Xây dựng cơ sở dữ liêu các bài bản âm nhạc cung đình Huế - Phan Nhã Nhạc

87Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
XAÂY DÖÏNG CÔ SÔÛ DÖÕ LIEÄU CAÙC BAØI BAÛN AÂM NHAÏC 
CUNG ÑÌNH HUEÁ - PHAÀN NHAÕ NHAÏC
 Phan Thanh Haûi, Tröông Troïng Bình*
1. Khaùi nieäm cô sôû döõ lieäu
Cô sôû döõ lieäu (CSDL) laø moät ngaân haøng thoâng tin löu tröõ döôùi daïng vaên 
baûn (Text), soá lieäu (Number), bieåu baûng soá lieäu (Table) ñöôïc löu tröõ treân maùy 
tính, saép xeáp theo moät traät töï nhaát ñònh, coù moät chöông trình quaûn lyù, caäp nhaät 
vaø khai thaùc thoâng tin theo muïc ñích cuûa ngöôøi söû duïng.
Theo Töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam, xuaát baûn naêm 1995, taäp 1, trang 618 
coù neâu: “Cô sôû döõ lieäu laø taäp hôïp caùc baûn “ghi” hoaëc “teäp” coù quan heä loâgic vôùi 
nhau ñöôïc löu tröõ treân maùy tính. Moät cô sôû döõ lieäu (CSDL) thöôøng laø caùch toå 
chöùc baèng phöông tieän tin hoïc heä thoáng thoâng tin cuûa moät ñoái töôïng thöïc teá naøo 
ñoù. Vieäc toå chöùc, hoaøn thieän cuõng nhö khai thaùc moät CSDL, ñöôïc thöïc hieän bôûi 
moät chöông trình ñaëc bieät, ñöôïc goïi laø heä quaûn trò CSDL”. 
CSDL ñöôïc taïo ra ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà vôùi caùc heä thoáng höôùng teäp 
maø trong ñoù döõ lieäu ñöôïc saép xeáp, tìm kieám deã daøng, nhanh choùng, chính xaùc, 
cho pheùp deã chia seû taøi nguyeân vôùi nhieàu ngöôøi cuøng söû duïng vaø an toaøn. Ñoái 
vôùi nhöõng döõ lieäu coù bieán ñoäng, CSDL coøn coù chöùc naêng boå sung vaø caäp nhaät 
thoâng tin.
Tuy ñöôïc nhìn nhaän döôùi caùc goùc ñoä khaùc nhau, nhöng khaùi nieäm CSDL 
taäp trung vaøo 3 vaán ñeà chính: Löu tröõ thoâng tin; khai thaùc, chia seû thoâng tin; 
vaø boå sung, caäp nhaät thoâng tin.
Vaäy, CSDL caùc baøi baûn aâm nhaïc cung ñình Hueá ñöôïc hieåu laø moät heä quaûn 
trò CSDL, bao haøm caùc noäi dung vaø chöùc naêng: löu tröõ toaøn boä nhöõng thoâng 
tin cô baûn veà soá löôïng, tính chaát cuûa caùc baøi baûn aâm nhaïc cung ñình Hueá; coù 
chöông trình quaûn lyù, löu tröõ, boå sung, caäp nhaät vaø khai thaùc thoâng tin. 
2. Keát quaû khaûo saùt, thu thaäp thoâng tin
Sau khi cheá ñoä quaân chuû trieàu Nguyeãn suïp ñoå, Nhaõ nhaïc – AÂm nhaïc cung 
ñình Hueá cuõng maát ñi moâi tröôøng dieãn xöôùng, caùc ngheä nhaân cung ñình quay veà 
vôùi queâ höông mình, baøi baûn ngheä thuaät cung ñình Hueá cuõng vì theá theo chaân 
caùc ngheä nhaân hoøa nhaäp vaøo daân gian. 
AÂm nhaïc cung ñình laø moät loaïi hình ngheä thuaät ña daïng, khi ñieàu tra 
khaûo saùt khoâng chæ ñôn thuaàn döïa treân caùc baøi baûn aâm nhaïc maø coøn phaûi caên 
cöù treân nhieàu yeáu toá nhö: ngöôøi bieåu dieãn (nhaïc coâng), loaïi nhaïc cuï vaø caùc baøi 
baûn. Vieäc khaûo saùt toaøn dieän caàn phaûi coù phöông phaùp toå chöùc hôïp lyù, traùnh 
* Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá. Ñeà taøi ñöôïc söï hoã trôï cuûa Sôû Khoa hoïc vaø Coâng ngheä 
tænh Thöøa Thieân Hueá.
KHOA HOÏC VAØ ÑÔØI SOÁNG
88 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
truøng laëp vaø khai thaùc ñaày ñuû treân nhieàu phöông dieän. Phaân nhoùm hình thöùc 
thoâng tin ñeå khaûo saùt thu thaäp thoâng tin laø moät trong nhöõng giaûi phaùp caàn 
thieát ñeå traùnh nhöõng sai soùt.
a. Phaân nhoùm thoâng tin
Caên cöù vaøo lyù do treân, chuùng toâi tieán haønh phaân nhoùm khi khai thaùc caùc 
baøi baûn:
- Nhoùm 1: Nhoùm ngheä nhaân
Nhoùm ngheä nhaân ñöôïc khai thaùc ña daïng töø 2 nguoàn:
+ Caùc ngheä só ñang laøm vieäc taïi Nhaø haùt Ngheä thuaät Truyeàn thoáng Cung 
ñình Hueá.
+ Caùc ngheä nhaân hoaït ñoäng töï do. 
Tuy nhieân, do ñieàu kieän khaùch quan vaø chuû quan neân chuùng toâi khoâng theå 
khai thaùc thoâng tin cuûa taát caû caùc ngheä nhaân, ngheä só ñaõ vaø ñang bieåu dieãn caùc 
baøi baûn aâm nhaïc cung ñình maø chæ choïn nhöõng ngheä nhaân, ngheä só tieâu bieåu, 
coù uy tín, coù kinh nghieäm ñeå tieán haønh ñieàu tra thu thaäp thoâng tin
- Nhoùm 2: Nhoùm baøi baûn
+ Baøi baûn Ñaïi nhaïc
+ Baøi baûn Tieåu nhaïc
b. Keát quaû thu thaäp
Sau moät thôøi gian ñieàu tra thöïc hieän, keát quaû thu ñöôïc nhö sau:
- Nhoùm 1:
+ Nhoùm ngheä só ñang laøm vieäc taïi Nhaø haùt Ngheä thuaät Truyeàn thoáng 
Cung ñình Hueá: khaûo saùt thu thaäp thoâng tin ñöôïc 5/14 ngheä só.
+ Nhoùm ngheä nhaân hoaït ñoäng ngheä thuaät töï do: khaûo saùt thu thaäp thoâng 
tin ñöôïc 9/14 ngheä nhaân.
- Nhoùm 2: 
Soá löôïng baøi baûn Ñaïi nhaïc laø: 32/49 baøi.
Soá löôïng baøi baûn Tieåu nhaïc laø: 17/49 baøi.
Do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau, neân chaéc chaén coù moät soá baøi baûn ñang 
lan toûa ngoaøi daân gian chöa ñöôïc khai thaùc heát, chuùng toâi seõ coá gaéng boå sung, 
caäp nhaät khi coù ñieàu kieän trong nhöõng laàn tôùi.
c. Moät soá ñaëc ñieåm chính ruùt ra
- Nhoùm ngheä nhaân, ngheä só
+ Ñaëc ñieåm veà cô caáu 
Caùc ngheä nhaân, ngheä só maø chuùng toâi khai thaùc coù 14 ngöôøi. Nhoùm ngheä 
nhaân, ngheä só naøy hieän ñang hoaït ñoäng trong lónh vöïc ngheä thuaät vaø bieåu dieãn 
thöôøng xuyeân nhöõng baøi baûn aâm nhaïc cung ñình naøy. Trong ñoù tyû leä nam laø 
14/14 ngöôøi, chieám tyû leä 100%. Cô caáu nhaân löïc chuû yeáu laø ñöôïc ñaøo taïo theo loái 
truyeàn ngoùn, truyeàn ngheà, truyeàn khaåu chöù chöa qua baát kyø tröôøng lôùp naøo laø 
13/14 ngöôøi. Tuy nhieân, nhoùm ngheä nhaân ngheä só naøy ñöôïc ñaùnh giaù laø nhöõng 
nhaïc coâng tieâu bieåu, coù uy tín, coù naêng löïc trong moâi tröôøng ngheä thuaät maø hoï 
89Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
hoaït ñoäng. Vaø trong soá ngheä nhaân, ngheä só noùi treân chæ coù moät ngöôøi coù trình 
ñoä ñaïi hoïc. 
+ Ñaëc ñieåm veà giôùi tính 
Nhoùm ngheä nhaân, ngheä só maø chuùng toâi khai thaùc thu thaäp thoâng tin 
hoaøn toaøn laø nam, vôùi tyû leä tuyeät ñoái laø 14/14 ngöôøi. Tuy nhieân, con soá naøy 
khoâng phaûn aùnh ñuùng thöïc traïng nhaïc coâng ñang bieåu dieãn caùc baøi baûn aâm 
nhaïc cung ñình hieän nay. Vì soá nhaïc coâng nöõ chieám tyû leä khoâng nhoû trong bieân 
cheá cuûa Nhaø haùt Ngheä thuaät Truyeàn thoáng Cung ñình Hueá. 
Hieän nay, ngoaøi daân gian, giôùi ngheä nhaân chuyeân bieåu dieãn taïi caùc leã teá 
khoâng coù ngheä nhaân nöõ naøo. Caên cöù vaøo tình hình, tính chaát cuûa ñeà taøi, chuùng 
toâi thu thaäp caùc baøi baûn cuûa Nhaõ nhaïc - thuoäc doøng Nhaïc leã, maø trong Nhaõ 
nhaïc khoâng coù nöõ, do ñoù chuùng toâi ñaõ coù chuû ñích choïn löïa giôùi tính ngheä nhaân 
ngheä só tröôùc khi tieán haønh ñieàu tra, phoûng vaán.
+ Ñaëc ñieåm veà nhoùm tuoåi
Nhaïc coâng ôû ñoä tuoåi thanh nieân haàu nhö khoâng coù trong soá löôïng ñieàu 
tra ñieàn daõ khai thaùc thoâng tin laàn naøy cuûa chuùng toâi. Taäp trung ñoâng vaø coù tyû 
leä töông ñöông nhau laø ñoä tuoåi töø 36-45 coù baûy ngöôøi, ñoä tuoåi töø 46-60 coù saùu 
ngöôøi, duy nhaát coù moät ngheä nhaân ôû ñoä tuoåi treân 60. 
Trong phaïm vi giôùi haïn cuûa ñeà taøi, chuùng toâi khoâng ñieàu tra traøn lan taát 
caû nhöõng nhaïc coâng hieän ñang bieåu dieãn caùc baøi baûn maø coù söï choïn loïc, taäp 
trung vaøo nhöõng ngöôøi coù naêng löïc, coù kinh nghieäm thaät söï. Bôûi vaäy, qua keát 
quaû ñieàu tra veà ñoä tuoåi chuùng ta nhaän thaáy raèng ôû ñoä tuoåi 36-45 vaø 46-60 laø 
nhöõng ngheä nhaân, ngheä só coù kinh nghieäm, coù ñoä chín muoài veà naêng löïc bieåu 
dieãn. Lôùp ngheä nhaân, ngheä só naøy ñaõ ñöôïc hoïc, ñöôïc thöïc haønh vaø ñaït ñoä chín 
muoài veà tay ngheà. Ñaây laø nguoàn nhaân löïc ñaùng tin caäy ñeå theå hieän caùc baøi baûn 
aâm nhaïc cung ñình, giuùp ñeà taøi taäp hôïp caùc baøi baûn maãu möïc, chính xaùc phuïc 
vuï cho coâng taùc löu tröõ vaø truyeàn daïy cho caùc theá heä mai sau.
+ Ñaëc ñieåm veà tình traïng laøm vieäc
Tình traïng cuûa caùc nhaïc coâng, theo chuû ñích ban ñaàu cuõng ñöôïc tieán haønh 
ñieàu tra, phoûng vaán treân hai lónh vöïc chính, ñoù laø nguoàn nhaïc coâng ñang laøm 
vieäc taïi cô quan nhaø nöôùc laø CBCNV, soá coøn laïi laø nhaïc coâng haønh ngheà töï do. 
Trong quaù trình khai thaùc thoâng tin, chuùng toâi nhaän thaáy, soá löôïng baøi baûn 
maø chuùng toâi thu thaäp ñöôïc chuû yeáu döïa treân nhoùm ngheä nhaân haønh ngheà töï 
do. Soá löôïng baøi baûn cuûa nhoùm nhaïc coâng ñang laøm vieäc nhaø nöôùc, chieám tyû leä 
khoâng nhieàu. Ñieàu naøy xuaát phaùt töø lyù do nhaïc coâng laø CBCNV tuy bieåu dieãn 
haøng ngaøy nhöng luoân ôû trong khuoân khoå kòch muïc haïn heïp, chuû yeáu thuaàn 
thuïc caùc baøi baûn ñöôïc söû duïng bieåu dieãn treân saâu khaáu. Soá baøi baûn coøn laïi tuy 
ñöôïc hoïc, ñöôïc nghe nhöng ít ñöôïc thöïc haønh neân khoâng theå bieåu dieãn moät 
caùch thuaàn thuïc vaø ñieâu luyeän, khoù coù theå khai thaùc nhöõng baøi khoâng coù trong 
chöông trình bieåu dieãn. 
Ñoái vôùi nhoùm ngheä nhaân hoaït ñoäng töï do, moät phaàn phuï thuoäc vaøo tuoåi 
ñôøi tuoåi ngheà, maët khaùc do ñieàu kieän ñöôïc thöôøng xuyeân bieåu dieãn ôû caùc leã teá 
90 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
cuûa laøng xaõ, ñình ñaùm, kòch muïc laïi phong phuù thích nghi töøng ñòa phöông, 
töøng noäi dung buoåi leã. Ñieàu ñoù baét buoäc tay ngheà cuûa caùc nhaïc coâng naøy luoân 
phaûi ñöôïc trau doài vaø boå sung caùc baøi baûn môùi. Maët khaùc, do thöïc teá cuoäc soáng, 
caùc ngheä nhaân naém vöõng, thuaàn thuïc caùc baøi baûn, ña daïng veà theå loaïi môùi coù 
theå deã daøng toàn taïi ñöôïc trong ngheà, vöôït qua ñöôïc söï caïnh tranh khoác lieät 
trong moâi tröôøng hoaït ñoäng ngheä thuaät. Hôn nöõa, vôùi lôùp ngöôøi naøy, ngoaøi vaán 
ñeà vì cuoäc soáng möu sinh coøn laø nieàm ñam meâ ñöôïc öôm maàm nhieät huyeát töø 
khi tuoåi coøn nhoû. Hoï laø truyeàn nhaân cuûa caùc theá heä nhaïc coâng cung ñình ngaøy 
tröôùc vaø cuõng chính laø ngöôøi thaày cuûa caùc lôùp nhaïc coâng treû hieän nay.
+ Ñaëc ñieåm veà phöông thöùc ñaøo taïo
Phöông thöùc ñaøo taïo cuûa lôùp nhaïc coâng chuû yeáu laø truyeàn ngoùn, truyeàn 
ngheà. Caùc nhaïc coâng chuû yeáu ñöôïc truyeàn töø caùc theá heä ñi tröôùc. Caùch truyeàn 
ngheà maø caùc ngheä nhaân, ngheä só töøng ñöôïc hoïc laø truyeàn khaåu, truyeàn ngoùn, 
treân neàn taûng loøng baûn, coøn ñöôïc goïi laø phöông phaùp tröïc truyeàn. GS, TS Traàn 
Vaên Kheâ töøng noùi, ñaây laø moät trong caùc caùch truyeàn ngheà coù hieäu quaû cao trong 
aâm nhaïc truyeàn thoáng Vieät Nam. Vieäc truyeàn ngheà luoân luoân phaûi ñöôïc keát hôïp 
chaët cheõ vôùi vieäc ñònh höôùng thaåm myõ aâm nhaïc.
- Nhoùm baøi baûn
Baøi baûn
+ Ñaëc ñieåm veà noäi dung tính chaát
Caùc baøi baûn Ñaïi nhaïc vaø Tieåu nhaïc ñeàu söû duïng phöông thöùc hoøa taáu, 
hieám coù tröôøng hôïp ñoäc taáu. Caùc baøi baûn Ñaïi nhaïc tröôùc ñaây duøng keát hôïp vôùi 
caùc nghi tieát trong töøng leã (tuøy theo yù nghóa caâu xöôùng maø söû duïng caùc baøi nhaïc 
cho phuø hôïp). Tuy vaäy, cuõng caàn phaûi caên cöù vaøo töøng giai ñoaïn cuï theå cuûa töøng 
buoåi leã nhö coù luùc xöôùng maø khoâng cöû nhaïc, coù luùc khoâng caàn xöôùng maø ñoäi 
nhaïc leã vaán cöù tieáp tuïc hoøa taáu cho ñeán khi coù leänh môùi
Tieåu nhaïc hieän nay thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc nghi tieát nieâm höông, 
tieáp ñaõi quan khaùch trong luùc uoáng traø, nöôùc (khoâng duøng trong luùc aên). Tuy 
nhieân, coù ngoaïi leä laø trong leã Trai taêng, khi tieáp ñoùn sö saõi thoï trai (aên côm 
chay) ñoäi nhaïc vaãn cöû haønh Tieåu nhaïc (Thaäp thuû lieân hoaøn).
+ Ñaëc ñieåm veà hình thöùc 
Toác ñoä Tieåu nhaïc thöôøng chaäm raõi, ñoä vang bình thöôøng.
Hình thöùc cuûa caùc baøi baûn cuõng coù söï khaùc nhau ñaùng keå, moät soá baøi baûn 
ñöôïc dieãn taáu döïa treân loøng baûn, töùc laø chöõ nhaïc, moät soá khaùc laïi coù lôøi haùt. Soá 
baøi baûn coù lôøi haùt ña phaàn thuoäc theå loaïi cuûa Tieåu nhaïc. 
Ban ñaàu lôøi nhaïc thöôøng coù ít chöõ, sau caûi bieán nhieàu hôn do nhu caàu 
phaùt trieån theo thôøi gian cuûa aâm nhaïc, bôûi vaäy lôøi ca cuõng töø ít chöõ daàn nhieàu 
hôn cho thích öùng, ñuû dieãn ñaït vaø phuø hôïp vôùi cao ñoä cuõng nhö tính chaát 
luyeán laùy cuûa chöõ nhaïc. AÛnh höôûng cuûa gioïng noùi töøng vuøng mieàn laøm cho 
cao ñoä chöõ nhaïc cuõng bieán chuyeån sinh ra caùc dò baûn cuûa caùc baøi baûn. (Ví duï 
Long ngaâm ca Hueá coù giai ñieäu khaùc Long ngaâm nhaïc leã, töông töï Nguyeân 
91Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
tieâu nhaïc leã cuõng khaùc vôùi Nguyeân tieâu ca Hueá do söï bieán ñoåi cao ñoä cuûa lôøi 
ca laøm aûnh höôûng).
Nhaïc cuï
+ Ñaëc ñieåm veà phöông thöùc dieãn taáu
Moãi nhaïc cuï coù moãi aâm saéc rieâng, tính naêng rieâng, töø ñoù giai ñieäu ñöôïc 
dieãn taáu cuõng coù saéc thaùi vaø cao ñoä rieâng. Töùc laø moãi nhaïc cuï coù moãi “ngoân ngöõ” 
rieâng ñeå cuøng dieãn taû moät vaán ñeà, moät noäi dung, yù nghóa. 
Caùc loaïi nhaïc cuï ñöôïc saép seáp theo töøng nhoùm, boä nhö boä hôi, boä goõ, boä 
daây: daây keùo vaø daây gaûy...
+ Ñaëc ñieåm veà noäi dung dieãn taáu 
Nhö ñaõ noùi treân, moãi moät nhaïc cuï coù moät saéc thaùi rieâng bieät. Do tính chaát 
rieâng bieät cuûa töøng theå loaïi aâm nhaïc, cuï theå nhö Ñaïi nhaïc caàn caùc loaïi nhaïc 
cuï vang to, aâm khoûe, truyeàn ñöôïc xa, mang tính trang nghieâm, huøng hoàn cho 
neân thöôøng duøng nhöõng nhaïc cuï nhö: keøn, troáng, chieâng, tuø vaø, moõ söøng traâu, 
phaùch tieàn, xaäp xoõa.
Phuø hôïp vôùi saéc thaùi nheï nhaøng, eâm aùi, aâm vang vöøa nghe cuûa Tieåu nhaïc, 
neân caùc nhaïc cuï thöôøng duøng phuø hôïp vôùi tính chaát treân laø nhaïc cuï boä daây gaûy 
nhö: ñaøn tyø baø, ñaøn nguyeät, ñaøn tam; Daây keùo: ñaøn nhò, ñaøn hoà; Boä goõ: troáng 
baûn, phaùch moät vaø boä cheùn.
3. Giaûi phaùp baûo toàn, quaûn lyù, cung caáp vaø caäp nhaäp thoâng tin caùc 
baøi baûn aâm nhaïc cung ñình Hueá 
AÂm nhaïc cung ñình Hueá bao goàm caùc theå loaïi nhö: nhaïc muùa cung ñình, 
nhaïc tuoàng cung ñình vaø Nhaõ nhaïc, trong ñoù Nhaõ nhaïc laø moät giaù trò di saûn 
vaên hoùa ñaõ töøng toàn taïi döôùi caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam, vaø phaùt trieån 
röïc rôõ döôùi trieàu Nguyeãn. Do ñoù, vieäc tìm ra giaûi phaùp baûo toàn vaø quaûn lyù caùc 
baøi baûn aâm nhaïc cung ñình Hueá khi noù ñaõ ñöôïc söu taàm, nghieân cöùu vaø chuaån 
hoùa laø moät vaán ñeà nan giaûi ñoái vôùi caùc nhaø nghieân cöùu, caùc nhaø quaûn lyù... Theo 
chuùng toâi, ñeå laøm ñöôïc vaán ñeà naøy, chuùng ta caàn coù moät giaûi phaùp cuï theå, moät 
cheá taøi cuï theå trong quaù trình cung caáp thoâng tin, caäp nhaät thoâng tin ñeå laøm 
sao di saûn naøy khoâng bò “tam sao thaát baûn” trong quaù trình baûo toàn vaø phaùt 
huy nhöõng giaù trò cuûa noù. 
Nhaø nöôùc khuyeán khích vaø taïo ñieàu kieän cho toå chöùc, caù nhaân tieán haønh 
hoaït ñoäng nghieân cöùu, giôùi thieäu di saûn vaên hoùa phi vaät theå (trong ñoù coù Nhaõ 
nhaïc cung ñình Hueá) nhaèm gìn giöõ, phaùt huy baûn saéc vaên hoùa daân toäc. ÔÛ ñaây, 
ngoaøi nhöõng vaán ñeà chung coù lieân quan ñeán di saûn vaên hoùa phi vaät theå, chuùng toâi 
chæ ñeà caäp ñeán Nhaõ nhaïc, moät theå loaïi aâm nhaïc thöôøng ñöôïc trình dieãn trong caùc 
dòp leã teá cuûa trieàu ñình nhaø Nguyeãn nhö: teá Giao, teá Mieáu, teá Xaõ Taéc... ñaõ ñöôïc 
UNESCO coâng  ... khi 
trao truyeàn bí kíp ngheà nghieäp cho theá heä keá caän chæ mang tính qua loa, khoâng 
chuaån möïc, vaø neáu söï vieäc naøy keùo daøi töø theá heä naøy sang theá heä khaùc seõ daãn 
94 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
ñeán di saûn Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá seõ bò phaù hoûng. Nhö vaäy, chuùng ta phaûi 
thöïc hieän caùc bieän phaùp ngaên ngöøa ñoái vôùi taát caû caùc haønh vi xaâm phaïm vaø laøm 
bieán töôùng caùc giaù trò di saûn cuûa Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá, trong ñoù ñònh höôùng 
cho ngheä nhaân Nhaõ nhaïc, caùc nhaïc coâng trình dieãn loaïi hình ngheä thuaät naøy 
hieåu ñöôïc giaù trò chuaån möïc cuûa caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc maø hoï chính laø ngöôøi 
ñang tröïc tieáp naém giöõ laø ñieàu raát quan troïng.
Caàn laäp ra hoäi ñoàng khoa hoïc ñeå thaåm ñònh coâng taùc kieåm keâ, söu taàm, 
nghieân cöùu, xaây döïng heä thoáng cô sôû döõ lieäu ñeå löu tröõ laâu daøi caùc baøi baûn Nhaõ 
nhaïc cung ñình Hueá. Ngoaøi ra, nhöõng baøi baûn chöa ñöôïc nghieân cöùu caàn phaûi 
ñöôïc ñöa vaøo chieán löôïc baûo toàn. Nhö vaäy, ñeå xaây döïng heä thoáng quaûn lyù nhö 
ñaõ ñeà caäp, chuùng ta caàn coù moät söï “ñònh chuaån” trong coâng taùc quaûn lyù nhöõng 
baøi baûn Nhaõ nhaïc ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø laäp hoà sô khoa hoïc.
Toå chöùc caùc hoäi nghò, hoäi thaûo chuyeân ñeà veà baûo toàn, phaùt huy caùc giaù 
trò di saûn cuûa Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá. Trong ñoù, caàn naâng cao hieäu löïc, hieäu 
quaû quaûn lyù nhaø nöôùc veà Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá trong ñieàu kieän kinh teá thò 
tröôøng, hoäi nhaäp quoác teá vaø söï buøng noå cuûa thoâng tin vaø truyeàn thoâng. Ñaåy 
maïnh vieäc theå cheá hoùa quan ñieåm trong vieäc nhaän thöùc veà caùc giaù trò di saûn cuûa 
Nhaõ nhaïc. Hoaøn thieän heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, cô cheá, chính 
saùch veà quyeàn taùc giaû, quyeàn lieân quan, phuø hôïp vôùi chuaån möïc quoác teá vaø phuø 
hôïp vôùi thöïc tieãn ôû Vieät Nam. Ngoaøi ra, caàn taêng cöôøng coâng taùc thanh tra 
trong vieäc trình dieãn tuyeân truyeàn veà caùc giaù trò di saûn cuûa Nhaõ nhaïc cung ñình 
Hueá, gaén traùch nhieäm caù nhaân vaø toå chöùc vaøo vieäc baûo toàn vaø quaûn lyù caùc baøi 
baûn Nhaõ nhaïc. Di saûn vaên hoùa phi vaät theå (trong ñoù coù Nhaõ nhaïc cung ñình 
Hueá) laø taøi saûn quyù giaù khoâng theå taùi sinh, khoâng theå thay theá nhöng raát deã bò 
mai moät vaø bieán daïng vì nhieàu yeáu toá khaùc nhau nhö: moâi tröôøng dieãn xöôùng 
thay ñoåi, khoâng coù traùch nhieäm ñoái vôùi vieäc truyeàn daïy, thieáu chuyeân nghieäp, 
khoâng quaûn lyù baûo toàn ñuùng nhöõng chuaån möïc khoa hoïc v.v Trong nhöõng vaán 
ñeà naøy, nhaïc coâng laø ngöôøi tröïc tieáp trình dieãn caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc, do ñoù caùc 
caáp quaûn lyù phaûi bieát höôùng cho hoï ñeán söï hieåu bieát taàm quan troïng cuûa caùc giaù 
trò naøy, traùnh söï bieán töôùng khi trao truyeàn töø theá heä naøy sang theá heä khaùc.
Con ngöôøi ñöôïc coi laø trung taâm cuûa quaù trình phaùt trieån, vieäc giöõ gìn di 
saûn vaên hoùa cuûa Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá phaûi ñöôïc gaén vôùi con ngöôøi vaø coäng 
ñoàng cö daân ñòa phöông (vôùi tö caùch laø chuû theå saùng taïo vaên hoùa vaø chuû sôû höõu 
taøi saûn vaên hoùa), coi vieäc ñaùp öùng nhu caàu thöôûng thöùc cuûa ñoâng ñaûo coâng chuùng 
trong xaõ hoäi laø muïc tieâu hoaït ñoäng. Do ñoù, vieäc xaây döïng chieán löôïc phaùt trieån 
ñoäi nguõ caùn boä quaûn lyù Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá laø ñieàu caàn thieát. Bôûi vì, nhöõng 
nhaân toá naøy seõ phaùt huy vai troø giaùm saùt, phaûn bieän xaõ hoäi cuûa cô quan, toå chöùc 
ñang tröïc tieáp quaûn lyù, gìn giöõ caùc giaù trò di saûn vaên hoùa cuûa Nhaõ nhaïc. Ngaên 
chaën hieäu quaû vieäc “töï chuyeån hoùa” laøm bieán töôùng heä thoáng caùc baøi baûn naèm 
trong heä thoáng Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá. 
c. Cung caáp thoâng tin 
Di saûn vaên hoùa laø saûn phaåm cuûa nhöõng ñieàu kieän lòch söû, vaên hoùa, kinh teá 
vaø chính trò cuï theå qua nhieàu thôøi kyø lòch söû. Vì theá, moái lieân heä cuûa ngöôøi quaûn 
lyù caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc sau khi ñöôïc nghieân cöùu, chuaån hoùa vaø ngöôøi coù nhu 
95Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
caàu tìm hieåu thoâng tin caàn phaûi xaùc ñònh hai yeáu toá chính, ñoù laø tính nguyeân 
goác vaø tính chaân xaùc lòch söû cuûa caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc. Tính nguyeân goác gaén boù 
vôùi nhöõng boä phaän caáu thaønh laøm neân caùc giaù trò cuûa töøng baøi baûn naèm trong 
heä thoáng Nhaõ nhaïc ngay töø luùc sô khai cuûa noù. Coøn tính chaân xaùc lòch söû laïi 
gaén vôùi nhöõng daáu aán saùng taïo ñöôïc hình thaønh trong quaù trình toàn taïi cuûa noù 
(caùc chaát lieäu laøm neân saûn phaåm, kyõ thuaät trình dieãn, moâi tröôøng dieãn xöôùng, 
chöùc naêng vaø yù nghóa...). Nhö vaäy, yeáu toá nguyeân goác vaø yeáu toá chaân xaùc lòch söû 
seõ quyeát ñònh caùc maët giaù trò cuûa caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá.
Nhu caàu khai thaùc vaø söû duïng caùc giaù trò di saûn cuûa Nhaõ nhaïc seõ mang 
tính hieäu quaû cao, neáu ngöôøi cung caáp vaø ngöôøi ñöôïc cung caáp coù chung muïc ñích 
tích cöïc trong vieäc baûo toàn tính nguyeân veïn cuûa loaïi hình ngheä thuaät naøy. Tuy 
nhieân, ngoaøi nhöõng thoâng tin döõ lieäu ñöôïc coâng boá ñeán vôùi coäng ñoàng, nhöõng 
thoâng tin mang tính “baûo quaûn” chöa coâng boá, thì ñoái töôïng ñöôïc cung caáp bao 
goàm nhöõng toå chöùc, caù nhaân phaûi thoâng qua vaø ñöôïc söï ñoàng yù cuûa hoäi ñoàng 
khoa hoïc hoaëc caáp quaûn lyù cao nhaát cuûa ñôn vò ñang quaûn lyù thoâng tin, luùc ñoù 
thoâng tin môùi ñöôïc cung caáp. 
Ñeå cung caáp thoâng tin cho caùc nhaø nghieân cöùu, caùc nhaïc coâng tröïc tieáp 
bieåu dieãn caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc tìm hieåu nhaèm naâng cao ngheà nghieäp, chuùng 
ta caàn coù moät quy trình thöïc hieän, trong ñoù vieäc soaïn ra moät chöông trình, moät 
phaàn meàm quaûn lyù caùc baøi baûn ñaõ ñöôïc nghieân cöùu chuaån hoùa laø caàn thieát, theå 
hieän roõ tính chuyeân nghieäp trong quaù trình cung caáp vaø quaûn lyù thoâng tin.
Khi cung caáp thoâng tin cho caùc nhaø nghieân cöùu, caùc ngheä nhaân trình dieãn 
Nhaõ nhaïc caàn phaûi baùo caùo cho caáp quaûn lyù cao nhaát cuûa cô quan chuû quaûn caùc 
thoâng tin. Bôûi vì, ñôn vò chuû quaûn khi cung caáp thoâng tin cuõng caàn bieát ñöôïc 
muïc ñích söû duïng cuûa ngöôøi söû duïng thoâng tin vöøa ñöôïc cung caáp. Tuy nhieân, 
caàn löu yù raèng vieäc cung caáp thoâng tin cuõng laø moät hình thöùc quaûng baù caùc giaù 
trò di saûn ñeán vôùi coâng chuùng, vôùi coäng ñoàng. Ñaây laø vieäc laøm hôïp lyù ñeå naâng 
cao nhaän thöùc cuûa coäng ñoàng trong vieäc baûo veä vaø gìn giöõ caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc 
cung ñình traùnh bò tam sao thaát baûn.
Trong Luaät Baûo veä di saûn vaên hoùa (chöông II, ñieàu 14, muïc 5) quy ñònh 
roõ: - Ngaên chaën hoaëc ñeà nghò cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ngaên chaën, xöû 
lyù kòp thôøi nhöõng haønh vi phaù hoaïi, chieám ñoaït, söû duïng traùi pheùp di saûn vaên 
hoùa. Nhö vaäy, ñoái vôùi caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá cuõng nghieâm caám 
nhöõng haønh vi laøm sai leäch caùc giaù trò di saûn khi ñöôïc cung caáp.
d. Caäp nhaät thoâng tin 
Caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá ñöôïc söu taàm, nghieân cöùu vaø ñònh 
chuaån sau ñoù ñöa vaøo cô sôû döõ lieäu laø moät coâng trình khoa hoïc ñöôïc hoäi ñoàng 
khoa hoïc thaåm ñònh theo ñuùng quy trình. Do ñoù, vieäc nhöõng caù nhaân caäp nhaät 
thoâng tin töø cô sô döõ lieäu phaûi coù traùch nhieäm tuaân thuû caùc yeâu caàu cuûa ñôn vò 
quaûn lyù thoâng tin. 
- Quaûn trò tin töùc, baøi vieát
Tö lieäu Nhaõ nhaïc ñöôïc caäp nhaät ôû phaàn meàm desktop, website chæ duøng 
ñeå trình dieãn tö lieäu vaø quaûn trò tin töùc, baøi vieát.
96 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
Ñaêng nhaäp vaøo phaàn quaûn trò
Do muïc ñích baûo maät neân treân trang web ñaõ aån nuùt login (ñaêng nhaäp), neáu 
nuùt login khoâng hieån thò coù theå goõ tröïc tieáp ñòa chæ “/admin” hay “/login.aspx” 
vaøo sau ñòa chæ trang chuû. 
Ví duï: ñòa chæ trang chuû laø  thì goõ theâm http://
nhanhac.no-ip.org/admin hoaëc  
Löu yù: Taøi khoaûn ngöôøi duøng naøy phaûi ñöôïc caáp quyeàn chænh söûa tin baøi 
(xem ôû phaàn döôùi), ngay ngöôøi quaûn trò website neáu chöa phaân quyeàn quaûn lyù tin 
baøi cho chính mình thì cuõng chæ ñöôïc xem chöù khoâng söûa ñöôïc noäi dung baøi vieát.
Theâm baøi vieát môùi
Sau khi ñaêng nhaäp seõ xuaát hieän muïc Quaûn trò tin baøi, choïn phaàn Quaûn trò 
tin töùc seõ môû ra danh saùch tin baøi, choïn “Theâm môùi”, hoaëc nhaán nuùt söûa moät 
baøi ñaõ coù.
Trong cöûa soå soaïn thaûo tin baøi laàn löôït nhaäp caùc muïc thoâng thöôøng phaûi 
coù laø: Chuyeân muïc, Tieâu ñeà, AÛnh ñaïi dieän (seõ hieän ra ôû danh saùch tin baøi ôû 
trang chuû), Toùm taét, Noäi dung.
Phaân quyeàn quaûn trò tin töùc, baøi vieát
- Ñaêng nhaäp vôùi quyeàn admin (caáp quaûn trò ñaày ñuû nhaát), trong menu 
Users choïn Manage Users vaø theâm taøi khoaûn ngöôøi duøng môùi.
- Vaøo menu Quaûn trò tin baøi à Quaûn trò chuyeân muïc à Phaân quyeàn, seõ 
thaáy danh saùch 3 nhoùm ngöôøi duøng vôùi 3 caáp ñoä:
User1: Coù quyeàn caäp nhaät thoâng tin vaø hieäu chænh caùc baûn tin do chính 
mình caäp nhaät.
97Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
User2: Toaøn quyeàn hieäu chænh thoâng tin do nhoùm User1 taïo laäp.
User3: Duyeät ñeå cho pheùp ñaêng taûi thoâng tin.
- ÔÛ moãi nhoùm, choïn ngöôøi duøng vaø nhaán nuùt “>” ñeå ñöa ngöôøi duøng vaøo 
nhoùm coù quyeàn töông öùng ôû coät beân phaûi.
98 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
- Neáu muoán xoùa boû ngöôøi duøng ra khoûi nhoùm thì choïn teân ngöôøi ñoù trong 
danh saùch ôû coät beân phaûi roài nhaán nuùt “>” hay “<<” ñeå theâm hoaëc xoùa 
toaøn boä ngöôøi duøng cuûa nhoùm. 
- Ngöôøi naém giöõ maät khaåu quaûn trò heä thoáng cô sôû döõ lieäu sau khi nhaän 
ñöôïc teäp vaên baûn coù söï kieåm duyeät cuûa hoäi ñoàng khoa hoïc veà nhöõng baøi baûn 
Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá, coù traùch nhieäm ñöa leân heä thoáng cô sôû döõ lieäu.
4. Keát luaän
Do nhöõng ñaëc thuø veà lòch söû vaø ñòa lyù, töø laâu, Hueá ñaõ laø nôi giao thoa 
cuûa nhieàu luoàng vaên hoùa, laø moät trung taâm ngheä thuaät vôùi nhieàu ngaønh, ngheà 
truyeàn thoáng. Ñaëc bieät, töø khi Kim Long-Phuù Xuaân ñöôïc choïn laøm thuû phuû 
cuûa Ñaøng Trong (1636-1775), roài sau ñoù trôû thaønh kinh ñoâ cuûa caû nöôùc döôùi 
trieàu Nguyeãn (1802-1945), vaên hoùa Hueá caøng coù nhieàu ñieàu kieän hoäi tuï vaø toûa 
saùng. Chính phong caûnh thieân nhieân kyø thuù vaø vaên hoùa nôi ñaây ñaõ taïo neân 
caùc loaïi hình ngheä thuaät ñaëc saéc bao goàm: Nhaõ nhaïc, muùa cung ñình vaø tuoàng 
cung ñình. Trong ñoù, Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá laø moät giaù trò di saûn ñaõ ñöôïc 
UNESCO coâng nhaän laø “Di saûn Vaên hoùa phi vaät theå ñaïi dieän cuûa nhaân loaïi”. 
Coù theå noùi, trong caùc saûn phaåm cuûa ngheä thuaät dieãn xöôùng cung ñình, thì Nhaõ 
nhaïc chính laø saûn phaåm cung ñình ñoäc ñaùo do caùc ngheä nhaân, ngheä só taøi gioûi 
khaép caû nöôùc hoäi tuï veà ñaây vaø laøm neân nhöõng tinh hoa ngheä thuaät duøng ñeå bieåu 
dieãn trong choán hoaøng cung.
Naêm 1945, khi trieàu ñình nhaø Nguyeãn caùo chung, Nhaõ nhaïc cuõng bò maát 
ñi vò trí chöùc naêng xaõ hoäi, moâi tröôøng dieãn xöôùng nguyeân thuûy, laâm vaøo tình 
traïng suy thoaùi vaø coù nguy cô thaát truyeàn. Vôùi söï hoã trôï caû veà vaät chaát laãn tinh 
thaàn cuûa caùc toå chöùc chính phuû vaø phi chính phuû trong vaø ngoaøi nöôùc, Nhaõ nhaïc 
ñang daàn ñöôïc phuïc hoài vaø phaùt huy nhöõng giaù trò ñaëc saéc, goùp phaàn quan troïng 
vaøo quaù trình giöõ gìn baûn saéc vaên hoùa daân toäc Vieät Nam. Do ñoù, vieäc xaây döïng 
99Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015
cô sôû döõ lieäu veà Nhaõ nhaïc nhaèm nghieân cöùu baûo toàn, quaûn lyù, cung caáp thoâng 
tin vaø caäp nhaät thoâng tin ñeå phuïc vuï cho coäng ñoàng laø moät vaán ñeà caáp thieát 
trong tình hình hieän nay.
Sau moät thôøi gian söu taàm, nghieân cöùu, ñaùnh giaù vaø phaân tích caùc baøi baûn 
Nhaõ nhaïc, ñöa noù trôû veà gaàn vôùi söï “chuaån möïc” coù theå, nhoùm nghieân cöùu cuõng 
ñaõ song song xaây döïng phaàn meàm cô sôû döõ lieäu ñeå löu tröõ, traùnh laøm bieán töôùng 
daãn ñeán tam sao thaát baûn nhöõng baøi baûn Nhaõ nhaïc ñaõ ñöôïc nghieân cöùu. Ñaây 
laø tín hieäu vui cho taát caû nhöõng ai quan taâm ñeán nhöõng giaù trò di saûn quyù baùu 
cuûa Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá.
Theo ñoù, phaàn meàm ñöôïc xaây döïng nhaèm quaûn trò kho cô sôû döõ lieäu veà 
Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá; chöùa nhieàu tö lieäu ñöôïc soá hoùa döôùi nhieàu ñònh daïng 
vaø caùc nhoùm ñoái töôïng goàm tö lieäu Nhaõ nhaïc, ngheä nhaân, nhaïc cuï phuïc vuï cho 
nhieàu muïc ñích söû duïng khaùc nhau. 
 P T H - T T B
TOÙM TAÉT
AÂm nhaïc cung ñình Hueá bao goàm caùc theå loaïi nhö nhaïc muùa cung ñình, nhaïc tuoàng cung 
ñình vaø Nhaõ nhaïc, trong ñoù Nhaõ nhaïc ñaõ ñöôïc UNESCO coâng nhaän laø Di saûn Vaên hoùa phi vaät theå 
ñaïi dieän cuûa nhaân loaïi. Do ñaëc ñieåm deã bò bieán töôùng trong quaù trình truyeàn ngheà vaø hoaït ñoäng 
bieåu dieãn, vieäc tìm ra giaûi phaùp baûo toàn vaø quaûn lyù caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc ñaõ ñöôïc söu taàm, nghieân 
cöùu vaø chuaån hoùa laø moät vaán ñeà nan giaûi. Sau moät thôøi gian söu taàm, nghieân cöùu, ñaùnh giaù vaø 
phaân tích caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc, ñöa noù veà gaàn vôùi söï “chuaån möïc” coù theå, caùc taùc giaû ñaõ xaây 
döïng moät cô sôû döõ lieäu caùc baøi baûn Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá. Theo ñoù, phaàn meàm ñöôïc xaây döïng 
nhaèm quaûn lyù kho cô sôû döõ lieäu veà Nhaõ nhaïc cung ñình Hueá; chöùa nhieàu tö lieäu ñöôïc soá hoùa döôùi 
nhieàu ñònh daïng vaø caùc nhoùm ñoái töôïng goàm tö lieäu Nhaõ nhaïc, ngheä nhaân, nhaïc cuï...; coù chöông 
trình quaûn lyù, löu tröõ, boå sung, caäp nhaät vaø khai thaùc thoâng tin...
ABSTRACT
BUILDING DATABASE OF HUEÁ ROYAL COURT MUSIC - COURT RITUAL MUSIC (NHAÕ NHAÏC)
Hueá royal court music includes various music genres such as court dance, royal classical 
opera, and court ritual music (Nhaõ nhaïc), in which court ritual music was recognized as Intangible 
Cultural Heritage of Humanity by UNESCO. Due to transformable features in the process of 
instruction and performance activities, it is necessary to find solutions to the conservation and 
management of all kinds of collected, studied and standardized court music. After a period of 
collecting, doing research, evaluating and analyzing ceremonial music and bringing it closer to 
the “standardization”, the authors have built a database of all kinds of Hueá royal court music. 
Accordingly, the software designed to manage the database repository of Hueá royal court music 
contains digitized documents of various formats and object groups, including documents of 
court ritual music, musicians and musical instruments, together with programs of information 
management, storage, supplement, update and exploitation.