Chuẩn mực số 530 lấy mẫu kiểm toán và các thủ tục lựa chọn khác

 69 
CHUẨN MỰC SỐ 530 
LẤY MẪU KIỂM TOÁN VÀ CÁC THỦ TỤC LỰA CHỌN KHÁC 
(Ban hành theo Quyết định số 143/2001/QĐ-BTC 
ngày 21 tháng 12 năm 2001 của Bộ trƣởng Bộ Tài chính) 
QUI ĐỊNH CHUNG 
01. Mục đích của chuẩn mực này là qui định các nguyên tắc, thủ tục cơ bản và hƣớng 
dẫn thể thức áp dụng các nguyên tắc và thủ tục cơ bản về lấy mẫu kiểm toán và các thủ tục 
lựa chọn khác để thu thập bằng chứng kiểm toán trong quá trình kiểm toán báo cáo tài chính. 
02. Khi thiết kế thủ tục kiểm toán, kiểm toán viên phải xác định các phƣơng pháp thích 
hợp để lựa chọn các phần tử thử nghiệm nhằm thu thập bằng chứng kiểm toán thỏa mãn mục 
tiêu thử nghiệm kiểm toán. 
03. Chuẩn mực này áp dụng cho kiểm toán báo cáo tài chính và đƣợc vận dụng cho 
kiểm toán thông tin tài chính khác và các dịch vụ liên quan của công ty kiểm toán. 
Kiểm toán viên và công ty kiểm toán phải tuân thủ các qui định của chuẩn mực này 
trong quá trình kiểm toán báo cáo tài chính và cung cấp các dịch vụ liên quan. 
Căn cứ vào chuẩn mực này, công ty kiểm toán có trách nhiệm qui định cụ thể về chính 
sách và qui trình lấy mẫu kiểm toán và các thủ tục lựa chọn khác để thực hiện tại đơn vị 
mình. 
Các thuật ngữ trong chuẩn mực này đƣợc hiểu nhƣ sau: 
04. Lấy mẫu kiểm toán (gọi tắt là lấy mẫu): Là áp dụng các thủ tục kiểm toán trên số 
phần tử ít hơn 100% tổng số phần tử của một số dƣ tài khoản hay một loại nghiệp vụ, sao cho 
mọi phần tử đều có cơ hội để đƣợc chọn. Lấy mẫu sẽ giúp kiểm toán viên thu thập và đánh 
giá bằng chứng kiểm toán về các đặc trƣng của các phần tử đƣợc chọn, nhằm hình thành hay 
củng cố kết luận về tổng thể. Lấy mẫu có thể tiến hành theo phƣơng pháp thống kê hoặc phi 
thống kê. 
05. Sai phạm: Là việc không thực hiện hoặc thực hiện sai thủ tục kiểm soát, phát hiện 
đƣợc qua các thử nghiệm kiểm soát hoặc các sai lệch về thông tin hoặc số liệu phát hiện đƣợc 
qua các thử nghiệm cơ bản, do cá nhân hoặc tập thể gây ra mộtƣ cách cố ý (gian lận) hoặc 
không cố ý (sai sót). Tổng sai phạm đƣợc tính bằng tỷ lệ lỗi hoặc tổng giá trị sai lệch về số 
liệu. 
06. Sai phạm cá biệt: Là các sai phạm phát sinh từ những sự kiện cá biệt không tái diễn 
trừ khi xảy ra những tình huống đặc biệt có thể dự tính trƣớc. Sai phạm cá biệt không đại diện 
cho sai phạm của tổng thể. 
07. Tổng thể: Là toàn bộ dữ liệu mà từ đó kiểm toán viên lấy mẫu để có thể đi đến một 
kết luận. Ví dụ, tất cả các phần tử trong một số dƣ tài khoản hay một loại nghiệp vụ cấu thành 
một tổng thể. Một tổng thể có thể đƣợc chia thành các nhóm hoặc các tổng thể con và mỗi 
nhóm đƣợc kiểm tra riêng. Trong trƣờng hợp này, thuật ngữ “tổng thể” bao hàm cả thuật ngữ 
“nhóm”. 
08. Rủi ro lấy mẫu: Là khả năng kết luận của kiểm toán viên dựa trên kiểm tra mẫu có 
thể khác với kết luận mà kiểm toán viên đạt đƣợc nếu kiểm tra trên toàn bộ tổng thể với cùng 
một thủ tục. Có hai loại rủi ro lấy mẫu: 
a) Rủi ro khi kiểm toán viên kết luận rủi ro kiểm soát thấp hơn mức rủi ro thực tế (đối 
với thử nghiệm kiểm soát) hoặc không có sai sót trọng yếu trong khi thực tế là có (đối với thử 
 70 
nghiệm cơ bản). Loại rủi ro này ảnh hƣởng đến tính hữu hiệu của cuộc kiểm toán, và có thể 
dẫn đến ý kiến kiểm toán không xác đáng. 
b) Rủi ro khi kiểm toán viên kết luận rủi ro kiểm soát cao hơn mức rủi ro thực tế (đối 
với thử nghiệm kiểm soát) hoặc có sai sót trọng yếu trong khi thực tế không có (đối với thử 
nghiệm cơ bản). Loại rủi ro này ảnh hƣởng đến hiệu quả của cuộc kiểm toán vì nó thƣờng 
dẫn đến các công việc bổ sung để chứng minh rằng các kết luận ban đầu là không đúng. 
09. Rủi ro ngoài lấy mẫu: Là rủi ro khi kiểm toán viên đi đến một kết luận sai vì các 
nguyên nhân không liên quan đến cỡ mẫu. Ví dụ: kiểm toán viên có thể sử dụng thủ tục kiểm 
toán không thích hợp hay kiểm toán viên hiểu sai bằng chứng và không nhận diện đƣợc sai 
sót. 
10. Đơn vị lấy mẫu: Là các phần tử riêng biệt cấu thành tổng thể. Ví dụ, các séc trong 
bảng kê nộp tiền, các nghiệp vụ ghi Có trên sổ phụ ngân hàng, Hóa đơn bán hàng hoặc số dƣ 
Nợ các khoản phải thu khách hàng. Đơn vị lấy mẫu có thể là một đơn vị tiền tệ, một đơn vị 
hiện vật hoặc số lƣợng. 
11. Lấy mẫu thống kê: Là phƣơng pháp lấy mẫu có hai đặc điểm sau: 
a) Các phần tử đƣợc lựa chọn ngẫu nhiên vào mẫu; 
b) Sử dụng lý thuyết xác suất thông kê để đánh giá kết quả mẫu, bao gồm cả việc định 
lƣợng rủi ro lấy mẫu. 
“Lấy mẫu phi thống kê” là phƣơng pháp lấy mẫu không có một hoặc cả hai đặc điểm 
trên. 
12. Phân nhóm: Là việc phân chia tổng thể thành các tổng thể con hoặc các nhóm, mỗi 
tổng thể con hoặc mỗi nhóm là một tập hợp các đơn vị lấy mẫu có cùng tính chất (thƣờng là 
chỉ tiêu giá trị). 
13. Sai phạm có thể bỏ qua: Là mức sai phạm tối đa trong một tổng thể mà kiểm toán 
viên và công ty kiểm toán có thể chấp nhận đƣợc. Sai phạm có thể bỏ qua là sai phạm dƣới 
mức trọng yếu. 
NỘI DUNG CHUẨN M ỰC 
Bằng chứng kiểm toán 
14. Theo Chuẩn mực kiểm toán số 500 “Bằng chứng kiểm toán”, bằng chứng kiểm toán 
đƣợc thu thập bằng sự kết hợp thích hợp giữa các thủ tục thử nghiệm kiểm soát và thử 
nghiệm cơ bản. 
Thử nghiệm kiểm soát 
15. Theo Chuẩn mực kiểm toán số 400 “Đánh giá rủi ro và kiểm soát nội bộ”, thử 
nghiệm kiểm soát đƣợc thực hiện khi kiểm toán viên dự định đánh giá rủi ro kiểm soát ở mức 
độ không cao cho một cơ sở dẫn liệu nhất định. 
16. Dựa trên sự hiểu biết về hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ, kiểm toán 
viên xác định các đặc điểm của một thủ tục kiểm soát đƣợc thực hiện, cũng nhƣ các điều kiện 
dẫn đến sai phạm nếu không thực hiện đầy đủ thủ tục kiểm soát. Sau đó, kiểm toán viên có 
thể thử nghiệm về sự tồn tại hay không tồn tại của các đặc điểm đó. 
17. Lấy mẫu kiểm toán cho thử nghiệm kiểm soát thƣờng thích hợp khi thực hiện các 
thủ tục kiểm soát đã để lại bằng chứng về sự thực hiện.Ví dụ: chữ ký của ngƣời chịu trách 
nhiệm xét duyệt cho phép bán chịu trên các hoá đơn bán hàng hoặc các bằng chứng về việc 
cho phép nhập dữ liệu trong hệ thống máy vi tính. 
Thử nghiệm cơ bản 
 71 
18. Thử nghiệm cơ bản bao gồm hai loại là thủ tục phân tích và kiểm tra chi tiết các 
nghiệp vụ và số dƣ. Thử nghiệm cơ bản chỉ liên quan đến giá trị các khoản mục. Mục đích 
của thử nghiệm cơ bản là thu thập bằng chứng để phát hiện các sai sót trọng yếu làm ảnh 
hƣởng đến báo cáo tài chính. Khi kiểm tra chi tiết, kiểm toán viên có thể lấy mẫu kiểm toán 
và các thủ tục khác để kiểm tra một hay nhiều cơ sở dẫn liệu của báo cáo tài chính. Ví dụ: sự 
hiện hữu của khoản phải thu; hoặc ƣớc tính độc lập về một khoản tiền. Ví dụ: giá trị hàng lỗi 
thời tồn kho. 
Xem xét rủi ro trong quá trình thu thập bằng chứng kiểm toán 
19. Trong quá trình thu thập bằng chứng kiểm toán, kiểm toán viên phải sử dụng khả 
năng xét đoán nghề nghiệp để đánh giá rủi ro kiểm toán và thiết kế các thủ tục kiểm toán để 
đảm bảo rủi ro kiểm toán giảm xuống thấp đến mức có thể chấp nhận đƣợc. 
20. Rủi ro kiểm toán: Là rủi ro do kiểm toán viên và công ty kiểm toán đƣa ra ý kiến 
nhận xét không thích hợp khi báo cáo tài chính đã đƣợc kiểm toán còn có những sai sót trọng 
yếu. Rủi ro kiểm toán bao gồm ba bộ phận: rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và rủi ro phát 
hiện. 
Rủi ro tiềm tàng: Là rủi ro tiềm ẩn, vốn có do khả năng từng nghiệp vụ, từng khoản 
mục trong báo cáo tài chính chứa đựng sai sót trọng yếu khi tính riêng rẽ hoặc tính gộp, mặc 
dù có hay không có hệ thống kiểm soát nội bộ. 
Rủi ro kiểm soát: Là rủi ro xảy ra sai sót trọng yếu trong từng nghiệp vụ, từng khoản 
mục trong báo cáo tài chính khi tính riêng rẽ hoặc tính gộp mà hệ thống kế toán và hệ thống 
kiểm soát nội bộ không ngăn ngừa hết hoặc không phát hiện và sửa chữa kịp thời. 
Rủi ro phát hiện: Là rủi ro xảy ra sai sót trọng yếu trong từng nghiệp vụ, từng khoản 
mục trong báo cáo tài chính khi tính riêng rẽ hoặc tính gộp mà trong quá trình kiểm toán, 
kiểm toán viên và công ty kiểm toán không phát hiện đƣợc. 
Ba bộ phận này của rủi ro kiểm toán đƣợc xem xét trong quá trình lập kế hoạch để thiết 
kế các thủ tục kiểm toán nhằm giảm rủi ro kiểm toán xuống thấp đến mức có thể chấp nhận 
đƣợc. 
21. Rủi ro lấy mẫu và rủi ro ngoài lấy mẫu có thể ảnh hƣởng đến các bộ phận của rủi ro 
kiểm toán. Ví dụ: khi thực hiện thử nghiệm kiểm soát, kiểm toán viên có thể nhận thấy không 
có sai sót trong mẫu và kết luận rằng rủi ro kiểm soát là thấp, trong khi trên thực tế tỷ lệ sai 
sót trong tổng thể cao ở mức không thể chấp nhận đƣợc (rủi ro lấy mẫu); hoặc trong mẫu thực 
ra có nhiều sai sót nhƣng kiểm toán viên không phát hiện đƣợc (rủi ro ngoài lấy mẫu). Đối 
với các thử nghiệm cơ bản, kiểm toán viên có thể sử dụng nhiều phƣơng pháp khác nhau để 
giảm rủi ro phát hiện xuống thấp đến mức có thể chấp nhận đƣợc. Tuỳ theo tính chất của từng 
phƣơng pháp có thể dẫn đến rủi ro lấy mẫu hoặc rủi ro ngoài lấy mẫu. Ví dụ: kiểm toán viên 
áp dụng thủ tục phân tích không thích hợp (rủi ro ngoài lấy mẫu) hoặc áp dụng kiểm tra chi 
tiết và chỉ tìm thấy trong mẫu những sai sót nhỏ trong khi thực ra tổng thể bị sai phạm lớn 
hơn mức có thể bỏ qua (rủi ro lấy mẫu). Trong cả thử nghiệm kiểm soát và thử nghiệm cơ 
bản, rủi ro lấy mẫu có thể giảm đƣợc bằng cách tăng cỡ mẫu; rủi ro ngoài lấy mẫu có thể 
giảm đƣợc bằng cách thực hiện đúng đắn việc lập kế hoạch kiểm toán, giám sát và soát xét lại 
quá trình thực hiện kiểm toán. 
Phƣơng pháp thu thập bằng chứng kiểm toán 
22. Các phƣơng pháp thu thập bằng chứng kiểm toán bao gồm kiểm tra, quan sát, điều 
tra, xác nhận, tính toán và thủ tục phân tích. Việc lựa chọn phƣơng pháp thích hợp phụ thuộc 
vào sự xét đoán nghề nghiệp của kiểm toán viên trong từng trƣờng hợp cụ thể. Việc áp dụng 
các phƣơng pháp này thƣờng liên quan đến sự lựa chọn các phần tử lấy mẫu từ một tổng thể 
để thử nghiệm. 
 72 
Lựa chọn phần tử thử nghiệm để thu thập bằng chứng kiểm toán 
23. Khi thiết kế các thủ tục kiểm toán, kiểm toán viên phải xác định các phƣơng pháp 
thích hợp để lựa chọn các phần tử kiểm tra. Các phƣơng pháp có thể đƣợc lựa chọn là: 
a) Chọn toàn bộ (kiểm tra 100%); 
b) Lựa chọn các phần tử đặc biệt; 
c) Lấy mẫu kiểm toán. 
24. Trong từng trƣờng hợp cụ thể, kiểm toán viên có thể lựa chọn một trong ba phƣơng 
pháp hoặc kết hợp cả 3 phƣơng pháp trên. Việc quyết định sử dụng phƣơng pháp nào là dựa 
trên sơ sở đánh giá rủi ro kiểm toán và hiệu quả của cuộc kiểm toán. Kiểm toán viên cần tin 
tƣởng vào sự hữu hiệu của phƣơng pháp đƣợc sử dụng trong việc thu thập đầy đủ bằng chứng 
kiểm toán thích hợp nhằm thỏa mãn mục tiêu của thử nghiệm. 
Chọn toàn bộ (kiểm tra 100%) 
25. Kiểm toán viên có thể quyết định kiểm tra toàn bộ các phần tử cấu thành một số dƣ 
tài khoản hay một loại nghiệp vụ (hoặc một nhóm trong tổng thể). Kiểm tra 100% phần tử ít 
đƣợc áp dụng trong thử nghiệm kiểm soát nhƣng thƣờng đƣợc áp dụng trong thử nghiệm cơ 
bản. Kiểm tra 100% là thích hợp trong một số trƣờng hợp sau: 
- Những tổng thể có ít phần tử nhƣng giá trị của từng phần tử lớn; 
- Khi rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát đều rất cao và các phƣơng pháp khác không 
thể cung cấp đầy đủ bằng chứng thích hợp; 
- Khi việc tính toán thƣờng lặp lại hoặc các quy trình tính toán khác có thể thực hiện 
bởi hệ thống máy vi tính làm cho việc kiểm tra 100% vẫn có hiệu quả về mặt chi phí; 
- Đơn vị đƣợc kiểm toán có dấu hiệu kiện tụng, tranh chấp; 
- Theo yêu cầu của khách hàng. 
Lựa chọn các phần tử đặc biệt 
26. Kiểm toán viên có thể quyết định lựa chọn các phần tử đặc biệt từ tổng thể dựa trên 
các nhân tố nhƣ sự hiểu biết về tình hình kinh doanh của khách hàng, đánh giá ban đầu về rủi 
ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát cũng nhƣ các đặc điểm của tổng thể đƣợc thử nghiệm. Việc 
lựa chọn các phần tử đặc biệt dựa trên xét đoán có thể dẫn đến rủi ro ngoài lấy mẫu. Các phần 
tử đặc biệt có thể bao gồm: 
* Các phần tử có giá trị lớn hoặc quan trọng. Kiểm toán viên có thể quyết định lựa chọn 
các phần tử đặc biệt có giá trị lớn hoặc biểu hiện một số đặc điểm nhƣ bất thƣờng, có khả 
nghi, rủi ro cao hoặc thƣờng có sai sót trƣớc đây. 
* Tất cả các phần tử có giá trị từ một khoản tiền nào đó trở lên. Kiểm toán viên có thể 
quyết định lựa chọn các phần tử có giá trị bằng và lớn hơn một khoản tiền nào đó nhằm mục 
đích kiểm tra một bộ phận lớn trong toàn bộ giá trị của một số dƣ tài khoản hoặc một loại 
nghiệp vụ. 
* Các phần tử thích hợp cho mục đích thu thập thông tin. Kiểm toán viên có thể chọn 
các phần tử thích hợp nhằm thu thập thông tin về những vấn đề nhƣ tình hình kinh doanh, nội 
dung các nghiệp vụ, hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị đƣợc kiểm 
toán. 
* Các phần tử cho mục đích kiểm tra các thủ tục. Kiểm toán viên có thể sử dụng xét 
đoán để lựa chọn và kiểm tra các phần tử đặc biệt nhằm xác định một thủ tục kiểm soát nội 
bộ có đƣợc thực hiện hay không. 
 73 
27. Việc kiểm tra dựa trên lựa chọn các phần tử đặc biệt từ một số dƣ tài khoản hoặc 
một loại nghiệp vụ thƣờng là một phƣơng pháp hiệu quả để thu thập bằng chứng kiểm toán, 
nhƣng không đƣợc xem là lấy mẫu kiểm toán. Kết quả của các thủ tục lựa chọn áp dụng cho 
các phần tử đặc biệt không thể nhân lên cho toàn bộ tổng thể. Kiểm toán viên phải xem xét 
việc thu thập bằng chứng liên quan đến các phần tử còn lại của tổng thể nếu các phần tử còn 
lại này đƣợc coi là trọng yếu. 
Lấy mẫu kiểm toán 
28. Kiểm toán viên có thể quyết định áp dụng lấy mẫu kiểm toán cho một số dƣ tài 
khoản hoặc một loại nghiệp vụ. Lấy mẫu kiểm toán có thể áp dụng phƣơng pháp thống kê 
hoặc phƣơng pháp phi thống kê. Lấy mẫu kiểm toán sẽ đƣợc qui định chi tiết trong các đoạn 
từ 29 đến 56. 
Lấy mẫu thống kê và lấy mẫu phi thống kê 
29. Việc lựa chọn lấy mẫu thống kê hay phi thống kê là tuỳ thuộc vào việc xét đoán 
nghề nghiệp của kiểm toán viên xem phƣơng pháp nào có hiệu quả hơn để thu thập đƣợc đầy 
đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp trong từng trƣờng hợp cụ thể. Ví dụ, trong thử nghiệm 
kiểm soát, sự phân tích của kiểm toán viên về bản chất và nguyên nhân của sai sót sẽ quan 
trọng hơn việc phân tích thống kê về tần suất xảy ra của sai sót. Trong trƣờng hợp này, lấy 
mẫu phi thống kê là phƣơng pháp thích hợp hơn. 
30. Khi áp dụng lấy mẫu thống kê, cỡ mẫu có thể xác định bằng cách sử dụng lý thuyết 
xác suất thống kê hay sự xét đoán nghề nghiệp. Cỡ mẫu không phải là một tiêu chuẩn để phân 
biệt giữa phƣơng pháp thống kê và phi thống kê. Cỡ mẫu chịu ảnh hƣởng của các nhân tố 
trình bày trong Phụ lục số 01 và 02. Trong những trƣờng hợp tƣơng tự nhau, ảnh hƣởng của 
các nhân tố đến cỡ mẫu là nhƣ nhau dù lựa chọn phƣơng pháp thống kê hay phi thống kê 
(Xem Phụ lục số 01 và 02). 
31. Khi áp dụng lấy mẫu phi thống kê, kiểm toán viên vẫn có thể sử dụng các yếu tố 
của lấy mẫu thống kê. Ví dụ: sử dụng chƣơng trình lựa chọn số ngẫu nhiên trên máy vi tính. 
Tuy nhiên, chỉ khi nào áp dụng lấy mẫu thống kê thì các định lƣợng thống kê về rủi ro lấy 
mẫu mới có giá trị. 
Thiết kế mẫu 
32. Khi thiết kế mẫu kiểm toán, kiểm toán viên phải xe ... hệ thống hoặc lựa chọn bất kỳ. 
Phƣơng pháp lựa chọn các phần tử của mẫu đƣợc qui định trong Phụ lục số 03. 
Thực hiện các thủ tục kiểm toán 
45. Kiểm toán viên phải thực hiện các thủ tục kiểm toán phù hợp với những mục tiêu 
thử nghiệm cụ thể cho mỗi phần tử mẫu đƣợc chọn. 
46. Nếu phần tử mẫu đƣợc chọn không phù hợp với việc áp dụng thủ tục kiểm toán dự 
tính thì thủ tục đó đƣợc thực hiện tiếp trên một phần tử thay thế. Ví dụ, khi tiến hành kiểm tra 
bằng chứng về thủ tục xét duyệt thanh toán, kiểm toán viên có thể chọn phải một séc không 
có hiệu lực. Nếu kiểm toán viên nhận thấy séc không có hiệu lực này là hợp lý thì nó không 
đƣợc xem là sai sót, và kiểm toán viên sẽ chọn ra một séc khác để kiểm tra. 
47. Trƣờng hợp kiểm toán viên không thể áp dụng các thủ tục kiểm toán dự tính cho 
một phần tử đƣợc chọn vì các chứng từ liên quan đã bị thất lạc và thủ tục thay thế thích hợp 
cũng không thực hiện đƣợc cho phần tử này thì kiểm toán viên có thể coi đó là một sai sót. 
Bản chất và nguyên nhân của sai sót 
48. Kiểm toán viên cần xem xét kết quả kiểm tra mẫu, bản chất, nguyên nhân của tất cả 
các sai sót đƣợc phát hiện và ảnh hƣởng của các sai sót đó đối với từng mục tiêu thử nghiệm 
cụ thể cũng nhƣ đối với những khâu khác của cuộc kiểm toán. 
49. Khi phân tích những sai sót đã đƣợc phát hiện, kiểm toán viên có thể nhận thấy 
nhiều sai sót có đặc điểm chung, ví dụ cùng loại nghiệp vụ, cùng địa điểm, cùng chủng loại 
sản phẩm hoặc một thời kỳ. Trong trƣờng hợp đó, kiểm toán viên phải xác định tất cả những 
phần tử của tổng thể có cùng đặc điểm và mở rộng thủ tục kiểm toán đối với các phần tử đó. 
Những sai sót nhƣ thế có thể do cố ý và có khả năng có gian lận. 
50. Khi kiểm toán viên chứng minh đƣợc một sai sót phát sinh từ một sự kiện cá biệt 
mà sự kiện này không lặp lại trừ khi xẩy ra những tình huống đặc biệt thì sai sót này không 
 76 
đại diện cho những sai sót trong tổng thể (sai sót cá biệt ). Để khẳng định sai sót là cá biệt và 
không đại diện cho tổng thể, kiểm toán viên phải thực hiện một số công việc bổ sung. Số 
lƣợng công việc bổ sung phụ thuộc vào từng tình huống cụ thể, nhƣng phải đủ để khẳng định 
rằng sai sót không ảnh hƣởng đến phần còn lại của tổng thể. Ví dụ (1) sai sót do máy vi tính 
bị sự cố nhƣng chỉ xảy ra một ngày trong năm, kiểm toán viên đánh giá ảnh hƣởng của sự cố 
bằng cách kiểm tra việc xử lý các nghiệp vụ cụ thể của ngày đó, xem xét sự ảnh hƣởng của 
nguyên nhân gây ra sự cố đến các thủ tục kiểm toán và đƣa ra kết luận. 
Ví dụ (2) việc sử dụng sai công thức tính toán hàng tồn kho tìm thấy ở một chi nhánh sẽ 
đƣợc coi là cá biệt khi các chi nhánh khác sử dụng đúng công thức. 
Dự tính sai sót trong tổng thể 
51. Khi thực hiện thử nghiệm cơ bản, kiểm toán viên cần dự tính sai sót trong tổng thể 
dựa trên giá trị của sai sót phát hiện trong mẫu. Kiểm toán viên phải xem xét sự ảnh hƣởng 
của sai sót dự tính này đối với từng mục tiêu thử nghiệm cơ bản và đối với các khâu khác của 
cuộc kiểm toán. Kiểm toán viên dự tính sai sót trong tổng thể để đánh giá tổng quát về sai sót, 
và so sánh sai sót đã dự tính với sai sót có thể bỏ qua. Khi thực hiện thử nghiệm cơ bản, sai 
sót có thể bỏ qua là số tiền sai lệch có thể chấp nhận đƣợc và là số nhỏ hơn số ƣớc tính của 
kiểm toán viên về mức trọng yếu đƣợc dùng cho số dƣ của tài khoản đƣợc kiểm toán. 
52. Khi một sai sót đƣợc coi là cá biệt, thì đƣợc loại trừ trƣớc khi dự tính sai sót trong 
tổng thể. ảnh hƣỏng của các sai sót cá biệt dù không phải điều chỉnh, vẫn cần đƣợc xem xét 
thêm cùng với các sai sót dự tính. Nếu số dƣ của một tài khoản hoặc một loại nghiệp vụ đƣợc 
phân nhóm, các sai sót sẽ đƣợc dự tính riêng cho từng nhóm. Các sai sót dự tính của từng 
nhóm cộng thêm các sai sót cá biệt của từng nhóm, sau đó kết hợp với sai sót của tất cả các 
nhóm để xem xét ảnh hƣởng có thể có của sai sót lên số dƣ của tài khoản hoặc loại nghiệp vụ 
phát sinh. 
53. Khi thực hiện thử nghiệm kiểm soát không cần phải dự tính sai sót trong tổng thể vì 
tỷ lệ sai sót của mẫu cũng là tỷ lệ sai sót dự tính của tổng thể. 
Đánh giá kết quả mẫu 
54. Kiểm toán viên phải đánh giá kết quả mẫu để khẳng định tính phù hợp và đầy đủ 
của tổng thể hoặc quyết định xem có cần phải điều chỉnh cho phù hợp không? Trong thử 
nghiệm kiểm soát nếu tỷ lệ sai sót của mẫu cao hơn so với dự tính thì cần điều chỉnh tăng 
mức rủi ro kiểm soát, trừ khi kiểm toán viên thu thập đƣợc những bằng chứng khác hỗ trợ 
cho việc đánh giá trƣớc đây. Trong thử nghiệm cơ bản, nếu số tiền sai sót của mẫu cao hơn 
dự tính, kiểm toán viên có thể kết luận là số dƣ tài khoản hoặc loại nghiệp vụ đã bị sai lệch 
trọng yếu, trừ khi thu thập đƣợc các bằng chứng khác để chứng minh rằng không tồn tại sai 
sót trọng yếu nào. 
55. Nếu tổng giá trị của sai sót dự tính cộng (+) với sai sót cá biệt nhỏ hơn nhƣng gần 
tới mức sai sót có thể bỏ qua, kiểm toán viên cần xem xét tính thuyết phục của kết quả mẫu 
bằng cách kết hợp với kết quả cuả các thủ tục kiểm toán khác hoặc thu thập thêm bằng chứng 
kiểm toán. Tổng giá trị của sai sót dự tính cộng (+) với sai sót cá biệt là dự tính thích hợp 
nhất của kiểm toán viên về sai sót của tổng thể. Tuy nhiên, kết quả mẫu vẫn bị ảnh hƣởng bởi 
rủi ro lấy mẫu. Khi tổng sai sót dự tính cộng (+) với sai sót cá biệt gần bằng sai sót có thể bỏ 
qua thì kiểm toán viên phải thừa nhận tồn tại rủi ro vì nếu lấy một mẫu khác có thể dẫn đến 
một kết quả dự tính khác cao hơn sai sót có thể bỏ qua. Việc thực hiện thêm các thủ tục kiểm 
toán khác sẽ giúp kiểm toán viên đánh giá đúng hơn rủi ro này. Rủi ro sẽ giảm đi khi thu thập 
thêm đƣợc những bằng chứng khác. 
56. Khi đánh giá kết quả lấy mẫu dẫn đến phải điều chỉnh những đánh giá ban đầu của 
kiểm toán viên về tính chất của tổng thể thì kiểm toán viên cần phải: 
 77 
a) Đề nghị Giám đốc đơn vị đƣợc kiểm toán kiểm tra lại những sai sót đã phát hiện và 
những sai sót còn có thể có và thực hiện những điều chỉnh cần thiết. 
b) Điều chỉnh thủ tục kiểm toán đã định. Ví dụ, trong thử nghiệm kiểm soát, kiểm toán 
viên cần mở rộng cỡ mẫu, thực hiện thủ tục kiểm toán thay thế hoặc bổ sung thử nghiệm cơ 
bản liên quan. 
c) Xem xét ảnh hƣởng của nó đến Báo cáo kiểm toán./. 
 78 
PHỤ LỤC SỐ 01 
Ví dụ về các nhân tố ảnh hƣởng đến cỡ mẫu trong thử nghiệm kiểm soát 
Dƣới đây là những nhân tố mà kiểm toán viên thƣờng quan tâm đến khi xác định cỡ 
mẫu của một thử nghiệm kiểm soát. Những nhân tố này phải đƣợc xem xét đồng thời với 
nhau, không đƣợc tách rời từng nhân tố. 
Nhân tố Ảnh hƣởng 
 đến cỡ mẫu 
1. Mức độ tin cậy mà kiểm toán viên dự định dựa vào hệ 
 thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ tăng lên. 
Tăng lên 
2. Tỷ lệ sai phạm đối với thủ tục kiểm soát mà kiểm toán 
 viên có thể chấp nhận đƣợc tăng lên. 
Giảm xuống 
3. Tỷ lệ sai phạm đối với thử nghiệm kiểm soát mà kiểm 
 toán viên dự đoán sẽ xảy ra trong tổng thể tăng lên. 
Tăng lên 
4. Rủi ro do kiểm toán viên đánh giá rủi ro kiểm soát thấp 
 hơn thực tế giảm xuống. 
Tăng lên 
5. Số lƣợng đơn vị lấy mẫu trong tổng thể tăng lên. 
ảnh hƣởng 
không đáng kể 
1. Mức độ tin cậy mà kiểm toán viên dự định dựa vào hệ thống kế toán và hệ thống 
kiểm soát nội bộ: Mức độ bảo đảm mà kiểm toán viên dự định đạt đƣợc từ hệ thống kế toán 
và hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị càng cao thì mức rủi ro kiểm soát mà kiểm toán viên 
đánh giá sẽ càng thấp và do đó cỡ mẫu cần thiết càng phải lớn hơn. Ví dụ: Mức đánh giá ban 
đầu về rủi ro kiểm soát là thấp cho thấy kiểm toán viên dự định đặt nhiều tin cậy vào hoạt 
động hữu hiệu của kiểm soát nội bộ. Khi đó, kiểm toán viên sẽ phải thu thập nhiều bằng 
chứng kiểm toán hơn để làm cơ sở cho sự đánh giá của mình so với trƣờng hợp đánh giá rủi 
ro kiểm soát là cao. 
2. Tỷ lệ sai phạm có thể chấp nhận đƣợc đối với thủ tục kiểm soát (sai sót có thể bỏ 
qua): Tỷ lệ sai phạm mà kiểm toán viên có thể chấp nhận đƣợc càng thấp thì cỡ mẫu cần thiết 
càng lớn. 
3. Tỷ lệ sai phạm đối với thử nghiệm kiểm soát mà kiểm toán viên dự tính sẽ xảy ra 
trong tổng thể: Tỷ lệ sai phạm mà kiểm toán viên dự tính càng cao thì cỡ mẫu càng phải lớn. 
Các nhân tố ảnh hƣởng đến sự xét đoán của kiểm toán viên về tỷ lệ sai phạm dự tính bao gồm 
hiểu biết về tình hình kinh doanh (đặc biệt là các thủ tục đƣợc thực hiện để tìm hiểu về hệ 
thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ), các thay đổi về nhân sự hoặc hệ thống kế toán 
và kiểm soát nội bộ, kết quả của các thủ tục kiểm toán kỳ trƣớc và kết quả của các thủ tục 
kiểm toán khác áp dụng trong kỳ này. Nếu tỷ lệ sai phạm dự tính là cao thì khó có khả năng 
giảm đƣợc rủi ro kiểm soát. Khi đó kiểm toán viên thƣờng bỏ qua các thử nghiệm kiểm soát. 
4. Rủi ro do kiểm toán viên đánh giá rủi ro kiểm soát thấp hơn thực tế: Rủi ro đƣợc 
đánh giá là rủi ro kiểm soát thấp hơn thực tế mà kiểm toán viên yêu cầu càng tăng lên, nghĩa 
là độ tin cậy kiểm toán viên mong muốn mẫu sẽ chỉ ra đúng các sai sót trong tổng thể càng 
giảm xuống, thì cỡ mẫu cần thiết sẽ tăng lên. 
5. Số lƣợng đơn vị lấy mẫu trong tổng thể: Trong các tổng thể lớn, số lƣợng phần tử 
trong tổng thể hầu nhƣ không có ảnh hƣởng đến cỡ mẫu. Trong các tổng thể nhỏ, lấy mẫu 
kiểm toán thƣờng lại không hiệu quả bằng các phƣơng pháp lựa chọn khác để thu thập đầy đủ 
bằng chứng kiểm toán thích hợp. 
 79 
PHỤ LỤC SỐ 02 
Ví dụ về các nhân tố ảnh hƣởng đến cỡ mẫu trong thử nghiệm cơ bản 
Kiểm toán viên cần cân nhắc những nhân tố dƣới đây khi xác định cỡ mẫu trong thử 
nghiệm cơ bản 
Nhân tố Ảnh hƣởng đến 
cỡ mẫu 
1. Đánh giá của kiểm toán viên về rủi ro tiềm tàng tăng lên Tăng lên 
2. Đánh giá của kiểm toán viên về rủi ro kiểm soát tăng lên Tăng lên 
3. Sử dụng nhiều hơn thử nghiệm cơ bản cho cùng cơ sở dẫn 
 liệu của báo cáo tài chính 
Giảm xuống 
4. Rủi ro mà kiểm toán viên kết luận rằng không có sai phạm 
 trọng yếu trong khi thực tế là có. 
Tăng lên 
5. Tổng sai sót mà kiểm toán viên có thể chấp nhận đƣợc (sai 
 sót có thể bỏ qua) tăng lên. 
Giảm xuống 
6. Số tiền của sai sót kiểm toán viên dự tính sẽ phát hiện 
trong tổng thể tăng lên 
Tăng lên 
7. áp dụng việc phân bổ cho tổng thể (nếu phƣơng pháp này 
 là thích hợp). 
Giảm xuống 
8. Số lƣợng đơn vị lấy mẫu trong tổng thể tăng lên 
Ảnh hƣởng 
không đáng kể 
1. Đánh giá của kiểm toán viên về rủi ro tiềm tàng: Kiểm toán viên đánh giá về rủi ro 
tiềm tàng càng cao thì cỡ mẫu cần thiết càng tăng lên. Rủi ro tiềm tàng càng cao đòi hỏi rủi ro 
phát hiện cần thiết càng thấp để có thể giảm rủi ro kiểm toán xuống thấp đến mức có thể chấp 
nhận đƣợc. Do đó cỡ mẫu cần thiết phải tăng lên. 
2. Đánh giá của kiểm toán viên về rủi ro kiểm soát: Kiểm toán viên đánh giá rủi ro 
kiểm soát càng cao thì cỡ mẫu càng tăng lên. Ví dụ, một mức rủi ro kiểm soát đƣợc đánh giá 
là cao cho thấy kiểm toán viên không thể dựa vào sự hoạt động hữu hiệu của hệ thống kiểm 
soát nội bộ liên quan đến cơ sở dẫn liệu cụ thể của báo cáo tài chính. Do đó, để giảm rủi ro 
kiểm toán xuống thấp đến mức có thể chấp nhận đƣợc, kiểm toán viên cần phải đƣa ra một 
mức rủi ro phát hiện thấp và do đó phải tin cậy nhiều hơn vào các thử nghiệm cơ bản. Việc 
dựa nhiều hơn vào các thử nghiệm cơ bản sẽ dẫn đến cỡ mẫu cần thiết tăng lên. 
3. Sử dụng thử nghiệm cơ bản cho cùng cơ sở dẫn liệu của báo cáo tài chính: Khi kiểm 
toán viên dựa nhiều hơn vào thử nghiệm cơ bản (kiểm tra chi tiết hay thủ tục phân tích) để 
giảm rủi ro phát hiện xuống thấp đến mức có thể chấp nhận đƣợc sẽ dẫn đến mức đảm bảo 
mà kiểm toán viên đặt ra đối với việc lấy mẫu giảm xuống và do đó cỡ mẫu sẽ giảm xuống. 
4. Rủi ro do kiểm toán viên kết luận là không có sai phạm trọng yếu trong khi thực tế là 
có: Nếu kiểm toán viên muốn giảm rủi ro kiểm toán, nghĩa là tăng độ tin cậy vào kết quả 
mẫu. Kết quả mẫu sẽ chỉ ra đúng hoặc thấp hơn sai sót thực tế của tổng thể, thì cỡ mẫu cần 
thiết phải tăng lên. 
 80 
5. Tổng sai sót mà kiểm toán viên có thể chấp nhận đƣợc (sai sót có thể bỏ qua): Tổng 
sai sót mà kiểm toán viên có thể chấp nhận đƣợc càng thấp, cỡ mẫu cần thiết càng phải lớn 
hơn. 
6. Số liệu sai sót mà kiểm toán viên dự tính sẽ phát hiện trong tổng thể: Kiểm toán viên 
dự tính sai sót phát hiện trong tổng thể càng lớn thì cỡ mẫu cần thiết càng phải tăng lên để có 
thể đƣa ra một ƣớc tính hợp lý về số liệu sai sót thực sự của tổng thể. Các nhân tố liên quan 
đến sự xem xét của kiểm toán viên về sai sót gồm phạm vi mà các giá trị đƣợc xác định mộtƣ 
cách chủ quan, kết quả của thử nghiệm kiểm soát, kết quả của các thủ tục kiểm toán áp dụng 
kỳ trƣớc và kết quả của các thử nghiệm cơ bản áp dụng kỳ này. 
7. Phân nhóm khi có sự biến động lớn về giá trị các phần tử trong tổng thể: Cần thực 
hiện việc phân nhóm các phần tử có giá trị gần nhau vào một tổng thể con, gọi là nhóm. Khi 
một tổng thể đƣợc phân nhóm thích hợp thì tổng hợp cỡ mẫu của các nhóm sẽ nhỏ hơn là cỡ 
mẫu cho toàn bộ tổng thể, mặc dù rủi ro lấy mẫu không đổi. 
8. Số lƣợng đơn vị lấy mẫu trong tổng thể: Trong các tổng thể lớn số lƣợng phần tử của 
tổng thể không có ảnh hƣởng đáng kể đến cỡ mẫu. Trong các tổng thể nhỏ, lấy mẫu kiểm 
toán không có hiệu quả bằng các phƣơng pháp khác để thu thập bằng chứng kiểm toán. 
PHỤ LỤC SỐ 03 
Phƣơng pháp lựa chọn các phần tử của mẫu 
Các phƣơng pháp chủ yếu để lựa chọn các phần tử của mẫu là: 
a) Sử dụng một chƣơng trình chọn số ngẫu nhiên hoặc bảng số ngẫu nhiên; 
b) Lựa chọn theo hệ thống: Trƣớc hết xác định khoảng cách lấy mẫu đƣợc tính bằng 
cách chia số lƣợng phần tử của tổng thể cho cỡ mẫu. Giả sử với một tổng thể có 10.000 phần 
tử, cỡ mẫu cần thiết là 200 thì khoảng cách lấy mẫu là 50. Sau đó chọn điểm xuất phát bất kỳ 
của phần tử đầu tiên và cứ thế cách 50 phần tử sẽ chọn một phần tử vào mẫu. Giả sử điểm 
xuất phát đƣợc chọn là 23, thì các phần tử đƣợc chọn sẽ là 23, 73,123,... Khi sử dụng phƣơng 
pháp lựa chọn theo hệ thống, kiểm toán viên cần xác định các đơn vị lấy mẫu trong tổng thể 
không đƣợc sắp xếp theo cách mà khoảng cách lấy mẫu trùng hợp với một kiểu sắp xếp nhất 
định trong tổng thể. 
c) Lựa chọn bất kỳ: Kiểm toán viên lựa chọn các phần tử vào mẫu không theo một trật 
tự nào nhƣng phải tránh bất kỳ sự thiên lệch hoặc định kiến chủ quan nào (Ví dụ: bỏ qua các 
phần tử khó tìm hoặc luôn luôn chọn các phần tử nằm ở dòng đầu tiên hoặc dòng cuối của 
trang) đồng thời phải đảm bảo cho tất cả các phần tử trong tổng thể đều có cơ hội đƣợc chọn. 
Phƣơng pháp lựa chọn bất kỳ không phù hợp khi lấy mẫu thống kê. 
Lựa chọn mẫu theo khối là việc lựa chọn một hay nhiều khối phần tử liên tiếp nhau 
trong một tổng thể. Lựa chọn mẫu theo khối thƣờng ít đƣợc sử dụng trong lấy mẫu kiểm toán, 
vì hầu hết các khối đều có kết cấu cùng một tính chất với tổng thể. Mặc dù trong một vài 
trƣờng hợp kiểm tra một khối các phần tử cũng là một thủ tục kiểm toán thích hợp. Phƣơng 
pháp này không đƣợc sử dụng để lựa chọn các phần tử của mẫu khi kiểm toán viên dự tính 
đƣa ra kết luận về toàn bộ tổng thể dựa trên mẫu./.