Tìm hiểu về chủ nghĩa Marx mới và trào lưu xã hội dân chủ ở phương Tây đương đại

 Tìm hiểu về chủ nghĩa Marx mới và 
trào lưu xã hội dân chủ ở phương Tây đương đại 
Nguyễn Tấn Hùng(*) 
Tóm tắt: Chủ nghĩa Marx mới kế thừa những yếu tố hợp lý của chủ nghĩa Marx truyền 
thống, đồng thời tìm cách sửa đổi, mở rộng, kết hợp nó với hệ thống chính trị và kinh tế 
đương đại. Chủ nghĩa Marx mới tuy không phải là nguồn gốc, nhưng nó bổ sung cơ sở lý 
luận cho trào lưu xã hội dân chủ với hai khuynh hướng: CNXH dân chủ và dân chủ xã 
hội - hai lập trường chính trị chủ yếu của các đảng thành viên trong Quốc tế XHCN hiện 
nay. Bài viết phân tích nguồn gốc và những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa Marx mới và 
đặc điểm của các đảng chính trị và tổ chức quốc tế của trào lưu xã hội dân chủ, nhằm 
góp phần tìm hiểu sâu sắc hơn về phong trào XHCN trên thế giới hiện nay. 
Từ khóa: Chủ nghĩa Marx mới (neo-Marxism), CNXH dân chủ (democratic socialism), 
Chế độ dân chủ xã hội (social democracy), Quốc tế XHCN (Socialist International) 
1. Khái niệm về chủ nghĩa Marx mới (*) 
Thuật ngữ “chủ nghĩa Marx mới” 
(neo-Marxism, hiện nay còn có tên post-
Marxism - chủ nghĩa hậu mác xít) bao gồm 
những khuynh hướng tư tưởng có điểm 
chung là thừa nhận và vận dụng một số 
vấn đề lý luận cơ bản của chủ nghĩa Marx 
truyền thống, nhưng lại chỉ ra những thiếu 
sót, khiếm khuyết và đề xuất việc sửa đổi, 
bổ sung nó, hay mở rộng, kết hợp nó với 
một trào lưu triết học khác, hay thậm chí 
phủ nhận nhiều luận điểm quan trọng của 
chủ nghĩa Marx truyền thống. 
Một hình thức chủ nghĩa Marx mới 
được biết đến tương đối rộng rãi là trường 
phái Frankfurt (Frankfurt school) ra đời từ 
(*)
 PGS.TS., Viện Nghiên cứu kinh tế-xã hội, 
Trường Đại học Duy Tân, Đà Nẵng; Email: 
ngthung46@gmail.com 
những năm 1920 tại Viện Nghiên cứu xã 
hội thuộc trường Đại học Frankfurt, Đức. 
Trong thời gian Đức Quốc xã nắm chính 
quyền, nhiều người thuộc trường phái này 
di cư sang Mỹ và một số nước khác. Họ 
tập trung ở trường Đại học Columbia vào 
năm 1935, sau đó chuyển đến California 
năm 1941 và phân tán ra nhiều nơi khác. 
Sau Thế chiến II, một số người tiếp tục ở 
lại Mỹ, như Herbert Marcuse (1898-1979); 
một số người khác trở lại Frankfurt. Các 
nhà triết học và xã hội học trường phái 
Frankfurt phát triển lý thuyết phê phán 
(critical theory) để vạch ra và khắc phục 
những hạn chế và thiếu sót trong chủ 
nghĩa Marx truyền thống. 
Một số nhà mác xít mới khác tìm cách 
kết hợp chủ nghĩa Marx với một trường 
phái khác, như trường hợp Louis Althusser 
T˜m hiểu về chủ nghĩa Marx mới§ 11 
(1918-1990) ở Pháp tìm cách kết hợp chủ 
nghĩa Marx với chủ nghĩa cấu trúc trong 
việc phân tích cấu trúc của xã hội; Erik 
Olin Wright (sinh năm 1947) vận dụng lý 
luận giai cấp và phương pháp phân tích 
giai cấp của Marx trong việc nghiên cứu 
các giai cấp xã hội. Jean Baudrillard 
(1929-2007) ở Pháp tìm cách bổ sung học 
thuyết kinh tế chính trị của Marx; Fredric 
Jameson (sinh năm 1934) ở Mỹ vận dụng 
phương pháp duy vật lịch sử của Marx 
trong nghiên cứu văn hóa. Chủ nghĩa 
Marx mới thịnh hành trong nghiên cứu xã 
hội ở các trường đại học và viện nghiên 
cứu ở Mỹ nhiều đến nỗi một nhà nghiên 
cứu phải thốt lên: “Một bóng ma đang ám 
ảnh giới hàn lâm Mỹ - bóng ma của chủ 
nghĩa Marx mới” (Marxism in Modern 
Academia,  
2. Một số luận điểm chủ yếu của chủ 
nghĩa Marx mới 
Về lý luận chính trị, các nhà mác xít 
mới đều cho rằng, chủ nghĩa Marx bên 
cạnh những giá trị không thể phủ nhận, 
còn có nhiều vấn đề hoặc đã không được 
chứng thực trong thực tiễn, hoặc thiếu sót, 
hoặc được tiếp cận một cách đơn giản, 
hoặc không còn phù hợp với tình hình mới 
của xã hội đương đại nên cần phải được 
xem xét lại, bổ sung và sửa đổi: 
- Các nhà mác xít mới không tin rằng 
CNCS sẽ thay thế CNTB bằng một cuộc 
cách mạng bạo lực. Tư tưởng này đã có 
nguồn gốc từ chủ nghĩa xét lại và chủ 
nghĩa cơ hội trong Quốc tế II với những 
thủ lĩnh là Eduard Bernstein (1850-1932) 
và Karl Johann Kautsky (1854-1938). 
Bernstein và Kautsky đều phản đối Cách 
mạng tháng Mười Nga và chủ trương 
“CNXH tiến hóa”, phủ nhận chuyên chính 
vô sản và chủ trương “CNXH dân chủ”. 
Trong thời đại ngày nay, do phương thức 
sản xuất tư bản có bước phát triển mới và 
đạt được nhiều thành tựu mới về kinh tế, 
khoa học và kỹ thuật, cho nên một số nhà 
mác xít mới cho rằng không có căn cứ để 
tin rằng có một cái gì đó khác hơn, tốt 
hơn sẽ thay thế phương thức sản xuất tư 
bản; theo một số người khác, CNXH chỉ 
có thể thay thế dần dần từng yếu tố của 
CNTB bằng con đường hòa bình mà thôi. 
Đây là quan điểm của các đảng theo 
đường lối CNXH dân chủ và dân chủ xã 
hội ở các nước. 
- Các nhà mác xít mới không hoàn 
toàn nhất trí với lý luận về giai cấp và đấu 
tranh giai cấp của chủ nghĩa Marx truyền 
thống. Nhiều người tuy có thừa nhận sự 
tồn tại của hiện tượng giai cấp và bóc lột 
giai cấp trong xã hội tư bản và ủng hộ 
phong trào đấu tranh của công nhân đòi 
tăng lương và đòi cải thiện điều kiện lao 
động, nhưng họ không thừa nhận tư tưởng 
của K. Marx và V.I. Lenin về tính tất yếu 
của đấu tranh giai cấp dẫn đến chuyên 
chính vô sản. Quan điểm này gắn liền với 
“đường lối nghị trường”, tức sự chấp nhận 
một chế độ chính trị đa nguyên với một hệ 
thống đa đảng. Chính vì vậy, các đảng 
theo đường lối này không được coi là 
đảng Marx-Lenin chân chính nếu dựa trên 
tư tưởng của Lenin trong tác phẩm Nhà 
nước và cách mạng, trong đó Lenin cho 
rằng chuyên chính vô sản là “hòn đá thử 
vàng” đối với sự hiểu biết thực sự và sự 
trung thành với chủ nghĩa Marx (V.I. Lê nin, 
Toàn tập, tập 33, 2005: 42). 
- Các nhà mác xít mới đề nghị sửa đổi 
lý luận về nhà nước của chủ nghĩa Marx. 
Theo họ, nhà nước tuy có liên quan đến 
giai cấp thống trị về kinh tế, nhưng vẫn có 
tính độc lập tương đối của nó, không hoàn 
toàn là công cụ bạo lực trấn áp nhằm bảo 
vệ lợi ích ích kỷ của giai cấp thống trị về 
kinh tế như Marx, Engels và Lenin nhiều 
12 Th“ng tin Khoa học xž hội, số 12.2016 
lần khẳng định. Nhà nước, theo họ, ngoài 
bị quy định bởi quan hệ kinh tế còn là kết 
quả của quá trình phát triển lâu dài của 
văn hóa chính trị và thành quả lập pháp 
của nhân dân. Do vậy, nhiều đảng dân 
chủ xã hội và CNXH dân chủ ở phương 
Tây cho rằng, có thể thực hiện những mục 
tiêu của CNXH như công bằng và bình 
đẳng xã hội trong khuôn khổ của nhà nước 
hiện có đi đôi với quá trình dân chủ hóa 
đời sống chính trị, không nhất thiết phải 
“phá hủy”, phải “đập tan” nhà nước hiện 
nay và thay thế bằng một nhà nước khác 
như quan điểm của V.I. Lenin (V.I. Lê nin, 
Toàn tập, tập 33, 2005: 35, 39, 46, 49) 
Về lý luận kinh tế, các nhà mác xít 
mới cho rằng, K. Marx chưa thấy vai trò 
của doanh nhân và một số yếu tố khác 
ngoài lao động của công nhân trong việc 
góp phần tạo ra lợi nhuận doanh nghiệp, 
cho nên đã quy sự bất bình đẳng, phân 
hóa giàu nghèo có nguyên nhân duy nhất 
do bóc lột lao động, dẫn đến việc xóa bỏ 
chế độ tư hữu và kinh tế tư nhân. Các nhà 
mác xít mới còn cho rằng, chủ nghĩa Marx 
truyền thống quá nhấn mạnh vai trò quyết 
định của quan hệ sở hữu nên đánh giá bản 
chất và sự tiến bộ xã hội dựa trên chế độ 
sở hữu về tư liệu sản xuất. Thật ra theo họ, 
công hữu hay tư hữu, kinh tế nhà nước 
hay kinh tế tư nhân chỉ là những phương 
tiện, không phải là cứu cánh; vấn đề quan 
trọng là hiệu quả kinh tế, công bằng xã hội 
và đời sống của nhân dân. Vì vậy, chủ 
nghĩa Marx mới không chủ trương xóa bỏ 
chế độ tư hữu. Một số đảng theo đường lối 
XHCN dân chủ chỉ ủng hộ việc thiết lập 
sở hữu xã hội (social ownership) và sự tồn 
tại của doanh nghiệp công (public 
enterprises) ở một mức độ cần thiết, nhất 
định để thực hiện bình đẳng và xóa bỏ bóc 
lột mà thôi (https://en.wikipedia.org/wiki/ 
Democratic_socialism). Còn các đảng dân 
chủ xã hội thì chủ trương thực hiện công 
bằng xã hội bằng cách điều tiết thu nhập 
trong khuôn khổ của kinh tế tư bản tư 
nhân (https://en.wikipedia.org/wiki/Social_ 
democracy). 
Ngoài các vấn đề chính trị và kinh tế, 
chủ nghĩa Marx mới còn đề nghị sửa đổi, 
bổ sung chủ nghĩa Marx truyền thống về 
nhiều vấn đề khác như lý luận về con 
người, về nữ quyền, về tôn giáo,v.v 
3. Quan điểm của các nhà mác xít mới về 
xã hội đương đại 
Trong những thập kỷ gần đây, trong 
lĩnh vực nghiên cứu kinh tế-xã hội đã xuất 
hiện nhiều khái niệm mới phản ánh nhiều 
mặt trong đời sống kinh tế, chính trị, xã 
hội của phương Tây đương đại. 
Nếu đứng trên học thuyết hình thái 
kinh tế-xã hội của K. Marx, một xã hội 
bao giờ cũng có ba mặt: kỹ thuật (lực 
lượng sản xuất), kinh tế (quan hệ sản xuất 
được coi là cơ sở hạ tầng) và chính trị, tư 
tưởng (kiến trúc thượng tầng). Như vậy, 
các khái niệm mới xuất hiện tuy nhiều 
nhưng có thể xếp thành ba loại: a) khái 
niệm chỉ trình độ lực lượng sản xuất như: 
“xã hội hậu công nghiệp” (the post-
industrial society), “xã hội thông tin” 
(information society), “kinh tế tri thức” 
(knowledge economy); b) khái niệm chỉ 
quan hệ kinh tế: “CNTB mới” (neo-
capitalism), CNTB giai đoạn sau (late 
capitalism), “CNTB toàn cầu” (global 
capitalism); c) khái niệm chỉ tâm lý, tư 
tưởng (trong kiến trúc, nghệ thuật, triết 
học) của thời đại hiện nay: “chủ nghĩa hậu 
hiện đại” (postmodernism) và khái niệm 
chỉ đặc điểm của thời đại: “thời đại hậu 
hiện đại” (postmodern era). 
Nếu trong thời đại của Marx, Engels, 
Lenin, “lực lượng sản xuất hàng đầu của 
toàn thể nhân loại là công nhân, là người 
T˜m hiểu về chủ nghĩa Marx mới§ 13 
lao động”, thì trong thời đại ngày nay - 
trong điều kiện xã hội thông tin, khoa học 
và công nghệ đã thực sự nắm vai trò hàng 
đầu trong lực lượng sản xuất. Trong tác 
phẩm nổi tiếng Điều kiện hậu hiện đại: 
Báo cáo về nhận thức (The postmodern 
condition: A report on knowledge) của 
Jean-Francois Lyotard - tác phẩm được 
coi là cái mốc đưa chủ nghĩa hậu hiện đại 
vào triết học, ông đã dùng chương đầu 
tiên để nói về vai trò của tri thức khoa học 
trong lực lượng sản xuất. Theo Lyotard, 
“Người ta chấp nhận một cách rộng rãi 
rằng tri thức đã trở thành lực lượng sản 
xuất chính yếu (tiếng Pháp: la principale 
force de production, ND) trong vài thập 
niên vừa qua” (Jean-Francois Lyotard, 
1984: 5). 
 Nếu những khái niệm chỉ trình độ lực 
lượng sản xuất nói trên đã được sử dụng 
tương đối phổ biến trên thế giới, thì trái lại 
những khái niệm chỉ quan hệ sản xuất cho 
đến nay vẫn chưa có sự thống nhất. Một 
số quan điểm sau đây chỉ là những kết quả 
nghiên cứu đề xuất có tính chất cá nhân: 
Ernest Mandel (1923-1995), một nhà 
lý luận mác xít nổi tiếng gốc Đức đã dùng 
khái niệm CNTB mới trong tác phẩm 
Nhập môn về lý luận kinh tế mác xít (An 
Introduction to Marxist Economic Theory), 
xuất bản năm 1962 và 10 năm sau thay 
đổi thuật ngữ thành CNTB giai đoạn sau 
trong tác phẩm Late Capitalism công bố 
năm 1972. Theo Mandel, phương thức sản 
xuất tư bản có ba giai đoạn phát triển: giai 
đoạn đầu là CNTB tự do cạnh tranh (freely 
competitive capitalism) (1700-1850), được 
Marx phân tích trong tác phẩm Tư bản; 
giai đoạn thứ hai là CNTB độc quyền 
(monopoly capitalism) và CNTB độc quyền 
nhà nước (state monopolist capitalism), 
tức chủ nghĩa đế quốc (imperialism) vào 
khoảng cuối thế kỷ XIX - nửa đầu thế kỷ 
XX, được V.I. Lenin trình bày trong tác 
phẩm Chủ nghĩa đế quốc - giai đoạn cao 
nhất của CNTB; và giai đoạn thứ ba được 
ông gọi là giai đoạn sau của CNTB từ sau 
Thế chiến II đến nay (Ernest Mandel, 
1976). 
Fredric Jameson, một nhà lý luận văn 
hóa, lý luận chính trị mác xít ở Mỹ cũng 
sử dụng lại thuật ngữ của Mandel trong 
tác phẩm nổi tiếng của mình Chủ nghĩa 
hậu hiện đại: Logic về mặt văn hóa của 
CNTB giai đoạn sau (Postmodemism: The 
cultural logic of late capitalism), xuất bản 
năm 1991. Còn Jacques Derrida thì dùng 
khái niệm “CNTB mới” trong một số tác 
phẩm của mình. 
Đối với các nhà lý luận này, CNTB 
mới hay CNTB giai đoạn sau đều không 
có nghĩa là giai đoạn cuối hay giai đoạn 
suy vong của CNTB. Khác với quan điểm 
của Lenin cho rằng, chủ nghĩa đế quốc là 
giai đoạn cao nhất (высшая стадия) của 
CNTB, là CNTB đang chết hay suy vong 
(умирающий капитализм)(*), là CNTB 
quá độ lên CNXH (V.I. Lê nin, Toàn tập, 
tập 27, 2005: 538), là “sự chuẩn bị vật 
chất đầy đủ nhất cho CNXH, là phòng chờ 
đi vào CNXH” (V.I. Lê nin, Toàn tập, tập 
36, 2005: 371), các nhà mác xít mới và 
hậu mác xít khẳng định điều ngược lại: 
CNTB không suy tàn mà đang ở giai đoạn 
thứ ba (giai đoạn sau), một hình thức phát 
triển hơn nữa của CNTB (CNTB toàn 
cầu). Fredric Jameson cũng tán thành 
quan điểm của Mandel rằng: “CNTB 
giai đoạn sau, đại diện cho một ‘xã hội 
hậu công nghiệp’, như thế đã tỏ ra là một 
(*)
 Trong bản dịch tiếng Việt có một số từ dịch sai, 
như “высшая стадия” được dịch là “giai đoạn tột 
cùng”, đúng ra là “giai đoạn cao nhất”; 
“умирающий капитализм” được dịch là “CNTB 
hấp hối” (tập 27) và “CNTB giãy chết” (tập 39), 
đúng ra là “CNTB đang suy vong” (trong bản tiếng 
Anh: moribund capitalism). 
14 Th“ng tin Khoa học xž hội, số 12.2016 
thời kỳ trong đó tất cả mọi ngành kinh tế 
lần đầu tiên được công nghiệp hóa một 
cách hoàn toàn” (Fredric Jameson, 1984, 
p. xv). 
Cùng với CNTB toàn cầu là sự xuất 
hiện một giai cấp thống trị mới - giai cấp 
tư bản xuyên quốc gia (transnational 
capitalist class - TCC). Điều này được 
William I. Robinson và Jerry Harris trình 
bày trong tác phẩm Tiến tới một giai cấp 
thống trị toàn cầu? Toàn cầu hóa và giai 
cấp tư bản xuyên quốc gia. Các tác giả 
viết: “Một giai cấp tư bản xuyên quốc gia 
hình thành từ một bộ phận của giai cấp tư 
sản thế giới đại diện cho tư bản xuyên 
quốc gia (transnational capital), cho 
những chủ sở hữu phương tiện sản xuất 
hàng đầu của thế giới”; họ là người điều 
hành “những tập đoàn và những thiết chế 
tài chính tư nhân xuyên quốc gia 
(transnational corporations and private 
financial institutions)” (William I. 
Robinson and Jerry Harris, 2000). 
Các nhà “hậu mác xít” hùa cùng các 
nhà “hậu hiện đại” để phủ nhận tính tất 
yếu của cách mạng vô sản, phủ nhận khả 
năng thay thế CNTB bằng CNXH. Bởi vì 
theo họ, CNTB đang ở giai đoạn phát triển 
mạnh mẽ, tuy cũng có những thời kỳ rơi 
vào khủng hoảng kinh tế, tài chính, nhưng 
không vì thế mà có thể nói rằng nó đang 
suy vong, cho nên không có cơ sở nào để 
nói về sự diệt vong của nó, sự thay thế nó 
bằng một hình thức mới cao hơn. 
Fredric Jameson cho rằng: “Những 
chuyện đại sự chủ chốt ở đây là những 
chuyện cho rằng có thể có một cái gì đó 
sau CNTB, một cái gì đó hoàn toàn khác 
với CNTB; và chúng đã ‘hợp thức hóa’ 
thực tiễn trong đó những chiến sĩ chính trị 
tìm cách đem lại sự tồn tại cho một trật tự 
xã hội tương lai hoàn toàn khác” (Fredric 
Jameson, 1984, p. xix). Và Jameson cũng 
tán đồng quan điểm của Lyotard cho rằng, 
vấn đề không phải là một cuộc cách mạng 
cải tạo xã hội tư bản, mà là “tồn tại và 
thích nghi với CNTB, tạo ra những nhu 
cầu mới trong khuôn khổ hạn chế về mặt 
cơ cấu của phương thức sản xuất tư bản” 
(Fredric Jameson, 1984, p. xviii). 
4. Trào lưu xã hội dân chủ và các đảng xã 
hội dân chủ trên thế giới hiện nay 
* Nguồn gốc lý luận của trào lưu xã 
hội dân chủ 
Lý luận của trào lưu “xã hội dân chủ” 
hiện nay có nguồn gốc trực tiếp từ tư 
tưởng xét lại và cơ hội của một số lãnh tụ 
Quốc tế II, như Eduard Bernstein và Karl 
Kautsky. Bernstein phân biệt chủ nghĩa 
Marx giai đoạn đầu với Tuyên ngôn của 
Đảng Cộng sản (1848) và chủ nghĩa Marx 
giai đoạn trưởng thành. Theo Bernstein, 
trong chủ nghĩa Marx giai đoạn trưởng 
thành, K. Marx chủ trương thực hiện 
CNXH bằng con đường hòa bình, bằng 
cải cách lập pháp trong các xã hội dân 
chủ thay cho cách mạng bạo lực. Kautsky 
thì cực lực phản đối Lenin và Cách mạng 
tháng Mười Nga. Trong tác phẩm CNXH 
dân chủ chống lại CNCS, Kautsky cho 
rằng, dân chủ và CNXH là hai yêu cầu của 
giai cấp công nhân, nhưng dân chủ phải 
được ưu tiên hàng đầu, vì chỉ bằng con 
đường dân chủ mới thực hiện được 
CNXH. Ông phản đối chuyên chính vô 
sản (proletarian dictatorship) và chế độ 
toàn quyền (totalitarianism - chế độ chính 
trị trong đó nhà nước chi phối toàn bộ đời 
sống kinh tế, chính trị, tư tưởng), vì trong 
chế độ đó các phương pháp dân chủ không 
thể áp dụng được. Lenin vì thế đã gọi 
Kautsky là “tên phản bội” trong tác phẩm 
Cách mạng vô sản và tên phản bội 
Kautsky (V.I. Lê nin, Toàn tập, tập 37, 
2005: 285-416). 
T˜m hiểu về chủ nghĩa Marx mới§ 15 
Nếu đi ngược thời gian về trước nữa, 
lập trường xã hội dân chủ đã có trong tư 
tưởng của Ferdinand Lassalle (1825-1864) 
và “Cương lĩnh Gôta” (1875) của Đảng 
Dân chủ xã hội Đức. Quan điểm này đã bị 
K. Marx và F. Engels phê phán trong tác 
phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta (C. Mác 
và Ph. Ăngghen, Toàn tập, tập 19, 1995: 
21-53). 
Chủ nghĩa Marx mới tuy không phải 
là nguồn gốc lý luận của các đảng xã hội 
dân chủ trên thế giới, nhưng nó lại có vai 
trò rất lớn trong việc bổ sung, đổi mới 
cương lĩnh, đường lối chính trị của các 
đảng này. 
* Tổ chức quốc tế và hai lập trường 
khác nhau của trào lưu xã hội dân chủ 
Quốc tế XHCN (Socialist 
International) là tổ chức quốc tế của các 
đảng theo đường lối xã hội dân chủ hiện 
nay, được thành lập năm 1951 tại 
Frankfurt, Đức. Quốc tế này kế tục đường 
lối xét lại trong Quốc tế II (1889-1916), 
đối lập với đường lối của Quốc tế III, tức 
Quốc tế Cộng sản (Communist 
International, gọi tắt là Comintern) do 
Lenin sáng lập năm 1919 (Stalin giải tán 
năm 1943). Hiện nay, Quốc tế XHCN 
gồm trên 100 đảng thành viên chính thức 
(full member) và trên 35 đảng là thành 
viên không chính thức ở hơn 100 quốc gia 
trên thế giới (https://en.wikipedia.org/wiki/ 
Socialist). Bên dưới quốc tế toàn cầu 
này còn có một quốc tế bộ phận có tên là 
Đảng XHCN châu Âu (Party of European 
Socialists) bao gồm 32 đảng thành viên 
chính thức ở các nước châu Âu, trong đó 
có các đảng lớn, như: Đảng Xã hội Pháp, 
Đảng Lao động Anh, Đảng Dân chủ xã 
hội Đức, Đảng Công nhân XHCN Tây 
Ban Nha, Đảng Dân chủ Italia. Ngoài ra, 
Đảng này còn có hơn 20 đảng là thành 
viên không chính thức (các đảng cộng tác 
và quan sát viên) và các tổ chức thanh 
niên XHCN và phụ nữ là những tổ chức 
quần chúng của đảng (https://en.wikipedia. 
org/wiki/Party...). 
Khuynh hướng xã hội dân chủ cũng 
phân thành hai lập trường khác nhau, đó 
là: CNXH dân chủ và dân chủ xã hội, với 
những đảng chính trị có cương lĩnh khác 
nhau. Các nhà nghiên cứu vì vậy không 
nên thỏa mãn với cụm từ “xã hội dân chủ” 
chung chung, mà cần đi sâu tìm hiểu thêm 
sự khác nhau giữa hai lập trường: CNXH 
dân chủ và dân chủ xã hội. 
- CNXH dân chủ (democratic 
socialism) là khuynh hướng chính trị chủ 
trương kết hợp giữa nền kinh tế XHCN 
(chế độ sở hữu công cộng về tư liệu sản 
xuất) với nền chính trị dân chủ đa nguyên, 
đa đảng. Khuynh hướng này thịnh hành ở 
nhiều nước Mỹ Latinh, như Argentina, 
Chile, Uruguay, Brazil, Ecuador, 
Venezuela, Mexico, Bolivia. Trong vài 
thập kỷ gần đây, một phong trào quốc hữu 
hóa doanh nghiệp tư nhân, nhất là doanh 
nghiệp tư bản nước ngoài được tiến hành 
ở các nước này. Tuy nhiên, đây cũng chỉ 
là một phản ứng có tính dân tộc chủ nghĩa 
trước tình trạng nền kinh tế của đất nước 
bị tư bản nước ngoài thống trị ở nhiều 
nước Nam Mỹ. 
Một số đảng ở các châu lục khác 
cũng theo đường lối CNXH dân chủ, như 
Đảng Lao động Australia. Đảng này từng 
nắm chính quyền ở Australia, đặc biệt 
thắng lợi chiếm đa số phiếu trong 4 cuộc 
tổng tuyển cử liên tiếp từ năm 1983 đến 
năm 1993 và tiếp tục nắm chính quyền 
trong hai cuộc tổng tuyển cử năm 2007 
và năm 2010, nhưng đến cuộc tổng tuyển 
cử năm 2013 thì không nhận được đủ 
phiếu bầu để nắm ghế thủ tướng nữa. 
Cương lĩnh (platform) của đảng này ghi 
rõ: “Đảng Lao động Australia là một 
16 Th“ng tin Khoa học xž hội, số 12.2016 
đảng CNXH dân chủ và có mục tiêu là 
thực hiện xã hội hóa dân chủ nền công 
nghiệp, sản xuất, phân phối và trao đổi ở 
một mức độ cần thiết để xóa bỏ bóc lột 
và những yếu tố phản xã hội khác trong 
các lĩnh vực này” bằng cách “thiết lập và 
phát triển các doanh nghiệp công cộng 
dựa trên sở hữu liên bang, tiểu bang và 
các hình thức sở hữu xã hội khác, trong 
các thành phần kinh tế thích hợp” 
(https://en.wikipedia.org/wiki/Australia...). 
Một số đảng trước đây theo đường lối 
CNXH dân chủ, nhưng về sau chuyển 
sang lập trường dân chủ xã hội như Đảng 
Xã hội Pháp, Đảng Lao động Anh. 
- Chế độ dân chủ xã hội (social 
democracy) chủ trương duy trì nền kinh tế 
tư bản với sự can thiệp của nhà nước để 
đảm bảo công bằng xã hội, hạn chế phân 
hóa giàu nghèo, giảm thất nghiệp, tăng 
phúc lợi xã hội để phục vụ nhân dân lao 
động. Khuynh hướng này đặc biệt thịnh 
hành ở các nước Bắc Âu gọi là mô hình 
Bắc Âu (nordic model) với các quốc gia 
như Đan Mạch, Phần Lan, Na Uy, Iceland, 
Thụy Điển. Các quốc gia này thực hiện 
giảm thất nghiệp bằng cách mở rộng đối 
tượng lao động trong khu vực công (y tế, 
giáo dục, hành chính), như ở Đan Mạch có 
thời kỳ lên đến 38% lực lượng lao động 
toàn quốc. Nguồn phúc lợi xã hội của các 
nước này chủ yếu nhờ đánh thuế thu nhập 
nên có tác động tiêu cực đến lợi ích kinh 
tế của nhà đầu tư và những lao động chất 
lượng, vì vậy đã không đứng vững trước 
tình trạng khủng hoảng tài chính toàn cầu. 
Từ những năm 1990, nhiều nước ở khu 
vực này bắt đầu cải tổ kinh tế theo đường 
lối của chủ nghĩa tự do xã hội nên có điều 
chỉnh thuế thu nhập và giảm số lượng lao 
động trong lĩnh vực công. 
Các đảng theo khuynh hướng dân chủ 
xã hội cũng nhiều lần nắm chính quyền ở 
các nước Tây Âu. Ví dụ, Đảng Xã hội 
Pháp đã nắm chính quyền dưới thời Tổng 
thống François Mitterrand (1981-1995) 
và François Hollande (từ năm 2012 đến 
nay). Đảng Xã hội Pháp thường liên minh 
với Đảng Cộng sản Pháp trong liên minh 
cánh tả(*) trong các cuộc tổng tuyển cử. 
Đảng Lao động Anh là đảng nắm chính 
quyền ở Vương quốc Anh trong ba nhiệm 
kỳ thủ tướng liên tiếp, dưới thời Thủ 
tướng Tony Blair và Gordon Brown 
(1997-2010). Đảng Lao động New 
Zealand là một đảng dân chủ xã hội, một 
trong hai đảng chính trị lớn nhất ở New 
Zealand, từng nắm ghế thủ tướng trong 
thời gian 1999-2008. 
* 
Chủ nghĩa Marx mới và trào lưu xã 
hội dân chủ ở phương Tây sở dĩ tồn tại và 
phát triển được là nhờ thái độ mềm dẻo và 
(*)
 Thuật ngữ “cánh tả”, “cánh hữu” có nguồn gốc 
từ Cách mạng Pháp 1789, dùng để chỉ vị trí ghế 
ngồi của các đại biểu trong các hội đồng lập pháp 
và tư pháp. Những đại biểu ngồi cánh bên trái có 
quan điểm cách mạng, phản đối chế độ quân chủ, 
ủng hộ chế độ cộng hòa và nhà nước thế tục. Hiện 
nay, cánh tả bao gồm đảng cộng sản, đảng xã hội 
chủ nghĩa, đảng dân chủ xã hội và một bộ phận 
những người theo chủ nghĩa tự do xã hội. Cánh tả 
chủ trương bình đẳng xã hội, tăng cường sự can 
thiệp của nhà nước vào đời sống kinh tế để giải 
quyết việc làm, hạn chế bóc lột, tăng phúc lợi xã 
hội,v.v Cánh tả chia ra: “trung tả” (center-left), 
“cực tả” (far-left, radical-left, ultra-left). Cánh hữu 
bao gồm các đảng tân tự do, bảo thủ, dân tộc có 
quan điểm ngược lại, như chủ trương thị trường tự 
do hoàn toàn, giảm thiểu sự can thiệp và hỗ trợ của 
nhà nước, phản đối nhập cư... Cánh hữu cũng được 
chia ra: “trung hữu” (centre-right hay moderate-
right), “cực hữu” (far-right, extreme-right, hard-
right, radical-right, fascist-right, ultra-right). 
Chẳng hạn, Đảng Cộng hòa (Les Républicains) 
Pháp do Nicolas Sarkozy lãnh đạo là đảng trung 
hữu; Đảng Mặt trận dân tộc (Front National) 
Pháp do Jean-Marie Le Pen đứng đầu là một đảng 
cực hữu. 
T˜m hiểu về chủ nghĩa Marx mới§ 17 
quá trình đổi mới liên tục về lý luận, 
cương lĩnh chính trị, chính sách về kinh tế 
của các đảng theo khuynh hướng chính trị 
này. Trào lưu xã hội dân chủ, một mặt đấu 
tranh không khoan nhượng chống lại các 
khuynh hướng cực hữu để bảo vệ lợi ích 
của nhân dân lao động, mặt khác nó sẵn 
sàng hội nhập với các khuynh hướng tiến 
bộ khác, như chủ nghĩa tự do xã hội, nên 
nhờ đó mà nó đã thích nghi được với điều 
kiện kinh tế tri thức và CNTB toàn cầu 
hiện nay. Trong lý luận và cương lĩnh của 
trào lưu chính trị này, ngoài tính chất xét 
lại và không triệt để cách mạng, cũng 
chứa đựng nhiều yếu tố hợp lý mà chúng 
ta cần phải nghiên cứu và có thể kế thừa 
trong công cuộc đổi mới toàn diện CNXH 
ở nước ta hiện nay. Ngoài ra, việc nghiên 
cứu các trào lưu này sẽ giúp chúng ta có 
thái độ đúng mực trong quan hệ quốc tế và 
góp phần thúc đẩy quá trình hội nhập của 
nước ta hiện nay 
 
Tài liệu tham khảo 
1. C. Mác và Ph. Ăngghen, Toàn tập 
(1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
2. Ernest Mandel (1976), Late 
Capitalism, Translated by loris De 
Bres, NLB, London. 
3. Fredric Jameson (1984), Preface, The 
Postmodern Condition, Ibid. 
4. Jacques Derrida (1994), Những bóng 
ma của Marx, Nxb. Chính trị quốc gia, 
Hà Nội. 
5. Jean-Francois Lyotard (1984), The 
Postmodern Condition: A Report on 
Knowledge, Translated by Geoff 
Bennington and Brian Massumi, 
University of Minnesota Press, 
Minneapolis. 
6. Karl Kautsky (1946), Social Democracy 
versus Communism, Translated by 
David Shub and Joseph Shaplen, Rand 
School Press, https://www.marxists. 
org/archive/kautsky/1930s/demvscom, 
truy cập ngày 25/10/2016. 
7. Marxism in Modern Academia, 
marxism-in-modern-academia/, truy 
cập ngày 25/10/2016. 
8. V.I. Lê nin, Toàn tập (2005), Nxb. 
Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
9. William I. Robinson and Jerry Harris 
(2000), Towards A Global Ruling 
Class? Globalization and the 
Transnational Capitalist Class, 
published in Science & Society, Vol. 
64, No.1, Spring 2000, 11–5411, 
Brooklyn, New York. 
10. https://en.wikipedia.org/wiki/Democratic
_socialism, truy cập ngày 23/11/2016. 
11. https://en.wikipedia.org/wiki/Social_
democracy, truy cập ngày 23/11/2016. 
12. https://en.wikipedia.org/wiki/Australian
_Labor_Party, truy cập ngày 
23/11//1/2016. 
13. https://en.wikipedia.org/wiki/Socialist
_International, truy cập ngày 
23/11/2016. 
14. https://en.wikipedia.org/wiki/Party_of
_European_Socialists, truy cập ngày 
23/11//2016.