Thực trạng và giải pháp nâng cao hoạt động khám chữa bệnh y học cổ truyền tại một số trạm y tế xã miền núi Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN 
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y - DƢỢC 
NGUYỄN THỊ THỦY 
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HOẠT ĐỘNG 
KHÁM CHỮA BỆNH Y HỌC CỔ TRUYỀN 
TẠI MỘT SỐ TRẠM Y TẾ XÃ MIỀN NÚI THÁI NGUYÊN 
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC 
THÁI NGUYÊN - 2018 
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN 
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y - DƢỢC 
NGUYỄN THỊ THỦY 
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HOẠT ĐỘNG 
KHÁM CHỮA BỆNH Y HỌC CỔ TRUYỀN 
TẠI MỘT SỐ TRẠM Y TẾ XÃ MIỀN NÚI THÁI NGUYÊN 
Chuyên ngành: Y tế công cộng 
Mã số: 9720701 
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC 
Hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Trịnh Xuân Tráng 
2. GS.TS. Nguyễn Nhƣợc Kim 
THÁI NGUYÊN - 2018 
i 
LỜI CAM ĐOAN 
Tên tôi là Nguyễn Thị Thủy, nghiên cứu sinh khóa 9 Trường Đại học Y - 
Dược, Đại học Thái Nguyên, chuyên ngành Y tế công cộng, xin cam đoan: 
Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của 
Thầy PGS.TS Trịnh Xuân Tráng và GS.TS Nguyễn Nhược Kim. 
Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã được 
công bố tại Việt Nam. 
Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung 
thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu. 
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này. 
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018 
 Tác giả luận án 
 Nguyễn Thị Thủy 
ii 
LỜI CẢM ƠN 
 Tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến tất cả các thầy, cô giáo 
Trường Đại học Y - Dược, Đại học Thái Nguyên đã giảng dạy và truyền thụ kiến 
thức để tôi có thể hoàn thành tốt chương trình học tập. 
 Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Trịnh Xuân 
Tráng, GS.TS Nguyễn Nhược Kim, người thầy đầy nhiệt huyết và tận tụy đã giúp 
đỡ, hướng dẫn tôi từ suốt quá trình xác định vấn đề nghiên cứu, xây dựng đề cương 
cũng như trong toàn bộ quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận án. 
Tôi xin được cám ơn Ban Lãnh đạo, các anh chị em đồng nghiệp tại Bệnh 
viện Y học cổ truyền Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, sắp xếp thời gian 
giúp đỡ tôi trong suốt hơn 4 năm qua. 
Xin cảm ơn các đồng chí Lãnh đạo địa phương, lãnh đạo Trung tâm y tế, các 
cán bộ y tế và người dân 4 trạm y tế xã nghiên cứu tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái 
Nguyên đã quan tâm giúp đỡ, nhiệt tình cộng tác, cung cấp các thông tin, số liệu và 
tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành công tác nghiên cứu. 
Xin được cảm ơn các bạn bè đồng khóa 9 nghiên cứu sinh, những người đã luôn 
cùng tôi chia sẻ kinh nghiệm học tập, động viên, khuyến khích giúp đỡ tôi vượt qua khó 
khăn, được gặp mặt, làm quen và học tập cùng các bạn đối với tôi thực sự là một 
niềm vui. 
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với bố tôi, những người thân 
trong gia đình tôi, những người luôn lặng lẽ dõi theo từng bước đi của tôi, luôn có 
mặt đúng lúc mỗi khi tôi cần thiết. 
Lời cảm ơn chân thành và đặc biệt nhất tôi xin được gửi tới gia đình nhỏ của 
tôi, người bạn đời và các con trai của tôi, những người đã chịu nhiều khó khăn vất 
vả, đã hy sinh rất nhiều cho tôi trong suốt quá trình học tập, phấn đấu vừa qua. 
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018 
 Tác giả luận án 
 Nguyễn Thị Thủy 
iii 
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT 
BS : Bác sĩ 
BSCKI : Bác sĩ chuyên khoa I 
BSCKII : Bác sĩ chuyên khoa II 
BYT : Bộ Y tế 
CB : Cán bộ 
CBYT : Cán bộ y tế 
CSSK : Chăm sóc sức khỏe 
CSVC : Cơ sở vật chất 
KCB : Khám chữa bệnh 
NCS : Nghiên cứu sinh 
NVYT : Nhân viên y tế 
SCT : Sau can thiệp 
SL : Số lượng 
TB : Trung bình 
TCT : Trước can thiệp 
TT - GDSK : Truyền thông - Giáo dục sức khỏe 
TTB : Trang thiết bị 
TTYT : Trung tâm y tế 
TYT : Trạm y tế 
TƯ : Trung ương 
WHO : Tổ chức y tế thế giới (World Health Organization) 
YDCT : Y dược cổ truyền 
YDHCT : Y dược học cổ truyền 
YHCT : Y học cổ truyền 
YHHĐ : Y học hiện đại 
iv 
MỤC LỤC 
Lời cam đoan............................................................................................................... i 
Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii 
Danh mục chữ viết tắt .............................................................................................. iii 
Mục lục ...................................................................................................................... iv 
Danh mục bảng ......................................................................................................... vi 
Danh mục hình, hộp .................................................................................................. ix 
ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................. 1 
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................................ 3 
1.1. Một số khái niệm về Y học cổ truyền ................................................................ 3 
1.2. Tầm quan trọng của YHCT trong chăm sóc sức khỏe nhân dân ...................... 3 
1.3. Thực trạng hoạt động và một số yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động khám 
chữa bệnh Y học cổ truyền hiện nay ................................................................. 5 
1.4. Các giải pháp phát triển Y học cổ truyền tại tuyến cơ sở ................................ 16 
1.5. Một số nghiên cứu về hoạt động KCB bằng YHCT tại tuyến xã trên Thế 
giới và Việt Nam ............................................................................................. 18 
1.6. Một số đặc điểm của địa bàn nghiên cứu ......................................................... 27 
Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................ 30 
2.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 30 
2.2. Địa điểm nghiên cứu ......................................................................................... 30 
2.3. Thời gian nghiên cứu ........................................................................................ 30 
2.4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 31 
2.5. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................ 35 
2.6. Các chỉ số nghiên cứu ....................................................................................... 36 
2.7. Công cụ và phương pháp thu thập số liệu ........................................................ 44 
2.8. Phương pháp khống chế sai số ........................................................................... 46 
2.9. Xử lý và phân tích số liệu ................................................................................. 46 
2.10. Đạo đức trong nghiên cứu ............................................................................. 47 
v 
Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................... 48 
3.1. Thực trạng hoạt động và một số yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động KCB 
bằng YHCT tại TYT xã huyện Đại Từ tỉnh Thái Nguyên năm 2014 ............ 48 
3.2. Xây dựng giải pháp nâng cao hoạt động khám chữa bệnh một số chứng 
bệnh thông thường bằng thuốc Nam và châm cứu tại TYT xã huyện Đại 
Từ tỉnh Thái Nguyên ....................................................................................... 61 
3.3. Đánh giá hiệu quả giải pháp nâng cao hoạt động khám chữa bệnh bằng 
thuốc Nam và châm cứu tại 4 trạm y tế xã ....................................................... 67 
Chƣơng 4: BÀN LUẬN ............................................................................................ 82 
4.1. Thực trạng hoạt động và một số yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động khám 
chữa bệnh YHCT tại TYT xã huyện Đại Từ tỉnh Thái Nguyên năm 2014 ...... 82 
4.2. Kết quả xây dựng giải pháp can thiệp .............................................................. 98 
4.3. Hiệu quả can thiệp ............................................................................................ 99 
4.4. Hạn chế của nghiên cứu ................................................................................. 110 
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 112 
KHUYẾN NGHỊ .................................................................................................... 114 
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN 
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................................................ 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 
PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 
vi 
DANH MỤC BẢNG 
Bảng 1.1. Tỷ lệ phần trăm các hoạt động YHCT tại TYT xã trên tổng số TYT xã ..... 10 
Bảng 1.2. Hoạt động KCB bằng YHCT so với tổng chung tại TYT xã ........... 10 
Bảng 1.3. Hoạt động KCB bằng YHCT so với tổng chung tại TYT xã ........... 11 
Bảng 3.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu là người dân ................... 48 
Bảng 3.2. Loại bệnh mà người dân đến KCB bằng YHCT (n=400) ................ 49 
Bảng 3.3. Tình hình sử dụng dịch vụ KCB bằng YHCT của người dân trong năm .... 49 
Bảng 3.4. Nơi quyết định sử dụng dịch vụ YHCT và lý do lựa chọn ............... 50 
Bảng 3.5. Tỷ lệ KCB bằng YHCT so với tổng số KCB chung tại 4 TYT xã ... 51 
Bảng 3.6. Các chứng bệnh thường gặp tại phòng chẩn trị YHCT của 4 TYT .. 51 
Bảng 3.7. Tỷ lệ áp dụng các phương pháp chữa bệnh YHCT tại phòng chẩn 
trị YHCT của 4 TYT xã .................................................................... 52 
Bảng 3.8. Kiến thức về huyệt và công thức huyệt của 4 cán bộ YHCT tại 4 
TYT xã .............................................................................................. 54 
Bảng 3.9. Kiến thức về thuốc Nam của 4 cán bộ YHCT tại 4 TYT xã ............ 55 
Bảng 3.10. Kỹ năng nhận biết và sử dụng 70 cây thuốc Nam của 4 cán bộ 
YHCT tại 4 TYT xã .......................................................................... 55 
Bảng 3.11. Thực hành về sử dụng châm cứu và thuốc Nam của 4 cán bộ 
YHCT tại 4 TYT xã .......................................................................... 57 
Bảng 3.12. Kỹ năng sử dụng, kê đơn thuốc Nam và kỹ năng châm cứu của 4 
cán bộ YHCT tại 4 TYT xã .............................................................. 57 
Bảng 3.13. Kiến thức về thuốc Nam của 4 cán bộ YHCT tại 4 TYT xã ............ 58 
Bảng 3.14. Nguồn nhân lực của 4 TYT xã ......................................................... 58 
Bảng 3.15. Cơ sở vật chất, trang thiết bị của phòng chẩn trị YHCT tại 4 TYT xã .... 59 
Bảng 3.16. Kinh phí hoạt động của 4 TYT xã .................................................... 60 
Bảng 3.17. Hoạt động nâng cao kiến thức cho cán bộ YHCT tại 02 TYT xã 
can thiệp ............................................................................................ 61 
Bảng 3.18. Các hoạt động đào tạo nâng cao kỹ năng KCB bằng YHCT cho 
cán bộ YHCT 2 TYT xã can thiệp .................................................... 62 
vii 
Bảng 3.19. Hoạt động nâng cao kiến thức về sử dụng thuốc Nam cho NVYT 
thôn bản tại 2 TYT xã can thiệp ....................................................... 62 
Bảng 3.20. Hoạt động nâng cao kỹ năng tư vấn thuốc Nam điều trị một số chứng 
bệnh thông thường cho NVYT thôn bản của 2 TYT xã can thiệp ........ 63 
Bảng 3.21. Các hỗ trợ đầu tư cải tạo phòng chẩn trị YHCT và vườn thuốc 
Nam tại TYT xã Minh Tiến .............................................................. 64 
Bảng 3.22. Các hỗ trợ đầu tư cải tạo phòng chẩn trị YHCT và vườn thuốc 
Nam tại TYT xã Đức Lương ............................................................. 65 
Bảng 3.23. Kiến thức về huyệt và công thức huyệt của 4 cán bộ YHCT tại 4 
TYT xã trước và sau can thiệp .......................................................... 67 
Bảng 3.24. Kiến thức về kê đơn thuốc Nam của 4 cán bộ YHCT tại 4 TYT 
xã trước và sau can thiệp ................................................................... 69 
Bảng 3.25. Kỹ năng nhận biết và sử dụng 70 cây thuốc Nam của 4 cán bộ 
YHCT tại 4 TYT xã trước và sau can thiệp ...................................... 70 
Bảng 3.26. Kỹ năng châm cứu và kê đơn thuốc Nam của 4 cán bộ YHCT tại 
4 TYT xã trước và sau can thiệp ....................................................... 71 
Bảng 3.27. Kiến thức về thuốc Nam của 4 cán bộ YHCT sau CT ..................... 71 
Bảng 3.28. Kiến thức về thuốc Nam của NVYT thôn bản tại 4 TYT xã trước 
và sau can thiệp ................................................................................. 72 
Bảng 3.29. Tỷ lệ phần trăm NVYT thôn bản có kỹ năng tư vấn thuốc Nam 
tốt tại 4 TYT xã trước và sau can thiệp ............................................ 73 
Bảng 3.30. Các hỗ trợ đầu tư cải tạo phòng chẩn trị YHCT và vườn thuốc 
Nam tại 2 TYT xã can thiệp .............................................................. 73 
Bảng 3.31. Thay đổi kiến thức của người dân về cây thuốc Nam tại 2 TYT 
xã can thiệp ....................................................................................... 74 
Bảng 3.32. Thay đổi kiến thức của người dân về cây thuốc Nam tại 2 TYT 
xã đối chứng ...................................................................................... 75 
Bảng 3.33. Hiệu quả can thiệp kiến thức về các cây thuốc Nam của người dân ...... 76 
viii 
Bảng 3.34. Thực hành của người dân trong trồng, sử dụng cây thuốc Nam 
chữa bệnh .......................................................................................... 76 
Bảng 3.35. Hiệu quả can thiệp thực hành của người dân trong trồng, sử dụng 
cây thuốc Nam chữa bệnh ................................................................. 77 
Bảng 3.36. Tỷ lệ áp dụng các phương pháp KCB bằng YHCT tại 4 TYT xã 
trước và sau can thiệp ....................................................................... 78 
ix 
DANH MỤC HÌNH, HỘP 
Hình 
Hình 1.1. Tỷ lệ dân số sử dụng YHCT ở một số nước khu vực Tây Thái 
Bình Dương ......................................................................................... 4 
Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Đại Từ tỉnh Thái Nguyên ........................ 29 
Hình 2.2. Mô hình nghiên cứu can thiệp trước sau có đối chứng..................... 34 
Hình 4.1. Tóm tắt một số yếu tố liên quan đến việc sử dụng YHCT tại các TYT ...... 86 
Hộp 
Hộp 3.1. Ý kiến của CBYT và lãnh đạo địa phương về thực trạng sử 
dụng YHCT tại 4 xã .......................................................................... 53 
Hộp 3.2. Ý kiến của người dân về thực trạng sử dụng YHCT ở các TYT xã ...... 53 
Hộp 3.3. Ý kiến của CBYT và lãnh đạo cộng đồng về yếu tố ảnh hưởng 
đến hoạt động YHCT ở các xã nghiên cứu ....................................... 60 
Hộp 3.4. Ý kiến của CBYT và lãnh đạo cộng đồng về các giải pháp tăng cường 
nguồn ...  Thời gian : . ngày .............. 
4. Thành viên 
TT Họ và tên Địa chỉ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
Nội dung 
1. Thực trạng hoạt động KCB bằng YHCT tại TYT xã hiện nay 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
2. Yếu tố n o ảnh hƣởng đến chất lƣợng KCB bằng YHCT tại trạm y tế xã? 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 3. Giải pháp n o nâng cao chất lƣợng KCB một số chứng bệnh thông 
thƣờng bằng thuốc Nam v châm cứu tại trạm y tế xã? 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
Xác nhận của địa phƣơng Thƣ kí Hƣớng dẫn viên 
 PHỤ LỤC XVIII 
BẢNG HƢỚNG DẪN THẢO LUẬN NHÓM 
 LÃNH ĐẠO TTYT, LÃNH ĐẠO ĐỊA PHƢƠNG 
(SAU CAN THIỆP) 
Hành chính 
1. Họ và tên người hướng dẫn: 
2. Họ và tên thư kí: ....................................................................................... 
3. Địa điểm: ... Thời gian : . ngày .................... 
4. Thành viên 
TT Họ và tên Địa chỉ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
Nội dung 
1. Thực trạng hoạt động KCB bằng YHCT tại TYT xã hiện nay 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
2. Yếu tố n o ảnh hƣởng đến chất lƣợng KCB bằng YHCT tại trạm y tế xã? 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 3. Giải pháp n o nâng cao chất lƣợng KCB một số chứng bệnh thông 
thƣờng bằng thuốc Nam v châm cứu tại trạm y tế xã? 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
4. Hiệu quả can thiệp: 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
 ................................................................................................................................................................................................................................................... 
Xác nhận của địa phƣơng Thƣ kí Hƣớng dẫn viên