Kế toán, kiểm toán - Chương 03: Tài khoản và ghi sổ kép

1Khoa kế toán - kiểm toán
Tài khoản và ghi sổ kép 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TPHCM
CHƯƠNG 3
2
Mục tiêu
• Sau khi nghiên cứu xong chương này, bạn có 
thể:
– Giải thích tính chất và kết cấu của tài khoản kế 
toán; 
– Áp dụng nguyên tắc ghi sổ kép để xác định và ghi 
nhận ảnh hưởng của các nghiệp vụ kinh tế phát 
sinh vào các tài khoản kế toán;
– Xác lập và nhận biết mối quan hệ giữa tài khoản 
tổng hợp và tài khoản chi tiết; 
– Lập và sử dụng bảng cân đối tài khoản.
23
Nội dung
• Tài khoản kế toán 
• Ghi sổ kép 
• Vận dụng tài khoản kế toán và ghi sổ kép 
để ghi nhận nghiệp vụ kinh tế phát sinh
4
TÀI KHOẢN KẾ TOÁN 
• Nhắc lại một số khái niệm
• Định nghĩa tài khoản
• Phân loại tài khoản
35
Nhắc lại một số khái niệm
Tài sản Nợ phải trả= VCSH+
Phương trình kế toán phản ảnh các đối tượng
kế toán và quan hệ giữa các đối tượng kế toán
Phương trình kế toán:
6
Nhắc lại một số khái niệm
Tài 
sản
Nợ phải trả
Vốn chủ sở 
hữu
Tài 
sản
Nợ phải trả
Vốn chủ sở 
hữu
Thời điểm 1/1 Thời điểm 31/12
Sự vận động của các đối tượng kế toán
47
Định nghĩa tài khoản
• Tài khoản kế toán là việc phân loại đối tượng 
kế toán để tổ chức phản ảnh và kiểm tra một 
cách thường xuyên, liên tục, có hệ thống tình 
hình và sự vận động biến đổi của từng đối 
tượng. 
• Thí dụ: 
– Tài khoản Tiền mặt
– Tài khoản Hàng hóa
– Tài khoản Phải trả người bán
8
Kết cấu tài khoản
• Các thông tin cơ bản
– Tình trạng của đối tượng kế toán đầu kỳ kế toán 
dưới dạng số tiền, thường gọi là số dư đầu kỳ.
– Các nghiệp vụ làm đối tượng kế toán gia tăng hay 
giảm đi, chi tiết theo nội dung giao dịch, ngày tháng 
và số tiền, thường gọi là số phát sinh trong kỳ.
– Tình trạng của đối tượng kế toán cuối kỳ kế toán 
dưới dạng số tiền, thường gọi là số dư cuối kỳ.
59
Kết cấu tài khoản
• Các thông tin khác
– Ngày và số hiệu chứng từ
– Diễn giải nội dung nghiệp vụ
– Tài khoản đối ứng
Keát caáu cuûa taøi khoaûn keá toaùn
TAØI KHOAÛN: ...
Chöùng töø Dieãn giaûi TK ñoái 
öùng
Soá tieàn
Nôï Coù
Soá dö ñaàu kyø:
Phaùt sinh trong kyø:
Coäng phaùt sinh:
Soá dö cuoái kyø:
Số Ngày
611
Chứng từ
DIỄN GIẢI
TK
đối 
ứng
Số tiền
Số Ngày Nợ Có
Số dư ngày 1/1/201x: 10.000.000
PT01 03/01 Rút tiền gởi NH nhập quỹ TGNH 25.000.000
PC01 05/01 Chi trả lương PTNV 20.000.000
PC02 18/01 Chi tạm ứng cho NV TƯ 8.000.000
PT02 25/01 Khách hàng trả nợ PTKH 22.000.000
PC03 28/01 Nộp tiền ngân hàng TGNH 24.000.000
C
ng phát sinh 47.000.000 52.000.000
Số dư ngày 31/01/201x 5.000.000
Tài khoản Tiền mặt
Tháng 01/201x
12
Tài khoản chữ T
TK Tiền Mặt
Nợ Có
D. 10.000.000
(TGNH) 25.000.000
20.000.000 (PTNV)
8.000.000 (Tạm ứng)
(PTKH) 22.000.000
24.000.000 (TGNH)
47.000.000 52.000.000
D. 5.000.000
713
Kết cấu tài khoản
• Bên Nợ: Cột bên tay trái của TK
• Bên Có: Cột bên tay phải của TK
Tại sao gọi là 
bên Nợ? Bên 
Có?
Đó là quy ước 
(dịch từ debit 
và credit)
14
Phân loại tài khoản
• TK tài sản
• TK Nợ phải trả
• TK Vốn chủ sở hữu
815
Quy tắc ghi Nợ - Có trên TK
TS = NPT + VCSH
Nợ Tài sản Có
SDĐK
SPS 
Tăng
SDCK
SPS 
Giảm
Nợ Nguồn vốn Có
SPS 
Giảm
SDĐK
SPS 
Tăng
SDCK
16
Thí dụ 1: TK Tài sản 
Soá dö tieàn gôûi ngaân haøng cuûa DN ngaøy 30/4/2011: 86.000.000ñ.
1. GB Nôï 381ngaøy 5/5: Ruùt TGNH veà quyõ tieàn maët: 16.000.000ñ.
2. GB Coù 024 ngaøy 8/5: Khaùch haøng thanh toaùn baèng chuyeån 
khoaûn: 45.000.000ñ.
3. GB Coù 236 ngaøy 14/5: Thu tieàn baùn haøng baèng chuyeån khoaûn: 
165.000.000ñ.
4. GB Nôï 374 ngaøy 20/5: Chuyeån khoaûn thanh toaùn cho ngöôøi baùn: 
132.000.000ñ
5. GB Nôï 428 ngaøy 25/5: Ruùt tieàn gôûi ngaân haøng thanh toaùn nôï vay 
ngaén haïn: 75.000.000ñ.
6. GB Nôï 532 ngaøy 29/5: Noäp thueá baèng chuyeån khoaûn: 
12.000.000ñ.
Yeâu caàu: phaûn aûnh vaøo TK “Tieàn gôûi ngaân haøng”
917
TAØI KHOAÛN: Tiền gởi NH 
(ñvt:1.000ñ)
Chöùng töø
Dieãn giaûi Taøi khoaûn ñoái öùng
Soá tieàn
Soá Ngaøy Nôï Coù 
SD ngaøy 1/5/2011 86.000
381 5/5 mmmmmm TM 16.000
Coäng phaùt sinh
Soá dö 31/5/2011
18
Thí dụ 2: TK Nợ phải trả 
Soá nôï phaûi traû cho ngöôøi baùn ñeán ngaøy 30/06/2011 laø 56.000.000ñ (trong ñoù, 
phaûi traû ngöôøi baùn A: 36.000.000 ñ; phaûi traû ngöôøi baùn C: 20.000.000 ñ).
Caùc NVKT phaùt sinh trong thaùng 7/2011:
1. Mua 1 TSCÑ höõu hình chöa thanh toaùn cho ngöôøi baùn Y, giaù 100.000.000ñ.
2. Mua haøng hoaù nhaäp kho chöa thanh toaùn tieàn cho ngöôøi baùn C: 52.000.000ñ.
3. Mua vaät lieäu nhaäp kho chöa thanh toaùn tieàn cho ngöôøi baùn B: 12.600.000ñ
4 - Ruùt tieàn gôûi ngaân haøng:
- Thanh toaùn cho ngöôøi baùn A: 20.000.000ñ.
- Thanh toaùn cho ngöôøi baùn C: 60.000.000ñ.
- Traû tröôùc tieàn cho ngöôøi baùn D: 25.000.000ñ.
5 - Vay daøi haïn ngaân haøng ñeå thanh toaùn cho ngöôøi baùn Y moät nöûa soá tieàn mua 
TSCÑ ôû nghieäp vuï 1.
Yeâu caàu: phaûn aûnh vaøo TK“Phaûi traû cho ngöôøi baùn” 
10
19
Tài khoản và bảng cân đối kế toán
Taøi saûn Nguoàn 
voán
TK Taøi saûn
SDÑK
Taêng Giaûm
SDCK
TK Nguoàn voán
SDÑK
TaêngGiaûm
SDCK
SDCK= SDÑK + PS Nôï- PS Coù SDCK = SDÑK + PS Coù - PS Nôï
BAÛNG CAÂN ÑOÁI KEÁ TOAÙN
4
20
Hệ quả của kết cấu tài khoản
TOÅNG SOÁ DÖ NÔÏ
CAÙC TAØI KHOAÛN
TOÅNG SOÁ DÖ COÙ
CAÙC TAØI KHOAÛN
=
TAØI SAÛN NÔÏ PHAÛI TRAÛ + VOÁN CHUÛ SÔÛ HÖÕU=
11
21
Bài tập thực hành 1
• Công ty X có số liệu đầu kỳ như sau:
– Tiền mặt: 100
– Phải thu KH: 100
– Hàng hóa: 200
– Vay: 50
– Phải trả người bán: 100
– Vốn chủ sở hữu: 250
22
Bài tập thực hành
• Trong kỳ công ty có các nghiệp vụ sau:
1. Mua TSCĐ 300 chưa trả tiền người bán
2. Vay ngân hàng 200 bằng tiền mặt
3. Mua hàng hóa 100 trả bằng tiền mặt
4. Khách hàng trả nợ 50 bằng tiền mặt
12
23
Bài tập thực hành 1 (tt)
• Yêu cầu
– Lập Bảng CĐKT đầu kỳ
– Vẽ sơ đồ tài khoản chữ T và ghi số dư đầu kỳ
– Ghi các nghiệp vụ vào tài khoản, cho nhận xét
– Tính số dư cuối kỳ trên các TK
– Lập Bảng CĐKT cuối kỳ
– Cho nhận xét!
24
GHI SỔ KÉP
• Giới thiệu
• Nguyên tắc ghi sổ kép
• Vận dụng vào tài khoản
• Mở rộng phương trình kế toán 
13
25
Giới thiệu
• Được Pacioli công bố 
vào thế kỷ 15 trong tác 
phẩm Summa de 
Arimethica Geomatria 
Proportioni et 
Proportionalità
Luca Pacioli (1445-1510)
26
Nguyên tắc
• Một nghiệp vụ sẽ được ghi ít nhất vào 2 
tài khoản, một tài khoản được ghi bên 
Nợ, một tài khoản được ghi bên Có với 
cùng một số tiền như nhau.
14
27
Cơ sở của ghi sổ kép
• Mỗi nghiệp vụ kinh tế phát sinh ảnh hưởng đến 
ít nhất 2 tài khoản.
• Do tính cân đối của phương trình kế toán, tất cả 
mọi nghiệp vụ đều quy về 4 loại nghiệp vụ 
chính:
1.Tài sản A tăng, tài sản B giảm
2.Nguồn vốn X tăng, nguồn vốn Y giảm
3.Tài sản A tăng, nguồn vốn X tăng
4.Tài sản A giảm, nguồn vốn X giảm
28
Cơ sở của ghi sổ kép
Taøi saûn B Taøi saûn A
X X
(1) Taøi saûn A taêng, taøi saûn B giaûm
Nguoàn voán X Nguoàn voán Y
XX
(2) Ng.voán X taêng, Ng.voán Y giaûm
Nguoàn voán X Taøi saûn A
X X
Taøi saûn A Nguoàn voán X
X X
(3) Taøi saûn A taêng, Ng.voán X taêng (4) Taøi saûn A giaûm, Ng.voán X giaûm
15
29
Hệ quả của ghi sổ kép
TOÅNG SOÁ PHAÙT 
SINH BEÂN NÔÏ
CAÙC TAØI KHOAÛN
TOÅNG SOÁ PHAÙT 
SINH BEÂN COÙ
CAÙC TAØI KHOAÛN
=
30
Áp dụng vào tài khoản
• Định khoản: Xác định cách ghi chép một nghiệp 
vụ vào các tài khoản theo nguyên tắc ghi sổ 
kép.
• Thực hiện qua 5 bước:
1. Xác định các đối tượng bị ảnh hưởng;
2. Xác định xu hướng biến động của từng đối tượng 
và số tiền;
3. Xác định loại và tính chất của tài khoản liên quan;
4. Lập định khoản kế toán căn cứ vào ảnh hưởng 
của nghiệp vụ;
5. Sử dụng định khoản để ghi vào tài khoản
16
31
Áp dụng vào tài khoản
• Bút toán: Cách gọi khác của định khoản
– Bút toán đơn giản: Chỉ liên quan đến 2 tài 
khoản
– Bút toán phức tạp: Liên quan đến hơn 2 tài 
khoản
32
Áp dụng vào tài khoản
• Thí dụ: Rút tiền gửi ngân hàng về nhập 
quỹ tiền mặt 200 triệu đồng
 Nợ TK Tiền gửi ngân hàng 200tr
 Có TK tiền mặt 200 tr
17
33
Bài tập thực hành 2
• Sau nhiều năm làm một nhân viên hành chánh mẫn 
cán tại một trường đại học, khi về hưu, bà Liên quyết 
định mở một tiệm photocopy cạnh trường và đặt tên 
là Photo SV. 
• Các nghiệp vụ kinh tế phát sinh đầu tiên của Photo 
SV trong tháng 8 năm 20x1: 
1. Ngày 1/8/20x1, bà Liên bỏ 100 triệu đồng vốn để thành lập 
doanh nghiệp mang tên Photo SV.
2. Ký hợp đồng thuê nhà để đặt tiệm photo. Giá thuê: 3 triệu 
đồng/tháng, tính từ 1/9/20x1. Dùng tiền mặt của Photo SV 
trả trước tiền thuê trong một năm là 36 triệu đồng. 
34
Bài tập thực hành 2 (tt)
3. Mua 200 ram giấy chưa thanh toán cho người bán, giá 11 
triệu đồng.
4. Mua máy photo trị giá 24 triệu, trả ngay ½ bằng tiền mặt và 
nợ người bán số còn lại.
5. Mua 100 hộp mực photo, giá 8 triệu đồng, thanh toán ngay 
bằng tiền mặt.
6. Chi tiền mặt trả nợ cho người cung cấp giấy: 11 triệu đồng. 
7. Ký hợp đồng thuê một nhân viên đứng máy photo, mức 
lương 2 triệu đồng/tháng, một nhân viên kế toán bán thời 
gian, mức lương 0,6 triệu đồng/tháng. Lương mỗi tháng trả 
vào ngày 5 tháng sau. Hai nhân viên bắt đầu làm việc từ 
ngày 1/9/20x1. 
• Hãy định khoản các nghiệp vụ phát sinh trên; phản 
ảnh vào sơ đồ TK chữ T; khóa sổ các TK và lập 
Bảng cân đối tài khoản vào cuối kỳ
18
35
Kiểm tra việc ghi sổ kép
• Căn cứ: các mối quan hệ cân đối:
Tổng SD bên Nợ các TK = Tổng SD bên Có các TK
Tổng SPS bên Nợ các TK = Tổng SPS bên Có các TK 
• Lập Bảng cân đối tài khoản
– Lập vào cuối mỗi kỳ kế toán;
– Dùng để đối chiếu, kiểm tra số liệu ghi chép trên các tài 
khoản kế toán;
– Phát hiện sai sót thông qua sự mất cân đối
36
BAÛNG CAÂN ÑOÁI TAØI KHOAÛN
Thaùng (quyù) . (ñvt:1.000ñ)
Soá 
hieäu Teân taøi khoaûn
Soá dö ñaàu kyø Soá PS trong kyø Soá dö cuoái kyø
Nôï Coù Nôï Coù Nôï Coù 
TOÅNG COÄNG A A B B C C
19
37
Bài tập thực hành 3
Lập Bảng cân đối tài khoản tháng 8 năm 20x1 của 
Photo SV căn cứ vào kết quả của bài tập thực 
hành 2! 
38
Nhận xét
• Bảng cân đối tài khoản
– Thường lập vào cuối mỗi kỳ kế toán, sau khi ghi sổ 
các nghiệp vụ;
– Dùng để đối chiếu, kiểm tra số liệu ghi chép trên 
các tài khoản kế toán; phát hiện sai sót thông qua 
sự mất cân đối;
– Ngoài ra, bảng này cho thấy một cách khái quát sự 
thay đổi trong tình hình tài chính và nguyên nhân;
– Hạn chế: Không phát hiện sai sót nếu sai sót không 
gây mất cân đối 
20
39
Mở rộng phương trình kế toán 
Tài sản = Nợ phải trả + Vốn chủ sở hữu
Vốn đầu tư 
của chủ sở hữu
Doanh thu,
Thu nhập Chi phí
40
TK doanh thu, thu nhập 
• Công dụng: Ghi nhận tạm thời các khoản doanh thu, 
thu nhập phát sinh, các khoản giảm trừ doanh thu; xác 
định và kết chuyển DT thuần để xác định kết quả KD vào 
cuối kỳ. 
• Kết cấu:
• Phát sinh tăng bên Có (ghi nhận DT phát sinh) 
• Phát sinh giảm bên Nợ 
• Số dư tạm thời bên Có
21
41
Một số TK doanh thu, thu nhập 
• TK Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ
• TK Doanh thu hoạt động tài chính
• TK Thu nhập khác
42
Tài khoản chi phí
• Công dụng: Ghi nhận tạm thời các khoản chi phí phát 
sinh; cuối kỳ kết chuyển chi phí để xác định kết quả KD 
vào cuối kỳ. 
• Kết cấu:
• Phát sinh tăng bên Nợ (ghi nhận CP phát sinh)
• Phát sinh giảm bên Có
• Số dư tạm thời bên Nợ
22
43
Một số Tài khoản chi phí
• TK Giá vốn hàng bán
• TK Chi phí tài chính
• TK Chi phí bán hàng
• TK Chi phí quản lý doanh nghiệp
• TK Chi phí khác
44
Kết cấu, mối quan hệ
TS
Nợ Có
+ –
=
NPT
Nợ Có
– +
+
Vốn
Nợ Có
– +
Vốn KD
Nợ Có
– +
Lợi nhuận chưa PP
Nợ Có
– +
Chi phí
Nợ Có
+ –
Doanh thu
Nợ Có
– +
23
45
Coù tình hình kinh doanh cuûa moät DN thöông maïi trong thaùng:
1. Baùn moät loác haøng A, giaù baùn 100 trñ, baèng giaù voán, thu ngay
baèng tieàn maët.
2. Baùn 230 kg haøng B, giaù baùn 460 trñ, khaùch haøng chöa thanh
toaùn. Giaù voán cuûa soá haøng laø 410 trñ.
3. Xuaát baùn 8 thuøng haøng B, giaù voán 160 trñ, baùn vôùi giaù 140 trñ,
khaùch haøng thanh toaùn baèng sec.
4. Chi phí laõi vay phaûi traû: 2,4 trñ.
5. Chi tieàn maët traû löông nhaân vieân: 12 trñ.
6. Laõi tieàn gôûi ngaân haøng nhaäp vaøo soá dö tieàn gôûi: 0,8 trñ.
Y/c: - Laäp ñònh khoaûn caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh;
- Phaûn aûnh vaøo TK Doanh thu baùn haøng, TK Doanh thu hoaït
ñoäng taøi chính, TK Giaù voán haøng baùn, TK Chi phí taøi chính vaø
TK Chi phí kinh doanh;
- Xaùc ñònh keát quaû kinh doanh (giaû söû thueá suaát thueá TNDN laø
0%)
Thí dụ 3: TK doanh thu, chi phí 
46
Bài tập thực hành 4 
• Giả sử Photo SV chính thức khai trương và cung cấp 
dịch vụ từ ngày 1/9/20x1 với các nghiệp vụ kinh 
doanh phát sinh trong tháng 9 như sau:
1. Thuê sinh viên phát tờ rơi quảng cáo: 1 triệu, chi bằng tiền 
mặt.
2. Xuất vật liệu sử dụng trong tháng: 180 ram giấy, giá 9,9 triệu 
đồng; 45 hộp mực, giá 3,6 triệu đồng.
3. Thu tiền mặt do cung cấp dịch vụ cho khách hàng: 13 triệu 
đồng.
4. Chi tiền mặt trả nốt nợ cho người bán thiết bị: 12 triệu đồng.
• Yêu cầu: Định khoản các nghiệp vụ phát sinh trên
24
47
TK TOÅNG HÔÏP – TK CHI TIEÁT

TK toång hôïp (TK caáp I): phaûn aûnh toång quaùt caùc ñoái 
töôïng keá toaùn cuøng loaïi, ví duï:

 TK Taøi saûn coá ñònh höõu hình: phaûn aûnh tình hình taêng, giaûm, 
hieän coù cuûa toaøn boä TSCÑ höõu hình cuûa DN (goàm nhaø cöûa, 
maùy moùc thieát bò, phöông tieän vaän taûi)

 TK Phaûi traû cho ngöôøi baùn: phaûn aûnh tình hình taêng, giaûm, 
hieän coù cuûa caùc khoaûn phaûi traû ngöôøi baùn, khoâng phaân bieät laø 
ngöôøi baùn naøo 

Keá toaùn toång hôïp: 

 Söû duïng TK toång hôïp

 Phaûn aûnh caùc NVKT phaùt sinh vaøo caùc TK toång hôïp theo 
quan heä ñoái öùng keá toaùn

 Khoâng cung caáp thoâng tin chi tieát, cuï theå 
48
TK TOÅNG HÔÏP – TK CHI TIEÁT

TK chi tieát: chi tieát hoaù cho TK toång hôïp

 TK caáp II, caáp III

 Soå, theû chi tieát

Ví duï: 

 TK TSCÑ höõu hình coù caùc TK caáp II ñöôïc môû cho töøng 
nhoùm taøi saûn; moãi ñôn vò TSCÑ ñöôïc môû theû chi tieát 
rieâng

 TK Phaûi traû cho ngöôøi baùn: môû soå chi tieát ñeå phaûn aûnh 
tình hình coâng nôï vaø thanh toaùn ñoái vôùi töøng ngöôøi baùn. 

Keá toaùn chi tieát:

 Söû duïng TK chi tieát 

 Ghi cheùp thoâng tin chi tieát veà töøng ñoái töôïng
25
49
Moái quan heä: 
TK toång hôïp – TK chi tieát
TK caáp I
TK caáp II TK caáp II TK caáp II
SCT SCT SCT SCT SCT SCT SCT
TK caáp I
SCT SCT SCT SCT
50
Moái quan heä:
KT toång hôïp – KT chi tieát
• Khi ghi cheùp caùc NVKT phaùt sinh, phaûi 
ghi cheùp ñoàng thôøi treân TK caáp I, TK caáp 
II, caáp III vaø caùc soå chi tieát coù lieân quan
Soá dö TK toång hôïp = toång SD caùc TK chi tieát thuoäc noù
SPS treân TK toång hôïp = toång SPS caùc TK chi tieát thuoäc noù
26
51
Keá toaùn toång hôïp – keá toaùn chi tieát: ñònh khoaûn:
1. Nôï TK “Haøng hoùa” : 80.500
(Haøng hoùa A: 52.500
(Haøng hoùa B: 28.000)
Coù TK “Phaûi traû cho NB” (Cty M): 80.500
2. Nôï TK “Phaûi traû NB: 140.000
(SCT: phaûi traû Cty M: 100.000
SCT: phaûi traû Cty N: 40.000)
Coù TK “Vay ngaén haïn: 140.000
Ví 
duï 
52
Söû duïng döõ lieäu ôû thí duï 2, phaûn aûnh vaøo TK 
“Phaûi traû cho ngöôøi baùn” vaø caùc Soå chi tieát 
thuoäc noù; khoùa soå, tính soá dö cuoái kyø vaø cho 
nhaän xeùt!
Ví 
duï 
27
53
Chöùng töø
Soá Ngaøy
Dieãn giaûi Taøi khoaûn 
ñoái öùng
Soá tieàn
Nôï Coù
Soá Dö ngaøy 1.7.201x
Coäng phaùt sinh
Soá Dö 31.7.201x
Sổ chi tiết 
Tài khoản: Phải trả cho người bán Đối tượng: người bán C