Tóm tắt Luận án Nghiên cứu thực trạng và một số yếu tố liên quan đến bệnh quanh răng ở học sinh 12 - 14 tuổi tại huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An, hiệu quả can thiệp (2016 - 2017)

1 
ĐẶT VẤN ĐỀ 
Bệnh quanh răng (BQR) nói riêng, các bệnh răng miệng nói chung 
đã được nghiên cứu từ thời Hyppocrate (460 -372 trước công nguyên). 
Nhưng những hiểu biết về bệnh còn rất hạn chế trong một thời gian dài, 
đến cuối thế kỷ 19 một số nhà y học như: Pere đã mô tả BQR nhưng chưa 
đầy đủ, Fones đã mô tả bệnh BQR một cách đầy đủ cả về lâm sàng và 
sinh bệnh học. Sau nghiên cứu của Pere và Fones đến nay các nghiên cứu 
về BQR phát triển rộng khắp thế giới [33]. Ngày nay, với sự tiến bộ của 
khoa học kỹ thuật, đã tìm ra cơ chế bệnh sinh của BQR, kết hợp với việc 
vệ sinh răng miệng một cách khoa học, đã làm giảm đáng kể BQR nói 
riêng và bệnh răng miệng nói chung [14], [54]. 
Bệnh quanh răng, là bệnh phổ biến trên thế giới, ở mọi lứa tuổi, 
mọi thành phần của xã hội [36]. Ngay tại Hoa Kỳ, là nước có nền y học 
rất phát triển, dân trí cao thì tỷ lệ mắc BQR cũng trên 50%, thậm chí tới 
90% [52], [66]. 
Việt Nam và các nước chậm phát triển, do điều kiện kinh tế còn 
nhiều khó khăn, điều kiện vệ sinh răng miệng chưa tốt, nhận thức của 
người dân về BQR còn nhiều hạn chế đã làm cho BQR không những 
không giảm mà có xu hướng tăng cao trong những năm gần đây, do ảnh 
hưởng của cách sinh hoạt của người dân có nhiều thay đổi. Đặc biệt ở 
những vùng sâu, vùng xa, công tác nha học đường chưa được quan tâm 
thỏa đáng vì vậy tỷ lệ bệnh về răng miệng, nhất là BQR còn cao[23], [33], 
[53]. BQR có thể dẫn đến viêm tủy răng, viêm tủy xương hàm, nhiễm 
trùng huyết và là nguyên nhân chính gây mất răng. Việc chẩn đoán các 
căn nguyên gây BQR đã có nhiều kỹ thuật chuyên sâu, hiện đại như: Sinh 
học phân tử, miễn dịch học, kỹ thuật RAPID ID 32A định danh vi khuẩn 
[10], [15], [59]. 
2 
Tại Nghệ An nói chung và Quế Phong nói riêng, là một huyện miền 
núi điều kiện kinh tế còn hết sức khó khăn, đa số người dân là đồng bào 
dân tộc thiểu số như: Người Thái, người Tày và người Kinh đi xây dựng 
kinh tế mới. Công tác vệ sinh răng miệng học đường chưa được quan tâm, 
thiếu thốn mọi nguồn lực cho công tác chăm sóc y tế, cả huyện chỉ có 1 y 
sỹ chuyên khoa răng hàm mặt. Kết hợp với nhận thức của người dân về 
bệnh răng miệng còn kém. Vì vậy, các yếu tố nguy cơ cho bệnh răng 
miệng phát triển. Nhưng cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu nào 
có tính chất quy mô và đầy đủ về tình trạng BQR trên địa bàn, mức độ 
ảnh hưởng của bệnh đến cộng đồng ra sao? nhất là ở đối tượng học sinh 
12-14 tuổi. Để giải quyết các vấn đề trên, chúng tôi thực hiện đề tài: 
Nghiên cứu thực trạng và một số yếu tố liên quan đến bệnh quanh răng 
ở học sinh 12 -14 tuổi tại huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An, hiệu quả 
can thiệp (2016 -2017), nhằm các mục tiêu nghiên cứu sau: 
 1. Mô tả thực trạng và một số yếu tố liên quan đến bệnh quanh 
răng ở học sinh 12 - 14 tuổi tại 3 trường trung học cơ sở huyện Quế 
Phong, tỉnh Nghệ An năm 2016. 
 2. Đánh giá hiệu quả can thiệp giáo dục truyền thông và điều trị 
các bệnh quanh răng. 
3 
Chƣơng 1: 
TỔNG QUAN 
1.1. Đại cƣơng về bệnh quanh răng 
1.1.1. Đặc điểm giải phẫu và tổ chức học vùng quanh răng 
Cấu trúc giải phẫu quanh răng gồm: Lợi, dây chằng quanh răng. 
- Lợi: 
Là niêm mạc được biệt hóa, bám vào cổ răng và chân răng và 
xương ổ răng. Lợi có 2 loại biểu mô sừng hóa và biểu mô không sừng 
hóa, có các tổ chức liên kết, rất giàu mạch máu và thần kinh. Bên trong 
lợi là dịch lợi, bình thường rất ít, khi viêm số lượng dịch tăng, dịch lợi 
giúp tăng cường miễn dịch tế bào qua hình thức thực bào [33]. 
- Dây chằng quanh răng: 
Là những bó sợi liên kết, dày 0,17 - 0,25 mm. Một đầu bám vào 
xương răng, một đầu bám vào xương ổ răng. Giữa răng trong ổ răng và 
giữa cho vùng quanh răng đảm bảo sự vững trắc liên kết giữa xương răng 
và xương ổ răng [33]. Dây chằng quanh răng có thành phần gồm: Các tế 
bào của dây chằng quanh răng; Sợi liên kết của dây chằng quanh răng. 
Chất cơ bản của dây chằng quanh răng (chất nền) có bản chất hóa 
học là Proteoglycans và glycoprotein giống tổ chức liên kết riêng. Trong 
vùng kẽ là các tế bào tạo xương răng, tạo cốt bào, hủy cốt bào, đây là các 
tế bào biểu mô còn sót lại (mallassez) của bao Hertwing. Vùng kẽ còn có 
hệ thống thần kinh và mạch máu [33]. 
- Mạch máu: 
Rất phong phú, được cung cấp từ ba nguồn là: Từ động mạch răng; 
Các nhánh của động mạch liên xương ổ răng và trên chân răng vào dây 
chằng quanh răng; Các nhánh của động mạch màng xương đi về phía thân 
4 
răng qua niêm mạc mặt ngoài và mặt trong của xương ổ răngtạo hệ 
thống mạch máu quanh răng [33]. 
- Mạch bạch huyết: 
Mạch bạch huyết tạo một mạng lưới dày đặc, nối tiếp với bạch 
huyết của lợi và các vách xương ổ răng. 
- Thần kinh: 
Dây chằng quanh răng chịu sự chi phối của nhóm thần kinh cảm 
giác và giao cảm. Chức năng đảm bảo liên kết sinh lý bình thường giữa 
xương ổ răng và răng, truyền lực nhai vào xương hàm, cảm thụ các kích 
thích thần kinh[33]. 
- Xương răng: 
Là dạng đặc biệt của xương, có nguồn gốc trung mô, nó không có 
hệ thống Havers và mạch máu. Xương răng bao phủ ngà chân răng, trong 
đa số các trường hợp (65%) đi quá phần men răng và phủ trên bề mặt men 
ở cổ răng. Ở người trưởng thành, các chất ơ bản hữu cơ của xương răng. 
Phần trên của chân răng, lớp xương răng không có tế bào tạo xương. Phần 
dưới có chứa tế bào tạo xương, làm cho lớp xương răng dày lên theo tuổi. 
Quá trình hoạt động tạo xương răng được điều tiết do các tế bào tạo 
xương do các gen di truyền trong nhân của tế bào tạo xương [33]. 
Xương răng có tầm quan trọng đặc biệt về chức năng: Là chỗ bám 
cho các dây chằng quanh răng, nối răng vào xương ổ răng. Xương răng 
không có khả năng tiêu sinh lý và thay đổi cấu trúc như xương khác trong 
cơ thể nhưng nó có thể tiêu hoặc quá sản trong một số trường hợp bất 
thường hay bệnh lý [33]. 
- Xương ổ răng: 
Là phần hình thành huyệt của xương hàm bao bọc quanh chân răng 
và là mô chống đỡ quan trọng nhất của tổ chức quanh răng. Xương ổ răng 
5 
gồm lá xương thành trong ổ răng bao quanh chân răng và bản xương phía 
ngoài, ở giữa là lá xương xốp chống đỡ [33] bao gồm: 
+ Thành trong xương ổ răng là một lá xương đặc ở bề mặt trong 
thành xương ổ răng tiếp xúc với vùng dây chằng quanh răng, chụp X-
quang là 1 đường cản quang liên tục gọi là Lamina dura hay màng cứng. 
Màng cứng Lamina dura có nhiều lỗ sàng qua đó mạch máu từ trong 
xương đi vào vùng quanh răng và ngược lại [33]. 
Hình 1.1. Cấu trúc răng và vùng quanh răng [33] 
+ Thành ngoài xương ổ răng là lớp xương vỏ được màng xương 
che phủ. Cấu trúc lớp xương vỏ giống các xương đặc khác, gồm các hệ 
thống Havers, độ dày của lớp vỏ thay đổi theo vị trí của răng [33]. 
6 
+ Xương xốp nằm giữa các thành xương ổ răng và giữa các lá sàng, 
bao gồm một mạng lưới bè xương mỏng xen kẽ giữa các khoang tủy mỡ. 
Vùng lồi củ xương hàm trên và góc xương hàm dưới có tủy tạo máu. Các 
tế bào chịu trách nhiệm tái cấu trúc: Tạo cốt bào; Tạo tế bào xương non, 
tế bào xương trưởng thành và hủy cốt bào [33]. 
+ Bình thường thì mào ổ răng nằm dưới cổ răng giải phẫu 0,5 -1 
mm, xương ổ răng chịu lực nén thích hợp khi nó được củng cố vững chắc, 
nếu chịu lực nén quá mức sẽ có hiện tượng tiêu vôi. Quá trình tiêu và 
phục hồi luôn cân bằng thì răng luôn chắc và đảm bảo chức năng, nếu mất 
cân bằng sẽ dẫn đến bệnh lý quanh răng [33]. 
1.1.2. Khái niệm bệnh quanh răng 
Bệnh quanh răng là loại bệnh phức tạp, về bệnh lý nó bao gồm 2 
hai quá trình viêm và thoái hóa, có tổn thương khu trú ở lợi và tổn thương 
tổ chức quanh răng (lợi, dây chằng quanh răng, xương ổ răng và xương 
răng), các tổn thương này nếu không được điều trị kịp thời sẽ dẫn đến 
các biến chứng như: Áp xe quanh răng, viêm tủy ngược dòng, răng lung 
lay có thể dẫn tới rụng răng, một số trường hợp có thể dẫn đến viêm mô tế 
bào hay viêm xương hàm biến chứng xa như viêm khớp, viêm nội tâm 
mạc, có thể ung thư hóa [14], [15], [33]. 
Nguyên nhân do vệ sinh răng miệng không tốt, không đúng cách. 
Căn nguyên gây bệnh quanh răng có thể do vi khuẩn ưa khí, vi khuẩn kỵ 
khí, hoặc vi khuẩn bán kỵ khí, vi nấm phổ biến nhất là Candida nhất là 
Candida albicans và các căn nguyên vi sinh khác [14], [15], [33]. 
7 
Hình 1.2. Hình ảnh bệnh quanh răng [33] 
1.1.3. Phân loại bệnh quanh răng 
Việc phân loại BQR có ý nghĩa quan trọng trong việc chẩn đoán , 
tiên lượng và làm kế hoạch điều trị. Có rất nhiều cách phân loại BQR, 
nhưng theo các xu hướng chung và các quan điểm hiện đại, người ta chia 
các BQR ra làm 2 loại chính là các bệnh của lợi và các bệnh của cấu trúc 
chống đỡ răng: 
- Các bệnh lợi bao gồm các bệnh chỉ có ở lợi như: Viêm lợi, túi lợi 
sâu, tụt lợi. 
- Các bệnh của cấu trúc chống đỡ răng bao gồm các bệnh liên quan 
tới các cấu trúc chống đỡ răng như giây chằng quanh răng, xương ổ răng 
và xương răng. 
Phân loại theo hội nghị quốc tế về các BQR năm 1999. Hội nghị 
này đưa ra bảng phân loại bao gồm 8 nhóm bệnh dưới đây: Các bệnh lợi 
như viêm lợi, túi lợi sâu, lợi mất bám; Viêm quanh răng mạn; Viêm 
quanh răng phá hủy; Viêm quanh răng là biểu lộ của các bệnh toàn thân; 
Các bệnh viêm quanh răng hoại tử; Các áp xe vùng quanh răng; Viêm 
quanh răng do các tổn thương nội nha; Các biến dạng và tình trạng mắc 
phải hay trong quá trình phát triển. 
8 
1.2. Sơ lƣợc lịch sử nghiên cứu bệnh quanh răng 
1.2.1. Trên Thế giới 
Năm 1850, Pere đã mô tả BQR. Năm 1920, Fones đã mô tả bệnh 
BQR một cách đầy đủ. Sau nghiên cứu của Pere và Fones đến nay các 
nghiên cứu về bệnh BQR phát triển rộng khắp thế giới, từ các nghiên cứu 
về giải phẫu, sinh bệnh học BQR, các phương pháp điều trị bệnh BQR, kể 
cả các nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật y học chuyên sâu[33], [42], [60]. 
Năm 2000 Drancourt và CS đã sử dụng kỹ thuật RFLP-PCR với 
gen mồi 16S ở ribosoma để định danh loài vi khuẩn trong mảng bám răng, 
ông đã phát hiện 9 nhóm loài vi khuẩn kỵ khí và bán kỵ khí có ở trong 
mảng bám răng và dịch sâu răng. Sau năm 2000 kỹ thuật này phát triển 
rộng khắp trên thế giới [59]. 
Năm 2016 Xiang Y. Han và CS đã ứng dụng kỹ thuật này kết hợp 
với kỹ thuật Sequencing định danh vi khuẩn trong dịch sâu răng và mảng 
bám răng. Kết quả ông đã phát hiện ra 9 nhóm loài vi khuẩn gây bệnh, 
trong đó vai trò nổi bật của các nhóm loài vi khuẩn kỵ khí và bán kỵ khí 
[97] như: Streptococcus spp; Staphylococcus spp; Micromonas micros; 
Veillonella spp; Enterococcus faecalis; Prevotella oralis. 
1.2.2 Tại Việt Nam 
Việc nghiên cứu BQR mới phát triển mạnh mẽ trong những năm 
gần đây, cả về số lượng đề tài, phong phú về đối tượng nghiên cứu và 
các phương pháp và kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu, các nghiên 
cứu cộng đồng và các nghiên cứu chuyên sâu như miễn dịch, sinh học 
phân tử PCR định danh loài vi khuẩn trong dịch sâu răng và mảng bám 
răng. Các nghiên cứu dịch tễ học bệnh quanh răng: Tạ Quốc Đại 
(2006), nghiên cứu thực trạng bệnh sâu răng, viêm lợi và kiến thức, 
thái độ, thực hành của học sinh 6 và 12 tuổi tại huyện Thanh Trì, quận 
9 
Đống Đa thành phố Hà Nội năm 2005 [12]. Nguyễn Ngọc Nghĩa 
(2010), nghiên cứu một số đặc điểm bệnh răng miệng ở học sinh tiểu 
học huyện Văn Chấn – tỉnh Yên Bái năm 2009 [25]. Trần Tấn Tài 
(2016), nghiên cứu thực trạng bệnh sâu răng và hiệu quả của giải pháp 
can thiệp cộng đồng của học sinh tiểu học ở Thừa Thiên Huế [29]. 
Trương Thị Hoài An (2013), đánh giá tình trạng răng miệng của học 
sinh khiếm thị trường phổ thông đặt biệt (PTĐB) Nguyễn Đình Chiểu 
TP Hồ Chí Minh [1]. Nguyễn Quang Huy (2009), Nghiên cứu tác dụng 
của một số chất thứ cấp từ thực vật lên vi khuẩn gây sâu răng 
Streptococcus mutans [17]. Nguyễn Thị Thúy Anh (2011), nghiên cứu 
khả năng kháng khuẩn của một số loài thực vật [4]. 
Nhìn chung các nghiên cứu tại Việt Nam trong những năm gần đây 
phát triển mạnh mẽ cả về số lượng công trình, đa dạng về lĩnh vực nghiên 
cứu. Các công trình đã tập trung vào phân tích, đánh giá thực trạng bệnh 
răng miệng ở người Việt Nam [13], [16], [25]. Nhiều nghiên cứu về kết 
quả ứng dụng các biện pháp chẩn đoán, các kỹ thuật can thiệp và điều trị 
bệnh. Nhiều công trình nghiên cứu cũng tập trung vào các ứng dụng kỹ 
thuật chuyên sâu của thế giới áp dụng cho người Việt trong chẩn đoán và 
điều trị bệnh BQR [11], [14] kể cả các đối tượng nhạy cảm như 
HIV/AIDS, ung thư[1], [2], [18]. 
1.3. Dịch tễ học bệnh quanh răng 
1.3.1 Tình hình bệnh quanh răng trên thế giới 
Theo điều tra ở Mỹ 1962, tỷ lệ BQR ở lứa tuổi 20: Nam 12,0%, nữ 
8,0%; Lứa tuổi 40: Nam 40,0%, nữ 20,0%; Lứa tuổi 60: Nam 60,0%, nữ 
38,0% [33]. 
10 
Năm 1988, Bae và CS khám 554 người Trung Quốc tuổi 60 -80, 
kết quả cho thấy: Hầu hết các mặt của răng còn lại mất bám dính > 2 mm, 
10,0 - 30,0% mất bám dính > 7 mm [45]. 
Douglass C.W và CS (1990), khám 1151 người ở Bang New 
England – Mỹ, kết quả cho thấy: Tỷ lệ chảy máu lợi 85,0%, túi lợi sâu > 4 
mm là 87,4%, mất bám dính > 4 mm 94,8% [58]. 
Các nhà khoa học có chung nhận định: Mảng bám răng tỷ lệ thuận 
với tuổi, tỷ lệ mất bám dính, tỷ lệ BQR, chảy máu lợi.cũng tăng dần 
theo tuổi. Tỷ lệ phát hiện bệnh răng miệng so với con số thực tế còn rất 
khiêm tốn đấy chính là là hình ảnh tảng băng chìm. Tỷ lệ bệnh ở các mức 
độ nhẹ rất cao đó là các tổn thương sớm có thể tiến triển nặng thêm hoặc 
thoái lui, có thể ung thưu hóa [47]. Hiện nay, các nhà khoa học đã đi sâu 
nghiên cứu liên quan giữa bệnh răng miệng với các yếu tố thuận lợi như 
chế độ ăn uống, béo phì, đái đường, tình trạng miễn dịch của cơ thể: 
- Năm 2015, Marta Novotna tổng hợp nhiều nghiên cứu bệnh nha 
chu và sâu răng ở trẻ em bị tiểu đường tuýp 1, trong một số nghiên cứu 
cho thấy có liên quan giữa đái đường Tuyp 1 và bệnh nha chu. Tuy nhiên 
một số nghiên cứu lại chưa tìm thấy mối liên quan này. Một số nghiên 
cứu đã phát hiện có sự khác biệt giữa nhóm đái đường Tuýp 1 và không 
đái đường Tuýp 1 về tỷ lệ và thành phần loài vi khuẩn trong miệng có vai 
trò kiểm soát chuyển hóa của bệnh tiểu đường đến sức khỏe nha chu. Ông 
đã có khuyến cáo để có được kết luận chắc chắn về vai trò của vi khuẩn 
và đái đường tuýp 1 với các bệnh nha chu và sâu răng cần có các nghiên 
cứu sâu hơn, trên diện rộng hơn...[79]. 
Rufi Murad Patel (2016), nghiên cứu nồng độ can-xi, phosphatase 
và độ pH trong nước bọt liên quan đến bệnh nha chu ở trẻ em tại Châu 
11 
Âu. Kết quả cho can-xi vô cơ và phospho là yếu tố có liên quan đến bệnh 
nha chu [89]. 
1.3.2. Tình hình bệnh quanh răng tại Việt Nam 
 Bệnh lý quanh răng là bệnh lý có tỷ lệ mắc cao, ở tuổi trung niên 
trở lên có > 30% tổn thương viêm quanh răng với các dấu hiệu tiêu xương 
ổ răng, mất bám dính quanh răng và có túi lợi bệnh lý quanh răng. Các túi 
lợi bệnh lý hay túi quanh răng là các ổ nhiễm khuẩn tiềm tàng trong 
khoang miệng, có thể là nguyên nhân của các bệnh toàn thân như viêm 
cầu thận, viêm nội tâm mạc viêm khớp và các bệnh đường tiêu hóa Đa 
số BQR do các vi khuẩn ở mảng bám răng gây ra. 
Theo điều tra năm 1990, trẻ em 12 tuổi ở Miền Nam có tỷ lệ 
 ... áo dục và Đào tạo tỉnh Nghệ An, ban 
giám hiệu và toàn thể giáo viên các trường trung học cơ sở Mường Nọc, 
Thông Thụ và Châu Thôn đã nhiệt tình giúp đỡ em hoàn thành luận án. 
 Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Bố, Mẹ, vợ con, gia đình và 
bạn bè đồng nghiệp đã động viên khích lệ em vượt qua mọi khó khăn 
hoàn thành luận án. 
 Luận án chỉ là bước đầu trong hành trình khát khao đi tìm chi thức 
khoa học. Những lời cảm ơn là không đủ vì làm sao kể hết những tình 
cảm thạt cao quý, nhưng những tình cảm đó sẽ theo em trong suốt cuộc 
đời không bao giờ thay đổi! 
Thái Doãn Thắng 
158 
 LỜI CAM ĐOAN 
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số 
liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực, chính xác và chưa 
từng được công bố trên bất kỳ công trình nào khác, nếu sai tôi xin hoàn 
toàn chịu trách nhiệm. 
Tác giả luận án 
Thái Doãn Thắng 
159 
MỤC LỤC 
ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................ 1 
Chƣơng 1: TỔNG QUAN ......................................................................... 3 
1.1. Đại cương về bệnh quanh răng ............................................................ 3 
1.1.1. Đặc điểm giải phẫu và tổ chức học răng, vùng quanh răng ...... 3 
1.1.2. Khái niệm bệnh quanh răng ...................................................... 6 
1.1.3. Phân loại bệnh quanh răng ........................................................ 6 
1.2. Sơ lược lịch sử nghiên cứu bệnh quanh răng ....................................... 8 
1.2.1. Trên Thế giới ............................................................................ 8 
1.2.2. Tại Việt Nam ............................................................................. 8 
1.3. Dịch tễ học bệnh quanh răng ................................................................ 9 
1.3.1 Tình hình bệnh quanh răng trên thế giới .................................... 9 
1.3.2 Tình hình bệnh quanh răng tại Việt Nam ................................ 11 
1.4. Một số đặc điểm sinh bệnh học quanh răng ....................................... 12 
1.4.1. Mảng bám răng ....................................................................... 12 
1.4.2. Cao răng .................................................................................. 13 
1.4.3. Vi khuẩn trong mảng bám răng ............................................. 14 
1.4.4. Đáp ứng miễn dịch của cơ thể ................................................ 16 
1.5. Một số nguyên nhân gây bệnh quanh răng ........................................ 18 
1.5.1. Nguyên nhân gây các bệnh lợi ................................................ 18 
1.5.2. Nguyên nhân gây viêm quanh răng mạn ................................ 18 
1.6. Một số yếu tố liên quan đến bệnh quanh răng ................................... 19 
1.6.1 Các yếu tố về xã hội ................................................................. 19 
1.6.2 Các yếu tố tự nhiên .................................................................. 20 
1.7. Chẩn đoán bệnh quanh răng ............................................................... 21 
1.7.1. Chẩn đoán lâm sàng ................................................................ 21 
1.7.2. Chẩn đoán cận lâm sàng ........................................................ 22 
1.7.3. Các chỉ số đánh giá tình trạng bệnh quanh răng .................... 22 
1.7.4. Điều trị các bệnh quanh răng .................................................. 28 
160 
1.8. Phòng bệnh quanh răng ...................................................................... 29 
Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....... 31 
2.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu ........................................ 31 
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................. 31 
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu ............................................................... 31 
2.1.3. Thời gian nghiên cứu .............................................................. 33 
2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 33 
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu................................................................. 33 
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu mô tả có phân tích .......................... 33 
2.2.3. Nghiên cứu can thiệp .............................................................. 37 
2.2.4. Sơ đồ thiết kế nghiên cứu ...................................................... 37 
2.3. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu ............................................. 40 
2.3.1. Kỹ thuật khám lâm sàng điều tra tình trạng bệnh quanh răng ..... 40 
2.3.2. Kỹ thuật nuôi cấy vi khuẩn ..................................................... 46 
2.3.3. Kỹ thuật PCR định danh loài vi khuẩn ................................... 47 
2.3.4. Kỹ thuật phỏng vấn cộng đồng ............................................... 50 
2.4. Phương tiện, vật liệu nghiên cứu ....................................................... 50 
2.4.1 Phương tiện, vật liệu khám và điều trị ..................................... 49 
2.4.2 Phương tiện, vật liệu phục vụ kỹ thuật nuôi cấy và định danh 
vi khuẩn .................................................................................................... 50 
2.5. Các chỉ tiêu đánh giá .......................................................................... 52 
2.6. Phương pháp nhập và phân tích số liệu ............................................. 55 
2.7. Đạo đức trong nghiên cứu .................................................................. 55 
Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................. 56 
3.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan bệnh quanh răng ở học sinh 
12 -14 tuổi tại 3 trường trung học cơ sở huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An 
năm 2016 ................................................................................................... 56 
3.1.1. Thực trạng bệnh quanh răng ...................................................... 56 
3.1.2. Một số yếu tố liên quan đến tình trạng bệnh quanh răng........ 72 
161 
3.2. Hiệu quả can thiệp điều trị và giáo dục vệ sinh phòng bệnh quanh răng ở 
đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 77 
3.2.1. Tình trạng bệnh quanh răng trước và sau can thiệp ................... 77 
 3.2.2. Độ sâu túi lợi .......................................................................... 77 
3.2.3. Chỉ số cao răng............................................................................... 78 
 3.2.4. Chỉ số mảng bám răng ............................................................ 78 
3.2.5. Chỉ số nhu cầu điều trị (CPITN) ............................................. 81 
Chƣơng 4: BÀN LUẬN ........................................................................... 84 
4.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan bệnh quanh răng ở học sinh 
12 -14 tuổi tại 3 trường trung học cơ sở huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ 
An năm 2016 ............................................................................................ 84 
4.1.1. Một số thông tin về đối tượng nghiên cứu .............................. 82 
4.1.2. Thực trạng bệnh quanh răng ở học sinh 12 -14 tuổi tại 3 trường 
trung học cơ sở huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An năm 2016 ........................ 85 
4.1.3. Kết quả xác định loài vi khuẩn gây bệnh quanh răng bằng kỹ 
thuật PCR giải trình tự gen ........................................................................ 94 
4.1.4. Một số yếu tố liên quan với tình trạng bệnh quanh răng ở đối 
tượng nghiên cứu ....................................................................................... 97 
4.2. Hiệu quả can thiệp bằng điều trị kết hợp giáo dục sức khỏe vệ sinh 
răng miệng ở đối tượng nghiên cứu ........................................................ 103 
4.2.1 Tình trạng bệnh quanh răng trước và sau can thiệp .................. 104 
4.2.2 Nhu cầu điều trị các bệnh răng miệng trước và sau can thiệp . 109 
KẾT LUẬN ............................................................................................ 111 
TÍNH KHOA HỌC, TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI ................................ 114 
TÍNH THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN TRỰC 
TIẾP ĐẾN NỘI DUNG CỦA LUẬN ÁN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
PHỤ LỤC 
162 
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 
Tiếng Việt 
CR Cao răng 
MBR: Mảng bám răng 
MBVK: Mảng bám vi khuẩn 
NXB: Nhà xuất bản 
QR: Quanh răng 
BQR: Bệnh quanh răng 
VSRM: Vệ sinh răng miệng 
Tiếng Anh 
DNA: Deroxy Ribonucleic Acid 
RNA: Ribonucleic Acid 
PCR: Polymerase Chain Reaction- Phản ứng chuỗi trùng hợp 
RFLP: Restriction Fragment Length Polymorphism- Đa hình các 
đoạn cắt giới hạn 
WHO: World Health Organization- Tổ chức y tế thế giới 
GI: Gingival Index- Chỉ số lợi 
OHI-S: chỉ số vệ sinh răng miệng đơn giản 
CPITN: Community periodontal index of treatment needds- Chỉ số 
nhu cầu điều trị 
163 
DANH MỤC HÌNH 
Hình 1.1. Cấu trúc răng và vùng quanh răng ............................................. 5 
Hình 1.2. Hình ảnh bệnh quanh răng ......................................................... 7 
Hình 1.3. Vi khuẩn trong mảng bám răng ................................................ 15 
Hình 2.1. Bản đồ Huyện Quế Phong ......................................................... 32 
Hình 2.2. Sơ đồ thiết kế nghiên cứu .......................................................... 39 
Hình 2.3. Các răng đại diện khám đánh giá chỉ số lợi GI (Gingival Index) 41 
Hình 2.4 .Đánh giá chỉ số vệ sinh răng miệng đơn giản OHI-S (Oral hygiene 
index) ............................................................................................ 41 
Hình 2.5. Tiêu chuẩn ghi chỉ số mảng bám răng ...................................... 40 
Hình 2.6. Bộ dụng cụ khám răng .............................................................. 49 
Hình 3.1. Tỷ lệ viêm lợi chung ở đối tượng nghiên cứu (n =653) ............ 57 
Hình 3.2. Tỷ lệ các chỉ số lợi (n = 83) ...................................................... 59 
Hình 3.3. Tỷ lệ học sinh có độ sâu túi lợi > 2 mm .................................... 60 
Hình 3.4. Tỷ lệ có mảng bám răng chung ở đối tượng nghiên cứu (n=653) .. 62 
Hình 3.5. Tỷ lệ nhiễm Fluor chung (n = 653) ........................................... 64 
Hình 3.6. Tình trạng sâu răng (n =653) ................................................... 65 
Hình 3.7. Tỷ lệ nhu cầu điều trị (n =653) ................................................. 66 
Hình 3.8. Hình ảnh khuẩn lạc mọc trên các đĩa môi trường nuôi cấy ..... 67 
Hình 3.9. Ảnh điện di sản phẩm PCR nhân bội AND đoạn 16S gen ARN 
ribosomal .................................................................................... 67 
164 
DANH MỤC BẢNG 
Bảng 2.1. Đánh giá cho điểm chỉ số lợi Gingival Index (GI) ................... 43 
Bảng 3.1. Một số thông tin về đối tượng nghiên cứu (n =653) ................ 56 
Bảng 3.2. Tỷ lệ viêm lợi tại ba trường (n = 653)...................................... 56 
Bảng 3.3. Phân bố tỷ lệ viêm lợi theo giới tính (n=653) ......................... 57 
Bảng 3.4. Phân bố tỷ lệ viêm lợi theo nhóm tuổi (n = 653) .......................... 58 
Bảng 3.5. Tỷ lệ các chỉ số viêm lợi (n = 83) ............................................. 58 
Bảng 3.6. Tỷ lệ học sinh có độ sâu túi lợi >2 mm (n=653) ...................... 59 
Bảng 3.7. Tổng hợp tỷ lệ bệnh quanh răng (n=653) ................................ 60 
Bảng 3.8. Tình trạng khớp cắn và tương quan răng ở đối tượng nghiên cứu 
(n = 653) ............................................................................................ 61 
Bảng 3.9. Tỷ lệ có mảng bám răng chung ở đối tượng nghiên cứu (n=653) . 62 
Bảng 3.10. Tỷ lệ mảng bám răng theo nhóm tuổi ..................................... 63 
Bảng 3.11. Tỷ lệ các mức độ mảng bám răng (n = 479) .......................... 63 
Bảng 3.12. Tỷ lệ học sinh có răng nhiễm Fluor theo lứa tuổi (n=653) ... 64 
Bảng 3.13. Phân bố mức độ nhiễm Fluor ( n = 217) ............................... 65 
Bảng 3.14. Tỷ lệ các chỉ số nhu cầu điều trị (n = 653) ............................ 66 
Bảng 3.15. Kết quả giải định danh vi khuẩn (n = 64) .................................... 69 
Bảng 3.16. Tổng hợp kết quả định danh vi khuẩn (n =64) ....................... 70 
Bảng 3.17. Thực trạng về kiến thức, thực hành vệ sinh răng miệng của 
học sinh (n = 653) .................................................................. 71 
Bảng 3.18. Liên quan giữa hiểu biết về nguyên nhân gây bệnh quanh răng 
với tình trạng bệnh quanh răng ................................................ 72 
Bảng 3.19. Liên quan giữa thường xuyên ăn bánh kẹo, đồ ngọt với tình 
trạng bệnh quanh răng ........................................................... 72 
Bảng 3.20. Liên quan giữa sử dụng nguồn nước không hợp vệ sinh với tình 
trạng bệnh quanh răng ............................................................. 73 
165 
Bảng 3.21. Liên quan giữa học vấn của bố với tình trạng bệnh quanh răng ở 
đối tượng nghiên cứu ............................................................... 73 
Bảng 3.22. Liên quan giữa học vấn của mẹ với tình trạng bệnh quanh răng 
ở đối tượng nghiên cứu ............................................................ 74 
Bảng 3.23. Liên quan giữa thực hành chải răng và tình trạng bệnh quanh 
răng ......................................................................................... 74 
Bảng 3.24. Liên quan giữa số lần chải răng với tình trạng bệnh quanh 
răng ........................................................................................ 75 
Bảng 3.25. Liên quan giữa sử dụng kem răng có, không có Fluor với 
tình trạng bệnh quanh răng ................................................... 75 
Bảng 3.26. Liên quan giữa sử dụng và không sử dụng bàn chải răng với 
tình trạng bệnh quanh răng ......................................................... 76 
Bảng 3.27. Hiệu quả điều trị viêm lợi sau 15 ngày .................................. 76 
Bảng 3.28. Độ sâu túi lợi trước can thiệp và sau can thiệp 15 ngày, 
6 tháng và 12 tháng ................................................................ 77 
Bảng 3.29. Chỉ số cao răng trước can thiệp và sau can thiệp 15 ngày, 
6 tháng và 12 tháng ...................................................................... 78 
Bảng 3.30. Chỉ số mảng bám răng trước và sau can thiệp 15 ngày, 
6 tháng và 12 tháng ............................................................... 79 
Bảng 3.31. Tỷ lệ các mức độ mảng bám răng ở các thời điểm sau 
15 ngày, 6 và 12 tháng sau can thiệp ..................................... 80 
Bảng 3.32. Chỉ số nhu cầu điều trị sau can thiệp 6 và 12 tháng so 
với trước can thiệp ................................................................. 81