Nghiên cứu tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ trên cá có vảy nuôi thịt ở Thành phố Hồ Chí Minh

 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH 
TẠP CHÍ KHOA HỌC 
HO CHI MINH CITY UNIVERSITY OF EDUCATION
JOURNAL OF SCIENCE
ISSN: 
1859-3100 
KHOA HỌC TỰ NHIÊN VÀ CÔNG NGHỆ 
Tập 16, Số 6 (2019): 133-141 
NATURAL SCIENCES AND TECHNOLOGY
Vol. 16, No. 6 (2019): 133-141
 Email: tapchikhoahoc@hcmue.edu.vn; Website:  
133 
NGHIÊN CỨU TỈ LỆ NHIỄM SÁN LÁ SONG CHỦ TRÊN CÁ 
CÓ VẢY NUÔI THỊT Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 
Phạm Cử Thiện1, Lê Nguyễn Phúc An1, Trần Thị Ngọc Giàu2, 
Phạm Nhị Lê Phương1, Đỗ Đặng Quỳnh Phương1, Trần Thị Phương Dung1 
1 Khoa Sinh học – Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh 
2 Trường THPT An Lạc – Thành phố Hồ Chí Minh 
* Tác giả liên hệ: Phạm Cử Thiện – Email: thienpc@hcmue.edu.vn 
Ngày nhận bài: 03-4-2019; ngày nhận bài sửa: 10-5-2019; ngày duyệt đăng: 03-6-2019 
TÓM TẮT 
 Nghiên cứu tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ (giai đoạn metacercariae) trên bảy loài cá có vảy 
nuôi thịt trong ao đất ở Thành phố Hồ Chí Minh được thực hiện vào mùa mưa năm 2017 và mùa 
khô năm 2018. Tỉ lệ nhiễm metacercariae trên cá trong mùa mưa cao hơn mùa khô có ý nghĩa 
thống kê (P <0,05). Cá lóc và điêu hồng nuôi thịt trong ao đất ở Thành phố Hồ Chí Minh không bị 
nhiễm sán lá song chủ. Các loài cá bị nhiễm metacecarie gồm có sặc điệp (65,5%), chép ta (4,0%), 
chẽm (0,8%), chim trắng (0,6%) và rô phi (0,2%). Kết quả cho thấy cần có biện pháp kĩ thuật để 
giảm tỉ lệ nhiễm trên cá nuôi thịt góp phần bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. 
Từ khóa: tỉ lệ nhiễm, sán lá song chủ, metacercariae. 
1. Mở đầu 
Con người và vật nuôi trên thế giới là những đối tượng thường nhiễm sán lá song 
chủ qua kí chủ trung gian cá (WHO, 1995). Nhiễm sán lá đang là vấn đề sức khỏe cộng 
đồng quan trọng được cả thế giới quan tâm, đặc biệt ở khu vực Đông Nam Á (Keiser & 
Utzinger, 2005). Có hơn 50 triệu người trên thế giới bị nhiễm sán lá có nguồn gốc từ cá 
(Butt et al., 2004). Ước tính trên thế giới có 750 triệu người có nguy cơ bị nhiễm sán từ 
thực phẩm, khoảng 35 triệu người bị nhiễm Sán lá gan nhỏ Clonorchis sinensis (Keiser & 
Utzinger, 2009). Sán lá gan C. sinensis cũng rất phổ biến ở Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài 
Loan và Việt Nam (Chai et al., 2009). Khoảng 10 triệu người ở khu vực Đông Nam Á 
nhiễm Sán lá gan Opisthorchis viverrini (Sripa & Echaubard, 2017). Tỉ lệ nhiễm Sán lá 
ruột nhỏ cũng rất cao, trên thế giới phát hiện hơn 50 loài Sán lá ruột nhỏ và phần lớn thuộc 
khu vực châu Á (Phan Thị Vân và Bùi Ngọc Thanh, 2013). Việt Nam là một trong những 
nước có nền nuôi trồng truyền thống lâu đời cùng với đặc điểm khí hậu thích hợp cho sự 
phát triển và lây truyền sán lá, nên nhiễm sán lá trở thành vấn đề dịch tễ quan trọng cần 
được quan tâm (WHO, 1995; WHO, 2004). 
Sán lá song chủ ở giai đoạn ấu trùng metacercariae kí sinh trên cá. Vì vậy, khi ăn cá 
sống hoặc cá chưa nấu chín thì con người và một số động vật (chó, mèo) sẽ có nguy cơ 
bị lây nhiễm metacercariae (Chai, 2007). Sau khi xâm nhập, ấu trùng metacercariae phát 
triển thành sán lá trưởng thành. Người bị nhiễm sán lá kéo dài sẽ bị các bệnh như viêm 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 6 (2019): 133-141 
134 
ruột, viêm phổi, tổn thương gan, lá lách, tụy, mật nguy hiểm nhất là ung thư gan (Lun et 
al., 2005) và ung thư ống mật (Sripa, 2003; Sripa et al., 2012). 
Hiện nay, nguồn thực phẩm từ cá tự nhiên giảm dần, không đủ cung cấp cho người 
dân nên nuôi trồng thủy sản đang dần trở thành nguồn cung cấp thực phẩm giàu protein 
thay thế (Tidwell & Allan, 2001; Muir, 2005). Số lượng cá trên thị trường phần lớn được 
cung cấp từ việc nuôi trồng thủy sản, làm giảm áp lực về nguồn cung cấp từ đánh bắt cá tự 
nhiên và ổn định giá cả (Tveteras et al., 2012). Cùng với sự gia tăng dân số ở Việt Nam, 
việc cung cấp nguồn thực phẩm giàu protein từ cá nuôi càng được coi trọng nên chất 
lượng thịt cá là điều cần quan tâm. Đã có nhiều nghiên cứu về sán lá song chủ nhiễm trên 
cá thịt nuôi ở Việt Nam cho thấy chủ yếu sán lá ruột Haplorchis pumilio (Thu et al., 2007; 
Thien et al., 2007; Chi et al., 2008; Thuy et al., 2010), H. taichui, Centrocestus 
formosanus (Thien et al., 2007; Chi et al., 2008; Thuy et al., 2010), H. yokogawai (Chi et 
al., 2008), Procevorum sp. (Thu et al., 2007; Thu et al., 2007). Thành phố Hồ Chí Minh là 
một trong nhưng nơi có nền kinh tế phát triển và dân cư đông, vì vậy nhu cầu về thực 
phẩm giàu protein như cá là rất lớn. Bên cạnh đó, Thành phố Hồ Chí Minh cũng là một 
trong những nơi tiêu thụ sản lượng cá lớn của cả nước, để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ cá thì 
nhiều hộ gia đình ở các huyện ngoại thành đã nuôi cá, đặc biệt là cá có vảy với quy mô 
lớn. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào về tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ trên cá nuôi. Vì 
vậy, “Nghiên cứu tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ trên cá có vảy nuôi thịt ở Thành phố Hồ Chí 
Minh” là rất cần thiết, nhằm tăng hiệu quả nuôi cá và phòng ngừa bệnh sán lá trên người. 
2. Phương pháp nghiên cứu 
2.1. Địa điểm nghiên cứu 
Theo thống kê của Phòng Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh năm 2016, cá có vảy nuôi 
thịt nhiều ở bốn huyện ngoại thành gồm Cần Giờ, Củ Chi, Bình Chánh, Nhà Bè. Bảy loài 
cá có vảy nuôi thịt chính gồm có rô phi, chim trắng, chẽm, lóc, chép ta, điêu hồng, sặc 
điệp. Các loài cá có vảy khác không nuôi hoặc vừa thả giống tại thời điểm thu mẫu nên 
không đưa vào nghiên cứu. Vì vậy, phương pháp cross – sectional study đã được áp dụng 
cho nghiên cứu tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ (giai đoạn metacercariae) trên bảy loài cá có 
vảy nuôi thịt chính vào mùa mưa năm 2017 và mùa khô năm 2018 tại bốn huyện này. 
2.2. Phương pháp thu mẫu cá 
Mỗi ao nuôi sẽ thu ngẫu nhiên 10 con cá trong mùa mưa và 10 con cá trong mùa khô 
để phân tích tỉ lệ nhiễm metacercariae trên thịt cá. Số ao nuôi các loại cá có vảy nuôi thịt 
chính cần thu được tính theo công thức (Toft et al., 2004) để đảm bảo tính đại diện của mẫu 
nghiên cứu (Bảng 1). Rô phi được thu mẫu ở tất cả 4 huyện nghiên cứu, cá lóc chỉ thu ở 
huyện Củ Chi và chẽm chỉ thu ở huyện Cần Giờ vì hai loài cá này không nuôi nhiều ở các 
huyện khác, các loài còn lại thu ở hai huyện Củ Chi và Bình Chánh, Thành phố Hồ Chí Minh. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Phạm Cử Thiện và tgk 
135 
Bảng 1. Số lượng mẫu cá có vảy thu trong ao nuôi thịt 
ở các huyện Thành phố Hồ Chí Minh 
TT Loài cá 
Tổng số lượng (con) 
Mùa mưa 2017 Mùa khô 2018 
1 Rô phi (Oreochromis niloticus) 290 290 
2 Chim trắng (Colossoma macroponmum) 90 90 
3 Chẽm (Lates calcarifer) 60 60 
4 Lóc (Channa striata) 60 60 
5 Chép ta (Cyprinus carpio) 50 50 
6 Điêu hồng (Oreochromis sp.) 40 40 
7 Sặc điệp (Trichogaster microlepis) 20 20 
 Tổng cộng 610 610 
2.3. Phương pháp phân tích mẫu cá 
Các mẫu cá thu được áp dụng phương pháp tiêu cơ để phân lập ấu trùng sán lá truyền 
qua cá theo hướng dẫn trong Phụ lục 6 của WHO (1995) tại Phòng Thí nghiệm Khoa Sinh 
học – Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Phân loại sán lá song chủ giai 
đoạn metacercariae theo khóa phân loại (Schell, 1970, Yamaguti, 1971; Pearson & Ow-
Yang, 1982; Kaewkes, 2003; Murrell et al., 2005). 
2.4. Phương pháp phân tích số liệu 
Sử dụng Microsoft Excel 2010 và SPSS (Statistical Package for Social Sciences 
version 20; SPSS Inc., Chicago, Illinois) để nhập số liệu và phân tích. Tỉ lệ nhiễm được 
tính bằng phương pháp thống kê mô tả. Phương pháp phân tích phương sai được dùng để 
đánh giá sự khác biệt của tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ trên cá giữa mùa mưa và mùa khô với 
P<0,05. 
3. Kết quả nghiên cứu 
3.1. Tỉ lệ ao nhiễm sán lá song chủ 
Trong mùa mưa, các ao nuôi cá sặc điệp, chép ta, điều hồng, chẽm và rô phi bị nhiễm 
metacercariae. Tuy nhiên, chỉ có sặc điệp và chép ta bị nhiễm metacercariae của sán lá song 
chủ trong mùa khô. Tỉ lệ ao cá nhiễm metacercariae tổng hai mùa cao nhất ở ao nuôi cá sặc 
điệp (75,0%), kế đến là chép ta (30,0%), chẽm (8,3%), chim trắng (5,6%) và rô phi (1,7%). 
Ao nuôi cá lóc và điêu hồng trong nghiên cứu không bị nhiễm metacercariae (Bảng 2). 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 6 (2019): 133-141 
136 
Bảng 2. Tỉ lệ ao nhiễm sán lá song chủ trên các loài cá có vảy chính nuôi thịt 
trong ao đất ở bốn huyện của Thành phố Hồ Chí Minh 
TT Loài cá Số ao thu mẫu/ 2 mùa 
Tỉ lệ ao nhiễm sán lá song chủ (%) 
Mùa mưa Mùa khô Hai mùa 
1 Rô phi 58 3,4 0 1,7 
2 Chim trắng 18 11,1 0 5,6 
3 Chẽm 12 16,7 0 8,3 
4 Lóc 12 0 0 0 
5 Chép ta 10 40,0 20 30,0 
6 Điêu hồng 8 0 0 0 
7 Sặc điệp 4 100 50 75,0 
3.2. Tỉ lệ cá thịt nhiễm sán lá song chủ 
Từ kết quả tính tỉ lệ nhiễm metacercariae trong ao cho thấy không có bất kì 
metacercariae nào trong thịt cá lóc và điêu hồng thu từ các ao nuôi thịt trong nghiên cứu. 
Các loài cá còn lại gồm rô phi, chẽm, chép ta, chim trắng và sặc điệp bị nhiễm sán lá song 
chủ giai đoạn metacercariae với các tỉ lệ khác nhau trong mùa mưa và mùa khô. Trong mùa 
mưa, các loài cá bị nhiễm gồm sặc điệp với tỉ lệ cao nhất (85,0%), chép ta (6,0%), chẽm 
(1,7%), chim trắng (1,1%) và rô phi (0,3%). Trong mùa khô, chỉ có sặc điệp và chép ta bị 
nhiễm với tỉ lệ 50,0% và 2,0%. Nếu tính cả hai mùa, thì tỉ lệ nhiễm metacercaria cao nhất 
là sặc điệp, kế đến là chép ta, chẽm, chim trắng và rô phi (Bảng 3). So sánh giữa hai mùa 
cho thấy tỉ lệ nhiễm trong mùa mưa cao hơn mùa khô có ý nghĩa thống kê (P = 
0,028<0,05). 
Bảng 3. Tỉ lệ cá nhiễm sán lá song chủ trên các loài cá có vảy chính nuôi thịt 
trong ao đất ở bốn huyện của Thành phố Hồ Chí Minh 
TT Loài cá Số cá thu mẫu 
Tỉ lệ cá nhiễm sán lá song chủ (%) 
Mùa mưa Mùa khô Hai mùa 
1 Rô phi 580 0,3 0 0,2 
2 Chim trắng 180 1,1 0 0,6 
3 Chẽm 120 1,7 0 0,8 
4 Lóc 120 0 0 0 
5 Chép ta 100 6,0 2,0 4,0 
6 Điêu hồng 80 0 0 0 
7 Sặc điệp 40 85,0 50,0 65,5 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Phạm Cử Thiện và tgk 
137 
3.3. Loài metacercariae nhiễm trên cá thịt 
Có 4 loài metacercariae tìm thấy trong cá thịt có vảy nghiên cứu ở Thành phố Hồ Chí 
Minh gồm Haplorchis pumilio, Centrocestus formosanus, Procevorum sp. và Exorchis 
oviformis (Bảng 4). H. pumilio nhiễm trên rô phi, chép ta và cá chim. Centrocestus 
formosanus nhiễm trên chép ta và sặc điệp. Procevorum sp. nhiễm trên sặc điệp và 
Exorchis oviformis tìm thấy trên chẽm. 
Bảng 4. Loài metacercaria nhiễm trên cá thịt có vảy ở Thành phố Hồ Chí Minh 
TT Loài cá Loài metacercariae 
1 Rô phi Haplorchis pumilio 
3 Chẽm Exorchis oviformis 
5 Chép ta Haplorchis pumilio, Centrocestus formosanus 
6 Chim trắng Haplorchis pumilio 
7 Sặc điệp Centrocestus formosanus, Procevorum sp. 
4. Thảo luận 
Kết quả nghiên cứu ở Thành phố Hồ Chí Minh cung cấp thêm thông tin về tỉ lệ 
nhiễm sán lá song chủ trên cá có vảy nuôi thịt ở Việt Nam. Những nghiên cứu trước đây 
cho thấy có sự khác nhau về tỉ lệ nhiễm trên các loài cá trong các điều kiện nuôi tương tự 
(Thu et al., 2007; Thien et al., 2007; Thuy el al., 2010). Tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ khác 
biệt rõ giữa các loài cá nuôi trong nghiên cứu này ở Thành phố Hồ Chí Minh. Cá lóc được 
nuôi đơn trong ao sử dụng thức ăn viên không bị nhiễm sán lá song chủ trong cả hai mùa 
mưa và mùa khô. Kết quả này tương tự như nghiên cứu của Thu et al. (2007) đã thu 225 cá 
lóc từ 13 ao nuôi ở tỉnh An Giang, nhưng không con cá lóc nào bị nhiễm metcercariae 
trong thịt cá. Điều kiện ao nuôi cá lóc không có ốc trong nghiên cứu này và của Thu et al. 
(2007) có thể là nguyên nhân chính không gây nhiễm metacercariae trên cá. Điêu hồng là 
loài cá thứ hai trong nghiên cứu không nhiễm metacercariae. Cá giống điêu hồng bị nhiễm 
metacercariae của Haplorchis pumilio với tỉ lệ 4,8% (Thien et al., 2009), tuy nhiên tỉ lệ 
nhiễm ở cá thịt rất thấp ở mức 1,6% (1 con nhiễm/ 61 con cá) trong mô hình VAC tỉnh 
Tiền Giang (Thien et al., 2007). Điều kiện ao nuôi chỉ sử dụng thức ăn viên, không sử 
dụng phân chuồng đã ngăn nguồn trứng sán (nếu có) đổ xuống ao nuôi nên giảm nguy cơ 
nhiễm sán trên cá điêu hồng nuôi trong ao đất ở Thành phố Hồ Chí Minh. 
Năm loài cá còn lại gồm rô phi, chẽm, chép ta, chim trắng, sặc điệp đã phát hiện bị 
nhiễm metacercariae trong thịt cá. Loài metacercariae nhiễm trên các loài cá nuôi thịt ở 
bốn huyện ngoại thành ở Thành phố Hồ Chí Minh tương tự như kết quả nghiên cứu ở đồng 
bằng sông Cửu Long gồm có Haplorchis pumilio, Centrocestus formosanus, Procevorum 
sp. (Thu et al., 2007; Thien et al., 2007; Thuy et al., 2010). Loài Exorchis oviformis được 
tìm thấy trong ao ương cá tra giống ở tỉnh An Giang (Thu et al., 2007), đã phát hiện nhiễm 
trên cá chẽm trong nghiên cứu này với tỉ lệ 0,8%. Rô phi nuôi thịt bị nhiễm loài 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 6 (2019): 133-141 
138 
metacercariae đã phát hiện trước đây trên cá giống rô phi ở đồng bằng sông Cửu Long là 
Haplorchis pumilio (Thien et al., 2009). Tương tự, cá chép cũng bị nhiễm hai loài như 
trong nghiên cứu của Thien et al. (2009) là Haplorchis pumilio, Centrocestus formosanus 
nhưng không bị nhiễm loài Haplorchis taichui. Điều này cho thấy, chưa phát hiện sự khác 
biệt lớn về loài metacercariae nhiễm trên cùng loài cá nuôi ở đồng bằng sông Cửu Long và 
Thành phố Hồ Chí Minh. Sặc điệp là loài cá mới nghiên cứu lần đầu ở Việt Nam đã nhiễm 
hai loài metacercariae là Centrocestus formosanus và Procevorum sp. với tỉ lệ cao nhất 
(65,5%) trong 7 loài cá được nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu của Thien et al., (2007) đã 
phát hiện cá sặc bướm ở tỉnh Tiền Giang nhiễm Haplorchis pumilio tỉ lệ 15%, là tỉ lệ 
nhiễm cao nhất trong 15 loài thu được. Điều này cho thấy môi trường sống của sặc điệp và 
sặc bướm dường như là phù hợp cho sự lây nhiễm của sán lá song chủ giai đoạn 
metacercariae. 
Kết quả thu mẫu cho thấy tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ trên cá có vảy nuôi thịt trong ao 
đất ở mùa mưa cao hơn so với mùa khô (P<0,05). Ảnh hưởng của mùa lên tỉ lệ nhiễm 
cercariae trên ốc và metacercaria trên cá như thế nào chưa được biết rõ. Tuy nhiên, có thể 
mùa mưa thuận lợi cho ốc phát triển, tạo môi trường cho trứng sán lây lan trong môi 
trường nước nhiễm lên ốc và sau đó nhiễm lên cá. Trong khi đó, mùa khô có lượng mưa ít, 
việc chảy tràn trên mặt đất các loại phân và trứng hạn chế, dẫn đến lan truyền trứng sán và 
ấu trùng sán vào môi trường nước không thuận lợi như ở mùa mưa, nên tỉ lệ nhiễm sán trên 
cá ở mùa khô thấp hơn so với mùa mưa. Kết quả phân tích trong nghiên cứu này có sự 
tương đồng với các nghiên cứu trước về ảnh hưởng của yếu tố mùa đến tỉ lệ nhiễm sán trên cá. 
Nghiên cứu ở đồng bằng sông Cửu Long (Thien et al., 2007; Thien et al., 2009) cũng chỉ ra 
rằng tỉ lệ nhiễm ấu trùng sán lá song chủ nói chung vào mùa mưa cao hơn so với mùa khô. 
Nghiên cứu dịch tễ trên Opisthorchis viverrini cho thấy, tỉ lệ nhiễm sán trên cá cao nhất vào 
khoảng cuối mùa mưa (Sithithaworn & Haswell-Elkins, 2003). Lượng mưa nhiều tạo điều kiện 
thuận lợi cho trứng sán và quần thể ốc gặp nhau, dẫn đến số lượng ốc nhiễm sán tăng và ấu 
trùng cercaria thoát ra từ ốc nhiễm lên cá tăng theo (Long-Qi et al., 2005). 
5. Kết luận và đề nghị 
5.1. Kết luận 
Cá lóc và điêu hồng nuôi thịt trong ao đất ở Thành phố Hồ Chí Minh không bị nhiễm 
sán lá song chủ. Các loài cá bị nhiễm metacecarie gồm có sặc điệp (65,5%), chép ta 
(4,0%), chẽm (0,8%), chim trắng (0,6%) và rô phi (0,2%) nhưng không phát hiện bất kì 
metacercariae của sán lá gan nhỏ trong thịt cá nghiên cứu. Các loài metacercaria nhiễm 
trên cá là Haplorchis pumilio, Centrocestus formosanus, Procevorum sp. và Exorchis 
oviformis. Tỉ lệ nhiễm metacercariae trên cá trong mùa mưa cao hơn mùa khô có ý nghĩa 
thống kê (P <0,05). 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Phạm Cử Thiện và tgk 
139 
5.2. Đề nghị 
Cần tiếp tục nghiên cứu tỉ lệ nhiễm sán lá song chủ trên các giai đoạn khác nhau của 
cá nuôi có vảy, cá nuôi da trơn và cá tự nhiên ở Thành phố Hồ Chí Minh để có được bức 
tranh hoàn hảo về tỉ lệ nhiễm trên cá góp phần bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. 
 Tuyên bố về quyền lợi: Các tác giả xác nhận hoàn toàn không có xung đột về quyền lợi. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Butt, A.A., Aldridge, K.E., & Sander, C.V. (2004). Infections related to the ingestion of seafood. 
Part II: parasitic infections and food safety. Lancet Infect. Dis., 4(5), 294-300. 
Chai, J. Y. (2007). Intestinal Flukes. In Food-Borne Parasitic Zoonoses: Fish and Plant-Borne 
Parasites, K. D. Murrell and B. Fried, Eds. Boston, Springer, 53-115. 
Chai, J.Y., Shin, E.H., Lee, S.H., & Rim, H.J. (2009). Foodborne Intestinal Flukes in Southeast 
Asia. Korean J. Parasitol., 47, no. Suppl: S69- S102. 
Chi, T.T.K., Dalsgaard, A., Turnbull, J. F., Tuan, P.A., & Murrell, K.D. (2008). Prevalence of 
zoonotic trematodes in fish from a Vietnamese fish-farming community. Journal of 
Parasitology, 94(2), 423-428. 
Kaewkes, S. (2003). Taxonomy and biology of liver flukes. Acta Tropica, 88, 177-186. 
Keiser, J. & Utzinger, J. (2005). Emerging Foodborne Trematodiasis. Emerging Infectious 
Diseases, 11(10), 1507-1514. 
Keiser, J. & Utzinger, J. (2009). Food-Borne Trematodiases. Clinical Microbiology Review, 22(3): 
466-483. 
Long-Qi, X., Sen-Hai, Y., Ying-Dan, C. (2005). Clonorchiasis sinensis in China. In Food-borne 
helminthiasis in Asia, vol. 1, pp. 1–26. 
Lun, Z. R., Gasser, R.B., Lai, D.H., Li, A., Zhu, X.Q., Yu, X.B., & Fang, Y.Y (2005). Clonorchiasis: a 
key foodborne zoonosis in China. The Lancet Infectious Diseases, 5(1), 31-41. 
Muir, J. (2005). Managing to harvest? Perspectives on the potential of aquaculture. Philos. Trans. 
R. Soc. B Biol. Sci., 360(1453), 191-218. 
Murrell, K.D., Chai, J.Y., & Sohn, W.M. (2005). Fibozopa laboratory manual on identification of 
zoonotic metacercariae from fish. Fishborne zoonotic parasite Project (FIBOZOPA). 
Phan Thị Vân và Bùi Ngọc Thanh. (2013). Sán lá lây truyền qua cá tại Việt Nam. 
NXB Nông nghiệp. 
Pearson, J.C. & Ow-Yang, C.K. (1982). New species of Haplorchis from Southeast Asia, together 
with keys to the Haplorchis-group of heterophyid trematodes of the region. The SouthEast 
Asian Journal of Tropical Medicine Public Health, 13, 35-60. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 6 (2019): 133-141 
140 
Schell, S.C. (1970). How to know the trematodes. University of Idaho. Wm.C. Brown company 
publishers, 335p. 
Sithithaworn, P. & Haswell-Elkins, M. (2003). .Epidemiology of Opisthorchis viverrini,. Acta 
Tropica, 88(3), 187-194. 
Sripa, B. (2003). Pathobiology of opisthorchiasis: an update. Acta Tropica, 88(3), 209-220. 
Sripa, B., Brindley, P.J., Mulvenna, J., Laha, T., Smout, M.J., Mairiang, E., Bethony, J.M., Loukas, 
A. (2012). The tumorigenic liver fluke Opisthorchis viverrini – multiple pathways to cancer. 
Trends Parasitol., 28(10), 395-407. 
Sripa, B. & Echaubard, P. (2017). Prospects and Challenges towards Sustainable Liver Fluke 
Control. Trends Parasitol., 33(10), 799-812. 
Thien, P.C., Dalsgaard, A., Thanh, B.N., Olsen, A., Murrell, K.D. (2007). Prevalence of fishborne 
zoonotic parasites in important cultured fish species in the Mekong Delta, Vietnam. 
Parasitol. Res., 101(5), 1277-1284. 
Thien, P.C., Dalsgaard, A., Nhan, N.T., Olsen, A., & Murrell, K.D. (2009). Prevalence of zoonotic 
trematode parasites in fish fry and juveniles in fish farms of the Mekong Delta, Vietnam. 
Aquaculture, 295(1), 1-5. 
Thu, N. D., Dalsgaard, A., Loan, L.T.T., & Murrell K.D. (2007). Prevalence of zoonotic liver and 
intestinal metacercariae (Digenea) in cultured and wild fish of southern, Vietnam. The 
Korean Journal of Parasitology, 45(1), 45-54. 
Thuy, D.T., Kania, P. & Buchmann, K. (2010). Infection status of zoonotic trematode 
metacercariae in Sutchi catfish (Pangasianodon hypophthalmus) in Vietnam: Associations 
with season, management and host age. Aquaculture, 302(1), 19-25. 
Tidwell, J.H. & Allan, G.L. (2001). Fish as food: aquaculture’s contribution. EMBO Rep., 2(11), 
958-963. 
Toft, N., Houe, H., Nielsen, S.S. (2004). Sample size and sampling methods. In Introduction to 
Veterinary epidemiology. Biofolia, 109-131. 
Tveterås, S., Asche, F., Bellemare, M.F., Smith, M.D., Guttormsen, A.G., Lem, A., Lien, K., & 
Vannuccini, S. (2012). Fish is food-the FAO’s fish price index. PLoS One, 7(5), e36731. 
doi:10.1371/ journal. pone. 0036731. 
WHO (1995). Control of foodborne trematode infections. Report of a WHO study group. 
WHO (2004). Report of Joint WHO/FAO Workshop on Food-borne Trematode Infections in Asia. 
HaNoi, Vietnam. 
Yamaguti, S. (1971). Synopsis of Digenetic Trematodes of Vertebrates, Vol I and II. Keigaku 
Publishing Company, Tokyo, Japan. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Phạm Cử Thiện và tgk 
141 
RESEARCH ON PREVALENCE OF TREMATODE IN GROW-OUT FINFISH 
IN HO CHI MINH CITY 
Pham Cu Thien1*, Le Nguyen Phuc An1, Tran Thi Ngoc Giau2 
Pham Nhi Le Phuong1, Do Dang Quynh Phuong1, Tran Thi Phuong Dung1 
1Department of Biology – Ho Chi Minh City University of Education 
2An Lac High School – Ho Chi Minh City 
* Corresponding author: Pham Cu Thien – Email: vudb@hcmue.edu.vn 
Received: 03/4/2019; Revised: 10/5/2019; Accepted: 03/6/2019 
ABSTRACT 
 A seasonal research on the prevalence of fish-borne zoonotic trematodes (FZT), 
metacercariae stage, in 7 grow-out finfish species in earthen ponds was conducted in Ho Chi Minh 
City in 2017-2018. The FZT prevalence in the wet season was significantly higher than in the dry 
season (P<0,05). No metacercariae were found in snakehead and red tilapia. Metacercariae were 
infected in Trichogaster microlepis (65.5%), common carp (4.0%), sea bass (0.8%), pacu (0.6%), 
and tilapia (0.2%). The results indicate that technical control should be done to reduce the FZT 
prevalence in grow-out finfish to contribute to the food safety and hygiene. 
Keywords: prevalence, trematode, metacercariae.