôm này.
Từ khóa: ấu trùng, harlequin, Hymenocera picta, mật độ, tôm cảnh biển. 
ABSTRACT
Stocking density is one of the factors having signifi cant effect on larval performance of ornamental 
shrimp in particular and marine shrimp in general. This study was conducted in order to determine an 
appropriate stocking density for larval rearing of harlequin shrimp. Newly hatched larvae were reared in 10 
liter - composite tanks using the recirculating aquaculture system with four stocking densities of 10 larvae/L, 
20 larvae/L, 30 larvae/L and 40 larvae/L. Each treatment was conducted with three replicates. Results showed 
that stocking density had signifi cant effects on development, survival and growth rate of larvae. In which, the 
shrimp were reared at 20 larvae/L and 30 larvae/L obtained a higher survival compared to those of 10 larvae/L 
and 40 larvae/L (9.2% and 11.1% as opposed to 6.0% and 2.6%) at the stage of Zoea X (P < 0.05). The shrimp 
were reared at the density of 20 larvae/L achieved the highest rate of larval transferred rate at 46.8%, followed 
by those of 30 larvae/L, 10 larvae/L and 40 larvae/L, ranging from 21.3 - 39.7%, respectively (P < 0.05). Final 
total length obtained at the density of 20 larvae/L (5.50 mm) was higher than those of 10 and 40 larvae/L 
(4.97 and 4.50 mm; P 0.05). From 
this study, it could be seen that the densities of 20 - 30 larvae/L were suitable for larval rearing of harlequin 
shrimp. However, other solutions need to be done in order to improve the survival and larval metamorphosis 
of this kind of shrimp.
Keywords: density, harlequin, Hymenocera picta, larvae, marine ornamental shrimp.
¹ Viện Nuôi trồng Thủy sản, Trường Đại học Nha Trang
174 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2019
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thủy sinh vật cảnh ngày càng thu hút được 
sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, người 
nuôi và các nhà bảo tồn. Nghề nuôi giáp xác 
cảnh mới bắt đầu phát triển trong vài năm trở 
lại đây, trong đó, tôm cảnh biển, với ưu điểm là 
màu sắc độc đáo và sặc sỡ, bao gồm nhiều loài 
có giá trị kinh tế rất cao và đang trở nên phổ 
biến trong ngành công nghiệp sinh vật cảnh 
[6], [7]. Tuy nhiên, nguồn cung cấp tôm cảnh 
gần như phụ thuộc hoàn toàn vào khai thác tự 
nhiên từ các nước thuộc khu vực Đông Nam 
Á, Thái Bình Dương và Caribbean [8]. Hiện 
nay, nhu cầu tiêu thụ tôm cảnh biển ngày càng 
gia tăng, trong khi nguồn cung tôm cảnh vẫn 
dựa vào khai thác tự nhiên, đã đặt ra nhiều mối 
quan tâm đối với các nhà khoa học, quản lý và 
bảo tồn. Sản xuất giống nhân tạo được xem là 
giải pháp hữu hiệu nhất để giảm thiểu các tác 
động tiêu cực lên nguồn lợi tự nhiên và phát 
triển bền vững ngành công nghiệp này. 
Các nghiên cứu về sản xuất giống và nuôi cá 
cảnh ở nước ta đã đạt được những thành công 
nhất định trên một số loài, đặc biệt là nhóm 
cá cảnh nước ngọt và cá khoang cổ nước mặn. 
Trong khi đó, các nghiên cứu về tôm cảnh biển 
ở Việt Nam còn rất hạn chế ngoại trừ nghiên 
cứu về tôm bác sỹ của Lục Minh Diệp và ctv 
(2017) [1]. Các nghiên cứu này mới chỉ dừng 
lại ở những thử nghiệm ban đầu trên quy mô thí 
nghiệm, thăm dò, chưa đạt được nhiều thành 
công. Tôm hề là một trong những loài có giá 
trị cao thuộc họ Hymenoceridae. Hiện nay, nhu 
cầu về nuôi loài tôm này để làm cảnh là khá lớn 
trên thế giới nhưng nguồn cung vẫn hoàn toàn 
phụ thuộc vào tự nhiên. Cho đến nay, nghiên 
cứu về sản xuất giống loài tôm này vẫn chưa 
thực sự thành công bởi những khó khăn liên 
quan đến việc cung cấp thức ăn cho tôm bố 
mẹ (sao biển), thiết kế hệ thống ương nuôi, xác 
định chế độ cho ăn, chăm sóc và quản lý thích 
hợp cho ấu trùng. Đồng thời, việc ấu trùng trải 
qua tới 12 giai đoạn biến thái đi kèm với hiện 
tượng lột xác nhiều lần mà không chuyển giai 
đoạn dẫn đến kéo dài thời gian hoàn tất biến 
thái là một trong những trở ngại lớn nhất trong 
ương ấu trùng loài tôm này [7]. 
Trong ương ấu trùng tôm cảnh biển nói 
chung và tôm hề nói riêng, rất nhiều yếu tố được 
xác định là có ảnh hưởng đến sinh trưởng, tỷ lệ 
sống và tỷ lệ chuyển giai đoạn của ấu trùng 
như: biến động các yếu tố môi trường, thiết kế 
và vận hành hệ thống ương [1], [6], thức ăn và 
chế độ cho ăn [3], [5], [11], [15], các yếu tố 
thúc đẩy sự hoàn tất biến thái của ấu trùng [5], 
[7]. Mật độ cũng là một trong những yếu tố cơ 
bản nhất có ảnh hưởng đến sinh trưởng, tỷ lệ 
sống và tỷ lệ chuyển giai đoạn của ấu trùng. 
Các nghiên cứu về ảnh hưởng của mật độ ương 
lên ấu trùng tôm cảnh biển đã được thực hiện 
tuy nhiên vẫn chưa có nghiên cứu nào đề cập 
trên tôm hề. Do đó, việc xác định mật độ thích 
hợp cho ương ấu trùng tôm hề là hết sức cần 
thiết nhằm góp phần hoàn thiện quy trình công 
nghệ sản xuất giống nhân tạo loài tôm này, 
đáp ứng nhu cầu thị trường, góp phần đa dạng 
hóa đối tượng nuôi, giảm áp lực khai thác lên 
nguồn lợi tự nhiên.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP 
NGHIÊN CỨU
1. Thời gian, địa điểm và đối tượng nghiên 
cứu
Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 3 - 
7/2017 tại Trại sản xuất giống cá cảnh Đường 
Đệ, Vĩnh Hòa, Nha Trang và Trại Thực nghiệm 
Nuôi trồng Thủy sản Cam Ranh. Đối tượng 
nghiên cứu là ấu trùng tôm hề (Hymenocera 
picta Dana, 1852).
2. Phương pháp bố trí thí nghiệm
2.1. Điều kiện thí nghiệm
Nguồn nước để nuôi vỗ tôm bố mẹ và ấu 
trùng được bơm trực tiếp từ biển, lắng và xử 
lý bằng chlorin 20 ppm, trung hòa dư lượng 
chlorin bằng natrithiosulphat. Tôm bố mẹ được 
nuôi vỗ và cho đẻ trong hệ thống bể kính lọc 
sinh học tuần hoàn (30 lít/bể). Tôm bố mẹ được 
nuôi riêng theo cặp, mỗi bể một cặp. Hệ thống 
lọc sinh học tuần hoàn sử dụng giá thể là san 
hô và hạt nhựa bioball, sục khí 24/24. Tôm bố 
mẹ được cho đẻ tự nhiên, sau 13 - 15 ngày, 
phôi chuyển sang màu đen, tôm được chuyển 
qua bể ấp nở 50 lít vào buổi tối. Ấu trùng được 
đếm thủ công và bố trí vào các thí nghiệm vào 
sáng ngày hôm sau. Chất lượng nước bể nuôi 
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2019
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 175
vỗ được duy trì ổn định trong suốt thời gian 
nghiên cứu, nhiệt độ 27 - 31ºC, pH 7,8 - 8,2, 
oxy hòa tan 5,0 - 6,5 mg/L, độ mặn 30 - 35‰, 
hàm lượng TAN < 0,3 mg/L. Hàng ngày bể 
nuôi được siphon thức ăn thừa, chất thải, bù 
nước để ổn định môi trường. Tôm bố mẹ được 
cho ăn một loại thức ăn là sao biển thuộc giống 
Linckia. Lượng thức ăn cung cấp vào bể tùy 
thuộc vào nhu cầu của tôm bố mẹ. Ấu trùng 
được ương trong hệ thống bể composite lọc 
sinh học tuần hoàn. Hệ thống được thiết lập 
dựa trên hệ thống ương nuôi ấu trùng giáp xác 
cảnh được mô tả bởi Calado et al. (2008), bổ 
sung bởi Trần Văn Dũng (2010) và Lục Minh 
Diệp (2017) [1], [2], [6]. Các bể thí nghiệm có 
dạng hình trụ, đáy cầu, chiều cao 31 cm, đường 
kính 26 cm, tương ứng với tổng thể tích 12 lít, 
cấp nước vào bể ương ở mức 10 lít/bể. Mỗi 
bể được đặt hai ống PVC có gắn lưới để lọc 
nước và loại bỏ thức ăn (105 µm và 400 µm). 
Nguyên tắc bố trí và hoạt động của hệ thống 
lọc sinh học tương tự như bể nuôi tôm bố mẹ. 
Lưu tốc cấp vào bể ương khoảng 2 lít/phút, 
cấp từ đáy và thoát ra ở tầng mặt để đảm bảo 
sự luân chuyển đồng đều. Nước sau khi ương 
được thu và cấp trở lại hệ thống bể chứa.
Ấu trùng được cho ăn hoàn toàn bằng 
nauplius Artemia mới nở (Artemia franciscana) 
cho tới thỏa mãn, tương ứng với mật độ khoảng 
3 - 5 nauplius/mL. Nghiên cứu sử dụng cả hai 
loài Artemia Vĩnh Châu (Việt Nam) kích thước 
nhỏ cho 10 ngày đầu và Century (Mỹ) kích 
thước lớn cho các giai đoạn tiếp theo. Artemia 
được ấp nở theo quy trình phổ biến hiện hành 
và khuyến cáo của nhà sản xuất [15]. 
Những ấu trùng tôm hề khỏe mạnh, thể hiện 
tính hướng quang mạnh sau khi tắt sục khí, 
hướng lên trên mặt bể, vận động linh hoạt sẽ 
được chọn lọc vào các bể thí nghiệm. Ấu trùng 
được thu bằng ống hút đường kính 1 cm vào 
chậu, sau đó, định lượng mật độ ương tương 
ứng với từng nghiệm thức thí nghiệm.
2.2. Bố trí thí nghiệm
Ảnh hưởng của mật độ ương lên sinh 
trưởng, tỷ lệ sống và sự chuyển giai đoạn của 
ấu trùng tôm hề được xác định trong suố t quá 
trì nh biế n thá i ấ u trù ng. Ấu trùng được ương 
với bốn mật độ gồm 10 con/L, 20 con/L, 30 
con/L và 40 con/L.
Các nghiệm thức đều được cho ăn 3 lần/
ngày (7h00, 11h00 và 16h00). Trước khi cho 
ăn, thức ăn cũ được loại bỏ khỏi bể ương bằng 
lưới lọc. Thức ăn trước khi đưa vào bể ương 
được định lượng với mật độ tương tự như 
mật độ ban đầu. Tất cả các nghiệm thức đều 
được hiện với 03 lần lặp. Hàng ngày, bể ương 
được siphon loại bỏ phân, chất thải và xác ấu 
trùng. Các yếu tố môi trường nước được duy 
trì ổn định như nhau giữa các nghiệm thức thí 
nghiệm nhờ hệ thống lọc sinh học tuần hoàn, 
cụ thể: nhiệt độ 27 - 31ºC, độ mặn 30 - 35‰, 
oxy hòa tan 5 - 6 mg O2/L, pH 7,8 - 8,2; hàm 
lượng NH3 < 0,3 mg/L.
3. Phương pháp xác định một số chỉ tiêu
- Tỷ lệ sống được xác định vào cuối thí 
nghiệm bằng cách đếm số lượng ấu trùng còn 
sống có khả năng vận động và màu sắc tươi 
sáng. Ngoài ra, trong quá trình siphon thay 
nước hàng ngày có theo dõi và ghi chép số 
lượng ấu trùng chết.
Tỷ lệ sống = [Số AT ở giai đoạn i / Số AT 
giai đoạn Zoea 1] x 100%
- Các giai đoạn biến thái ấu trùng được xác 
định thông qua đếm số lượng ấu trùng của tất 
cả cái giai đoạn biến thái sau khi chúng chuyển 
giai đoạn 6 - 12 giờ. Tuy nhiên, nghiên cứu 
lựa chọn số liệu của 3 giai đoạn chính để phân 
tích và trình bày kết quả gồm Zoea III, Zoea 
VII, Zoea X. Xác định tỷ lệ phần trăm ấu trùng 
thuộc giai đoạn Zoea tương ứng. Phương pháp 
xác định các giai đoạn phát triển của ấu trùng 
căn cứ trên sự phân chia của Fiedler (1994) [9].
Tỷ lệ chuyển giai đoạn i = [SLAT giai đoạn 
i / SLAT giai đoạn Zoea (i - 1)] x 100%
- Sinh trưởng của ấu trùng được đánh giá 
thông qua so sánh chiều dài cuối của ấu trùng 
trong các nghiệm thức thí nghiệm. Chiều dài 
toàn thân, khoảng cách từ đầu chủy đến cuối 
telson, được xác định tại thời điểm bắt đầu và 
kết thúc thí nghiệm. Số mẫu xác định là 10 ấu 
trùng/bể. Tiến hành chụp hình ấu trùng và thước 
đo dưới kính hiển vi soi nổi ở cùng một độ 
phóng đại (vật kính và thị kính; Hình 1). Sau 
đó sử dụng phần mềm Image Tool 3.0 để xác 
176 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2019
định kích thước ấu trùng (độ chính xác 0,001 
mm). Nguyên tắc và cách xác định kích thước 
bằng phần mềm Image Tool 3.0 là đo kích thước 
của một vật bằng cách chụp hình của nó với một 
thước kẻ đặt cạnh vật đó (cùng một độ phóng 
đại). Sau đó, dùng phần mềm này cố định một 
đoạn kích thước nào đó của thước kẻ và đo kích 
thước của vật dựa trên tỷ lệ đó.
Hình 1. Ấu trùng giai đoạn Zoea III, VII, X (từ trái qua phải).
- Theo dõi các thông số môi trường nước 
và điều chỉnh trong phạm vi thích hợp giữa 
các nghiệm thức thí nghiệm. Chế độ siphon, 
thay nước được thực hiện hằng ngày, chia 
làm 2 lần (9h00 và 16h00) với lượng nước 
thay khoảng 10 – 20%/lần. Phương pháp xác 
định các chỉ tiêu môi trường: Độ mặn được 
đo bằng khúc xạ kế ATAGO của Nhật Bản 
1 lần/ngày; nhiệt độ được đo bằng nhiệt kế 
thủy ngân 2 lần/ngày vào lúc 6h00 và 14h00; 
pH được đo bằng máy pH meter 2 ngày/lần 
tương tự như nhiệt độ; hàm lượng oxy hòa 
tan, hàm lượng TAN được đo bằng test kit 1 
tuần/lần hoặc khi cần thiết.
4. Phương pháp xử lý số liệu
Phương pháp phân tích và xử lý số liệu: 
Toàn bộ số liệu thu từ các thí nghiệm được xử 
lý trên phần mềm SPSS 16.0. Sử dụng phương 
pháp phân tích phương sai một yếu tố (oneway 
– ANOVA) và Duncan test để kiểm định sự khác 
biệt có ý nghĩa thống kê (P < 0,05) về tốc độ sinh 
trưởng, phát triển và tỷ lệ sống của ấu trùng giữa 
các nghiệm thức thí nghiệm. Số liệu được trình 
bày trong báo cáo được thể hiện dưới dạng giá 
trị trung bình (TB) ± sai số chuẩn (SE). 
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO 
LUẬN
1. Kết quả nghiên cứu
1.1. Diễn biến các yếu tố môi trường 
Thông số môi trường trong thời gian ương 
ấu trùng được thống kê chi tiết trong Bảng 1. 
Bảng 1. Các thông số môi trường trong hệ thống ương ấu trùng
Thông số môi trường Sáng Chiều
Nhiệt độ (oC) 27,6 ± 0,45 28,9 ± 0,29
pH 8,11 - 8,23 8,16 - 8,38
Oxy (mg/L) 6,14 ± 0,27 6,35 ± 0,19
Độ mặn (‰) 34,38 ± 0,65
TAN (mg/L) 0,17 ± 0,05
Nhìn chung, các yếu tố môi trường đều nằm 
trong phạm vi thích hợp cho sự sinh trưởng và 
phát triển của ấu trùng tôm hề. Hàm lượng oxy 
luôn được duy trì ở mức độ cao trên 6,0 mg/L, 
nhiệt độ ổn định với biên độ dao động từ 1 - 
2ºC và hàm lượng TAN 0,17 ± 0,05 mg/L đều 
nằm trong khoảng thích hợp với sinh trưởng và 
phát triển của ấu trùng tôm hề.
1.2. Ảnh hưởng của mật độ ương lên kích thước 
của ấu trùng
Mật độ ương cũng ảnh hưởng đáng kể lên 
kích thước của ấu trùng thí nghiệm. Trong đó, 
ấu trùng được ương ở mật độ 20 con/L (5,50 
± 0,06 mm) đạt chiều dài cuối (Zoea X) cao 
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2019
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 177
hơn so với mật độ ương 10 con/L và 40 con/L 
(P < 0,05). Tuy nhiên, không có sự khác biệt 
thống kê giữa chiều dài của ấu trùng ở mật độ 
ương 30 con/L (5,20 ± 0,17 mm) so với mật độ 
ương 10 con/L (4,97 ± 0,12 mm) và 20 con/L 
(P > 0,05). Ấu trùng được ương ở mật độ 40 
con/L đạt chiều dài cuối thấp nhất chỉ 4,50 ± 
0,15 mm. Đáng chú ý, ở giai đoạn Zoea III, 
kích thước của ấu trùng chưa có sự khác biệt 
giữa các nghiệm thức thí nghiệm, đến giai đoạn 
Zoea VII, ấu trùng bắt đầu thể hiện sự khác biệt 
thống kê, trong đó mật độ ương 40 con/L đạt 
chiều dài cuối thấp hơn so với 3 mật độ ương 
còn lại (Hình 2).
1.3. Ảnh hưởng của mật độ ương lên tỷ lệ 
chuyển giai đoạn của ấu trùng
Mật độ ương cũng ảnh hưởng đến tỷ lệ 
chuyển giai đoạn của ấu trùng (Hình 3). Ấu 
trùng được ương ở mật độ 20 con/L đạt tỷ lệ 
chuyển giai đoạn cao nhất, 81,6 ± 2,27% ở giai 
đoạn Zoea III, 55,8 ± 2,22% ở giai đoạn Zoea 
Hình 3. Tỷ lệ chuyển giai đoạn của ấu trùng ở các mật độ ương khác nhau
Ký hiệu chữ cái khác nhau trên các cột thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (P < 0,05).
VII và 46,8 ± 1,23% ở giai đoạn Zoea X; theo 
sau là mật độ 30 con/L lần lượt là 79,4 ± 2,91%, 
52,4 ± 2,37%, 39,7 ± 1,67%; thấp nhất ở mật 
độ 10 con/L lần lượt là 72,6 ± 3,11%, 40,9 ± 
1,73%, 21,3 ± 1,50% và mật độ 40 con/L, chỉ 
đạt 65,5 ± 2,89%, 35,9 ± 3,20%, 22,7 ± 2,52% 
(P < 0,05). 
Hình 2. Chiều dài cuối của ấu trùng ở các mật độ ương khác nhau
Ký hiệu chữ cái khác nhau trên các cột thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (P < 0,05).
178 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2019
1.4. Ảnh hưởng của mật độ ương lên tỷ lệ sống 
của ấu trùng
Kết quả nghiên cứu cho thấy mật độ ương 
có ảnh hưởng đến tỷ lệ sống của ấu trùng. Ấu 
trùng được ương ở mật độ 20 con/L và 30 con/L 
đạt tỷ lệ sống cao nhất, lần lượt là 9,2 ± 0,64% 
và 11,1 ± 1,59% ở giai đoạn Zoea X, tuy nhiên, 
sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê (P 
> 0,05). Ấu trùng được ương ở mật độ 10 con/L 
đạt tỷ lệ sống thấp hơn hai mật độ trên, 6,0 ± 
0,21% trong khi mật độ ương 40 con/L đạt tỷ 
lệ sống thấp nhất, chỉ 2,6 ± 1,04% (P < 0,05). 
Tỷ lệ sống của ấu trùng có sự suy giảm rõ rệt 
theo thời gian nuôi, ấu trùng giai đoạn Zoea III 
đạt tỷ lệ sống khoảng 84 - 91%, giảm khoảng 
một nửa khi đạt đến giai đoạn Zoea VII và chỉ 
còn từ 2,2 - 10,1% cho đến giai đoạn Zoea X 
(Hình 4).
Hình 4. Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm được ương bằng các loại thức ăn khác nhau
Ký hiệu chữ cái khác nhau trên các cột thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (P < 0,05).
2. Thảo luận
Trong ương nuôi ấu trùng giáp xác nói 
chung và tôm cảnh nói riêng, mật độ là một 
trong những yếu tố cơ bản có ảnh hưởng đáng 
kể đến kết quả ương nuôi ấu trùng. Do liên quan 
đến hiệu quả kinh tế, các nỗ lực ương ấu trùng 
ở mật độ tối đa mà không ảnh hưởng đến sinh 
trưởng và tỷ lệ sống luôn được các nhà nghiên 
cứu và người nuôi quan tâm. Tuy nhiên, nhiều 
nghiên cứu đã chỉ ra rằng ương nuôi ấu trùng ở 
mật độ cao làm giảm tốc độ sinh trưởng, phát 
triển và tỷ lệ sống của đối tượng nuôi. Mật độ 
cao làm gia tăng sự cạnh tranh thức ăn, lột xác 
kém đồng loạt, tăng tỷ lệ ăn nhau, tổn thương 
các phần phụ, kéo dài thời gian biến thái, sự 
căng thẳng và suy giảm chất lượng nước [3], 
[5], [7], [12]. 
Nghiên cứu hiện tại cho thấy, mật độ ương 
20 và 30 con/L không ảnh hưởng đến tỷ lệ sống 
và tỷ lệ chuyển giai đoạn của ấu trùng tôm hề. 
Điều này có thể là do mật độ ương nuôi ấu trùng 
vẫn còn thấp để có thể tạo ra sự khác biệt. Trong 
khi đó, hệ thống tuần hoàn cho phép ương ấu 
trùng ở mật độ cao hơn so với hệ thống ương 
nước tĩnh [6], [12]. Bằng hệ thống lọc sinh học 
tuần hoàn, có thể ương ấu trùng tôm càng xanh 
M. rosenbergii ở mật độ 50 - 60 con/L [4] và 
ấu trùng cua biển Scylla spp. ở mật độ 50 - 200 
con/L [12]. Thậm chí các tác giả này còn cho 
rằng việc gia tăng mật độ ương ấu trùng Scylla 
spp. (giai đoạn Zoea I - V) từ 50 lên 100 con/L 
hoặc từ 10 lên 50 con/L, tỷ lệ sống tăng 27 - 
63% [12]. Một số nghiên cứu trên ấu trùng tôm 
cảnh biển cũng cho thấy mật độ 20 - 40 con/L 
và 25 - 50 con/L là thích hợp trong ương nuôi 
ấu trùng các loài Thor amboinensis, Lysmata 
seticaudata và L. debelius [5], [13]. Tuy nhiên, 
nghiên cứu trên loài L. amboinensis cho thấy, 
tỷ lệ sống khi ương ở mật độ 10 con/L cao hơn 
so với 20 con/L [8]. 
Hạn chế của nghiên cứu hiện tại là ấu trùng 
không thể hoàn tất biến thái tương tự như một 
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2019
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 179
số nghiên cứu của Fiedler (1994) hay Fossa and 
Nielsen (2000) [9], [10]. Điều này có thể do sự 
tác động tổng hợp của nhiều nguyên nhân như 
dinh dưỡng chưa đầy đủ. Nauplius Artemia có 
thể thiếu hụt một số thành phần dinh dưỡng 
thiết yếu, đặc biệt là các thành phần axít béo 
không no vốn rất cần thiết cho sự phát triển 
của ấu trùng [14]. Ngoài ra, sự hiện diện của 
các nhân tố môi trường cũng được đánh giá là 
rất quan trọng thúc đẩy sự hoàn tất biến thái 
và xuống đáy của ấu trùng. Các nhân tố này 
có thể là giá thể, sự xuất hiện của các cá thể 
trưởng thành, chất đáy từ môi trường tự nhiên 
và các sinh vật sống cộng sinh [16]. Sự thiếu 
vắng của các nhân tố này có thể là nguyên nhân 
kéo dài thời gian biến thái ấu trùng, gia tăng 
tỷ lệ hao hụt sau mỗi lần lột xác. Bên cạnh đó, 
những hiểu biết hạn chế về đặc điểm sinh học 
của tôm cảnh biển, nhất là giai đoạn ấu trùng 
cũng là những trở ngại đáng kể trong nỗ lực 
sản xuất giống nhân tạo thành công nhóm đối 
tượng này. Do đó, các nghiên cứu tiếp theo có 
thể nhấn mạnh vào việc làm giàu thức ăn sống 
hay bổ sung các nhân tố thúc đẩy sự hoàn tất 
biến thái ấu trùng.
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Mật độ ương có ảnh hưởng đến tỷ lệ sống, 
tỷ lệ chuyển giai đoạn và kích thước của ấu 
trùng. Ấu trùng được ương ở mật độ 20 con/L 
và 30 con/L đạt tỷ lệ đến giai đoạn Zoea X cao 
hơn so với mật độ ương 10 con/L và 40 con/L 
(9,2 ± 0,64% và 11,1 ± 1,59% so với 6,0 ± 
0,21% và 2,6 ± 1,04%) (P < 0,05). 
Ấu trùng được ương ở mật độ 20 con/L 
đạt tỷ lệ chuyển giai ở Zoea X cao nhất 46,8 
± 1,23%, tiếp theo lần lượt là các mật độ ương 
20, 10, và 40 con/L, dao động từ 21,3 - 39,7% 
(P < 0,05). Kích thước ấu trùng Zoea X đạt 
được cao nhất ở mật độ ương 20 con/L nhưng 
không khác biệt so với mật độ 30 con/L (5,50 
± 0,06 mm so với 5,20 ± 0,17 mm) (P > 0,05). 
Nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở giai đoạn 
Zoea X, ấu trùng chưa hoàn tất biến thái, do 
đó, cần có các giải pháp cải thiện tỷ lệ sống và 
chuyển giai đoạn của ấu trùng tôm hề trong quá 
trình ương thông qua các cải tiến về hệ thống 
ương, chế độ cho ăn, làm giàu thức ăn sống, bổ 
sung các nhân tố thúc đẩy sự hoàn tất biến thái 
ấu trùng loài tôm này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt:
1. Lục Minh Diệp, 2017. Nghiên cứu đặc điểm sinh học sinh sản và thăm dò kỹ thuật sản xuất giống nhân tạo 
tôm bác sĩ Lysmata amboinensis (De Mann, 1888). Báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu khoa học công nghệ cấp 
Bộ. Trường Đại học Nha Trang.
2. Trần Văn Dũng, 2010. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh sản và thử nghiệm ương nuôi ấu trùng tôm cảnh 
Harlequin (Hymenocera picta, Dana 1852). Luận văn cao học. Trường Đại học Nha Trang, 135 trang.
3. Trần Văn Dũng và Saowapa Sawatpeera, 2011. Nghiên cứu ảnh hưởng của các loại thức ăn khác nhau lên 
sinh trưởng, phát triển và tỷ lệ sống giai đoạn đầu của ấu trùng tôm hề (Hymenocera picta Dana, 1852). Tạp 
chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản, số 4, trang: 110 – 115.
4. Trần Văn Dũng và Lương Thị Hậu, 2014. Nghiên cứu ảnh hưởng của khởi điểm cho ăn lên sinh trưởng, phát 
triển và tỷ lệ sống giai đoạn đầu của ấu trùng tôm Hề (Hymenocera picta Dana, 1852). Tạp chí khoa học kỹ 
thuật nông lâm nghiệp - Đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh, số: 1 /2014. 
180 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2019
5. Nguyễn Thanh Phương, Trần Ngọc Hải, Trần Thị Thanh Hiền, và Wilder, M. N., 2003. Nguyên lý và kỹ thuật 
sản xuất giống tôm càng xanh (Macrobrachium rosenbergii). Nhà xuất bản Nông nghiệp Tp. Hồ Chí Minh, 
127 trang. 
Tiếng Anh:
6. Calado, R., Figueiredo, J., Rosa, R., Nunes, M.L., Narciso, L., 2005. Effects of temperature, 
density, and diet on development, survival, settlement synchronism, and fatty acid profi le of the ornamental 
shrimp Lysmata seticaudata. Aquaculture 245: 221– 237.
7. Calado, R., 2008. Marine Ornamental Shrimp: Biology, Aquaculture and Conservation. Oxford. Wiley-
Blackwell. 263. pp. 
8. Calado, R., Olivotto, I., Oliver, M.P., Holt, G.J., 2017. Marine Ornamental Species Aquaculture. Wiley 
Blackwell. 712 pages.
9. Cunha, L., Mascaro, M., Chiapa, X., Costa, A., Simoes, N., 2008. Experimental studies on the effect of food in 
early larvae of the cleaner shrimp Lysmata amboinensis (De Mann, 1888) (Decapoda: Caridea: Hippolytidae). 
Aquaculture 277: 117–123.
10. Fiedler, G.C., 1994. Larval Stages of the Harlequin Shrimp, Hymenocera picta (Dana). M.S. thesis. 
University of Hawaii at Manoa.
11. Fossa, S.A. and Nielsen, A.J., 2000. The modern coral reef aquarium, Vol. 3. Birgit Schmettkamp Verlag, 
Bornheim, Germany.
12. Lin, J., and Shi, P., 2002. Effects of broodstock diet on reproductive performance of the golden banded 
shrimp, Stenopus scutellatus. Journal of World Aquaculture Society, 33(3): 75 - 84.. 
13. Nghia, T.T., Wille, W., Binh, T.C., Thanh, H.P., Danh, N.V., and Sorgeloos, P., 2007. Improved techniques 
for rearing mud crab Scylla paramamosain (Estampador 1949) larvae. Aquaculture Research, 38:1539-1553.
14. Simões, F., Ribeiro, F., Jones, D.A., 2002. Feeding early larval stages of fi re shrimp Lysmata debelius 
(Caridea, Hippolytidae). Aquac. Int. 10: 349–360.
15. Sorgeloos, P., Coutteau, P., Dhert, P., Merchie, G., Lavens, P., 1998. Use of the brine shrimp, Artemia spp., 
in larval crustacean nutrition: a review. Reviews in Fisheries Science, 6: 55-68.
16. Zhang, D., Lin, J. and Creswell, L., 1998. Effects of food and temperature on survival and development in 
the Peppermint Shrimp Lysmata wurdemanni. Journal of the World Aquaculture Society 29: 471– 476.