Tóm tắt Luận án Điều trị vi phẫu thuật u màng não mỏm yên trước

 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ 
ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 
TRẦN HUY HOÀN BẢO 
ĐIỀU TRỊ VI PHẪU THUẬT 
U MÀNG NÃO MỎM YÊN TRƢỚC 
Chuyên ngành: Ngoại thần kinh - sọ não 
Mã số: 62720127 
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC 
Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2016 
Công trình được hoàn thành tại: 
Đại Học Y Dƣợc Thành Phố Hồ Chí Minh 
Người hướng dẫn khoa học: 
PGS.TS. VÕ VĂN NHO 
Phản biện 1: 
Phản biện 2: 
Phản biện 3: 
Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp 
tại: Đại Học Y Dược Thành Phố Hồ Chí Minh 
Vào hồi ..... giờ ..... ngày ..... tháng ..... năm .......... 
Có thể tìm hiểu luận án tại: 
- Thư viện Quốc gia Việt Nam 
- Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM 
- Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM 
1 
GIỚI THIỆU LUẬN ÁN 
1. Đặt vấn đề 
U màng não là thương tổn tân sinh, xuất phát từ tế bào màng nhện. 
Đây là thương tổn lành tính chiếm khoảng 20% các u trong sọ, phát 
triển chậm và ít xâm lấn vào nhu mô não, vì thế có thể chữa khỏi bằng 
phẫu thuật. 
U màng não cánh bé xương bướm chiếm tỷ lệ 11,9% - 17% các loại 
u màng não nội sọ. U màng não mỏm yên trước chiếm tỷ lệ gần 50% u 
màng não cánh bé xương bướm. Khi được phát hiện, u màng não mỏm 
yên trước đã xâm lấn, bao bọc các cấu trúc quan trọng như động mạch 
cảnh trong, các dây thần kinh II, III, IV, V, VI, do vậy việc phẫu thuật 
lấy bỏ toàn bộ khối u, bảo tồn mạch máu, chức năng các dây thần kinh 
sọ là vấn đề hết sức khó khăn và phức tạp. Đến nay vẫn chưa có một 
nghiên cứu đầy đủ và chi tiết về chẩn đoán và điều trị vi phẫu thuật u 
màng não mỏm yên trước. Vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài: "Điều trị 
vi phẫu thuật u màng não mỏm yên trước" với các mục tiêu sau: 
- Nghiên cứu các đặc điểm lâm sàng, hình ảnh học và giải phẫu 
bệnh lý của u màng não mỏm yên trước. 
- Đánh giá kết quả điều trị phẫu thuật u màng não mỏm yên trước: 
kết quả lâm sàng sau phẫu thuật và mức độ lấy u. 
- Khảo sát các yếu tố liên quan đến kết quả điều trị phẫu thuật. 
2. Tính cấp thiết của đề tài 
- U màng não mỏm yên trước khi được phát hiện thường có kích 
thước lớn, xâm lấn và bao bọc các cấu trúc thần kinh và mạch máu quan 
trọng. Vì vậy việc phẫu thuật lấy bỏ toàn bộ khối u, bảo tồn mạch máu, 
chức năng các dây thần kinh sọ vấn đề khó khăn và phức tạp. 
- Nghiên cứu này sẽ đóng góp trong việc cho việc chẩn đoán sớm, 
đánh giá hiệu quả của vi phẫu thuật cũng như khảo sát được các yếu tố 
ảnh hưởng đến kết quả cũng như biến chứng của phẫu thuật. 
2 
- Ngoài ra một trong những mong đợi khác của nghiên cứu là so 
sánh kết quả nghiên cứu cũng như tỉ lệ các biến chứng với các tác giả 
khác trên thế giới, từ đó tìm ra được nguyên nhân của sự khác biết đó. 
3. Những đóng góp mới của luận án 
- Nghiên cứu đầy đủ và chi tiết về đặc điểm lâm sàng, hình ảnh học, 
giải phẫu bệnh và kết quả điều trị vi phẫu thuật u màng não mỏm yên 
trước để chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả loại u này. 
- Phẫu thuật vi phẫu qua đường mở sọ trán thái dương là đường mổ 
được lựa chọn và có nhiều ưu điểm đối với u màng não mỏm yên trước. 
- Tình trạng bệnh nhân trước mổ và phân loại u có liên quan đến kết 
quả phẫu thuật u màng não mỏm yên trước. Vì vậy, cùng với sự hổ trợ 
của kính vi phẫu, lựa chọn phương pháp phẫu thuật phù hợp với phân 
loại u sẽ làm giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng. Bên cạnh đó xạ phẫu 
Gamma cũng là phương thức điều trị hổ trợ được lựa chọn trong trường 
hợp u màng não mỏm yên trước còn lại sau phẫu thuật. 
4. Bố cục luận án 
Luận án có 124 trang, được bố cục thành 4 chương, gồm: Đặt vần 
về và Mục tiêu nghiên cứu (3 trang), Tổng quan tài liệu (40 trang), Đối 
tượng và Phương pháp nghiên cứu (20 trang), Kết quả (20 trang), Bàn 
luận (38 trang), Kết luận và Kiến nghị (3 trang). Luận án có 31 bảng, 6 
biểu đồ, 31 hình, 117 tài liệu tham khảo: 20 Tiếng Việt, 97 tài liệu nước 
ngoài và 03 phụ lục. Phụ lục danh sách bệnh nhân gồm 69 bệnh nhân 
(có xác nhận của phòng kế hoạch tổng hợp). 
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 
1.1. Vài nét về tình hình nghiên cứu u màng não mỏm yên trƣớc 
1.1.1. Ngoài nƣớc 
Năm 1938, Cushing và Eisenhardt lần đầu tiên mô tả u màng não 
cánh bé xương bướm, tác giả chia u màng não cánh bé xương bướm 
thành 3 nhóm: (1) sâu, trong hay mỏm yên trước, (2) giữa, (3) ngoài hay 
thóp bên trước. 
3 
Năm 1990, Al-Mefty báo cáo 24 bệnh nhân u màng não mỏm yên 
trước. Từ mối liên quan giữa u và động mạch cảnh trên hình ảnh học và 
quan sát trong lúc mổ, tác giả phân loại thành 3 nhóm, trong đó phẫu 
thuật lấy toàn bộ u 21 bệnh nhân, có 2 bệnh nhân u nhóm I tử vong. 
Năm 2006, dựa trên mức độ xâm lấn xoang hang Nakamura chia u 
màng não mỏm yên trước thành 2 loại. Tác giả nhận thấy rằng, tỷ lệ lấy 
toàn bộ u không lấn xoang hang là 92,3%, trong khi đó tỷ lệ này là 
14,5% đối với những u xâm lấn xoang hang. 
Năm 2008, Stephen Russell phẫu thuật 35 bệnh nhân u màng não 
mỏm yên trước.. Tác giả cho rằng, lựa chọn phương pháp phẫu thuật 
theo từng phân loại của u đem lại kết quả tốt hơn, giảm tỷ lệ thương tật 
và tử vong của u loại này. 
Năm 2009, Bassiouni báo cáo 106 bệnh nhân u màng não mỏm yên 
trước, 96% các trường hợp được phẫu thuật qua đường trán thái dương, 
phân loại u theo của Al-Mefty.Trong nghiên cứu của tác giả, tỷ lệ lấy 
toàn bộ u 59%. 
1.1.2. Trong nƣớc 
Theo Trần Minh Trí, từ 01/01/2000 – 30/06/2003 có 44 bệnh nhân u 
màng não cánh xương bướm được phẫu thuật tại khoa Ngoại Thần kinh 
bệnh viện Chợ Rẫy, trong đó có 27 (61,4%) bệnh nhân u màng não 
mỏm yên trước. Có 9/27 bệnh nhân u màng não mỏm yên trước 
(33,3%) tử vong sau mổ do tổn thương mạch máu, phù não và xuất 
huyết sau mổ. 
1.2. Sơ lƣợc về giải phẫu 
1.2.1. Vi giải phẫu vùng mỏm yên trƣớc: 
1.2.1.1. Mỏm yên trƣớc: 
Mỏm yên trước là phần xương hướng trực tiếp ra phía sau của cánh 
bé xương bướm, kích thước thay đổi khác nhau, khoảng cách từ trái qua 
phải khoảng 25 milimet, độ dày trung bình 6 milimet (4 – 8 mm). Bờ 
trong của mỏm yên trước tạo thành thành bên của ống thị giác. Mỏm 
4 
yên trước là nơi bám của phần trước trong của lều tiểu não và các nếp 
gấp của màng cứng quanh mỏm yên trước. Có nhiều ống tĩnh mạch bên 
trong phần đáy của mỏm yên bướm trước, cánh bé xương bướm và 
thanh chống thị giác, kết nối với tĩnh mạch tủy xương của trần hốc mắt 
đổ vào xoang hang. 
1.2.1.2. Vi giải phẫu vùng xoang hang: 
Xoang hang là cấu trúc tĩnh mạch nằm ở sàn sọ giữa, được bao 
quanh bởi các thành của màng cứng, chứa các cấu trúc thần kinh và 
mạch máu. Xoang hang bao bọc động mạch cảnh trong đoạn xoang 
hang và các nhánh của nó, đám rối giao cảm, thần kinh vận nhãn, thần 
kinh ròng rọc và thần kinh mắt, nhiều tĩnh mạch và các khoảng trống. 
Xoang hang nhận máu đổ về từ các tĩnh mạch liên xoang hang, xoang 
tĩnh mạch đá trên và đá dưới, các tĩnh mạch mắt trên và dưới, các tĩnh 
mạch não giữa sâu và các tĩnh mạch sylvian nông. 
1.2.2. Vi giải phẫu mạch máu thần kinh vùng mỏm yên trƣớc 
1.2.2.1. Động mạch: Động mạch cảnh trong, các nhánh bên và tận của 
nó liên quan đến u màng não mỏm yên trước. 
- Động mạch cảnh trong: đây là một trong hai nguồn cung cấp máu 
cho não, đi vào sọ qua ống động mạch cảnh sau khi đến xoang tĩnh 
mạch hang ở trong sọ và chui ra phần ở giữa dưới xoang tĩnh mạch 
hang đến mỏm yên trước. 
- Động mạch mắt. 
- Động mạch thông sau. 
- Động mạch mạch mạc trước. 
- Các nhánh xuyên và động mạch yên trên. 
- Động mạch não trước. 
- Động mạch não giữa. 
1.2.2.2. Thần kinh 
- Thần kinh thị giác 
- Thần kinh vận nhãn 
5 
- Thần kinh ròng rọc 
- Thần kinh vận nhãn ngoài 
1.2.3. Các cấu trúc liên quan 
1.2.3.1. Giải phẫu học màng não: màng cứng, màng nhện, màng mềm. 
1.2.3.2. Giải phẫu học mạch máu màng não 
- Sàn sọ trước: từ động mạch sàng trước, động mạch sàng sau và 
nhánh quặt ngược là các nhánh của động mạch mắt và từ động mạch 
màng não giữa là nhánh của động mạch hàm. 
- Sàn sọ giữa: từ động mạch màng não giữa, động mạch màng não 
phụ, động mạch hầu lên là các nhánh của động mạch hàm. 
1.2.3.3. Giải phẫu chức năng của vỏ não vùng sàn sọ giữa: 
U màng não vùng mỏm yên trước liên quan trực tiếp đến chức năng 
của hai thùy não: thùy thái dương và thùy trán. 
- Thùy thái dương: vùng vỏ não thính giác nguyên thủy (vùng 41 
thuộc sơ đồ Brodmann), ngoài ra còn có vùng vỏ não thính giác liên 
quan (vùng 42 thuộc sơ đồ Brodmann). 
- Thùy trán: vùng vận động nguyên thủy thuộc vùng 4 sơ đồ 
Brodmann và thuộc hồi trán trước trung tâm. Ngoài ra có vùng vận 
động phụ (vùng 6 thuộc sơ đồ Brodmann) nằm trước vùng vận động 
nguyên thủy thuộc hồi trán trên, còn vùng 8 phụ trách về vận động nhãn 
cầu và thay đổi đồng tử nằm ở phần sau thuộc hồi trán 
1.3. Giải phẫu bệnh của u màng não 
Ngày nay các nhà lâm sàng học đã sử dụng phân loại của tổ chức y 
tế thế giới năm 2007: U màng não mô học độ I (WHO grade I), U màng 
não mô học độ II (WHO grade II), U màng não mô học độ III (WHO 
grade III). 
1.4. Sinh lý bệnh của u màng não 
Tạo ra khuyết xương sọ, tăng sinh xương và xương dày lên, cũng 
như sự choán chỗ của u. 
6 
1.5. Triệu chứng lâm sàng 
U màng não mỏm yên trước cũng như các u trong sọ nói chung có 
hai loại triệu chứng: Hội chứng tăng áp lực nội sọ và các dấu thần kinh 
khu trú do u chèn ép gây ra. 
- Hội chứng tăng áp lực nội sọ: Các triệu chứng chính của tăng áp 
lực trong sọ bao gồm: nhức đầu, ói mửa, phù gai thị giác, về sau thường 
gây giảm thị lực, động kinh, tâm thần trì trệ và có thể dẫn tới hôn mê 
- Các dấu chứng thần kinh của u vùng này có thể khởi phát sớm hơn 
do chèn ép vào các dây thần kinh sọ, đôi khi cũng phát hiện muộn do u 
phát triển chậm, âm thầm, khi u lớn gây hội chứng tăng áp lực nội sọ: 
mờ mắt, song thị, phù gai và teo gai thị thứ phát, liệt các dây thần kinh 
sọ như: III, IV, VI do u chèn ép hay dính vào xoang hang. 
1.6. Hình ảnh học của u màng não mỏm yên trƣớc. 
1.6.1. X quang sọ qui ƣớc: hiện nay ít xử dụng 
1.6.2. Chụp cắt lớp vi tính: thấy sư dày, tăng sinh xương hoặc bào 
mòn, hủy xương, u xâm lấn vào xoang sàng, đóng vôi, phù quanh u, 
xuất huyết trong u. UMN thường bắt thuốc cản quang đậm và đồng nhất 
(90%), đôi khi có dạng nang hoặc bắt cản quang viền. 
1.6.3. Chụp cộng hƣởng từ: Cộng hưởng từ với chất tương phản 
Gadolium là phương thức đánh giá trước mổ tốt nhất, mô tả chính xác u 
và màng cứng liên quan cũng như độ lan rộng vào trong ổ mắt, xoang 
hang và lều tiểu não. Cộng hưởng từ cũng xác định mối liên quan giữa u 
và các mạch máu lớn trong sọ và cũng là phương thức theo dõi sau mổ. 
Vị trí của giao thoa và dây II có thể thấy trên hình ảnh T1-weight, đặc 
biệt với những u nhỏ hơn 3 cm. Hình ảnh T2-weight tốt nhất để phát 
hiện mức độ phù não. 
1.6.4. Chụp mạch máu não: Chụp mạch máu được sử dụng để làm 
thuyên tắc mạch máu trước khi phẫu thuật. Ngoài ra chụp mạch máu để 
phân biệt u màng não mỏm yên trước với túi phình động mạch cảnh 
trong. 
7 
1.7. Phân loại u màng não mỏm yên trƣớc 
- Phân loại của Cushing và Eisenhardt 
- Phân loại của Nakamura 
- Phân loại của Jacques Brotchi và Bonnal 
- Phân loại của Al-Mefty: ngày nay được nhiều tác giả áp dụng. 
1.8. Điều trị: Phẫu thuật là phương pháp điều trị lựa chọn. 
1.8.1. Đánh giá bệnh nhân trƣớc phẫu thuật 
1.8.2. Các đƣờng mổ (Phƣơng pháp phẫu thuật) 
- Đường mổ trán thái dương (Frontal temporal approach) 
Đường mổ trán thái dương được đa số các phẫu thuật viên áp dụng 
vì có nhiều ưu điểm: 
1. Tiếp cận được sang thương ở vị trí sâu nhưng vẫn phẫu tích dễ 
dàng. 
2. Cho phép vào phẫu trường ở đường xuyên qua khe Sylvien, dưới 
trán, dưới thái dương. 
3. Mở sọ một mảnh tạo thuận lợi cho việc tạo hình lại sọ. 
4. Tiếp cận được sát sàn sọ để giảm bớt vén não. 
5. Cho phép khống chế được nguồn nuôi u, giảm thiểu sự mất máu. 
- Đường trán ổ mắt cung gò má (Frontal orbital zygomatic 
approach) 
Đường mổ trán ổ mắt cung gò má được một số tác giả áp dụng phẫu 
thuật u màng não mỏm yên trước. Đường mổ này thích hợp cho các tổn 
thương lớn quanh, trên yên và sau yên, thương tổn xoang hang hoặc ổ 
mắt, dọc theo lều tiểu não. 
1.8.3. Nguyên tắc phẫu thuật u màng não mỏm yên trước 
1. Tư thế bệnh nhân, đường rạch da và mở sọ phù hợp. 
2. Giảm tưới máu u nếu có thể được. 
3. Định vị, bộc lộ sớm dây II, động mạch cảnh trong, tách u khỏi 
dây II và động mạch cảnh trong. 
4. Theo dây thần II và động mạch cảnh trong bóc tách u. 
8 
5. Lấy u từ bên trong. 
6. Bóc tách và đốt các nguồn cấp máu cho u từ xung quanh. 
7. Bảo tồn các cấu trúc thần kinh và mạch máu lân cận. 
8. Lấy u, màng cứng và xương bị thâm nhiễm. 
9. Tái tạo và đóng kín màng cứng. 
1.7.5. Gây tắc trƣớc phẫu thuật: 
Làm tắc mạch máu có giá trị khi u lớn, tăng tưới máu và mạch máu 
khó kiểm soát trong quá trình phẫu thuật. Làm tắc các nhánh nuôi u từ 
động mạch cảnh trong rất khó vì mức độ nhỏ và gập góc của nó. Làm 
tắc nguồn nuôi từ động mạch cảnh ngoài giúp làm giảm lượng máu mất 
trong phẫu thuật ở những u lớn và tăng tưới máu. 
1.7.6. Biến chứng phẫu thuật: 
Máu tụ nội sọ, phù não sau phẫu thuật: do vén não quá mức trong 
quá trình phẫu thuật, thương tổn mạch máu, thương tổn các dây thần 
kinh sọ, rò dịch não tủy, viêm màng não, động kinh. 
1.7.7. Xạ phẫu: 
Xạ phẫu là phương thức điều trị được lựa chọn khi: 
1. U tái phát sau khi phẫu thuật lấy u không toàn bộ. 
2. Lấy u bán phần để tránh tổn thương thần kinh do phẫu thuật. 
3. Bệnh nhân lớn tuổi hoặc có các bệnh nguy cơ kèm theo. 
4. Giải phẫu bệnh là dạng không điển hình hoặc ác tính. 
1.8. Tái phát u 
Tỷ lệ tái phát sau mổ u màng não mỏm yên bướm trước sau phẫu 
thuật từ 54 – 60%. Các tác giả cho rằng, cần phân biệt hai loại tái phát: 
tái phát thật sự sau khi lấy toàn bộ u và u tiến triển sau khi lấy gần toàn 
bộ u. Bassiouni theo dõi sau mổ với thời gian trung bình 83 tháng nhận 
thấy rằng, u tái phát chiếm tỷ lệ 39% và u tiến triển sau mổ là 39%. 
1.9. Di căn của u màng não 
U màng não di căn do sự tổn thương các cấu trúc mạch máu và tế 
bào u đi theo hệ thống tuần hoàn, ngoài ra tế bào u còn đi theo dịch não 
9 
tủy. Nói chung tỷ lệ di căn của u màng não rất thấp. Các vị trí di căn 
hay gặp: phổi (60%), cơ quan ở bụng (34%), thân sống (11%), các 
xương dài và khung chậu (11%). 
Chƣơng 2 
ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu 
69 bệnh nhân được chẩn đoán xác định u màng não mỏm yên trước 
được phẫu thuật bằng vi phẫu tại bệnh viện Chợ Rẫy từ 01/01/2008 đến 
31/12/2012. 
* Tiêu chuẩn chọn lựa: Bệnh nhân được chẩn đoán u màng não 
mỏm yên trước bằng kỹ thuật chụp phim cộng hưởng từ không và có 
thuốc tương phản từ, bệnh nhân được điều trị bằng vi phẫu thuật lấy u. 
* Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân được chẩn đoán u màng não 
mỏm yên trước được điều trị bằng vi phẫu thuật nhưng kết quả giải 
phẫu bệnh lý không phải là u màng não. 
* Cỡ mẫu nghiên cứu: 
Mục tiêu chính của nghiên cứu là đánh giá kết quả vi phẫu thuật 
trên bệnh nhân u màng não mỏm yên trước. Sử dụng thang điểm 
Karnofsky để đá ... được phẫu thuật và kết quả tỉnh táo sau mổ. 
- Rối loạn vận động: Có 12/69 bệnh nhân yếu nửa người trước mổ, 
khi ra viện 8 bệnh nhân phục hồi, 3 bệnh nhân không thay đổi và 1 bệnh 
nhân xấu hơn trước mổ. 
- Động kinh: có 12/69 bệnh nhân có động kinh trước mổ, sau mổ 
đến khi ra viện, ghi nhận có 1 bệnh nhân còn động kinh. 
- Rối loạn tâm thần: có 3 bệnh nhân rối loạn tâm thần kiểu hội 
chứng thùy trán trước mổ, khi ra viện ghi nhận cả 3 bệnh nhân đều cải 
thiện rõ. 
- Giảm thị lực: có 29 bệnh nhân giảm thị lực trước mổ, khi ra viện 
có 18 bệnh nhân hồi phục, còn 11 bệnh nhân giảm thị lực nghiêm trọng 
chưa ghi nhận cải thiện. 
- Lồi mắt: Có 6 bệnh nhân lồi mắt trước mổ do u hủy xương và xâm 
lấn thành hốc mắt, trong đó có 4 bệnh nhân cải thiện rõ rệt sau mổ. 
- Rối loạn vận nhãn: 6/6 bệnh nhân có rối loạn vận nhãn trước mổ 
không thay đổi tại thời điểm ra viện. 
- Xuất hiện các triệu chứng mới: trong quá trình bóc tách và lấy u ở 
gần xoang hang, có 11 bệnh nhân tổn thương dây III sau mổ, trong đó 2 
bệnh nhân hồi phục trước khi xuất viện. 
3.8.2. Giai đoạn sau khi ra viện: 
Tất cả bệnh nhân được hẹn tái khám và theo dõi sau phẫu thuật tại 
thời điểm 3 tháng, 6 tháng, 1 năm và mỗi một năm. Thời gian bắt đầu 
theo dõi từ bệnh nhân đầu tiên trong nghiên cứu này (tháng 2/2008) và 
17 
kết thúc theo dõi 12 tháng sau khi bệnh nhân cuối cùng xuất viện 
(12/2013). Tất cả các bệnh nhân tái khám được đánh giá tình trạng lâm 
sàng, sự cải thiện các triệu chứng, sự xuất hiện các triệu chứng và tái 
phát u với thời gian theo dõi trung bình 19 tháng (thấp nhất là 3 tháng 
và dài nhất 42 tháng, SD = 2,4 tháng). 
Chƣơng 4. BÀN LUẬN 
4.1. Một số đặc điểm về dịch tễ học 
4.1.1. Tỷ lệ về giới 
Trong các thống kê về u màng não, nữ giới thường chiếm tỷ lệ cao 
hơn, tỷ lệ nam / nữ từ 1 /1,3 đến 1 / 3. Theo thống kê của Claus, u màng 
não chiếm khoảng 20% các u trong sọ ở nam và 38% ở nữ, tần suất u 
màng não trong 100.000 dân là 5,04 ở nữ và 2,46 ở nam. Trong nhóm 
nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ nam / nữ là 1 / 2,8. 
4.1.2. Tỷ lệ về tuổi 
So sánh độ tuổi trung bình của nghiên cứu chúng tôi so với tác giả 
trên thì u màng não mỏm yên trước trong nghiên cứu của chúng tôi 
thường gặp ở lứa tuổi trẻ hơn. 
Tuổi của bệnh nhân là một trong những yếu tố quan trọng trong 
việc lựa chọn phương pháp phẫu thuật. Thời gian phẫu thuật u màng 
não mỏm yên trước thường kéo dài làm tăng nguy cơ các bệnh lý nội 
khoa ở những bệnh nhân lớn tuổi. Với một số bệnh nhân lớn tuổi, các 
bệnh lý nội khoa kèm theo, phẫu thuật lấy u bán phần kèm hoặc xạ phẫu 
hỗ trợ sau mổ hoặc xạ phẫu đơn thuần là phương pháp điều trị được lựa 
chọn. 
4.2. Đặc điểm lâm sàng 
4.2.1. Thời gian từ lúc khởi bệnh đến lúc nhập việ 
Thời gian từ lúc xuất hiện triệu chứng đến khi nhập viện có liên 
quan đến kích thước của u và phần lớn bệnh nhân có kích thước u lớn 
18 
và khổng lồ (89,4%), một số trường hợp triệu chứng kéo dài trên 2 năm 
(15,9%). Điều này chứng tỏ rằng u đã phát triển âm thầm trong một thời 
gian dài, có biểu hiện lâm sàng và bệnh nhân tự điều trị và chịu đựng 
được, đến khi u phát triển lớn, triệu chứng rầm rộ hơn, không thể tiếp 
tục công việc và bệnh nhân đến khám và điều trị 
4.2.2. Lý do nhập viện 
Nhức đầu và giảm thị lực là hai triệu chứng khởi phát sớm và chiếm 
tỷ lệ cao trong loại u này nhưng cũng dễ chẩn đoán nhầm do nghĩ đến 
các bệnh về xoang hay mắt. Vì vậy, để phát hiện sớm u khi bệnh nhân 
đến khám vì các triệu chứng trên, đồng thời với sự phổ cập các phương 
tiện chẩn đoán hiện nay thì chỉ định chụp cắt lớp vi tính hay cộng 
hưởng từ cho bệnh nhân trong trường hợp này là điều cần thiết. 
4.2.3. Triệu chứng lâm sàng 
Nhức đầu luôn là triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân u màng não 
mỏm yên trước, của nghiên cứu hiện tại là 89,9%, cũng tương tự như 
các tác giả khác Nakamura (82,7%), Ringel (88%). Giảm thị lực chiếm 
tỷ cao ở nghiên cứu này 42%, cũng tương đương với nghiên cứu của 
Ringel (44,4%) và có thấp hơn Nakamura 60,9% và Tobias (53,9%). 
Ngoài ra các triệu chứng khác như rối loạn tri giác (4,3%), như rối loạn 
vận nhãn (8,7%), lồi mắt (8,7%) cũng có tỷ lệ tương tự như các tác giả 
khác Tobias, Ringel, Nakamura. 
4.2.5. Tình trạng bệnh nhân lúc nhập viện 
Tình trạng bệnh nhân u màng não mỏm yên trước lúc nhập viện 
cũng tương tự như các vị trí khác của u màng não. 
4.3. Chẩn đoán hình ảnh học 
4.3.1. Giá trị của các phƣơng tiện chẩn đoán hình ảnh 
Trong nghiên cứu này với 69 trường hợp u màng não mỏm yên có 
65 trường hợp được chẩn đoán ban đầu với chụp cắt lớp điện toán và tất 
cả 69 trường hợp đều được chụp cộng hưởng từ có tiêm thuốc tương 
phản. Theo chúng tôi, chụp cắt lớp vi tính có cản quang có thể cho biết 
19 
những thông tin cần thiết để chẩn đoán, tuy nhiên với vị trí đặc biệt này 
cần chụp thêm cộng hưởng từ để khảo sát thêm các mối liên quan với 
những cấu trúc quan trọng quanh u để phẫu thuật viên hoạch định và 
tiên lượng tốt cuộc phẫu thuật. Trong nghiên cứu này, có 5 trường hợp 
được chụp mạch máu với cộng hưởng từ, có 3 trường hợp được chụp 
khảo sát mạch máu xóa nền và thuyên tắc mạch trước phẫu thuật. 
4.3.2. Hình ảnh chụp cắt lớp vi tính 
Trong nghiên cứu này, 62/65 trường hợp (95,4%) u bắt cản quang 
khi bơm thuốc, cũng tương đương với các tác giả khác như Greenberg 
95% và Osborn là trên 90%. Cũng theo Greenberg và Osborn, tỷ lệ u 
màng não có canxi hóa là 15 – 27% và 20 – 25%. Theo các tác giả thì 
sự canxi hóa có liên quan đến u màng não dạng thể cát. Trong nghiên 
cứu của chúng tôi u có canxi chiếm tỷ lệ 12,3%, tuy nhiên chỉ có 1 
trường hợp u màng não dạng thể cát (1,5%). 
4.3.3. Một số đặc điểm của u trên phim cộng hƣởng từ 
- Phần lớn bệnh nhân u màng não mỏm yên trước nhập viện trong 
nghiên cứu này với kích thước u lớn hơn so với các tác giả khác 
- Trong nghiên cứu này 92,8% u tăng tín hiệu đồng nhất sau khi 
bơm thuốc tương phản, tỷ lệ này cũng tương đương với Osborn (90%) 
và Zimmerman (92%). 
- Bao bọc động mạch cảnh trong và phù não quanh u trong nghiên 
cứu của chúng tôi chiếm tỷ lệ 40,6% và 87% cũng không khác biệt so 
với Nakamura 44,5% và 85,2%. 
4.4. Phân loại u màng não mỏm yên trƣớc 
Theo phân loại của Al-Mefty, u màng não mỏm yên trước nhóm I 
bao bọc động mạch cảnh và không có lớp màng nhện ngăn cách giữa u 
và động mạch, việc cố gắng bóc tách lấy toàn bộ u là tăng tỷ lệ tử vong 
thương tật sau mổ, xạ phẫu dao Gamma là phương thức điều trị hỗ trợ 
sau phẫu thuật đối với u nhóm này. U màng não mỏm yên trước nhóm 
II có thể bóc tách lấy toàn bộ u, tỷ lệ tử vong thương tật và tái phát thấp, 
20 
u màng não mỏm yên trước nhóm III xuất phát từ mỏm yên trước phát 
triển vào lỗ và ống thị giác liên quan đến chức năng của thần kinh này. 
Ngày nay, phân loại của Al-Mefty được nhiều tác giả áp dụng phân loại 
trong phẫu thuật u màng não mỏm yên trước. 
4.5. Điều trị vi phẫu thuật 
4.5.1. Phƣơng pháp phẫu thuật lấy u 
Với u màng não mỏm yên trước, nhiều đường mổ đã được lựa chọn. 
Trong nghiên cứu này 66/69 trường hợp (95,7%) được phẫu thuật qua 
đường mổ trán thái dương. Cũng như các tác giả khác, chúng tôi chọn 
đường mổ này với nhiều ưu điểm: tiếp cận được sang thương ở vị trí 
sâu nhưng vẫn phẫu tích dễ dàng, cho phép vào phẫu trường ở đường 
xuyên qua khe Sylvien, dưới trán và dưới thái dương, mở sọ một mảnh 
tạo thuận lợi cho việc tạo hình lại sọ, tiếp cận được sát dưới sàn sọ để 
giảm bớt vén não, cho phép khống chế được nguồn nuôi u, giảm thiểu 
sự mất máu. 
4.5.2. Mức độ lấy u 
Theo Al-Mefty u màng não ở nhóm I bao bọc động mạch cảnh 
trong đoạn không có lớp màng nhện ngăn cách nên phẫu thuật lấy toàn 
bộ u ở nhóm này là không thể được, việc cố gắng lấy toàn bộ u sẽ làm 
tổn thương động mạch cảnh trong và các nhánh của nó là điều không 
tránh khỏi. Tỷ lệ lấy toàn bộ u trong nghiên cứu của chúng tôi tương 
đương với Al-Mefty và cao hơn so với Nakamura, Russell và Bassiouni. 
4.5.3. Lƣợng máu truyền trong phẫu thuật 
Ngày nay với sự hỗ trợ của các phương tiện chẩn đoán hình ảnh, 
tiến bộ của gây mê thần kinh, phương tiện và kỹ thuật vi phẫu thì việc 
mất máu trong phẫu thuật u màng não mỏm yên trước không còn là vấn 
đề nan giải. 
4.5.4. Biến chứng phẫu thuật và tử vong 
- Đối với u màng não mỏm yên trước, chấn thương mô não xung 
quanh u thường xảy ra do vén thùy trán, thùy thái dương nhiều khi tách 
21 
lấy bao u phía sau. Theo các tác giả Al-Mefty, Lee, Sekhar bắt đầu với 
việc lấy u từ bên trong, phá và hút dịch não tủy ở các bể sàn sọ làm 
giảm bớt phù não, giảm tổn thương mô não xung quanh trong quá trình 
bóc tách góp phần giảm dập não xuất huyết sau phẫu thuật. 
- Nguyên nhân của phù não sau mổ là do tổn thương mô não do vén 
trong quá trình phẫu thuật, tổn thương mạch máu gây thiếu máu đưa 
đến thiếu máu não và phù não. Theo Bassiouni, biến chứng sau phẫu 
thuật u màng não mỏm yên trước tùy thuộc vào 3 yếu tố: mối liên quan 
của u với động mạch cảnh trong, dây thần kinh thị giác và mức độ xâm 
lấn xoang hang của u. 
- Dây thần kinh sọ số III bị tổn thương do quá trình bóc tách u khỏi 
các cấu trúc lân cận gây đụng chạm, bị đứt hoặc đốt gốc bám của u 
vùng xoang hang. 
- Tương tự như các tác giả khác, tỷ lệ tử vong và thương tật trong 
nghiên cứu của chúng tôi có liên quan rõ rệt đến tổn thương động mạch 
cảnh trong và các nhánh của nó trong quá trình phẫu thuật. Trong 6 
trường hợp có kết quả xấu sau mổ có 5 trường hợp tổn thương động 
mạch cảnh trong, 1 trường hợp tổn thương động mạch não giữa trong 
quá trình phẫu thuật. 
4.6. Kết quả phẫu thuật 
4.6.1. Đánh giá kết quả sau phẫu thuật 
Các tỷ lệ tốt cao hơn và kết quả trung bình, xấu thấp hơn khi so 
sánh với các tác giả trước đây Bonnal, Al-Mefty, Puzzilli. Tuy nhiên, so 
sánh với nghiên cứu gần đây của Bassiouni thì kết quả bệnh nhân tốt 
sau mổ của chúng tôi tương đương nhưng tỷ lệ xấu của chúng tôi có cao 
hơn (8,7% so với 1,9%). 
4.6.2. Liên quan giữa tuổi và kết quả sau phẫu thuật 
Qua đó chúng tôi nhận thấy rằng không có mối liên quan giữa tuổi 
và kết quả phẫu thuật, tuy nhiên cũng như nhận định của các tác giả 
khác, tuổi của bệnh nhân cũng là một yếu tố cần quan tâm trước mổ 
22 
4.6.3. Liên quan giữa tình trạng trƣớc mổ và kết quả sau phẫu 
thuật 
Trong nghiên cứu của chúng tôi, trong 18 bệnh nhân có Kanofsky 
dưới 40 trước mổ thì có 5 bệnh nhân có kết quả vừa và xấu sau mổ 
(27,8%), tỷ lệ này là 19,4% và 6,6% ở nhóm bệnh nhân có Karnofsky từ 
50 – 70 và trên 70 điểm. Qua đó cũng như các tác giả trên, chúng tôi 
nhận thấy rằng có sự khác biệt có ý nghĩa giữa kết quả sau mổ và tình 
trạng của bệnh nhân trước phẫu thuật (p < 0,001). 
4.6.4. Liên quan giữa kích thƣớc u và kết quả sau phẫu thuật 
Trong nghiên cứu của chúng tôi, kết quả sau mổ không có liên quan 
đến kích thước trước phẫu thuật của u màng não mỏm yên trước 
(p<0,05). Điều này có thể được giải thích rằng, với sự tiến bộ của các 
phương tiện chẩn đoán hình ảnh, gây mê hồi sức và kỹ thuật mổ vi phẫu 
thì kích thước u không còn là vấn đề thách thức của những u màng não 
vùng này. 
4.6.5. Liên quan giữa phân loại u và kết quả sau phẫu thuật 
Theo phân loại của Al-Mefty, nghiên cứu của chúng tôi cũng cho 
thấy rằng: tất cả 6 bệnh nhân có kết quả xấu sau mổ thuộc nhóm I, trong 
khi đó 45/51 bệnh nhân u nhóm II (88,2%) và 3/3 bệnh nhân (100%) u 
nhóm III có kết quả tốt sau mổ, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê 
(p<0,05). Qua đó chúng tôi nhận thấy kết quả phẫu thuật có liên quan 
đến phân loại của u màng não mỏm yên trước. 
4.7. Theo dõi sau mổ 
Theo dõi bệnh nhân sau mổ vẫn là một vấn đề khó khăn trong tất cả 
nghiên cứu. Trong nhóm nghiên cứu của chúng tôi, có 51 bệnh nhân tái 
khám sau 3 tháng chiếm tỷ lệ 73,9%, 42 trường hợp tái khám sau 6 
tháng chiếm tỷ lệ 60,9% và 26 trường hợp tái khám sau 1 năm chiếm tỷ 
lệ 37,7%. Do các điều kiện khách quan: kinh tế, phương tiện giao thông, 
liên lạc còn nhiều hạn chế nên tỷ lệ tái khám chưa cao nên việc đánh giá 
cải thiện các triệu chứng chưa hoàn chỉnh. 
23 
KẾT LUẬN 
Qua nghiên cứu 69 trường hợp u màng não mỏm yên trước được 
điều trị phẫu thuật, chúng tôi rút ra một số kết luận sau: 
1. Đặc điểm lâm sàng, hình ảnh học và giải phẫu bệnh 
- Nữ mắc bệnh nhiều hơn nam, tuổi thường gặp 40 – 59 và tuổi 
trung bình 53 tuổi. 
- Triệu chứng khởi phát sớm hay gặp là nhức đầu (89,9%) và giảm 
thị lực (31,9%), động kinh (15,9%). Các triệu chứng lâm sàng thường 
gặp là: nhức đầu (89,9%) và giảm thị lực (42%), động kinh và rối loạn 
vận động (17,4%). 
- Trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính, u tăng đậm độ so với chất xám 
83,1%, bắt cản quang khi bơm thuốc 95,4%.Trên hình ảnh cộng hưởng 
từ, 60,9% đồng tín hiệu và 39,1% giảm tín hiệu so với chất xám trên 
T1W, 92,8% tăng tín hiệu đồng nhất sau khi tiêm thuốc tương phản từ, 
34,8% chèn ép dây thần kinh thị giác và 40,6% bao bọc động mạch 
cảnh và các nhánh của nó. Khi bệnh nhân nhập viện và được chẩn đoán 
thì u đã có kích thước lớn, 89,4% trường hợp u có kích thước lớn hơn 
4cm. 
- Về giải phẫu bệnh lý: 84,1% trường hợp là u màng não dạng 
thượng mô, u màng màng não ác tinh hiếm gặp chiếm tỷ lệ 2,9%. 
2. Kết quả điều trị phẫu thuật: 
- Bệnh nhân ra viện với kết quả 81,2% tốt, 10,1% vừa và xấu chiếm 
tỷ lệ 8,7%. 
- Tỷ lệ lấy toàn bộ u: 82,6% và đường mổ được lựa chọn: trán thái 
dương. 
- Biến chứng thường gặp là sau mổ: tổn thương dây thần kinh sọ số 
III (15,9%), phù não (10,1%) và máu tụ sau mổ (7,2%), tử vong sau mổ 
7,2% do tổn thương động mạch cảnh trong trong quá trình phẫu thuật. 
24 
3. Các yếu tố liên quan đến kết quả sau phẫu thuật: 
Tình trạng bệnh nhân lúc nhập viện và phân loại u có liên quan đến 
kết quả sau phẫu thuật. 
KIẾN NGHỊ 
U màng não mỏm yên trước nằm ở vị trí giữa sàn sọ trước và sàn sọ 
giữa, liên quan đến các cấu trúc thần kinh và mạch máu quan trọng, vì 
vậy việc phẫu thuật lấy u và bảo tồn chức năng thần kinh ngày nay vẫn 
còn là một thách thức đối với phẫu thuật viên thần kinh. Do đó việc cập 
nhật kiến thức và trang bị phương tiện chẩn đoán hình ảnh là điều cần 
thiết ở các cơ sở khám chữa bệnh. Cùng với sự hỗ trợ của các phương 
tiện chẩn đoán hình ảnh và kỹ thuật mổ vi phẫu, gây mê hồi sức, phân 
loại u để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp là điều cần thiết nhằm 
đạt được kết quả điều trị tốt nhất, tránh được tử vong và biến chứng. Sự 
tái phát của u tùy thuộc mức độ lấy u, xạ phẫu sau mổ, thời gian theo 
dõi. Do đó, đề tài cần tiếp tục với thời gian theo dõi dài hơn để đánh giá 
thêm sự tái phát của u. 
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU 
1. Trần Huy Hoàn Bảo (2014), “U màng não mỏm yên bướm trước: 
lâm sàng và kết quả điều trị phẫu thuật”, Tạp chí Y học thành phố 
Hồ Chí Minh, Phụ bản tập 18, Số 6, tr. 223-228. 
2. Trần Huy Hoàn Bảo (2014), “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và 
hình ảnh học u màng não mỏm yên bướm trước”, Tạp chí Y học 
thành phố Hồ Chí Minh, Phụ bản tập 18, Số 6, tr. 229-234.