Tóm tắt Luận án Xã hội hóa hoạt động sân khấu kịch công lập ở Việt Nam

 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH 
VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM 
Nguyễn Hoàng Chƣơng 
XÃ HỘI HÓA HOẠT ĐỘNG 
SÂN KHẤU KỊCH CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM 
Chuyên ngành: Quản lý văn hóa 
Mã số: 62 31 06 42 
LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC 
Hà Nội - 2017 
 Công trình được hoàn thành tại: 
VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM 
BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH 
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Th Hoài Phƣơng 
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS Lê Thị Hoài Phƣơng 
Phản biện 1: PGS.TS Phạm Duy Khuê 
Hội nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam 
Phản biện 2: TS Vũ Thị Phương Hậu 
Viện Văn hóa và Phát triển 
Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh 
Phản biện 3: TS Hoàng Minh Thái 
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch 
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Viện 
tại Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam 
32 Hào Nam, Ô Chợ Dừa, Đống Đa, Hà Nội. 
Vào lúc giờ ngày tháng năm 2017 
Có thể tìm hiểu luận án tại thƣ viện: 
- Thƣ viện Quốc gia Việt Nam 
- Thƣ viện Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam 
DANH MỤC 
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 
1. Nguyễn Hoàng Chương (2015), “Về xã hội hóa văn hóa trong sân khấu 
kịch nói”, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, số 367, tr.72 - 75. 
2. Nguyễn Hoàng Chương (2015), “Thực trạng xã hội hóa sân khấu Kịch 
nói phía Bắc”, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, số 371, tr.63-66. 
 1 
MỞ ĐẦU 
1. Lý do chọn đề tài 
Xã hội hóa (XHH) các hoạt động văn hóa, trong đó có lĩnh vực 
nghệ thuật sân khấu (NTSK), là chủ trương, chính sách của Đảng và 
Nhà nước, phù hợp với quy luật phát triển tất yếu của hoạt động VHNT 
thời kỳ đất nước đổi mới. Cơ chế bao cấp toàn phần cho các đơn vị 
NTSK Kịch công lập là nguyên nhân cơ bản làm cho đời sống sân khấu 
Kịch nhiều năm qua lâm vào tình trạng khủng hoảng khán giả XHH 
các đơn vị NTSK Kịch công lập là vấn đề cấp thiết, cần phải triển khai 
sớm bằng nhiều phương thức. 
Nghiên cứu để tìm ra những giải pháp thực hiện XHH hoạt động 
của các đơn vị SK Kịch công lập là việc làm cần thiết. NCS chọn đề tài 
luận án: Xã hội hóa hoạt động sân khấu Kịch công lập ở Việt Nam vì 
đây là vấn đề trực tiếp liên quan đến công tác của NCS; kết quả nghiên 
cứu của luận án sẽ có ý nghĩa thiết thực cho công tác của NCS cũng như 
cho sự nghiệp phát triển nghệ thuật sân khấu. 
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 
2.1. Mục đích nghiên cứu 
Luận án nhắm tới mục đích hệ thống hóa và làm sáng tỏ hơn một 
số vấn đề lý luận về XHHHĐVH, trong đó có XHHHĐSK Kịch công 
lập, từ đó tìm ra các giải pháp để tiến hành XHHHĐSK Kịch công lập 
trong tiến trình đất nước đổi mới và hội nhập. 
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 
- Hệ thống hóa và làm sáng tỏ thêm các vấn đề lý luận về 
XHHHĐVH nói chung, XHHHĐSK nói riêng; 
- Khái lược các phương thức quản lý hoạt động nghệ thuật sân 
khấu ở nước ta qua các thời kỳ; 
 2 
- Đánh giá thực trạng XHH các đơn vị sân khấu Kịch công lập, 
trong mối tương quan so sánh với XHHHĐSK Kịch ở Tp. HCM, từ đó 
xác định lộ trình XHHHĐSK Kịch công lập; 
- Tìm hiểu một số kinh nghiệm về quản lý hoạt động VHNT nói 
chung, NTSK nói riêng của một số nước vận hành theo cơ chế thị 
trường trước Việt Nam, để rút ra những bài học hữu ích. 
- Khuyến nghị và đưa ra một số mô hình nhằm thực hiện hiệu quả 
quá trình XHHHĐSK Kịch công lập. 
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu 
Đối tượng nghiên cứu chính là vấn đề XHHHĐSK Kịch công lập ở 
Việt Nam; khảo sát, đánh giá hoạt động của các đơn vị sân khấu Kịch 
ngoài công lập, một số đơn vị thuộc loại hình nghệ thuật khác đã đi đầu 
thực hiện XHH để so sánh, rút bài học kinh nghiệm. 
3.2. Phạm vi nghiên cứu 
- Phạm vi đối tượng khảo sát 
Luận án khảo sát các đơn vị NTSK Kịch công lập trong cả nước. 
- Phạm vi thời gian 
Luận án nghiên cứu vấn đề XHHHĐSK Kịch công lập từ khi có 
Nghị quyết 90/CP ngày 21/8/1997 của Chính phủ đến giai đoạn hiện 
nay (đầu năm 2016). 
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 
4.1. Phƣơng pháp luận 
Luận án dựa trên những nguyên lý của phương pháp luận duy vật 
biện chứng của chủ nghĩa duy vật lịch sử vì việc thực hiện XHHHĐVH 
phải trải qua quá trình lâu dài, từng bước; cần xem xét, phân tích, đánh 
giá quá trình này trong bối cảnh đất nước đang có nhiều biến động. 
4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu văn bản; nghiên cứu thực địa để 
phỏng vấn, thu thập tài liệu; nghiên cứu lịch đại; Các thao tác: so sánh, 
đối chiếu, phân tích, đánh giá. 
 3 
5. Đóng góp của luận án 
5.1. Đóng góp về mặt lý luận 
Kết quả nghiên cứu của luận án giúp các nhà hoạch định chính 
sách hoàn thiện chính sách XHHHĐVHNT, các đơn vị SK Kịch có 
phương pháp thực hiện XHH hiệu quả. 
5.2. Đóng góp về mặt thực tiễn 
Luận án đưa ra khuyến nghị và các mô hình XHH giúp cơ quan 
quản lý nhà nước, các đơn vị NTSK Kịch công lập xây dựng đề án phát 
triển trong thời gian tới. 
6. Bố cục của luận án 
Ngoài phần Mở đầu (19 trang), Kết luận (05 trang), Tài liệu tham 
khảo (10 trang) và Phụ lục (64 trang), luận án có cấu trúc gồm 3 
chương: 
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về xã hội hóa hoạt động văn hóa 
và khái lược các phương thức quản lý hoạt động nghệ thuật sân khấu 
(33 trang). 
Chương 2: Thực trạng quản lý và xã hội hóa hoạt động sân khấu 
Kịch ở Việt Nam (37 trang). 
Chương 3: Những bài học về xã hội hóa hoạt động nghệ thuật sân 
khấu và khuyến nghị (31 trang). 
Chƣơng 1 
MỘT SỐ VẤN ĐỂ LÝ LUẬN VỀ XÃ HỘI HÓA HOẠT ĐỘNG 
VĂN HÓA VÀ KHÁI LƢỢC CÁC PHƢƠNG THỨC QUẢN LÝ 
HOẠT ĐỘNG NGHỆ THUẬT SÂN KHẤU 
1.1. Một số khái niệm công cụ 
1.1.1. Khái niệm xã hội hóa 
Cần khẳng định rằng, khái niệm “XHH (cá nhân)” là một phạm trù 
nghiên cứu cơ bản trong xã hội học, nó không phải là khái niệm XHH 
đã được thể hiện trong các văn bản do Đảng và Nhà nước ban hành. 
 4 
Thực chất, “XHH (cá nhân)” và “XHH (xã hội)” là hai mặt (hay là hai 
quá trình) của một vấn đề. Thuật ngữ “XHH” mà Đảng và Nhà nước sử 
dụng trong các văn bản là với hàm nghĩa này, nó thể hiện quan niệm 
mang tính đặc thù riêng của Việt Nam, phù hợp với điều kiện của Việt 
Nam thời kỳ Đổi mới và hội nhập quốc tế. Đây cũng là quan điểm, là 
nội dung về XHH mà NCS sử dụng trong luận án của mình. 
1.1.2. Khái niệm “xã hội hóa hoạt động văn hóa” 
Chính sách XHHHĐVH của Nhà nước ta hiện nay là nhà nước tạo 
ra không gian xã hội, luật pháp và chính trị mà ở đó ai cũng có quyền 
đóng góp cho sự nghiệp văn hóa; XHH văn hóa không có nghĩa là nhà 
nước chuyển giao hay phó thác nhiệm vụ hiến định cho các cá nhân, tổ 
chức, doanh nghiệp, mà là tạo điều kiện để toàn xã hội tham gia vào 
lĩnh vực này, ai ai cũng có điều kiện sáng tạo và hưởng thụ các giá trị 
văn hóa. 
1.1.3. Các khái niệm công lập, ngoài công lập, tư nhân, tư nhân hóa 
- Đơn vị công lập: gồm hai bộ phận: các đơn vị sự nghiệp công lập 
và các doanh nghiệp nhà nước. 
- Cơ sở ngoài công lập: là các cơ sở do tổ chức xã hội, nghề 
nghiệp, cá nhân thành lập, tự bảo đảm kinh phí hoạt động bằng vốn 
ngoài ngân sách nhà nước và hoạt động theo quy định của pháp luật. 
- Đơn vị tư nhân: là cơ sở do cá nhân thành lập và điều hành, hoạt 
động theo quy định của pháp luật. 
1.2. Tính quy luật của xã hội hóa các hoạt động văn hóa ở Việt Nam 
1.2.1. XHHHĐVH là sự tiếp nối lịch sử phát triển các hoạt động 
văn hóa của Việt Nam 
Từ xa xưa ở đất nước ta, các hoạt động văn hóa đều mang tính xã 
hội, tính cộng đồng rất cao, do cộng đồng làng, xã đứng ra tổ chức. 
Trong lĩnh vực NTBD, tổ chức nghề nghiệp đầu tiên là các hội, phường, 
gánh, như các phường, gánh Chèo, Tuồng, Rối nước ở miền Bắc, các 
gánh Cải lương ở miền Nam... Sau khi nước VNDCCH ra đời, ở miền 
 5 
Bắc mọi thành phần, lĩnh vực của đời sống xã hội được Nhà nước quản 
lý và vận hành theo cơ chế tập trung, bao cấp. Ở miền Nam, dưới chế 
độ Cộng hòa, toàn xã hội vận hành theo cơ chế thị trường theo kiểu 
TBCN. Sau khi đất nước thống nhất, các đơn vị nghệ thuật chuyên 
nghiệp do nhà nước thành lập và quản lý theo cơ chế bao cấp. 
XHHHĐVH có nghĩa là trả các hoạt động văn hóa về với môi 
trường của nó, để cho cộng đồng người dân thực hiện vai trò là chủ thể 
sáng tạo và đối tượng hưởng thụ các thành quả văn hóa đó. 
Trong quá khứ, việc XHHHĐVH, ông cha chúng ta đã từng làm. 
Bên cạnh một số điểm tương đồng với cách thức XHH trước kia, về căn 
bản, XHH hiện nay có nhiều đặc điểm mới do điều kiện đất nước hôm 
nay quy định. 
1.2.2. XHHHĐVH là yêu cầu tất yếu để văn hóa Việt Nam phát 
triển bền vững trong xã hội đương đại 
Từ khi Việt Nam thực hiện cơ chế kinh tế thị trường đã ra đời 
nhiều chính sách đổi mới về quản lý văn hóa. NQ số 90/CP (1997) thu 
hút sự quan tâm của những người hoạt động trong lĩnh vực NTBD. Ban 
đầu có một số ý kiến băn khoăn hoặc phản đối XHHHĐSK, nhưng chỉ 
là thiểu số. Tại các cuộc hội thảo do Cục NTBD tổ chức như “Thực 
trạng sân khấu hôm nay” (1997), “Thực trạng và giải pháp phát triển 
NTBD”, “Hoạt động XHHSK trong giai đoạn hiện nay” (2006), hầu hết 
giới sân khấu đều nói lên lòng mong mỏi cần phải thúc đẩy tiến trình 
XHHHĐSK để tạo ra bước đột phá cho sân khấu đang bị khủng hoảng 
trầm trọng. 
Bước sang thế kỷ XXI, chính sách XHHHĐVH ngày càng đi vào 
đời sống xã hội, ngày càng được nhận thức rõ ràng hơn, sâu sắc hơn. 
Qua kiểm nghiệm bằng thực tiễn, phần lớn các nhà hoạt động trong lĩnh 
vực VHNT đều nhận thức được tính tất yếu và cần thiết của 
XHHHĐVH, trong đó có XHHHĐSK. 
 6 
1.3. Nội dung của XHHHĐVH theo quan điểm của Đảng và 
Nhà nƣớc Việt Nam 
Chính sách XHHHĐVH bao gồm ba nội dung chính: Một là, xã 
hội hóa công tác quản lý các hoạt động văn hóa; Hai là, XHH hoạt 
động sáng tạo văn hóa; Ba là, xã hội hóa hoạt động cung cấp và phổ 
biến các sản phẩm văn hóa: 
1.4. Khái lƣợc các phƣơng thức quản lý hoạt động nghệ thuật 
sân khấu qua các thời kỳ 
1.4.1. Giai đoạn trước năm 1945 
Trước năm 1945, hoạt động sáng tạo, phổ biến và hưởng thụ giá trị 
văn hóa mang đậm nét sinh hoạt văn hóa cổ truyền làng xã. Hoạt động 
của sân khấu kịch hát là hình thức tổ chức theo phường, gánh. Ở Nam 
Bộ, giai đoạn mới hình thành, các gánh Cải lương chỉ hát ở xóm, thôn 
tại quê nhà. Sau đó một số người đã bỏ vốn ra lập gánh hát với mục 
đích kinh doanh, được gọi là các “ông bầu”. 
Từ khi Kịch nói hình thành ở nước ta (1921), hình thức hoạt động 
được thông qua các hội, ban, nhóm, tập hợp các trí thức trẻ yêu NTSK, 
các nghệ sĩ vốn hoạt động ở bên sân khấu Tuồng, Chèo sang diễn Kịch. 
Hoạt động của các ban, hội như hội Uẩn Hoa, hội Tinh Hoa, Ban kịch 
Thế Lữ và nhiều nhóm khác. 
Sau sự kiện công diễn vở Chén Thuốc độc thành công, thực dân 
Pháp cho thành lập Tiểu ban diễn Kịch nằm trong Hội đồng thành phố 
Hà Nội do một viên chức người Pháp là Ti-bô (Thibault) phụ trách, 
thực chất của tổ chức này là một công cụ để kiểm soát các hoạt động 
sân khấu. 
Tóm lại, trước năm 1945, hình thức tổ chức và hoạt động của 
NTBD nói chung, nghệ thuật sân khấu nói riêng, là tổ chức phường, 
gánh với phương thức quản lý tư nhân với vai trò quyết định của các 
bầu gánh. 
1.4.2. Thời kỳ từ 1945 – 1985 
 7 
Ở miền Bắc, nhà nước quản lý và điều hành mọi lĩnh vực bằng cơ 
chế tập trung bao cấp. Cơ chế này kéo dài từ 1946 đến 1986. Trong thời 
kỳ này các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp của Nhà nước lần lượt ra đời 
và được bao cấp hoàn toàn. 
Ở miền Nam, trước năm 1975, sân khấu Cải lương hoạt động theo 
phương thức quản lý tư nhân. Các gánh hát không nhận được khoản tài 
trợ nào từ chính quyền. Về hoạt động SK Kịch, ở vùng giải phóng có 
Đoàn Kịch Giải phóng. Tại Sài Gòn có Đoàn Kịch Bông Hồng và Đoàn 
Kịch Kim Cương. Sau năm 1975, Đoàn Kịch Nam Bộ từ miền Bắc trở 
về mền Nam đổi tên là Đoàn Kịch nói Cửu Long Giang, sau đó Đoàn 
Kịch Bông Hồng sáp nhập vào Đoàn Kịch Cửu Long Giang thành Đoàn 
Kịch Thành phố, sau đổi tên là Nhà hát Kịch thành phố. Đây là đơn vị 
sân khấu Kịch nói công lập duy nhất ở Tp. Hồ Chí Minh, hoạt động 
theo cơ chế bao cấp. 
Tóm lại, từ năm 1975 đến năm 1985, cả nước chỉ có một phương 
thức quản lý hoạt động sân khấu thống nhất ở cả hai miền Nam - Bắc, là 
cơ chế tập trung bao cấp. 
1.4.3. Thời kỳ từ 1986 đến nay 
Trong thời kỳ đổi mới, chủ trương của Đảng và Nhà nước đa dạng 
hóa các phương thức quản lý hoạt động VHNT, từ 1986 đến nay, ở Việt 
Nam tồn tại hai kiểu tổ chức NTSK là các đơn vị công lập và các đơn vị 
ngoài công lập. Tương ứng với hai tổ chức này là hai cơ chế quản lý 
hoàn toàn khác nhau: cơ chế bao cấp và cơ chế XHH. Nhà nước đã có 
một số chính sách, tạo điều kiện cho các đơn vị công lập từng bước 
thích ứng với cơ chế thị trường, chuẩn bị tiến tới cơ chế XHH. Đây là 
nét đổi mới trong chính sách quản lý các đơn vị nghệ thuật của Nhà 
nước thời kỳ hội nhập. 
Tiểu kết 
Chương 1 của luận án bao gồm hai nội dung chính: 
 8 
1. Về mặt lý luận: Luận án đã bàn về một số khái niệm “XHH”, 
“XHHHĐVH”, trong đó có XHHHĐSK để làm rõ khái niệm “XHH” 
theo tinh thần là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta; giải đáp 
câu hỏi được nhiều người đặt ra: XHH có phải là tư nhân hóa? Luận 
án phân tích tính quy luật của XHHHĐVH ở Việt Nam, góp phần trả lời 
câu hỏi: Tại sao phải tiến hành XHHHĐVH? Luận án nêu các nội 
dung của XHHHĐVH gồm XHH hoạt động sáng tạo văn hóa; XHH 
hoạt động cung cấp và phổ biến các sản phẩm văn hóa; XHH công tác 
quản lý các hoạt động văn hóa. Để trả lời câu hỏi: XHH cái gì? 
2. Luận án đã khái lược lại các phương thức quản lý đối với hoạt 
động sân khấu qua các thời kỳ cho thấy sự phát triển liên tục, những 
biến đổi của các phương thức quản lý hoạt động sân khấu trong các giai 
đoạn lịch sử, làm cơ sở cho những chương sau đi sâu bàn luận về vấn đề 
XHHSKK công lập ở Việt Nam. 
Chƣơng 2 
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VÀ XÃ HỘI HÓA HOẠT ĐỘNG 
SÂN KHẤU KỊCH Ở VIỆT NAM 
2.1. Thực trạng công tác quản lý các đơn vị sân khấu Kịch 
công lập hiện nay 
2.1.1. Mạng lưới các đơn vị nghệ thuật sân khấu Kịch công lập 
Hệ thống các đơn vị nghệ thuật sân khấu Kịch nói Trung ương 
Nhà hát Kịch Việt Nam (tiền thân là Đoàn văn công Trung ương) 
được thành lập năm 1952 tại chiến khu Việt Bắc. 
Nhà hát Tuổi trẻ được thành lập ngày 10 tháng 4 năm 1978, là 
nhà hát có các loại hình: Kịch nói, Ca - Múa - Nhạc, Kịch câm, Kịch 
thử nghiệm. 
Hệ thống các đơn vị nghệ thuật sân khấu Kịch công lập địa phương 
Hiện nay ở các tỉnh, thành phố có tất cả 11 đơn vị NTSK Kịch 
công lập, được cấp kinh phí hoạt động từ nguồn nhân sách nhà nước. 
 9 
Hiện tượng các đoàn đều rất khó khăn trong việc duy trì hoạt động. 
Lãnh đạo của nhiều đoàn chưa thoát khỏi tư duy bao cấp, chưa quen với 
cung cách hoạt động trong cơ chế thị trường. 
2.1.2. Đánh giá tổng quát công tác quản lý các đơn vị nghệ thuật 
sân khấu Kịch công lập hiện nay 
Những tác động tích cực 
- Một số đổi mới về chính sách của Đảng và Nhà nước đã có 
những tác động tích cực đến hoạt động của các đơn vị NTSK Kịch công 
lập: Xây dựng và ban hành các chế độ ưu đãi đối với ngh ... nghệ thuật trong cơ 
chế kinh tế thị trường 
Quản lý một tổ chức nghệ thuật trong cơ chế thị trường liên quan 
tới nhiều vấn đề mà các nhà quản lý phải đối diện và có những biện 
pháp thực hiện hiệu quả. Các vấn đề quan trọng hàng đầu là: đầu tư 
nghiên cứu nắm vững thị trường mục tiêu và thị trường tiểm năng, xây 
dựng chiến lược phát triển sản phẩm, phát triển thị trường, tăng các 
nguồn thu, xây dựng thương hiệu, nâng cao uy thế trong cộng đồng và 
thực hiện trách nhiệm xã hội, v.v... Các đơn vị nghệ thuật cần phải tự 
vạch ra một chiến lược phát triển cho tổ chức mình dựa trên những hoạt 
động tối cần thiết là Marketing, gây quỹ tài trợ và thực hiện các chương 
 17 
trình giáo dục nghệ thuật như chiến lược phát triển khán giả lâu dài 
cho mình. Những bài học này hoàn toàn có tính khả thi, có thể được áp 
dụng tại Việt Nam. 
3.2. Các khuyến nghị về XHH hoạt động Sân khấu Kịch công 
lập ở Việt Nam 
3.2.1. Trách nhiệm của Nhà nước 
Xây dựng và hoàn thiện Luật Nghệ thuật biểu diễn 
Nhà nước cần xây dựng và ban hành Luật nghệ thuật biểu diễn để 
công tác quản lý lĩnh vực này thực hiện đúng quy định của pháp luật, 
bảo vệ được quyền lợi của mọi thành phần xã hội tham gia hoạt động 
sáng tạo, sản xuất và phổ biến các sản phẩm văn hóa nghệ thuật. 
Hoàn thiện và triển khai thực hiện các chính sách, tạo môi trường 
pháp lý thuận lợi 
Nhà nước cần thay đổi cơ chế đầu tư, tạo điều kiện cho các nhà hát 
tự chủ hơn về tài chính, chủ động huy động các nguồn tài trợ từ xã hội; 
giao cho người đứng đầu các đơn vị nghệ thuật tự chịu trách nhiệm về 
tổ chức bộ máy, nhân sự. Các cơ quan quản lý Nhà nước cần xây dựng 
lộ trình phù hợp với điều kiện thực tế để các đơn vị nghệ thuật công lập 
hoạt động theo mô hình tự chủ. 
Chính sách đầu tư cho nghệ thuật của Nhà nước phải đảm bảo sự 
công bằng giữa hai bộ phận công lập và ngoài công lập, Nhà nước cần 
có chính sách hỗ trợ các đơn vị ngoài công lập hoặc cơ chế đấu thầu 
công bằng, minh bạch để khuyến khích sáng tạo những tác phẩm có 
chất lượng cao. 
Cần có chính sách cụ thể để ưu đãi, khuyến khích các doanh 
nghiệp tài trợ cho nghệ thuật. Chính sách này cần được chính thức đưa 
vào Luật doanh nghiệp để các doanh nghiệp có chương trình, có kế 
hoạch tài trợ cho các tổ chức nghệ thuật ổn định và thường xuyên 
hàng năm. 
 18 
Nhà nước cần nghiên cứu, đưa ra chính sách để giải quyết chế độ 
nghỉ hưu cho số nghệ sĩ lớn tuổi ở các đơn vị nghệ thuật, để trẻ hóa lực 
lượng sáng tạo. 
Đào tạo nguồn nhân lực, nhất là các nhà quản lý nghệ thuật 
Hiện nay các cơ sở đào tạo của nước ta chưa có chuyên ngành quản 
lý nhà hát. Các cơ sở đào tạo nghệ thuật phải đổi mới mạnh mẽ về 
phương pháp và chương trình đào tạo cho phù hợp với nhu cầu thực tế 
đời sống. Nhà nước cần có chính sách ưu đãi, tạo điều kiện để các tổ chức, 
cá nhân mở trường đào tạo nghệ thuật, đào tạo ra các thế hệ nghệ sĩ đáp 
ứng được yêu cầu của xã hội; cần đầu tư gửi các học sinh có đủ tiêu 
chuẩn đi học tập ở các nước có nền NTSK phát triển để khắc phục sự 
thiếu vắng đội ngũ thầy giỏi, nghệ sĩ tài năng cho sân khấu Việt Nam. 
3.2.2. Trách nhiệm của các đơn vị nghệ thuật và các nghệ sĩ 
Lãnh đạo các đơn vị NTSK cần chủ động tìm hiểu và học hỏi kinh 
nghiệm của các nước để áp dụng những phương pháp quản lý nghệ 
thuật tiên tiến cho đơn vị mình. Xác định rõ khuynh hướng nghệ thuật, 
phương pháp sáng tạo để sáng tạo ra nhiều tác phẩm nghệ thuật chất 
lượng cao. 
3.2.3. Trách nhiệm của các tổ chức kinh tế, xã hội và cộng đồng 
Cần huy động mọi tổ chức, cá nhân tham gia XHH sân khấu kịch 
nói ở tấ cả các khâu như: đào tạo nguồn nhân lực, quá trình sáng tạo 
nghệ thuật, công tác phổ biến, quảng bá tác phẩm tời công chúng, công 
tác bảo tồn và phát huy các giá trị sân khấu kịch Việt Nam. 
3.2.4. Đề xuất các mô hình xã hội hóa 
- Mô hình tự chủ đối với các đơn vị nghệ thuật công lập. 
- Mô hình liên doanh, liên kết giữa các đơn vị nghệ thuật công lập 
và các doanh nghiệp để cùng đầu tư trong các khấu sáng tác, dàn dựng 
quảng bá, phổ biến tác phẩm đến công chúng. 
 19 
- Mô hình liên kết, hợp tác giữa các đơn vị nghệ thuật công lập của 
Việt Nam với nhau để cùng sản xuất và kinh doanh các chương trình, 
vở diễn. 
- Mô hình hợp tác giữa các đơn vị nghệ thật công lập của Việt 
Nam với các tổ chức nghệ thuật của nước ngoài để sản xuất và biểu 
diễn các chương trình, vở diễn nghệ thuật ở Việt Nam và ở nước ngoài. 
- Mô hình thành lập các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp trực thuộc 
các tập đoàn kinh tế, doanh nghiệp 
- Mô hình các Ban, Nhóm, Câu lạc bộ được thành lập và hoạt động 
bởi các nghệ sĩ. 
- Mô hình các đơn vị nghệ thuật (Ban, Nhóm, Câu lạc bộ) được 
thành lập và hoạt động từ việc liên doanh, liên kết của các tổ chức/các 
nhân trong nước với các đối tác nước ngoài. 
Tóm lại, các mô hình XHH của các đơn vị nghệ thuật trong tương 
lai sẽ rất đa dạng, linh hoạt, tùy thuộc vào khả năng sáng tạo của các 
nhà quản lý nghệ thuật và các nghệ sĩ. Lúc đó vai trò của Nhà nước là 
tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho các nghệ sĩ hoạt động, có các cơ 
chế giám sát, kiểm tra để đảm bảo rằng họ tuân thủ đúng quy định của 
pháp luật Nhà nước Việt Nam. 
Tiểu kết 
Chương 3 của luận án bao gồm ba nội dung chính: 
- Thứ nhất, NCS trình bày một số bài học về XHHHĐNTBD nói 
chung, hoạt động sân khấu Kịch nói riêng, của Trung Quốc và của một 
số nước có nền nghệ thuật rất phát triển trong cơ chế kinh tế thị trường. 
- Thứ hai, NCS đề xuất một số khuyến nghị, mang tính giải pháp 
cụ thể về XHHHĐSK Kịch công lập trong cả nước. Các khuyến nghị - 
giải pháp này liên quan tới ba bộ phận cơ bản: Nhà nước; các đơn vị 
nghệ thuật, trọng tâm là các đơn vị sân khấu Kịch công lập ở trung 
ương cũng như ở địa phương; các tổ chức kinh tế, xã hội và cộng đồng 
người dân. 
 20 
- Thứ ba, luận án đề xuất một số mô hình XHH các hoạt động của 
các đơn vị NTBD nói chung, nghệ thuật sân khấu Kịch công lập nói 
riêng. Đó là các mô hình rất đa dạng, phong phú, có thể biến thái rất 
linh hoạt tùy thuộc vào trí sáng tạo của các bên tham gia hoạt động sáng 
tạo và kinh doanh nghệ thuật. 
KẾT LUẬN 
Nghiên cứu đề tài “Xã hội hóa hoạt động sân khấu Kịch công 
lập ở Việt Nam”, luận án đã giải quyết một số vấn đề có ý nghĩa lý 
luận và thực tiễn của đất nước Việt Nam thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc 
tế. Từ những vấn đề cơ bản mà tác giả luận án đã trình bày, đánh giá, 
bàn luận và khuyến nghị trong luận án này có thể rút ra các luận điểm 
cơ bản sau đây: 
1. Luận án đã giải quyết một vấn đề mang tính lý luận là làm sáng 
tỏ khái niệm “xã hội hóa” và “xã hội hóa hoạt động văn hóa” được sử 
dụng trong các văn kiện của Đảng Cộng sản và trong các văn bản quy 
phạm pháp luật của Nhà nước Việt Nam. Đó không phải là khái niệm 
“xã hội hóa” được sử dụng trong các ngành khoa học như xã hội học, 
giáo dục học, tâm lý học Thuật ngữ “xã hội hóa” và từ đó liên quan 
tới khái niệm “xã hội hóa hoạt động văn hóa nghệ thuật” mà Đảng và 
Nhà nước ta sử dụng để thể hiện chủ trương, chính sách mới của công 
tác quản lý nhà nước đối với lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, trong thời kỳ 
đất nước Đổi mới, hội nhập quốc tế, vận hành theo cơ chế thị trường. 
Vấn đề cốt lõi của chủ trương xã hội hóa là huy động sức người, sức 
của của mọi thành phần xã hội tham gia vào quá trình quản lý, sản xuất 
và phân phối các sản phẩm văn hóa, nghệ thuật, nhằm nâng cao vai trò 
của mọi thành phần trong hoạt động sang tạo và thưởng thức nghệ thuật, 
nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Trong quá trình đó, vai 
trò của Nhà nước không phải là giảm thiểu đi, mà trái lại, Nhà nước sẽ 
phải đảm bảo về mặt pháp lý cũng như cơ sở vật chất cần thiết để cho 
 21 
hoạt động xã hội hóa có hiệu quả về mặt chính trị, kinh tế và văn hóa – 
xã hội. 
2. Kể từ năm 1997 là thời điểm lần đầu tiên Chính phủ ban hành 
văn bản chính thức về XHHHĐ giáo dục, y tế, văn hóa, tức là NQ 90-
CP, cho đến nay đã có hàng chục Nghị định, Nghị quyết lớn của Nhà 
nước trực tiếp quy định, chỉ đạo, hướng dẫn các cấp, các ngành và toàn 
dân thực hiện XHH các hoạt động thuộc ba lĩnh vực thiết yếu của đời 
sống nhân dân. Trong đó, XHHHĐVH là một lĩnh vực lớn bao trùm gần 
như toàn bộ đời sống xã hội. Thực tiễn gần 20 năm qua chứng minh 
rằng chủ trương XHHHĐVH của Đàng và Nhà nước là đúng đắn, phù 
hợp với quy luật phát triển tất yếu của đất nước ta, là sự cần thiết trong 
công cuộc đổi mới của đất nước và thực hiện mục tiêu xây dựng nền 
văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, vì vậy cần phải 
quán triệt và đưa vào thực hiện trong đời sống toàn xã hội. 
Riêng đối với hoạt động XHH của các đơn vị nghệ thuật sân khấu 
Kịch công lập, thực tiễn đã khẳng định rằng việc áp dụng cơ chế tự chủ 
tài chính của các đơn vị nghệ thuật và cơ chế “đặt hàng” của Bộ 
VHTTDL là đúng đắn, có tác dụng kích thích, khuyến khích các đơn vị 
xây dựng những tác phẩm có chất lượng cao, thiết thực phục vụ đời 
sống tinh thần của nhân dân và nâng cao đời sống nghệ sĩ, xóa bỏ tâm 
lý ỷ lại vào nhà nước và tình trạng làm việc cầm chừng của thời bao cấp, 
gây ra sự lãng phí tiền của của nhân dân. 
3. Tuy nhiên, khi đưa vào thực hiện trong thực tiễn đời sống, nhiều 
nội dung của chính sách đã bộc lộ sự bất cập, chưa theo kịp với những 
biến động phức tạp của xã hội Việt Nam khi chuyển đổi sang cơ chế thị 
trường và hội nhập quốc tế, dẫn tới sự thiếu đồng bộ trong công tác 
quản lý nhà nước. Những hạn chế này về chủ trương, chính sách là 
những rào cản khiến cho việc thực hiện XHHHĐVH nói chung, 
XHHHĐSK Kịch nói riêng chưa đạt được mấy kết quả sau gần 20 năm 
Nhà nước ban hành chính sách XHH. Vì vậy, một trong những vấn đề 
 22 
mà luận án đặt ra là: để thúc đẩy nhanh và mạnh hơn nữa phong trào 
XHHHĐNTBD nói chung, XHHHĐSK Kịch nói ở miền Bắc nói riêng, 
Nhà nước cần đổi mới, hoàn thiện, bổ sung về chính sách, nhằm tạo 
hành lang pháp lý thuận lợi cho các đơn vị nghệ thuật thực hiện XHH 
thành công. 
Để cho nền văn nghệ nước nhà có thể phát triển lên tầm cao mới 
thì không thể chỉ có sự cố gắng của giới văn nghệ sĩ, cũng không thể chỉ 
một bộ là Bộ VHTTDL làm được, mà cần có sự hợp sức của nhiều bộ, 
ngành và mọi thành phần xã hội. Trước hết, Chính phủ phải là người có 
những quyết sách mạnh mẽ, có các chính sách huy động các bộ, ngành 
liên quan, quan trọng nhất là các bộ như: Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính, Bộ 
Kế hoạch – Đầu tư, Bộ Giáo dục và Đào tạo để cùng với Bộ 
VHTTDL quản lý tốt lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, tạo điều kiện cho các 
nghệ sĩ đươc làm nghề tốt nhất và sống tốt bằng nghề của mình. 
4. Việc Bộ VHTTDL chọn các đơn vị nghệ thuật biểu diễn ở cấp 
trung ương, trong đó có 2 đơn vị sân khấu Kịch công lập để tiến hành 
XHH trong những năm tới là bước đi phù hợp của ngành văn hóa. Kịch 
nói là loại hình nghệ thuật sân khấu hiện đại, có khả năng kỳ diệu đi 
thẳng vào hiện thực đời sống, có thể đề cập tới mọi vấn đề của tâm hồn 
con người, có khả năng tiếp cận đến mọi đối tượng khán giả. Trong bối 
cảnh hiện nay, khi nghệ thuật truyền thống đang gặp khó khăn về thu 
hút khán giả, thì sân khấu Kịch nói có nhiều cơ hội hơn về mặt này. Sự 
trỗi dậy của các đơn vị SKXHH Tp. Hồ Chí Minh những năm qua đã 
chứng minh điều đó; Hoạt động của Nhà hát Tuổi trẻ và Nhà hát Kịch 
Việt Nam ở Hà Nội cũng chứng minh điều này. Vì vậy việc Bộ 
VHTTDL chọn Nhà hát Tuổi trẻ và Nhà hát Kịch Việt Nam thực hiện 
XHH từ năm 2015 và 2016 là bước đi phù hợp. Việc Bộ VHTTDL cho 
phép các đơn vị này thực hiện XHH từng phần, có lộ trình từng bước là 
cách làm đúng đắn, tạo điều kiện cho các đơn vị vừa làm vùa rút kinh 
nghiệm, có thời gian chuẩn bị đầy đủ hơn để tiến tới tự chủ hoàn toàn. 
 23 
5. Luận án cũng đề cập tới một vấn đề “gây tranh cãi” trong giới 
nghệ thuật cũng như trong xã hội, đó là về tính thương mại của các sản 
phẩm nghệ thuật. Đối với các nước phát triển, vận hành theo cơ chế thị 
trường hàng trăm năm rồi thì đây không còn là vấn đề phải bàn cãi, họ 
công nhận và chú trọng đến yếu tố thương mại, đánh giá cao hiệu quả 
kinh tế của sản phẩm văn hóa – nghệ thuật. Nhưng đối với một đất nước 
như Việt Nam có sự khác biệt về thể chế chính trị, về lịch sử dân tộc, về 
truyền thống văn hóa, và nhất là với cơ chế bao cấp kéo dài hơn nửa thế 
kỷ, thì tư tưởng và quan niệm coi sản phẩm văn nghệ là sản phẩm tinh 
thần và chỉ có giá trị tinh thần đã ăn sâu vào tiềm thức của đại đa số 
người dân. Nhưng khi chuyển đổi sang cơ chế thị trường thì quan niệm 
này cần phải thay đổi, cần phải xem sản phẩm văn hóa - nghệ thuật 
cũng có giá trị kinh tế, hoạt động kinh doanh sản phẩm văn hóa - nghệ 
thuật cũng mang lại đóng góp kinh tế to lớn cho xã hội. Tất nhiên để đạt 
được giá trị kinh tế thì sản phẩm văn hóa - nghệ thuật phải đạt được giá 
trị tư tưởng và giá trị nghệ thuật cao. Đây là điểm luận án khẳng định. 
6. Với những kết quả nghiên cứu của luận án này, tác giả luận án 
hy vọng rằng đây sẽ là tài liệu tham khảo thiết thực và bổ ích cho các 
nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý các đơn vị nghệ thuật, nhất 
là các đơn vị sân khấu Kịch. 
Các vấn đề mà tác giả luận án bàn luận như: Vấn đề huy động 
nguồn lực xã hội cho hoạt động XHH; Mối quan hệ hợp tác giữa hai bộ 
phận nghệ thuật và doanh nghiệp; Mối quan hệ giữa kinh tế và văn hóa, 
tính chất hàng hóa và yếu tố thương mại của sản phẩm nghệ thuật trong 
cơ chế kinh tế thị trường; Các phương pháp quản lý hoạt động văn hóa 
nghệ thuật nói chung, quản lý đơn vị sân khấu Kịch nói ở miền Bắc nói 
riêng, trong bối cảnh của cơ chế kinh tế thị trường ở Việt Nam với 
những bài học kinh nghiệm từ các nước có nền nghệ thuật thị trường đi 
trước chúng ta hàng trăm năm, v.v... là những vấn đề liên quan trực tiếp 
đến hoạt động XHH của các đơn vị nghệ thuật sân khấu nói chung, các 
 24 
đơn vị sân khấu Kịch nói riêng, mà tác giả luận án nghĩ rằng rất đáng để 
các đơn vị tham khảo. 
Những giải pháp được trình bày ở chương 3 của luận án, dù là 
những bài học kinh nghiệm hay là các giải pháp cụ thể, đều được tác giả 
đúc rút ra từ tình hình thực tiễn của đất nước nói chung, thực tiễn của 
ngành văn hóa nghệ thuật cả nước trong mấy chục năm qua nói riêng, 
để đề xuất. Điều quan trọng là các giải pháp này có giá trị khả thi, cần 
được thực hiện càng sớm càng tốt, nhất là đối với các đơn vị nghệ thuật 
biểu diễn, trong đó có sân khấu Kịch, để tiến tới những năm sau sẽ có 
thêm nhiều đơn vị khác sẽ chuyển đổi sang cơ chế tự chủ hoàn toàn. 
 Cuối cùng, NCS muốn khẳng định rằng những kết quả nghiên cứu 
được đúc kết trong 6 điểm của Kết luận này, chính là câu trả lời cho các 
câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu mà tác giả luận án đã nêu trong phần 
Mở đầu của luận án. Câu trả lời của luận án có tính khẳng định: xã hội 
hóa là phương thức hữu hiệu nhằm thúc đẩy sự phát triển của sân khấu 
Việt Nam nói chung, sân khấu Kịch công lập nói riêng, trong tiến trình 
đổi mới toàn diện và hội nhập quốc tế của đất nước ta ở thế kỷ XXI./.