Tóm tắt Luận án Nghiên cứu chẩn đoán và điều trị bướu mô đệm đường tiêu hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ 
ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 
DIỆP BẢO TUẤN 
NGHIÊN CỨU 
CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ 
BƢỚU MÔ ĐỆM ĐƢỜNG TIÊU HÓA 
Chuyên ngành: Ung thƣ 
Mã số : 62720149 
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC 
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016 
 CÔNG TRÌNH NÀY ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI: 
ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 
Người hướng dẫn khoa học: 
 PGS.TS. Trần Văn Phơi 
Phản biện 1: PGS. TS. Đoàn Hữu Nghị 
 Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Thu Cúc 
Phản biện 2: PGS. TS Ngô Thu Thoa. 
 Bệnh viện K Hà Nội 
Phản biện 3: GS. TS. Hứa Thị Ngọc Hà 
 Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh 
Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp trường, 
họp tại ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 
vào hồi:giờ ..., ngày .. tháng năm 20 
Có thể tìm hiểu luận án tại: 
 1. Thư viện Quốc gia Việt Nam 
 2. Thư viện Khoa học Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh 
 3. Thư viện Đại học Y Dược Tp. Hồ Chí Minh 
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN 
 LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ 
1- Diệp Bảo Tuấn và cộng sự (2012), “Điều trị phẫu thuật bướu 
mô đệm đường tiêu hóa tại Bệnh viện Ung Bướu TP Hồ Chí 
Minh”. Tạp chí Ung thư học Việt Nam, số 4, tr. 703 – 713. 
2- Diệp Bảo Tuấn và cộng sự (2013), “Điều trị bướu mô đệm 
đường tiêu hóa tại Bệnh viện Ung Bướu TP Hồ Chí Minh”. Tạp 
chí Ung thư học Việt Nam, số 4, tr. 308 – 317. 
3- Diệp Bảo Tuấn (2014), “Các yếu tố tiên lượng trong điều trị 
bướu mô đệm đường tiêu hóa”. Tạp chí Ung thư học Việt Nam, số 
5, tr. 161 – 168. 
1 
GIỚI THIỆU LUẬN ÁN 
Đặt vấn đề 
Bướu mô đệm đường tiêu hóa (BMĐĐTH) là loại bướu 
xuất phát từ trung mô đường tiêu hóa hoặc hiếm hơn là từ các 
mô mềm trong ổ bụng. 
Thuật ngữ “bướu mô đệm đường tiêu hóa” 
(GastroIntestinal Stromal Tumor: GIST) được Mazur và Clark 
sử dụng đầu tiên năm 1983. Nhưng phải đến đầu thế kỷ XXI, 
loại bướu này mới được nhận biết rộng rãi. Năm 1998, hai tác 
giả Kindblom và Hirota đã xác định đột biến gen sinh ung c-
KIT trong các tế bào BMĐĐTH. 
BMĐĐTH xuất nguồn từ tế bào kẽ Cajal. Các tế bào này 
nằm trong đám rối Auerbach (đám rối cơ ruột) của đường tiêu 
hoá chịu trách nhiệm điều khiển nhu động ruột. BMĐĐTH có 
thể gặp ở bất kỳ vị trí nào của đường tiêu hoá, trong đó khoảng 
60% BMĐĐTH gặp ở dạ dày, 25% gặp ở ruột non, 10% ở đại 
tràng và trực tràng. 
Trước đây, phẫu thuật là phương pháp điều trị chủ yếu cho 
BMĐĐTH, với tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm thay đổi trong 
khoảng từ 40% đến 55% sau khi cắt bỏ được hoàn toàn khối 
bướu. Hoá trị và xạ trị ít có vai trò trong điều trị BMĐĐTH. 
Hiện nay với sự phát triển của liệu pháp nhắm trúng đích, sử 
dụng các thuốc điều trị nhắm trúng đích như Imatinib cho thấy 
có hiệu quả tốt đối với BMĐĐTH xâm nhập và ngay cả các 
trường hợp đã có di căn. 
 Từ năm 2001, bệnh viện Ung Bướu TP Hồ Chí Minh đã 
phát triển kỹ thuật hoá mô miễn dịch trong chẩn đoán một số 
bệnh ung thư, trong đó có BMĐĐTH. Ngoài ra, từ năm 2005 
2 
bệnh viện Ung Bướu TP Hồ Chí Minh còn được lựa chọn triển 
khai chương trình tài trợ Imatinib cho bệnh nhân (BN) để điều 
trị BMĐĐTH (chương trình GIPAP, VPAP) nên nhiều bệnh 
nhân có cơ hội sử dụng thuốc Imatinib. Do đó, bệnh viện Ung 
Bướu TP Hồ Chí Minh có đủ khả năng để chẩn đoán và điều trị 
hiệu quả bệnh lý hiếm gặp này. 
Với các phương tiện và lợi thế kể trên, kết quả chẩn đoán 
và điều trị bướu mô đệm đường tiêu hóa tại bệnh viện Ung 
Bướu TP Hồ Chí Minh như thế nào? Những yếu tố nào có ý 
nghĩa tiên lượng đối với bệnh nhân BMĐĐTH tại bệnh viện 
Ung Bướu TP Hồ Chí Minh? Chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài 
này nhằm mục đích trả lời các câu hỏi trên. 
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 
1- Khảo sát các yếu tố liên quan đến chẩn đoán bướu mô đệm 
đường tiêu hóa tại bệnh viện Ung Bướu TP Hồ Chí Minh. 
2- Đánh giá các yếu tố liên quan đến điều trị bướu mô đệm 
đường tiêu hóa. 
3- Xác định các yếu tố tiên lượng liên quan đến sống còn. 
Tính cấp thiết của đề tài 
BMĐĐTH là bệnh lý hiếm gặp, mới được nhận diện. Vì 
thế, chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm khảo sát các đặc 
điểm về chẩn đoán cũng như điều trị BMĐĐTH, từ đó giúp các 
bác sĩ trong thực hành y khoa khi điều trị loại bướu này. 
Những đóng góp mới của luận án 
 Luận án đã cung cấp các kết quả thực tế về chẩn đoán, điều 
trị, các yếu tố ảnh hưởng đến tiên lượng sống còn của bệnh 
nhân BMĐĐTH. 
3 
Thanh mạc 
Cơ dọc 
Việc chẩn đoán BMĐĐTH cần phải dựa vào các triệu 
chứng lâm sàng, hình ảnh học, giải phẫu bệnh và hóa mô miễn 
dịch với CD117 (+). 
Điều trị BMĐĐTH cần có sự phối hợp đa mô thức giữa 
phẫu thuật cắt rộng bướu và liệu pháp nhắm trúng đích. Tỷ lệ 
sống còn toàn bộ 5 năm là 69%, thời gian sống còn toàn bộ 
trung bình là 54,9 tháng. Đối với các bệnh nhân được phẫu 
thuật triệt để, tỷ lệ sống còn không bệnh tái phát 5 năm là 
39,2%. Đối với các bệnh nhân được phẫu thuật tạm bợ, tỷ lệ 
sống còn không bệnh tiến triển 5 năm là 18,4%. 
Bố cục của luận án 
Luận án có 139 trang, gồm: Đặt vấn đề: 3 trang; Tổng quan 
tài liệu: 39 trang; Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 15 
trang; Kết quả nghiên cứu: 44 trang; Bàn luận: 36 trang; Kết 
luận và kiến nghị: 2 trang. Có 49 bảng, 26 hình, 19 biểu đồ và 2 
sơ đồ. Luận án có 140 tài liệu tham khảo gồm 13 tài liệu tiếng 
Việt và 127 tài liệu tiếng Anh. 
Chƣơng 1 – TỔNG QUAN TÀI LIỆU 
1.1- Cấu tạo thành ống tiêu hóa và tế bào kẽ Cajal: 
1.1.1- Cấu tạo thành ống tiêu hóa: có 5 lớp, từ ngoài vào trong 
bao gồm: lớp thanh mạc, lớp dưới thanh mạc, lớp cơ (gồm lớp 
cơ dọc ở ngoài và lớp cơ vòng ở trong), lớp dưới niêm mạc và 
lớp niêm mạc. 
1.1.2- Tế bào kẽ Cajal: là loại tế bào đặc biệt nằm giữa lớp cơ 
dọc và cơ vòng của thành ống tiêu hóa, có vai trò quan trọng 
trong việc điều hòa chức năng cơ trơn và nhu động đường tiêu 
hóa. CD117 là một thụ thể glycoprotein xuyên màng tế bào, có 
Niêm mạc 
Dưới niêm mạc 
Cơ vòng 
4 
vai trò quan trọng trong sự phát triển và trưởng thành của tế bào 
kẽ Cajal. 
1.2- Lịch sử nghiên cứu về bƣớu mô đệm đƣờng tiêu hóa: 
 Năm 1940, Stout và cộng sự gọi bướu mô đệm đường tiêu 
hóa là bướu tế bào cơ trơn. Quan điểm này được chấp nhận 
rộng rãi nhưng đến thập niên 1970, nhờ có kính hiển vi điện tử 
các nhà khoa học thấy điều này không đúng nữa. Năm 1983, có 
tác giả là Mazur và Clark; rồi năm 1984, có Schaldenbrand và 
Appleman lần đầu tiên đặt tên là “stromal tumor” (“bướu mô 
đệm”). Năm 1998, Hirota và cộng sự mới khám phá ra hiện 
tượng đột biến của gen c-KIT cũng như protein KIT trong 
BMĐĐTH. 
1.3- Chẩn đoán 
1.3.1- Dịch tễ học 
1.3.1.1- Tần suất mắc bệnh: ước tính tần suất mắc bệnh trên 
toàn thế giới là 1,1 -1,4/100.000 dân. 
1.3.1.2- Giới tính: tỷ lệ mắc bệnh ở nam giới không khác biệt 
nhiều hoặc chỉ hơi cao hơn so với nữ giới. 
1.3.1.3- Tuổi mắc bệnh: các nghiên cứu cho rằng bướu mô đệm 
đường tiêu hóa phần lớn xảy ra ở bệnh nhân tuổi từ 50 đến 70, 
trung bình là 60 tuổi. 
1.3.2- Vị trí bướu: BMĐĐTH xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên 
đường tiêu hóa, nhưng thường gặp nhất là ở dạ dày với tỷ lệ từ 
60% đến 70%; kế đến là ruột non, chiếm từ 20% đến 30%, thực 
quản chỉ chiếm khoảng 3%; đại - trực tràng chiếm khoảng 10%. 
1.3.3- Triệu chứng lâm sàng: BMĐĐTH thường không có triệu 
chứng cho đến khi đạt đến một kích thước lớn; lúc đó, có thể có 
các triệu chứng như xuất huyết, đau bụng, khó tiêu, sờ thấy 
5 
bướu trên lâm sàng, tắc nghẽn, hoặc có biến chứng thủng tạng 
rỗng gây bệnh lý bụng cấp hoặc các triệu chứng của tình trạng 
mất máu cấp hoặc mạn tính 
1.3.4- Triệu chứng cận lâm sàng: 
1.3.4.1- Siêu âm bụng: thấy hình ảnh một khối bướu lớn ở trong 
thành ống tiêu hóa hay dưới thanh mạc gợi ý BMĐĐTH, đặc 
biệt khi bướu có nhiều thùy, bên trong có vùng echo trống do 
tình trạng hoại tử và hóa nang nhiều chỗ. Siêu âm còn giúp 
đánh giá tình trạng di căn trong ổ bụng. 
1.3.4.2- X quang đường tiêu hóa có cản quang: 
- Dạ dày: Có thể thấy được hình ảnh bướu nằm bên trong, vị trí 
của bướu trong dạ dày cũng có giá trị trong đánh giá đặc tính 
của nó. 
- Ruột non: khó xác định được vị trí bướu. 
- Đại trực tràng: giúp đánh giá vị trí, một số đặc tính của bướu. 
1.3.4.3- Nội soi: có thể phát hiện được các tổn thương dưới 
niêm mạc ở đường tiêu hóa trên và dưới. 
1.3.4.4- Chụp cắt lớp vi tính (CT): hình ảnh trên cắt lớp vi tính 
thay đổi tùy kích thước của tổn thương. Các dấu hiệu biểu hiện 
tình trạng xâm lấn của BMĐĐTH ác tính bao gồm: hiện tượng 
canxi hóa, loét, hoại tử, có nhiều nang bên trong bướu, dò, di 
căn, báng bụng, và các dấu hiệu thâm nhiễm. 
1.3.4.5- Chụp cộng hưởng từ (MRI): chụp cộng hưởng từ có thể 
giúp xác định các đặc điểm, xếp giai đoạn và đánh giá sự đáp 
ứng điều trị của BMĐĐTH. 
1.3.4.6- Chụp cắt lớp phát xạ (PET-CT): năm 2004, tác giả H. 
Choi đã nhận thấy các thông tin từ hình ảnh chụp cắt lớp vi tính 
6 
đa lát và hình ảnh cắt lớp phát xạ pôsitron đã bổ sung cho nhau 
trong việc đánh giá đáp ứng điều trị. 
1.3.5- Di căn xa: của BMĐĐTH tương tự sarcôm đường tiêu 
hóa và sarcôm phần mềm, với ưu thế là gieo rắc theo đường 
máu đến gan, ít lan tràn theo đường bạch huyết. 
1.3.6- Xếp giai đoạn: BMĐĐTH được chia ra 4 giai đoạn theo 
UICC (Hiệp hội Quốc tế Chống Ung Thư) lần VII (2010). 
1.3.7- Giải phẫu bệnh: 
- Hình ảnh đại thể: BMĐĐTH có vỏ bao, đơn độc, có dạng khối 
tròn hoặc bầu dục, nhiều thùy. Mặt cắt có màu sắc thay đổi tùy 
bướu, màu nâu-hồng, hơi vàng, trắng-xám, trắng hơi cam, có 
hình ảnh nhiều đường viền do vết ố màu của xuất huyết. 
- Hình ảnh vi thể: hình ảnh vi thể cho thấy có 70% trường hợp 
là loại tế bào hình thoi, 20% trường hợp là loại tế bào dạng biểu 
mô và 10% là loại hỗn hợp. 
1.3.8- Hóa mô miễn dịch: khoảng 75-80% BMĐĐTH có đột 
biến gen c-kit, điển hình là ở vị trí cận màng, được exon 11 mã 
hóa. Khoảng 10-15% BMĐĐTH có đột biến gen PDGFRA, 
khoảng 5-15% không có đột biến cả hai gen này và được gọi là 
BMĐĐTH loại tự nhiên. 
1.3.9- Chẩn đoán BMĐĐTH cần phải dựa vào đặc điểm lâm 
sàng, cận lâm sàng, hình thái giải phẫu bệnh và hóa mô miễn 
dịch của bướu. 
1.3.10- Chẩn đoán phân biệt: BMĐĐTH cần phải phân biệt với 
bướu cơ trơn, bướu vỏ bao thần kinh, và bướu sợi. 
1.3.11- Các yếu tố nguy cơ tái phát: thường được dùng nhất để 
dự đoán sự xâm lấn của bướu là vị trí bướu, kích thước bướu và 
chỉ số phân bào/50 quang trường lớn (QTL). Các tác giả đã đề 
7 
nghị chia BMĐĐTH thành các nhóm nguy cơ tái phát rất thấp, 
thấp, trung bình và cao dựa trên sự đánh giá về khả năng tái 
phát và di căn xa (tiêu chuẩn bổ sung theo Viện Y Tế Quốc Gia 
Hoa Kỳ (VYTQG)). 
1.3.12. Các hội chứng đi kèm với BMĐĐTH 
- BMĐĐTH có tính gia đình. 
- Hội chứng von Recklinghausen. 
- Tam chứng Carney. 
1.4- Điều trị 
1.4.1- Hướng dẫn điều trị: 
- BMĐĐTH còn khu trú tại chỗ: phẫu thuật cắt bướu hoàn toàn 
(R0), không cần nạo hạch vùng. Chỉ định điều trị nhắm trúng 
đích hỗ trợ sau mổ bao gồm: bướu có nguy cơ cao, bướu bị vỡ 
trong lúc phẫu thuật, phẫu thuật cắt bướu còn sót. 
- BMĐĐTH đã di căn xa: sử dụng Imatinib với liều khởi đầu 
thông thường của Imatinib là 400 mg mỗi ngày. 
1.4.2- Các phương pháp điều trị: 
1.4.2.1- Phẫu thuật: Mục đích của phẫu trị là cắt toàn bộ khối 
bướu với bờ diện cắt an toàn về mặt mô học, tránh làm vỡ bướu 
và không cần nạo hạch vùng. 
1.4.2.2- Hoá trị: tỷ lệ đáp ứng của BMĐĐTH với các tác nhân 
hoá trị rất thấp, dưới 5%. 
1.4.2.3- Xạ trị: có vai trò rất hạn chế trong điều trị BMĐĐTH. 
1.4.2.4- Liệu pháp nhắm trúng đích: 
- Điều trị hỗ trợ: chỉ định điều trị hỗ trợ với Imatinib bao gồm 
những bệnh nhân BMĐĐTH thuộc nhóm nguy cơ tái phát cao. 
- Đánh giá đáp ứng với điều trị nhắm trúng đích: tác giả H. Choi 
và các cộng sự đã đề ra một tiêu chuẩn đánh giá đáp ứng mới 
8 
dành cho BMĐĐTH. Nếu kích thước bướu giảm trên 10% hoặc 
giảm mật độ bướu trên 15% trên CT thì có độ đặc hiệu 100% và 
độ nhạy 97% để xác định đáp ứng trên PET-CT. 
1.5- Tiên lƣợng và sống còn 
1.5.1- Thời gian sống còn sau phẫu thuật: theo J.A. Crosby, tỷ 
lệ sống còn 5 năm là 42% khi cắt bỏ được hoàn toàn khối bướu 
giảm xuống còn 8%-9% nếu không lấy được hoàn toàn. 
1.5.2- Thời gian sống còn sau điều trị đa mô thức: tỷ lệ sống 
còn không bệnh tái phát 10 năm theo từng nhóm nguy cơ thấp, 
trung bình và cao lần lượt là 89,7%, 86,9% và 36,2%. 
Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG 
VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu: 
- Dân số mục tiêu: Tất cả các bệnh nhân BMĐĐTH. 
- Dân số nghiên cứu: Các bệnh nhân BMĐĐTH điều trị tại bệnh 
viện Ung Bướu TP Hồ Chí Minh. 
- Dân số chọn mẫu: Các bệnh nhân BMĐĐTH điều trị tại bệnh 
viện Ung Bướu TP Hồ Chí Minh từ 01/01/2006-31/12/2010. 
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn: bệnh nhân có kết quả giải phẫu 
bệnh là bướu mô đệm đường tiêu hóa và có CD117 (+). Bệnh 
nhân đồng ý tham gia nghiên cứu. 
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ: bệnh nhân không đồng ý phẫu thuật 
hoặc bệnh nhân không phẫu thuật được vì bệnh lý đi kèm nặng: 
như cao huyết áp không kiểm soát được, cơn đau thắt ngực 
không ổn định, nhồi máu cơ tim, đái tháo đường có đường 
huyết không kiểm soát được. 
9 
2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: 
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu hồi cứu, mô tả loạt ca. 
2.2.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu: vì là bệnh hiếm gặp, 
nên chúng tôi tiến hành thu thập nghiên cứu loạt ca trong vòng 
05 năm (01/01/2006 – 31/12/2010) và thu thập được 109 bệnh 
nhân BMĐĐTH đáp ứng tiêu chuẩn lựa chọn. 
2.2.3- Quy trình nghiên cứu 
2.2.4- Kết cục nghiên cứu 
- Kết cục chính: 
 + Sống còn toàn bộ đối với bệnh nhân BMĐĐTH. 
- Kết cục phụ: 
+ Sống còn không bệnh tái phát trong nhóm bệnh nhân 
được phẫu thuật triệt để. 
+ Sống còn không bệnh tiến triển trong nhóm bệnh nhân 
được phẫu thuật tạm bợ. 
2.3- Xử lý số liệu 
Số liệu được ghi nhận vào phiếu thu thập dữ liệu. 
Theo dõi bệnh nhân dựa vào hồ sơ bệnh án tại bệnh viện 
Ung Bướu TP Hồ Chí Minh, kết hợp gửi thư hoặc gọi điện thọai 
đến bệnh nhân và gia đình để thu thập về tình trạng bệnh và 
sống còn của bệnh nhân. 
 Thời điểm kết thúc theo dõi là ngày 31/12/2012 hoặc vào 
thời điểm bệnh nhân tử vong do bất kỳ nguyên nhân nào. 
Nhập và xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS 16.0. 
+ Các biến số định tính được đếm tần suất có hoặc không. 
Mối tương quan giữa các biến số được kiểm định bằng phép 
kiểm Chi bình phương (2). Các biến số được xác định có ý 
nghĩa thống kê qua phân tích đơn biến sẽ được đưa vào phân 
10 
tích đa biến với phương pháp hồi quy logistic để tìm ra các biến 
số có tương quan độc lập. 
+ Các biến số định lượng được tính giá trị trung bình và độ 
lệch chuẩn. 
+ Các biến số thay đổi theo thời gian (thời gian sống còn 
không bệnh tiến triển, thời gian sống còn toàn bộ) được ước 
tính bằng phương pháp Kaplan-Meier. Mối tương quan giữa các 
biến số trên được kiểm định bằng phép kiểm Log-rank. Các 
biến số có liên quan đến kết quả sẽ được đưa vào phân tích đa 
biến với phương pháp hồi quy Cox để tìm ra các biến số có giá 
trị tiên lượng độc lập. 
 Các phép kiểm được xem là có ý nghĩa thống kê khi p < 
0,05, với độ t ... 
- Đáp ứng điều trị Imatinib: sau khi thời gian chấm dứt nghiên 
cứu (31/12/2012), chúng tôi tổng kết đáp ứng với điều trị 
Imatinib như sau: 13,3% đáp ứng hoàn toàn; 45,5% đáp ứng 
một phần, 16% bệnh không đổi và 25,3% bệnh tiến triển. 
3.6- Theo dõi và kết quả điều trị 
Tính đến thời điểm kết thúc nghiên cứu, thời gian theo dõi 
thay đổi từ 1 – 68 tháng; thời gian theo dõi trung bình là 35,0 ± 
16,3 tháng. Có 13 trường hợp mất dấu do không liên lạc được 
(11,9%); Trong 96 trường hợp theo dõi được (88,1%) có 62 
trường hợp tái phát hoặc tiến triển (37 trường hợp tái phát/tiến 
triển còn sống (34,0%) và 25 trường hợp tử vong do bệnh 
(22,9%)), chỉ có 34 trường hợp sống còn không bệnh (31,2%). 
3.6.1- Sống còn toàn bộ đối với bệnh nhân nghiên cứu: 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ (SCTB) 5 năm là 69,0 ± 
5,5%. 
Biểu đồ 3.6: Tỷ lệ sống còn toàn bộ 
- Thời gian sống còn toàn bộ trung bình là 54,9 ± 2,2 tháng. 
n = 109 
Tỷ lệ SCTB 
Thời gian (tháng) 
15 
3.6.2- Sống còn toàn bộ và sống còn không bệnh tái phát đối 
với bệnh nhân được phẫu thuật triệt để: 
 Trong nghiên cứu này, chúng tôi thực hiện được 66 trường 
hợp phẫu thuật triệt để. Chúng tôi ước tính sống còn toàn bộ 
(SCTB) và sống còn không bệnh tái phát (SCKBTP) trong 
nhóm bệnh nhân này như sau: 
- Tỷ lệ SCTB 5 năm đối với bệnh nhân được phẫu thuật triệt để 
ước tính là 84,3 ± 5,4 % (Biểu đồ 3.7). Tỷ lệ này cao hơn so với 
dân số nghiên cứu (84,3% so với 69%). Thời gian SCTB trung 
bình đối với bệnh nhân được mổ phẫu thuật triệt để là 60,9 ± 
2,3 tháng. 
- Tỷ lệ SCKBTP 5 năm đối với bệnh nhân được phẫu thuật triệt 
để là 39,2 6,6 %. 
Biểu đồ 3.8: Tỷ lệ SCKBTP đối với BN đƣợc mổ triệt để 
Tỷ lệ SCKBTP 
Thời gian (tháng) 
n = 66 
16 
 - Thời gian SCKBTP trung bình đối với nhóm bệnh nhân được 
phẫu thuật triệt để là 30,7 2,9 tháng. 
3.6.3- Sống còn toàn bộ và sống còn không bệnh tiến triển đối 
với bệnh nhân được phẫu thuật tạm bợ: 
 Trong nghiên cứu của chúng tôi, có 43 bệnh nhân 
BMĐĐTH do giai đoạn đã tiến xa nên chỉ được mổ tạm bợ. 
Chúng tôi ước tính sống còn toàn bộ và sống còn không bệnh 
tiến triển các trường hợp này như sau: 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm đối với bệnh nhân được 
phẫu thuật tạm bợ là 47,7 ± 9,4%. 
- Ước tính thời gian SCTB trung bình đối với bệnh nhân được 
phẫu thuật tạm bợ là 46,6 ± 3,8 tháng 
- Ước tính tỷ lệ sống còn không bệnh tiến triển (SCKBTT) 5 
năm đối với bệnh nhân được phẫu thuật tạm bợ là 18,4 ± 6,4%. 
Biểu đồ 3.10: Tỷ lệ SCKBTT đối với BN đƣợc mổ tạm bợ 
Tỷ lệ SCKBTT 
Thời gian (tháng) 
n = 43 
17 
- Thời gian sống còn không bệnh tiến triển trung bình đối với 
nhóm bệnh nhân được phẫu thuật tạm bợ: 23,8 2,3 tháng. 
3.7- Các yếu tố tiên lƣợng 
 Bằng phương pháp Kaplan-Meier và phép kiểm Log-rank, 
chúng tôi so sánh các yếu tố: giới tính, tuổi, chỉ số hoạt động cơ 
thể ECOG, kích thước bướu, số phân bào trên 50 quang trường 
lớn (QTL), phân nhóm nguy cơ tái phát và mức độ phẫu thuật 
đến tỷ lệ sống còn toàn bộ. 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm của bệnh nhân nữ và 
nam lần lượt là 77,8 7,6% và 63,6 7,4%, sự khác biệt này 
không có ý nghĩa thống kê (p = 0,313). 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm của bệnh nhân ≤ 40 
tuổi và > 40 tuổi lần lượt là 59,7 17,1% và 70,1 5,8%, tuy 
nhiên sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê (p = 0,977). 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm của bệnh nhân có chỉ số 
ECOG = 1 và ECOG = 2 là tương đương nhau (69,6 5,7% so 
với 70,0 14,5%, p=0,189). 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm của bệnh nhân có kích 
thước bướu ≤ 5 cm, > 5-10 cm và > 10 cm lần lượt là 100%, 
77,3 7,5% và 55,4 8,6%; sự khác biệt này có ý nghĩa thống 
kê (p = 0,035). 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm của bệnh nhân có chỉ số 
phân bào trên 50 quang trường lớn là 5, từ 6 -10 và > 10 lần 
lượt là 71,9 8,6%; 72,7 17,7% và 65,9 7,8%; nhưng sự 
khác biệt này không có ý nghĩa thống kê (p = 0,914). 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm của bệnh nhân có bướu 
ở dạ dày và bướu ở vị trí khác lần lượt là 76,1 7,8% và 63,9 
7,5%, sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê (p = 0,278). 
18 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm của bệnh nhân thuộc 
nhóm nguy cơ tái phát thấp, trung bình và cao lần lượt là 100%, 
76,3 9,7% và 63,1 7,1%; sự khác biệt này không có ý nghĩa 
thống kê (p = 0,305). 
- Ước tính tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm của bệnh nhân được 
phẫu thuật triệt để cao hơn bệnh nhân chỉ được phẫu thuật tạm 
bợ (84,3 5,4% so với 47,7 9,4%). Sự khác biệt này có ý 
nghĩa thống kê (p < 0,001). 
- Phân tích đa biến các yếu tố tiên lượng: 
Chúng tôi tiến hành phân tích đa biến các yếu tố độc lập 
bằng phép Hồi quy Cox nhằm tìm ra biến số tiên lượng độc lập 
đối với tình trạng sống còn toàn bộ. Các yếu tố được khảo sát 
là: giới tính (nam và nữ), tuổi ( 40 và > 40), chỉ số ECOG (=1 
và =2), cách mổ (triệt để và tạm bợ), vị trí (dạ dày và ngoài dạ 
dày), số phân bào ( 5, 6-10 và >10/50QTL), kích thước bướu 
( 5cm, >5-10cm và > 5cm) và nhóm nguy cơ tái phát (thấp, 
trung bình và cao). 
Phân tích đa biến cho thấy chỉ có mức độ phẫu thuật (triệt 
để hay tạm bợ) là có tiên lượng độc lập đối với tình trạng sống 
còn toàn bộ (p = 0,02). Các biến số: giới tính (nam; nữ), tuổi ( 
40; > 40), chỉ số ECOG (=1; =2), vị trí (dạ dày; ngoài dạ dày), 
số phân bào ( 5; 6-10; >10/50QTL), kích thước bướu ( 5cm; 
>5-10cm; > 5cm) và nhóm nguy cơ tái phát (thấp; trung binh; 
cao), không có tiên lượng độc lập đối với sống còn toàn bộ (p > 
0,05). 
19 
Chƣơng 4 – BÀN LUẬN 
4.1- Đặc điểm nhóm bệnh nhân tham gia nghiên cứu 
4.1.1- Giới tính: tổng hợp từ y văn cho thấy tỷ lệ bệnh nhân 
nam giới và nữ giới tương tự nhau hoặc nam giới chỉ hơi trội 
hơn so với nữ giới. Chúng tôi ghi nhận những bệnh nhân bướu 
mô đệm đường tiêu hóa là nam giới chiếm đến 64% (70/109 
trường hợp) so với 36% ở nữ giới (39/109 trường hợp). 
4.1.2- Tuổi mắc bệnh: Theo dữ liệu phân tích tại Mỹ, độ tuổi 
trung bình lúc chẩn đoán là 63 tuổi. Trong loạt nghiên cứu của 
Tryggvason và Goerres vào năm 2005, tuổi trung bình lúc chẩn 
đoán BMĐĐTH lần lượt là 66 tuổi và 69 tuổi. Mai Trọng Khoa 
và cộng sự ghi nhận tuổi mắc bệnh trung bình là 53,2 tuổi. 
Trong nghiên cứu của chúng tôi, tuổi trung bình là 51,9 tuổi. 
4.1.3- Vị trí bướu: Theo y văn, tần suất của BMĐĐTH xảy ra 
nhiều nhất ở dạ dày (60-70%), kế tiếp là ruột non, rồi đến đại-
trực tràng, và rất hiếm gặp ở thực quản (<3%). Kết quả từ 
nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận BMĐĐTH gặp nhiều nhất 
vẫn là dạ dày (42,2%), kế tiếp là ruột non (36,7%), rồi đến đại-
trực tràng (14,7%), thực quản ít gặp nhất (0,9%). Ngoài ra còn 
ghi nhận thêm 6 trường hợp (5,5%) BMĐĐTH tại mạc treo. 
4.2- Triệu chứng lâm sàng 
Đa số các tác giả đều ghi nhận đau bụng là triệu chứng 
thường gặp nhất. Nghiên cứu này của chúng tôi cũng ghi nhận 
có tình trạng đau bụng vùng thượng vị hoặc đau bụng vùng 
quanh rốn (63 trường hợp, 58%). Theo nghiên cứu của P.J. 
Roberts và cộng sự, khoảng 10% trường hợp bướu sờ được trên 
lâm sàng. Tuy nhiên ở nghiên cứu của chúng tôi, bướu vùng 
bụng sờ được chiếm tỷ lệ lên đến 49,5% (54 trường hợp), trong 
20 
đó có đến 32 trường hợp bướu kém di động. Nhìn chung, lâm 
sàng không có những triệu chứng đặc hiệu, vì thế cần có sự hỗ 
trợ thêm về mặt cận lâm sàng để chẩn đoán loại bệnh lý này. 
4.3- Triệu chứng cận lâm sàng 
4.3.1- Siêu âm bụng: trong điều kiện Việt Nam, siêu âm bụng 
vẫn đóng vai trò nhất định góp phần không nhỏ trong chẩn đoán 
BMĐĐTH. Trong nghiên cứu của chúng tôi, có 79% bệnh nhân 
phát hiện được bướu ổ bụng qua phương tiện này. 
4.3.2- Nội soi tiêu hóa: đối với những trường hợp bệnh nhân 
xuất huyết tiêu hóa, đau bụng hoặc có những triệu chứng gây 
tắc nghẽn đường tiêu hóa, nội soi là phương tiện thường được 
thực hiện sớm để chẩn đoán BMĐĐTH. Nghiên cứu của chúng 
tôi có 31 trường hợp được nội soi tiêu hóa trước mổ. 
4.3.3- X quang đường tiêu hóa có cản quang: chụp đối quang 
kép có thể dùng trong chẩn đoán BMĐĐTH đối với những 
trường hợp bướu có kích thước đủ lớn để cho hình ảnh trên 
phim. Nghiên cứu của chúng tôi có 34 trường hợp (chiếm 31%) 
được thực hiện chụp X quang đường tiêu hóa cản quang. 
4.3.4- Chụp cắt lớp vi tính: đánh giá toàn bộ ổ bụng tốt hơn. 
Chụp cắt lớp vi tính còn cho thấy hình ảnh bướu xâm lấn các cơ 
quan lân cận, cũng như có thể giúp tìm những ổ nguyên phát 
khác, kể cả hình ảnh di căn xa. Nghiên cứu của chúng tôi có 5 
trường hợp chụp cắt lớp vi tính cho thấy bướu xâm lấn cơ quan 
lân cận như gan, lách, tụy, cơ hoành,, và 18 trường hợp bướu 
cho hình ảnh di căn gan. 
4.4- Chẩn đoán trƣớc mổ: tại thời điểm chẩn đoán, chúng tôi 
ghi nhận có 34 bệnh nhân đã có di căn gan và/hoặc gieo rắc ổ 
bụng, chiếm tỷ lệ 31,2% các trường hợp. Theo y văn, 
21 
BMĐĐTH thường cho di căn xa vào gan hoặc gieo rắc phúc 
mạc, ít khi cho di căn xương và phổi. Trong một nghiên cứu của 
Trung tâm Ung thư Memorial Sloan-Kettering với 200 bệnh 
nhân, trong số các trường hợp di căn xa, di căn gan chiếm tỷ lệ 
65%, sau đó là di căn đến phúc mạc với 21%. Rất hiếm gặp di 
căn hạch bạch huyết, di căn xương hoặc di căn phổi. 
4.5- Điều trị 
4.5.1- Phẫu trị: điều trị BMĐĐTH thời điểm hiện tại cần một 
đội ngũ điều trị đa mô thức bao gồm cả phẫu trị và nội khoa. 
Tuy nhiên, phẫu trị vẫn đóng vai trò là điều trị chủ lực. Trong 
nghiên cứu này, chúng tôi có tổng cộng 66 trường hợp được 
điều trị triệt để, chiếm tỷ lệ 60,6%. Tỷ lệ này tương đương với 
một số nghiên cứu trước đây (Bảng 4.44). Tuy nhiên, các 
nghiên cứu hiện nay cho thấy tỷ lệ phẫu thuật triệt để cao hơn. 
- Kết quả giải phẫu bệnh sau mổ 
+ Kích thước và vị trí bướu: kích thước trung bình của 
bướu nguyên phát ghi nhận trong lần mổ đầu là 12,3 ± 5,7cm, 
thay đổi từ 3 đến 32cm. Theo y văn, BMĐĐTH có kích thước 
rất thay đổi, từ dưới 1cm, đến trên 40 cm, trung bình là 5cm. 
+ Vi thể và hoá mô miễn dịch: 109 trường hợp đều có kết 
quả vi thể là bướu mô đệm đường tiêu hoá, với CD117 (+). 
Theo y văn, tổng hợp từ nhiều nghiên cứu, tỷ lệ CD117 dương 
tính chiếm 90-95%, CD34 dương tính 60 – 85%, 30-40% dương 
tính với SMA, chỉ 5% dương tính với S100. 
- Phân bố về chỉ số phân bào: nghiên cứu này ghi nhận có 
31,2% các trường hợp có chỉ số phân bào thấp ( 5/50 QTL), 
11,0% trường hợp có chỉ số phân bào trung bình (6-10 phân 
bào/ 50 QTL) và có 57,8% trường hợp có chỉ số phân bào cao 
22 
(> 10/50 QTL) (Bảng 3.22). Nghiên cứu của Ngô Quốc Đạt [2] 
cho thấy 55,7% trường hợp có chỉ số phân bào thấp ( 5/50 
QTL). 
4.5.2- Điều trị nhắm trúng đích sau mổ: trong nghiên cứu này, 
có 75 trường hợp được điều trị sau mổ bằng Imatinib, với 12% 
là những trường hợp còn bướu sau mổ, 54,6% là những trường 
hợp tái phát tại chỗ, và 33,4% là có di căn xa (di căn gan, lan 
tràn ổ bụng). Tác dụng phụ khi điều trị Imatinib ít gặp, chiếm tỷ 
lệ chung từ 8 – 15%. Ghi nhận của tác giả Phạm Xuân Dũng và 
cộng sự, các tác dụng thường gặp khi điều trị bằng Imatinib là 
thiếu máu, phù, giảm bạch cầu. 
4.6- Theo dõi và kết quả điều trị: trong số 66 trường hợp được 
phẫu thuật cắt bướu triệt để có 36 trường hợp tái phát (chiếm tỷ 
lệ 54,5%). Nghiên cứu của Rutkowski trên 335 trường hợp 
BMĐĐTH được điều trị phẫu thuật triệt để, thì tỷ lệ tái phát 
chung là 45,1%, với thời gian theo dõi trung bình 31 tháng. 
Nghiên cứu của Al-Kalaawy tại Ai Cập cũng cho thấy tỷ lệ 
sống còn toàn bộ 5 năm là 53,4%, tỷ lệ sống còn không bệnh 5 
năm là 46,5% (đối với những bệnh nhân được phẫu thuật triệt 
để). Thời gian sống còn không bệnh trung bình là 43 tháng. 
Nghiên cứu của chúng tôi có tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm đối 
với nhóm bệnh nhân được phẫu thuật triệt để là 84,3%, tỷ lệ 
sống còn không bệnh tái phát 5 năm là 39,2%, thời gian sống 
còn không bệnh tái phát trung bình là 30,7 tháng. Như vậy, tuy 
có tỷ lệ tái phát chung cũng gần tương tự nhau, nhưng tỷ lệ 
sống còn toàn bộ 5 năm của nghiên cứu này thấp hơn nghiên 
cứu của chúng tôi (53,4% so với 84,3%). 
23 
4.7- Các yếu tố tiên lƣợng 
Từ khi A.P. Stout và cộng sự chỉ ra số lượng phân bào là 
một yếu tố tiên lượng cho BMĐĐTH, đã có rất nhiều tiêu chuẩn 
được tìm thấy và cho thấy có mối liên hệ với sống còn và tái 
phát bướu, bao gồm: vị trí, kích thước bướu, chỉ số phân bào, 
hoại tử bướu, các tính chất xâm lấn, có triệu chứng hay không, 
loại mô bệnh học, có di căn hạch hoặc di căn xa, . 
Theo các phân tích đơn biến về ảnh hưởng của các yếu tố 
khác nhau lên sống còn toàn bộ, chúng tôi ghi nhận yếu tố kích 
thước bướu và mức độ phẫu thuật có ảnh hưởng có ý nghĩa 
thống kê. Theo nghiên cứu của Dematteo (2007) tại Mỹ trên 
127 trường hợp BMĐĐTH, phân tích đơn biến cho thấy các yếu 
tố là vị trí, kích thước bướu, và chỉ số phân bào có thể tiên đoán 
tỷ lệ sống còn toàn bộ. Phân tích đa biến trong nghiên cứu của 
chúng tôi chỉ ghi nhận mức độ phẫu thuật là yếu tố duy nhất có 
ý nghĩa tiên lượng độc lập đối với sống còn toàn bộ. 
KẾT LUẬN 
 Qua nghiên cứu 109 trường hợp bướu mô đệm đường tiêu 
hóa được điều trị tại bệnh viện Ung Bướu TP Hồ Chí Minh từ 
2006 - 2010, chúng tôi rút ra các kết luận sau: 
1- Bướu mô đệm đường tiêu hóa thường gặp ở nam giới hơn, 
tuổi mắc bệnh trung bình là 51,9 tuổi. Bướu thường gặp ở dạ 
dày và ruột non; các vị trí khác hiếm gặp hơn là đại-trực tràng, 
mạc treo và thực quản. Gần 50% bệnh nhân khám được khối 
bướu vùng bụng với kích thước trung bình là 12,3 cm. Hình ảnh 
siêu âm và chụp cắt lớp vi tính cho thấy khối bướu lớn, có hoại 
tử, hóa nang và tăng sinh mạch máu. Chẩn đoán BMĐĐTH dựa 
24 
vào các triệu chứng lâm sàng, hình ảnh học và giải phẫu bệnh 
với CD117 (+). Có 72,5% các trường hợp thuộc nhóm nguy cơ 
tái phát cao. 
2- Phẫu thuật triệt để cắt rộng bướu với bờ diện cắt an toàn 
chiếm 60,6% các trường hợp. Có 54,5% bướu tái phát sau phẫu 
thuật triệt để. Các trường hợp sau mổ còn bướu được điều trị 
bằng Imatinib, với liều điều trị là 400 mg mỗi ngày. Imatinib có 
vai trò quan trọng trong điều trị BMĐĐTH. Tỷ lệ đáp ứng với 
Imatinib là 58,7% (13,3% đáp ứng hoàn toàn và 45,4% đáp ứng 
một phần). 
3- Tỷ lệ sống còn toàn bộ 5 năm là 69%, thời gian sống còn 
toàn bộ trung bình là 54,9 tháng. Đối với các bệnh nhân được 
phẫu thuật triệt để, tỷ lệ sống còn không bệnh tái phát 5 năm là 
39,2%. Đối với các bệnh nhân được phẫu thuật tạm bợ, tỷ lệ 
sống còn không bệnh tiến triển 5 năm là 18,4%. Mức độ phẫu 
thuật là yếu tố tiên lượng độc lập đối với tình trạng sống còn 
toàn bộ. 
KIẾN NGHỊ 
Trong thực tế lâm sàng, nên nghĩ đến chẩn đoán bướu mô 
đệm đường tiêu hóa khi các triệu chứng lâm sàng và cận lâm 
sàng cho thấy khối bướu ổ bụng lớn, có mật độ hỗn hợp và có 
tăng sinh mạch máu. 
Do mức độ phẫu thuật là yếu tố tiên lượng độc lập đối với 
sống còn toàn bộ, vì vậy khi phẫu thuật cần chú ý cắt trọn khối 
bướu với bờ diện cắt an toàn, tránh làm vỡ bướu hay gieo rắc 
bướu.