Giáo trình Quan hệ quốc tế, những khía cạnh lý thuyết và vấn đề - Phần III: Đông Á và Đông Nam Á

 271
PhÇn III 
§«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ 
 272
 273
§«ng ¸ trong nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi 
thÕ kû XX 
NguyÔn quèc Hïng 
ThÕ kû XX ®· lïi dÇn vµo qu¸ khø nh−ng râ rµng thÕ 
kû XX ®· ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên m·i m·i kh«ng phai mê víi 
nh÷ng tiÕn bé phi th−êng, nh÷ng thµnh tùu kú diÖu vµ c¶ 
nh÷ng ®æi thay to lín, thËm chÝ nh÷ng ®¶o lén ®Çy bÊt 
ngê. Trong thÕ kû vÜ ®¹i Êy, cã thÓ nãi §«ng ¸ ®· cã mét 
sù hiÖn diÖn trªn nhiÒu b×nh diÖn, khÝa c¹nh kh¸c nhau. 
Bµi viÕt ng¾n nµy chØ b−íc ®Çu ®Ò cËp §«ng ¸ tõ gãc ®é 
trong quan hÖ víi nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi thÕ kû XX. Vµ tõ 
gãc ®é Êy, §«ng ¸ trong bµi viÕt nµy ®−îc nhËn thøc nh− 
mét khu vùc ®Þa - chÝnh trÞ bao gåm c¶ §«ng B¾c ¸ vµ 
§«ng Nam ¸, nh− thùc tÕ lÞch sö thÕ kû XX ®· tá râ 
nh÷ng mèi quan hÖ mËt thiÕt c¶ vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ 
gi÷a §«ng B¾c ¸ vµ §«ng Nam ¸, mÆc dÇu kh¸i niÖm 
§«ng ¸ cßn cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau xÐt tõ c¸c tiªu chÝ 
khu vùc ®Þa - v¨n ho¸, ®Þa - lÞch sö - v¨n ho¸...1. 
___________ 
1. Phan Huy Lª: "C¸c gi¸ trÞ §«ng ¸ qua tiÕn tr×nh lÞch sö", 
T¹p chÝ Khoa häc §¹i häc quèc gia Hµ Néi, Chuyªn san Khoa 
häc X· héi vµ Nh©n v¨n, sè 3-2002. 
 274
1. Trë l¹i lÞch sö, nhiÒu n−íc §«ng ¸ ®· cã nh÷ng mèi 
giao l−u víi nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi nh− qua "con 
®−êng t¬ lôa" næi tiÕng, vµ thËm chÝ vµo thÕ kû XIII vã 
ngùa cña ®Õ quèc Nguyªn - M«ng ®· tõng g©y nªn nh÷ng 
chÊn ®éng kinh hoµng cho c¶ ch©u ¢u. 
Nh−ng tõ sau nh÷ng ph¸t kiÕn ®Þa lý vÜ ®¹i cuèi thÕ kû 
XV - ®Çu thÕ kû XVI vµ nhÊt lµ khi chñ nghÜa t− b¶n ®−îc 
x¸c lËp trªn ph¹m vi thÕ giíi, c¸c n−íc §«ng ¸ ngµy cµng bÞ 
cuèn vµo guång quay cña hÖ thèng kinh tÕ - chÝnh trÞ thÕ 
giíi, trë thµnh nh÷ng ®èi t−îng bÞ chinh phôc cña chñ 
nghÜa t− b¶n thÕ giíi. Chñ nghÜa t− b¶n ngµy cµng "bña 
l−íi" bao trïm c¶ thÕ giíi, ®Æc biÖt tõ nöa sau thÕ kû XIX 
khi chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa víi sù thèng 
trÞ cña t− b¶n ®éc quyÒn. Trong c¸c cuéc chiÕn tranh ®Õ 
quèc chñ nghÜa ®Çu tiªn vµo cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû 
XX, phÇn lín c¸c n−íc lµ ®èi t−îng tranh giµnh, ph©n chia 
l¹i gi÷a c¸c c−êng quèc t− b¶n thuéc khu vùc §«ng ¸, nh− 
TriÒu Tiªn, Philippin vµ c¶ nhiÒu bé phËn l·nh thæ cña ®Õ 
chÕ Trung Hoa réng lín nh−ng lóc nµy ®· suy yÕu. Nh− 
mét tÊt yÕu kh«ng tr¸nh khái, hÇu hÕt c¸c n−íc §«ng ¸ lÇn 
l−ît r¬i vµo t×nh tr¹ng thuéc ®Þa hoÆc nöa thuéc ®Þa cña c¸c 
n−íc ®Õ quèc ph−¬ng T©y - nh÷ng c−êng quèc thèng trÞ nÒn 
chÝnh trÞ thÕ giíi. §ã lµ hËu qu¶ cña "t×nh tr¹ng tr× trÖ, 
chËm tiÕn so víi ph−¬ng T©y ®· tiÕn lªn chñ nghÜa t− b¶n 
vµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸"1. 
___________ 
1. Nh− trªn. 
 275
ë §«ng ¸, hÇu nh− duy nhÊt chØ cã NhËt B¶n lµ ngo¹i 
lÖ tho¸t khái th©n phËn bÞ c¸c n−íc ph−¬ng T©y n« dÞch. 
B»ng cuéc Duy t©n Minh TrÞ (1868), NhËt B¶n kh«ng 
nh÷ng ®· duy tr× ®−îc nÒn ®éc lËp quèc gia mµ cßn v−¬n 
lªn trë thµnh mét c−êng quèc t− b¶n chñ nghÜa, h¬n n÷a 
l¹i tham gia vµo viÖc ph©n chia l¹i thÞ tr−êng thÕ giíi, 
cïng c¸c c−êng quèc x¸c lËp nªn trËt tù thÕ giíi ë khu vùc 
ViÔn §«ng - Th¸i B×nh D−¬ng. Tuy cßn bÞ chÌn Ðp, ch−a 
thËt sù ®−îc c¸c n−íc ph−¬ng T©y coi nh− mét thµnh viªn 
ngang hµng trong "c©u l¹c bé c¸c c−êng quèc", nh−ng dï 
sao NhËt B¶n vÉn lµ "khu«n mÆt" duy nhÊt ë ch©u ¸ cïng 
c¸c c−êng quèc lËp nªn nh÷ng thiÕt chÕ cña nÒn chÝnh trÞ 
thÕ giíi nöa ®Çu thÕ kû XX. 
ë mét khÝa c¹nh chÝnh trÞ kh¸c, c¸c d©n téc thuéc ®Þa 
ë §«ng ¸ ®· kh«ng cam chÞu ¸ch n« dÞch ngo¹i bang, anh 
dòng tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng, gãp phÇn to 
lín lµm "Ph−¬ng §«ng thøc tØnh" nh− V.Lªnin tõng 
kh¼ng ®Þnh. Dï ®i theo ngän cê t− t−ëng kh¸c nhau, c«ng 
cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña c¸c d©n téc §«ng ¸ ®· trë 
thµnh nh÷ng ngän ®ßn ®¶ kÝch nÆng nÒ vµo hÖ thèng 
thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc, thøc tØnh m¹nh mÏ ý 
thøc d©n téc vµ cæ vò phong trµo ®Êu tranh cña c¸c d©n 
téc bÞ ¸p bøc trªn toµn thÕ giíi. Ngay khi cuéc ChiÕn 
tranh thÕ giíi thø hai võa kÕt thóc, §«ng Nam ¸ ®· trë 
thµnh ngän cê khëi ®Çu cña cao trµo gi¶i phãng d©n téc ë 
ch©u ¸, ch©u Phi vµ Mü Latinh. Cao trµo gi¶i phãng cña 
c¸c d©n téc ®· lµm sôp ®æ hÖ thèng thuéc ®Þa, dÉn tíi sù 
 276
ra ®êi cña hµng lo¹t c¸c quèc gia ®éc lËp trÎ tuæi, mang 
l¹i mét diÖn m¹o míi cho nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi vµ c¶ 
§«ng ¸ nöa sau thÕ kû XX. 
2. ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc, lÞch sö thÕ 
giíi sang ch−¬ng míi. Mét trËt tù quèc tÕ míi ®· ®−îc x¸c 
lËp, vµ theo ®ã mét nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi míi ®−îc h×nh 
thµnh víi nh÷ng ®Æc tr−ng næi bËt gÇn nh− xuyªn suèt 
trong nöa sau thÕ kû XX. 
§ã lµ sù ph©n chia khu vùc ¶nh h−ëng gi÷a c¸c c−êng 
quèc th¾ng trËn, chñ yÕu lµ gi÷a hai siªu c−êng Liªn X« 
vµ Mü. 
ThÕ giíi gÇn nh− ph©n ®«i víi sù h×nh thµnh hai phe, 
hai hÖ thèng x· héi: hÖ thèng t− b¶n chñ nghÜa vµ hÖ 
thèng x· héi chñ nghÜa. §ã lµ hiÖn t−îng ch−a tõng thÊy, 
lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö thÕ giíi. 
Nh− mét hÖ qu¶ khã tr¸nh khái, hai hÖ thèng t− b¶n 
chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa ®· nhanh chãng trë nªn ®èi 
®Çu nhau mµ ®Ønh cao lµ t×nh tr¹ng "chiÕn tranh l¹nh", 
thÕ giíi nhiÒu lóc nh− bªn miÖng hè chiÕn tranh. 
Tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, §«ng ¸ n»m 
trong bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi Êy nh−ng còng l¹i cã 
nh÷ng nÐt kh¸c biÖt riªng cña m×nh, t¹o nªn nh÷ng "®a 
d¹ng" cña giai ®o¹n lÞch sö nöa sau thÕ kû XX. 
Tr−íc hÕt, víi sù ph©n chia khu vùc ¶nh h−ëng gi÷a 
hai siªu c−êng theo nh÷ng tho¶ thuËn cña Héi nghÞ Yalta 
(2-1945), t×nh h×nh ë khu vùc §«ng ¸ l¹i diÔn ra kh«ng 
hoµn toµn nh− ë ch©u ¢u. NÕu ë ch©u ¢u, hai cùc ph©n 
 277
chia râ rµng - §«ng ¢u thuéc ph¹m vi ¶nh h−ëng cña Liªn 
X«, T©y ¢u - thuéc Mü, th× ë §«ng ¸, t×nh h×nh kh«ng 
hoµn toµn nh− nh÷ng tho¶ thuËn Yalta vÒ ch©u ¸. C¸c 
d©n téc §«ng Nam ¸ ®· næi dËy ®Êu tranh giµnh ®éc lËp, 
kh«ng cam chÞu lµ "thuéc khu vùc ¶nh h−ëng truyÒn 
thèng cña c¸c n−íc ®Õ quèc ph−¬ng T©y". Hä ®· th¾ng lîi. 
HoÆc Trung Quèc còng kh«ng chÊp nhËn trë thµnh "khu 
®Öm" gi÷a hai siªu c−êng víi mét chÝnh quyÒn Quèc - 
Céng liªn hiÖp vèn "kh«ng thÓ ®éi trêi chung". C¸c tho¶ 
thuËn Yalta vÒ Trung Quèc ®· nhanh chãng tan vì víi 
th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng Trung Quèc vµ sù ra ®êi cña nhµ 
n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa (10-1949). ë §«ng ¸, 
cã lÏ chØ b¸n ®¶o TriÒu Tiªn lµ tr−êng hîp tiªu biÓu cho sù 
ph©n chia cña ¶nh h−ëng hai cùc lµ ®−îc thùc hiÖn vµ kÐo 
dµi cho tíi nay. N−íc NhËt b¹i trËn kh«ng thÓ cã sù lùa 
chän nµo kh¸c ngoµi c¸c quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Posdam 
th¸ng 7-1945. 
Ngµy nay nh×n l¹i, cã thÓ nãi, kh«ng kÓ ch©u ¢u - n¬i 
tËp trung hÇu hÕt c¸c c−êng quèc cã quyÒn lùc m¹nh nhÊt 
(sau nµy thªm Hoa Kú) - th× §«ng ¸ (vµ ch©u ¸) lµ khu vùc 
ph¶i chÞu sù t¸c ®éng m¹nh nhÊt cña nh÷ng s¾p xÕp, quy 
®Þnh cña c¶ hai trËt tù quèc tÕ Versailles - Washington vµ 
hai cùc Yalta so víi bÊt kú ch©u lôc nµo kh¸c - ch©u Phi, 
ch©u §¹i D−¬ng vµ ch©u Mü. §«ng ¸ g¾n liÒn víi nh÷ng 
biÕn chuyÓn, ®æi thay cña nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi. 
Víi sù h×nh thµnh hai phe t− b¶n chñ nghÜa vµ x· héi 
chñ nghÜa, c¸c n−íc §«ng ¸ ®· cã sù ph©n ho¸ lín theo 
 278
nh÷ng con ®−êng ph¸t triÓn kh¸c nhau. Cã nh÷ng n−íc 
liªn minh chÆt chÏ víi c¸c n−íc ph−¬ng T©y vµ ®i theo con 
®−êng t− b¶n chñ nghÜa, mét sè n−íc kh¸c trë thµnh 
thµnh viªn cña céng ®ång c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa vµ ®i 
theo con ®−êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Sù kh¸c biÖt 
Êy trong nhiÒu tr−êng hîp lµ do nh÷ng can thiÖp chi phèi 
cña c¸c c−êng quèc ngoµi khu vùc. §«ng ¸ lµ khu vùc cã 
nhiÒu sù dÝnh lÝu cña c¸c c−êng quèc, tr−íc hÕt lµ hai siªu 
c−êng Mü vµ Liªn X«. 
Vµ nh− mét tÊt yÕu khã tr¸nh khái, §«ng ¸ lµ khu vùc 
diÔn ra nhiÒu cuéc chiÕn tranh vµ hÇu nh− tiÕng sóng 
kh«ng bao giê ngõng næ trong suèt bèn thËp niªn sau 
ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. §«ng ¸ trë thµnh mét chiÕn 
tr−êng cña chiÕn tranh l¹nh vµ cïng víi ch©u ¢u ®øng 
vµo trung t©m cña cuéc ®èi ®Çu §«ng - T©y. Cuéc chiÕn 
tranh ViÖt Nam lµ cuéc "chiÕn tranh côc bé" lín nhÊt gi÷a 
hai phe. C¸c n−íc §«ng ¸ ®· ph¶i chÞu nhiÒu hËu qu¶ 
nÆng nÒ cña t×nh tr¹ng "chiÕn tranh l¹nh" còng nh− cña 
c¸c cuéc "chiÕn tranh nãng", vµ mét trong nh÷ng hËu qu¶ 
®ã lµ sù nghi kþ, thï ®Þch lÉn nhau kÐo dµi trong nhiÒu 
thËp niªn, mµ cho ®Õn nay còng ch−a thÓ ch¾c ch¾n r»ng 
nh÷ng nghi ngê, thiÕu tin cËy Êy ®· kh«ng cßn n÷a. 
L¹i mét khÝa c¹nh kh¸c cña nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi. §ã 
lµ mÆc dÇu c¶ hai siªu c−êng ®Òu ra søc l«i kÐo, tËp hîp 
c¸c quèc gia ®i theo m×nh, nh−ng phÇn lín c¸c n−íc ¸ - 
Phi - Mü Latinh - trong ®ã cã nhiÒu n−íc §«ng Nam ¸ - 
l¹i kh«ng trùc tiÕp theo cùc nµy hay cùc kia, mµ l¹i ng¶ 
 279
theo xu h−íng hoµ b×nh trung lËp. Hä kh«ng muèn bÞ l«i 
kÐo vµo c¸c cuéc xung ®ét trong khu«n khæ gi÷a c¸c n−íc 
lín. Phong trµo c¸c n−íc Kh«ng liªn kÕt lµ ngän cê tiªu 
biÓu cho xu h−íng hoµ b×nh, trung lËp Êy, mµ Céng hoµ 
In®«nªxia d−íi thêi Tæng thèng Sukarno lµ mét trong n¨m 
s¸ng lËp viªn næi tiÕng kÓ tõ Héi nghÞ B¨ng®ung 1955 ®Õn 
Phong trµo Kh«ng liªn kÕt 1961. C¸c n−íc Mianma, 
Campuchia, Lµo vµ ViÖt Nam... lµ nh÷ng thµnh viªn 
h−ëng øng tÝch cùc cña Phong trµo kÓ tõ B¨ng®ung... 
Kh«ng nh÷ng trªn b×nh diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi, c¸c quèc 
gia vµ l·nh thæ ë §«ng ¸ l¹i lµ nh÷ng hiÖn t−îng næi bËt vÒ 
sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Çy Ên t−îng. §ã lµ "sù thÇn kú NhËt 
B¶n" khi n−íc nµy tõ sù b¹i trËn ®æ n¸t, hoang tµn ®· trë 
thµnh siªu c−êng kinh tÕ thø hai trªn thÕ giíi; lµ nh÷ng "con 
rång" Hµn Quèc, §µi Loan, Xingapo ®· cÊt c¸nh v−¬n lªn chØ 
trong vßng 30 n¨m; lµ n−íc Trung Hoa réng lín ®«ng d©n 
nhÊt ®· lËp nªn kú tÝch kinh tÕ liªn tôc t¨ng tr−ëng víi tèc 
®é cao; lµ sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña ASEAN ®−îc xem 
nh− mét tæ chøc liªn minh khu vùc thµnh c«ng nhÊt cña c¸c 
n−íc ®ang ph¸t triÓn... §«ng ¸ nh− mét "®µn sÕu bay" víi 
NhËt B¶n lµ con chim ®Çu ®µn, ®· khiÕn nhiÒu ng−êi trªn 
thÕ giíi cho r»ng "thÕ kû XXI sÏ lµ thÕ kû cña ch©u ¸"1, trong 
®ã §«ng ¸ ch¾c sÏ lµ hµng ®Çu. 
3. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr−íc, sau sù 
___________ 
1. Marid«n Tuaren¬: Sù ®¶o lén cña thÕ giíi ®Þa chÝnh trÞ 
thÕ kû XXI, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1996, tr.208. 
 280
chÊm døt cña chiÕn tranh l¹nh vµ tan r· cña trËt tù hai 
cùc, nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi ®· cã nh÷ng thay ®æi lín. Mét 
trËt tù quèc tÕ míi ®ang h×nh thµnh mµ d− luËn chung 
mong muèn vµ cho r»ng sÏ lµ mét trËt tù ®a cùc, nhiÒu 
trung t©m. 
Khu vùc §«ng ¸ còng trong dßng ch¶y ®ã vµ thËt sù 
®øng tr−íc kh«ng Ýt th¸ch thøc ®ang ®Æt ra cïng nh÷ng c¬ 
héi tiÕn tíi. Còng nh− nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, c¸c quèc 
gia §«ng ¸ ®Òu ra søc ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn vµ 
gi¶i quyÕt nh÷ng rèi ren, xung ®ét nh»m t¹o nªn mét m«i 
tr−êng hoµ b×nh æn ®Þnh nhÊt thiÕt ph¶i cã. Tr−íc m¾t cã 
thÓ nhËn thÊy nh÷ng nh©n tè cña chÝnh §«ng ¸ cã ý nghÜa 
hµng ®Çu ®èi víi khu vùc. 
§ã lµ n−íc NhËt ®ang quyÕt v−¬n lªn trë thµnh mét 
c−êng quèc chÝnh trÞ ®Ó cïng víi vÞ thÕ siªu c−êng kinh tÕ 
ngµy nay NhËt B¶n ph¶i lµ mét cùc trong thÕ giíi ®a cùc, 
®éng lùc dÉn d¾t kinh tÕ cña khu vùc, dï r»ng cßn nhiÒu 
khã kh¨n trë ng¹i. 
Hai lµ, víi søc m¹nh qu©n sù vµ kinh tÕ, "Trung Quèc 
®ang trë thµnh mét c−êng quèc næi tréi ë §«ng ¸. Trung 
Quèc ®· næi tréi vÒ ®Þa chÝnh trÞ ë ch©u lôc nµy. Søc m¹nh 
qu©n sù vµ chÝnh trÞ cña Trung Quèc ®· khiÕn c¸c n−íc 
l¸ng giÒng c¶m thÊy m×nh nh− nhá bÐ l¹i, trõ Ên §é. V× 
vËy, lÏ tù nhiªn lµ Trung Quèc ngµy cµng tù kh¼ng ®Þnh 
m×nh ë khu vùc, phï hîp víi nh÷ng ®ßi hái cña lÞch sö, ®Þa 
lý vµ nÒn kinh tÕ cña hä". GÇn ®©y, Tæng thèng Ph¸p 
Jacques Chirac cßn cho r»ng: "ThÕ giíi kh«ng cßn ®¬n cùc. 
 281
Trong vßng 50 n¨m, Trung Quèc sÏ trë thµnh mét c−êng 
quèc thÕ giíi, vµ t×nh h×nh quèc tÕ sÏ thay ®æi s©u s¾c". 
NhiÒu ng−êi chia sÎ víi ý kiÕn cña Tæng thèng Ph¸p, nhÊt 
lµ vµo lóc Mü ngµy cµng ®¬n ph−¬ng ng¹o m¹n trong 
nhiÒu hµnh ®éng, kÓ c¶ tÊn c«ng qu©n sù nh− thÕ giíi chØ 
cã mét cùc Mü. Tuy nhiªn, ë §«ng ¸ lóc nµy kh«ng thÓ 
kh«ng tÝnh tíi nh©n tè Trung Quèc bëi trong c¸c cÆp quan 
hÖ nh− Mü - Trung - NhËt hoÆc Mü - Nga - Trung... th× 
cÆp quan hÖ Trung - Mü gi÷ vai trß chi phèi khu vùc. 
Ba lµ, ®· tån t¹i h¬n 1/3 thÕ kû vµ trong thËp niªn gÇn 
®©y, ASEAN - tæ chøc liªn minh khu vùc §«ng Nam ¸ - 
ngµy cµng tá râ vai trß n¨ng ®éng, sù réng më hîp t¸c 
tr−íc hÕt víi c¸c n−íc §«ng B¾c ¸. Tõ s¸ng kiÕn cña 
Malaixia (12-1997), ASEAN + 3 (Trung Quèc - NhËt B¶n - 
Hµn Quèc) ®· trë thµnh mét h×nh thøc hîp t¸c ®Æc s¾c vµ 
tiªu biÓu cho quan hÖ gi÷a c¸c n−íc §«ng ¸. Dï cßn 
nh÷ng khã kh¨n chªnh lÖch, mét h×nh thøc hîp t¸c míi 
gi÷a c¸c n−íc §«ng ¸ ®· ®−îc h×nh thµnh trong thùc tÕ. 
Sù hîp t¸c Êy bao gåm c¶ an ninh vµ kinh tÕ víi nh÷ng 
høa hÑn ®Çy tiÕn triÓn vµ cã hiÖu qu¶. 
Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã, §«ng ¸ sau chiÕn tranh l¹nh 
còng ngæn ngang bao th¸ch thøc, nguy c¬ vµ c¶ nh÷ng 
"®iÓm nãng" trªn b¶n ®å chÝnh trÞ khu vùc. §ã lµ nh÷ng 
diÔn biÕn phøc t¹p ë b¸n ®¶o TriÒu Tiªn vµ eo biÓn §µi 
Loan; lµ nh÷ng tranh chÊp vÒ l·nh thæ, l·nh h¶i ë quÇn 
®¶o §iÕu Ng− (Senkaku) gi÷a Trung Quèc vµ NhËt B¶n, ë 
quÇn ®¶o Kurin gi÷a NhËt B¶n vµ Liªn bang Nga, v.v.. §ã 
 282
cßn lµ sù bïng næ cña lµn sãng ly khai vµ chñ nghÜa khñng 
bè hÕt søc tÖ h¹i diÔn ra ë nhiÒu n−íc nh− In®«nªxia, 
Philippin... Nh÷ng m©u thuÉn, tranh chÊp ®ã ®Òu thËt 
kh«ng dÔ gi¶i quyÕt, v× chóng cã nh÷ng c¨n nguyªn lÞch 
sö. Chóng nh− nh÷ng nguy c¬ tiÒm Èn ®e do¹ sù an ninh 
æn ®Þnh vµ hîp t¸c ph¸t triÓn ®èi víi mçi quèc gia còng 
nh− c¶ khu vùc. §ã cßn lµ ch−a kÓ tíi nh÷ng t¸c ®éng 
kh«ng nhá cña t×nh h×nh thÕ giíi déi vµo. 
§«ng ¸ ®· b−íc vµo thÕ kû XXI. Víi b¶n lÜnh ®· tr¶i 
qua nhiÒu thö th¸ch vµ phong c¸ch øng xö b¾t nguån tõ 
nh÷ng nÒn v¨n ho¸ l©u ®êi cã chung nhiÒu gi¸ trÞ t−¬ng 
®ång, c¸c quèc gia - d©n téc §«ng ¸ kh«ng ngõng v−¬n 
tíi, cïng nhau hîp t¸c ph¸t triÓn mét "chñ nghÜa khu vùc 
më" (vÒ hîp t¸c kinh tÕ) vµ "mÒm dÎo" (vÒ hîp t¸c an 
ninh) ®Ó §«ng ¸ trë thµnh mét trung t©m quan träng vÒ 
kinh tÕ, chÝnh trÞ v× mét thÕ giíi hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp 
t¸c phån vinh. 
 283
Tuyªn ng«n ®éc lËp 1945 
vµ nh÷ng khÝa c¹nh quèc tÕ ®Æc s¾c 
NguyÔn Quèc Hïng 
1. Tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1945 cña Chñ tÞch Hå ChÝ 
Minh lµ mét ¸ng v¨n - chÝnh trÞ bÊt hñ, lµ b¶n Tuyªn 
ng«n ®éc lËp thø ba cña d©n téc ta. Cµng lïi s©u vµo qu¸ 
khø, b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Ng−êi cµng ngêi s¸ng 
nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng lín mµ c¸c thÕ hÖ ng−êi ViÖt Nam 
chóng ta ngµy cµng nhËn thøc s©u s¾c h¬n. 
ë ®©y, chóng t«i chØ ®Ò cËp c¸c khÝa c¹nh quèc tÕ cña 
b¶n Tuyªn ng«n, nhÊt lµ trong bèi c¶nh thÕ giíi lóc bÊy giê. 
Nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng lín cña Tuyªn ng«n lµ b¾t 
nguån tõ qu¸ tr×nh ®Êu tranh l©u dµi vµ gian khæ cña Hå 
ChÝ Minh trong hµnh tr×nh t×m ®−êng cøu n−íc. Ng−êi ®· 
lµm nhiÒu nghÒ ®Ó hoµ m×nh vµo cuéc sèng cña nh÷ng 
ng−êi lao ®éng thuéc c¸c mµu da, Ng−êi ®· ®i hÇu kh¾p 
n¨m ch©u bèn biÓn ®Ó më réng tÇm m¾t vµ tÝch luü kiÕn 
thøc. Ng−êi ®· tíi vµ sèng nhiÒu n¨m ë c¸c trung t©m v¨n 
minh lín cña thÕ giíi ®−¬ng thêi nh− Paris, London vµ New 
York... còng nh− tíi Saint Peterburg - M¸txc¬va, trung t©m 
 284
cña c¸ch m¹ng thÕ giíi lóc bÊy giê. TÊt c¶ nh÷ng kiÕn thøc 
v ... µn 
quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 66. 
 380
cÇu t¨ng c−êng hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn cao h¬n. §ång thêi, 
hîp t¸c theo h−íng héi nhËp l¹i lµ mét c¬ së ®Ó g×n gi÷ hoµ 
b×nh – ®iÒu kiÖn cÇn cho ph¸t triÓn. Do ®ã, héi nhËp quèc tÕ 
còng lµ mét c¬ së ®Ó duy tr× hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. 
Mèi quan hÖ biÖn chøng nh− vËy ®· lµm cho héi nhËp quèc 
tÕ trë thµnh ®ßi hái cña kh¸ch quan. Héi nhËp ViÖt Nam-
ASEAN kh«ng ph¶i lµ mét ngo¹i lÖ. NhËn thøc vÒ xu thÕ 
hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn ®· kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt 
cña héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN. 
Bªn c¹nh ®ã, mét sè nhËn ®Þnh kh¸c vÒ t×nh h×nh thÕ 
giíi còng cho thÊy nhËn thøc râ rµng cña §¶ng ta vÒ tÝnh 
xu thÕ cña sù hîp t¸c ®a ph−¬ng – ph−¬ng thøc thùc hiÖn 
héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN. VÝ dô, §¶ng ta ®¸nh gi¸ c¸c 
vÊn ®Ò toµn cÇu lµ nh÷ng vÊn ®Ò “mµ kh«ng mét quèc gia 
riªng lÎ nµo cã thÓ tù gi¶i quyÕt nÕu kh«ng cã sù hîp t¸c 
®a ph−¬ng” 1 vµ chñ tr−¬ng ViÖt Nam ph¶i “TÝch cùc tham 
gia gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò toµn cÇu”. Nh− vËy, hîp t¸c ®a 
ph−¬ng ®· ®−îc nhËn thøc lµ phï hîp víi xu thÕ chung. 
NhËn thøc nµy võa lµ sù cæ vò, võa lµ ph−¬ng thøc quan 
träng cho sù héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN trong ®iÒu kiÖn 
míi cña thÕ giíi. 
Trong mèi quan hÖ gi÷a t×nh h×nh trong n−íc vµ quèc 
tÕ, quan ®iÓm héi nhËp quèc tÕ nãi chung cña §¶ng ta, 
trong ®ã cã héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN, ®· ®−îc cæ vò 
___________ 
1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn 
quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 65. 
 381
thªm bëi nh÷ng thµnh tùu cña thùc tiÔn héi nhËp. “Quan 
hÖ ®èi ngo¹i kh«ng ngõng ®−îc më réng, héi nhËp kinh tÕ 
®−îc tiÕn hµnh chñ ®éng vµ ®¹t nhiÒu kÕt qu¶ tèt”.1 Râ 
rµng, nh÷ng thµnh tùu ®ã dï lµ b−íc ®Çu nh−ng ®· t¹o ®µ 
cho viÖc tiÕp tôc ®Èy m¹nh c«ng t¸c héi nhËp. Thùc tiÔn ®· 
chøng tá tÝnh ®óng ®¾n trong quan ®iÓm héi nhËp cña 
§¶ng ta. 
Trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn nµy, chñ tr−¬ng héi 
nhËp ®· ®−îc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh m¹nh mÏ. Sù kh¼ng 
®Þnh l¹i cµng m¹nh mÏ h¬n khi ph©n tÝch c¬ héi vµ th¸ch 
thøc cña n−íc ta trong thêi kú míi. Nh÷ng c¬ héi nh− thÕ 
vµ lùc, c¬ së vËt chÊt-kü thuËt, tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, t×nh 
h×nh chÝnh trÞ-x· héi æn ®Þnh... ®Òu lµ ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng 
c−êng héi nhËp quèc tÕ. Trong khi ®ã, c¸c nguy c¬ th¸ch 
thøc nh− sù tôt hËu vÒ kinh tÕ, “diÔn biÕn hoµ b×nh”... l¹i 
®ßi hái ph¶i t¨ng c−êng héi nhËp quèc tÕ nh− mét ph−¬ng 
c¸ch ®Ó kh¾c phôc. 
§¸ng chó ý lµ viÖc §¶ng ta ®· coi sù tôt hËu vÒ kinh tÕ 
trong mét khu vùc vµ thÕ giíi ngµy cµng tuú thuéc lÉn nhau 
nh− mét nguy c¬. Sèng trong mét thÕ giíi nh− vËy, ®èi víi 
chóng ta, con ®−êng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, ®Ó thu hÑp 
kho¶ng c¸ch tr×nh ®é chØ cã thÓ lµ t¨ng c−êng hîp t¸c, tÝch 
cùc héi nhËp. Víi nhËn thøc nµy, râ rµng, héi nhËp quèc tÕ 
chÝnh lµ mét con ®−êng cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. 
___________ 
1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn 
quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 71. 
 382
NhËn thøc t×nh h×nh trong vµ ngoµi n−íc ®ßi hái ph¶i 
x¸c ®Þnh nhiÖm vô cô thÓ. VÒ c¬ b¶n, nhiÖm vô ®èi ngo¹i 
cña §¹i héi IX vÉn lµ sù tiÕp tôc cña §¹i héi VIII. Tuy 
nhiªn, trªn c¬ së nh÷ng nhËn thøc míi nªu trªn, tr−íc yªu 
cÇu ph¸t triÓn nhanh chãng nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc, nhiÖm 
vô ®èi ngo¹i cña §¹i héi IX ®· cã sù −u tiªn nhiÒu h¬n cho 
lÜnh vùc kinh tÕ còng nh− vÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ. §©y lµ 
b−íc ph¸t triÓn quan träng ®Çu tiªn trong quan ®iÓm héi 
nhËp cña §¹i héi IX. 
T¹i §¹i héi IX, chñ tr−¬ng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ 
khu vùc ®· lÇn ®Çu tiªn ®−îc ghi nhËn lµ môc tiªu ®èi 
ngo¹i c¬ b¶n bªn c¹nh më réng quan hÖ ®èi ngo¹i. Môc VII 
trong B¸o c¸o ChÝnh trÞ t¹i §¹i héi IX vÒ chÝnh s¸ch ®èi 
ngo¹i lÇn ®Çu tiªn mang tiªu ®Ò “Më réng quan hÖ ®èi 
ngo¹i vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ”. B−íc ph¸t 
triÓn nµy còng ®−îc ph¶n ¸nh qua viÖc “chñ ®éng héi nhËp 
kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qu¶ vµ bÒn 
v÷ng”1 ®−îc ®−a vµo ®−êng lèi kinh tÕ cña §¶ng ta nh− 
mét chÝnh s¸ch c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Kinh tÕ lµ 
môc ®Ých, héi nhËp lµ ph−¬ng ph¸p. 
Nh−ng ®èi víi chóng ta, héi nhËp còng trë thµnh môc 
®Ých. Héi nhËp b¾t ®Çu gi÷ ®Þa vÞ chñ ®¹o trong ®−êng lèi 
®èi ngo¹i n−íc ta. Tõ nay, nÒn ®èi ngo¹i n−íc ta sÏ ph¶i tËp 
trung nhiÒu h¬n vµo c«ng t¸c t¨ng c−êng héi nhËp kinh tÕ. 
___________ 
1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn 
quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 89 
 383
Trªn c¬ së −u tiªn kinh tÕ vµ ®Ò cao vai trß cña héi 
nhËp, b−íc ph¸t triÓn quan träng thø hai chÝnh lµ viÖc 
cã sù ph©n biÖt râ rµng gi÷a c¸c lÜnh vùc héi nhËp. Héi 
nhËp cã c¶ héi nhËp kinh tÕ vµ héi nhËp chÝnh trÞ. Héi 
nhËp kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi vµ lµ 
sù ph¸t triÓn phï hîp víi quy luËt vËn ®éng kh¸ch 
quan. Trong khi ®ã, héi nhËp chÝnh trÞ vÉn ®ang trong 
giai ®o¹n dß dÉm, ®Çy khã kh¨n vµ chØ lµ mét kh¶ n¨ng 
chø ch−a h¼n lµ tÊt yÕu. Ngay trong tæ chøc ASEAN 
còng vËy. Dï quan hÖ an ninh-chÝnh trÞ lµ mÆt næi cña 
tæ chøc nµy song chóng còng chØ dõng ë møc phèi hîp 
hµnh ®éng. Kh¶ n¨ng héi nhËp chÝnh trÞ lµ c¸i ®Ých cßn 
xa vµ ®Çy trë ng¹i. Ngay b¶n th©n tæ chøc nµy còng 
ch−a ®Æt ra môc tiªu héi nhËp vÒ chÝnh trÞ. Trong khi 
®ã, quan hÖ kinh tÕ tuy b¾t ®Çu sau, nh−ng kh¶ n¨ng 
héi nhËp l¹i mang tÝnh kh¶ thi cao h¬n víi ch−¬ng tr×nh 
AFTA lµ b−íc hiÖn thùc ®ang ®−îc triÓn khai. V× thÕ, 
§¹i héi IX ®· cã sù ph©n biÖt râ rµng khi g¸c l¹i vÊn ®Ò 
héi nhËp chÝnh trÞ vµ chñ tr−¬ng ®Èy m¹nh héi nhËp vÒ 
kinh tÕ. Sù tËp trung héi nhËp kinh tÕ lµ b−íc ph¸t 
triÓn quan träng, ph¶n ¸nh nhËn thøc lý luËn s©u s¾c 
h¬n vÒ héi nhËp quèc tÕ cña §¶ng ta. 
B−íc ph¸t triÓn thø ba cña quan ®iÓm héi nhËp quèc 
tÕ nãi chung, cña quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN 
nãi riªng chÝnh lµ ë sù nhÊn m¹nh tíi viÖc ph¶i “chñ ®éng” 
trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc. T«n träng vµ 
tham gia xu thÕ héi nhËp quèc tÕ kh«ng cã nghÜa lµ thô 
 384
®éng tr−íc t×nh h×nh. B−íc vµo cuéc ch¬i míi cßn nhiÒu bì 
ngì, cÇn chñ ®éng ®Ó häc v× kh«ng ai d¹y chóng ta c¶. Mét 
sù chñ ®éng ®óng ®¾n cã thÓ c¶i biÕn ®−îc ®iÒu kiÖn 
kh¸ch quan. Chñ ®éng lµ cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy tÝch cùc, 
kh¾c phôc tiªu cùc cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ héi nhËp 
quèc tÕ. Tham gia héi nhËp quèc tÕ cã c¶ hîp t¸c lÉn ®Êu 
tranh. §Êu tranh ph¶i chñ ®éng ®· ®µnh, mµ trong hîp 
t¸c còng cÇn chñ ®éng ®Ó mèi quan hÖ hîp t¸c ®ã cã thÓ 
ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ ®óng h−íng. DÊn th©n vµo toµn cÇu 
ho¸ kinh tÕ còng cÇn ph¶i chñ ®éng bëi sù chi phèi cña c¸c 
n−íc ph¸t triÓn chøa ®ùng nguy c¬ bÊt lîi cho c¸c n−íc 
®ang ph¸t triÓn nh− chóng ta. XuÊt ph¸t ®iÓm thÊp khi 
tham gia vµo s©n ch¬i chung th× cµng cÇn chñ ®éng ®Ó 
tr¸nh bÞ lÖ thuéc vµ bÞ nhÊn ch×m. Trong thêi ®¹i ph¸t 
triÓn, an ninh vÒ kinh tÕ ®· trë thµnh néi dung cña an 
ninh quèc gia. MÊt an ninh vÒ kinh tÕ dÔ dÉn ®Õn nguy c¬ 
mÊt ®éc lËp tù chñ. 
Chñ ®éng trong héi nhËp quèc tÕ ®−îc hiÓu trªn hai 
b×nh diÖn: chñ ®éng tham gia héi nhËp quèc tÕ vµ chñ 
®éng ph¸t huy néi lùc ®Ó t¹o c¬ së cho sù chñ ®éng. Chñ 
®éng tham gia héi nhËp quèc tÕ cã nghÜa lµ chóng ta tù 
quyÕt ®Þnh c¬ cÊu, h×nh thøc, thêi ®iÓm tham gia, cã nghÜa 
lµ chóng ta ph¶i gi÷ v÷ng quyÒn vµ lîi Ých cña m×nh trong 
qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ. §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, chóng 
ta ph¶i cã sù nghiªn cøu quèc tÕ tèt, ph¶i cã sù chuÈn bÞ 
chu ®¸o tr−íc khi tham gia. Trong qu¸ tr×nh tham gia, 
chóng ta ph¶i coi träng hîp t¸c víi ASEAN vµ c¸c n−íc 
 385
b¹n bÌ ®Ó t¹o ra søc m¹nh tËp thÓ, b¶o ®¶m sù chñ ®éng 
cña chóng ta. 
Trong khi ®ã, chñ ®éng ph¸t huy néi lùc chÝnh lµ ph¸t 
triÓn vµ x©y dùng søc m¹nh tæng hîp cho ®Êt n−íc. Mét ®Êt 
n−íc ph¸t triÓn sÏ cã tiÒm lùc vµ vÞ thÕ b¶o ®¶m ®−îc cho 
sù chñ ®éng cña m×nh khi tham gia héi nhËp quèc tÕ. §ång 
thêi, ph¸t huy néi lùc cßn nh»m tr¸nh bÞ lÖ thuéc qu¸ nhiÒu 
vµo bªn ngoµi, ¶nh h−ëng tíi sù chñ ®éng quèc gia trªn 
tr−êng quèc tÕ. Trong lÜnh vùc kinh tÕ, nguyªn t¾c thùc 
hiÖn chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®−îc g¾n liÒn víi 
viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. Nguyªn t¾c nµy 
còng ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch cô thÓ h¬n trong ChiÕn l−îc 
ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi 2001-2010. “§èi víi n−íc ta, tiÕn 
tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trong thêi gian tíi ®−îc n©ng 
lªn mét b−íc míi g¾n víi viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc 
tÕ, ®ßi hái chóng ta ph¶i ra søc n©ng cao hiÖu qu¶, søc c¹nh 
tranh vµ kh¶ n¨ng ®éc lËp tù chñ cña nÒn kinh tÕ, tham gia 
cã hiÖu qu¶ vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ”1. §©y chÝnh lµ 
néi dung vµ môc tiªu cña nguyªn t¾c chñ ®éng trong quan 
®iÓm héi nhËp quèc tÕ cña §¶ng ta. Trong ®ã, chñ ®éng 
theo h−íng ph¸t huy néi lùc lµ quan träng nhÊt bëi ®©y míi 
lµ c¬ së thùc tÕ cho tÝnh chñ ®éng. 
V× thÕ, §¶ng ta ®· nhÊn m¹nh: “Chñ ®éng héi nhËp 
kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc theo tinh thÇn ph¸t huy tèi ®a 
___________ 
1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn 
quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 158. 
 386
néi lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c quèc tÕ, b¶o ®¶m ®éc 
lËp tù chñ vµ ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, b¶o vÖ lîi Ých 
d©n téc, an ninh quèc gia, gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, 
b¶o vÖ m«i tr−êng” 1. 
MÆt kh¸c, ®èi víi chóng ta, héi nhËp quèc tÕ ®· lµ mét 
chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch th× cµng râ rµng, môc tiªu, néi 
dung vµ b−íc ®i cµng cô thÓ th× cµng dÔ triÓn khai trong 
cuéc sèng. Héi nhËp kh«ng thÓ nªu chung chung nh− mét 
khÈu hiÖu dÔ g©y hiÓu lÇm. V× thÕ, §¹i héi IX ®· lÇn ®Çu 
tiªn x¸c ®Þnh cô thÓ néi dung vµ b−íc ®i cña tiÕn tr×nh héi 
nhËp trong B¸o c¸o chÝnh trÞ cña m×nh. “ChÝnh phñ cïng 
c¸c bé, ngµnh vµ c¸c doanh nghiÖp khÈn tr−¬ng x©y dùng 
vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ víi lé tr×nh 
hîp lý vµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cô thÓ, ph¸t huy tÝnh 
chñ ®éng cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh vµ c¸c doanh nghiÖp; ®Èy 
m¹nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý 
kinh tÕ-x· héi, hoµn chØnh hÖ thèng luËt ph¸p, n©ng cao 
n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp vµ nÒn kinh 
tÕ”2. §©y lµ ®iÓm míi vµ lµ b−íc ph¸t triÓn thø t− trong 
vÊn ®Ò héi nhËp quèc tÕ, trong ®ã cã héi nhËp ViÖt Nam-
ASEAN. ViÖc x¸c ®Þnh néi dung vµ b−íc ®i héi nhËp cô thÓ 
nh− vËy trong B¸o c¸o chÝnh trÞ cña §¹i héi IX cho thÊy 
nhËn thøc vµ quyÕt t©m m¹nh mÏ trong quan ®iÓm héi 
nhËp quèc tÕ cña §¶ng ta. 
___________ 
1, 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu 
toµn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 120. 
 387
Nh− vËy, nh÷ng ph¸t triÓn míi trong quan ®iÓm héi 
nhËp quèc tÕ cña §¹i héi IX cho thÊy héi nhËp quèc tÕ ®· 
trë thµnh mét ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch ®èi 
ngo¹i, lµ ®−êng lèi quan träng trªn con ®−êng ph¸t triÓn 
kinh tÕ-x· héi. VÞ trÝ quan träng cña héi nhËp quèc tÕ 
trong c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n−íc ®· ®−îc 
kh¼ng ®Þnh. Qu¸n triÖt vµ triÓn khai thùc hiÖn héi nhËp 
quèc tÕ trë thµnh nhiÖm vô cña toµn §¶ng, toµn d©n. 
Trong chñ tr−¬ng ®−êng lèi nhÊt qu¸n nh− vËy, víi mét 
nhËn thøc vµ quyÕt t©m m¹nh mÏ nh− thÕ, héi nhËp ViÖt 
Nam-ASEAN tiÕp tôc gi÷ mét vai trß quan träng. §iÒu nµy 
®−îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt ë hai ®iÓm. Thø nhÊt lµ chÝnh 
chñ tr−¬ng “T¨ng c−êng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu 
vùc”. Khu vùc ë ®©y chÝnh lµ §«ng Nam ¸, héi nhËp kinh tÕ 
khu vùc ë ®©y chÝnh lµ AFTA. Thø hai lµ chñ tr−¬ng “N©ng 
cao hiÖu qu¶ vµ chÊt l−îng hîp t¸c víi c¸c n−íc ASEAN, 
cïng x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc hoµ b×nh, 
kh«ng cã vò khÝ h¹t nh©n, æn ®Þnh, hîp t¸c cïng ph¸t 
triÓn”1. C¶ hai chñ tr−¬ng nµy ®Òu nh»m ph¸t triÓn quan 
hÖ toµn diÖn víi ASEAN, tiÕn tíi héi nhËp mµ ®Çu tiªn lµ 
héi nhËp kinh tÕ. Héi nhËp trë thµnh néi dung c¬ b¶n trong 
quan ®iÓm cña §¶ng ta vÒ quan hÖ ViÖt Nam-ASEAN. 
* 
* * 
Tãm l¹i, trªn c¬ së nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy ë trªn, chóng 
___________ 
1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn 
quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 121. 
 388
ta cã thÓ nhËn xÐt s¬ bé vÒ quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-
ASEAN cña §¶ng ta: 
1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn quan ®iÓm héi nhËp 
cña §¶ng ta lµ mét qu¸ tr×nh chuÈn bÞ tõ §¹i héi VI, h×nh 
thµnh ë §¹i héi VII, cñng cè ë §¹i héi VIII, ph¸t triÓn ë 
§¹i héi IX. 
2. Quan ®iÓm héi nhËp ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së 
nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ nh÷ng xu thÕ kh¸ch quan trªn thÕ 
giíi, nh»m ®¸p øng lîi Ých ph¸t triÓn cña quèc gia, cã c¨n 
cø vµo ®iÒu kiÖn ®Æc thï cô thÓ cña n−íc ta. 
3. Quan ®iÓm héi nhËp ViÖt Nam-ASEAN lu«n lµ bé 
phËn quan träng vµ kh«ng t¸ch rêi khái quan ®iÓm héi 
nhËp quèc tÕ chung cña §¶ng ta. Héi nhËp ViÖt Nam-
ASEAN ®· trë thµnh ®−êng lèi ®èi ngo¹i c¬ b¶n cña ViÖt 
Nam vµ lµ mét trong nh÷ng con ®−êng ph¸t triÓn quan 
träng cña ®Êt n−íc. 
4. §ã còng lµ qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh theo h−íng ngµy 
cµng cô thÓ ho¸ vµ −u tiªn kinh tÕ. Tõ hîp t¸c song 
ph−¬ng sang ®a ph−¬ng råi ®Õn héi nhËp, tõ héi nhËp 
quèc tÕ nãi chung sang chñ ®éng t¨ng c−êng héi nhËp kinh 
tÕ, tõ ®−êng lèi c¬ b¶n sang c¸c biÖn ph¸p cô thÓ. 
5. Trong quan ®iÓm héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, héi nhËp 
kinh tÕ khu vùc trong ASEAN ®−îc coi lµ quy m« hîp lý, 
b−íc ®i ®óng ®¾n, phï hîp víi xu thÕ chung, ®¸p øng ®óng 
lîi Ých ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. V× thÕ, héi nhËp ViÖt 
Nam-ASEAN chÝnh lµ mét trong nh÷ng néi dung chñ yÕu 
trªn con ®−êng héi nhËp quèc tÕ cña ®Êt n−íc. 
 389
6. Héi nhËp kinh tÕ ViÖt Nam-ASEAN cÇn n»m trong 
sù ph¸t triÓn toµn diÖn quan hÖ. T¨ng c−êng quan hÖ hîp 
t¸c trong lÜnh vùc an ninh-chÝnh trÞ vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c 
sÏ gióp thóc ®Èy héi nhËp kinh tÕ vµ ng−îc l¹i. 
7. Héi nhËp quèc tÕ, trong ®ã cã héi nhËp ViÖt Nam-
ASEAN ph¶i ®−îc thùc hiÖn trªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n 
trong quan hÖ quèc tÕ, theo ®óng ph−¬ng ch©m chñ ®éng, 
®Æc biÖt lµ ph¸t huy néi lùc cña chÝnh m×nh. 
2002 
 390
 391
Môc lôc 
 Trang 
Lêi Nhµ xuÊt b¶n 5 
PhÇn I 
 TrËt tù thÕ giíi 7 
- NhËn thøc vÒ trËt tù thÕ giíi 9 
- TrËt tù thÕ giíi thÕ kû XX- lÞch sö vµ vÊn ®Ò 28 
- Sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc cña ViÖt Nam nh×n tõ 
gãc ®é "trËt tù thÕ giíi" 66 
- Toµn cÇu ho¸ - c¸i nh×n tõ gãc ®é quan hÖ quèc tÕ 80 
PhÇn II 
 Hîp t¸c vµ xung ®ét 93 
- Cuéc chiÕn ®Êu vÜ ®¹i v× nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n 
cao c¶ 95 
- Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña khèi §ång minh chèng ph¸t xÝt 
trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai vµ nh÷ng tham 
kh¶o cho ngµy nay 110 
- Liªn hîp quèc - tæ chøc quèc tÕ ®a ph−¬ng réng lín nhÊt 120 
- Mét sè xu h−íng lý luËn vÒ héi nhËp quèc tÕ 134 
- Mét sè vÊn ®Ò vÒ kh¸i niÖm héi nhËp quèc tÕ 164 
- Kh¸i niÖm vµ c¬ së cña xung ®ét trong quan hÖ quèc tÕ 198 
 392
- Xung ®ét t«n gi¸o nh×n tõ gãc ®é quan hÖ quèc tÕ 220 
- Nh×n l¹i xung ®ét ë khu vùc vµ sù nghiÖp ®oµn kÕt 
d©n téc cña ViÖt Nam 238 
- M«i tr−êng víi xung ®ét vµ hîp t¸c trong quan hÖ 
quèc tÕ 248 
PhÇn III 
 §«ng ¸ vµ ®«ng nam ¸ 271 
- §«ng ¸ trong nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi thÕ kû XX 273 
- Tuyªn ng«n ®éc lËp 1945 vµ nh÷ng khÝa c¹nh quèc tÕ 
®Æc s¾c 283 
- Tõ ASEAN-7 ®Õn ASEAN-10 - mét §«ng Nam ¸ 
thèng nhÊt vµ nh÷ng th¸ch thøc 296 
- §Æc ®iÓm trong t¸c ®éng cña khu vùc ch©u ¸ - Th¸i 
B×nh D−¬ng ®èi víi ViÖt Nam 311 
- Tõ song ph−¬ng tíi ®a ph−¬ng - tr−êng hîp quan hÖ 
ViÖt Nam - ASEAN 328 
- Quan ®iÓm héi nhËp khu vùc: tõ §¹i héi VI ®Õn §¹i 
héi IX 355