Luận án Nghiên cứu tác dụng kháng ung thư đầu cổ của virus vaccine sởi phối hợp với nimotuzumab trên thực nghiệm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
NGÔ THU HẰNG
NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG KHÁNG UNG THƯ 
ĐẦU CỔ CỦA VIRUS VACCINE SỞI PHỐI HỢP 
VỚI NIMOTUZUMAB TRÊN THỰC NGHIỆM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
HÀ NỘI - 2020
\
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
NGÔ THU HẰNG
NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG KHÁNG UNG THƯ 
ĐẦU CỔ CỦA VIRUS VACCINE SỞI PHỐI HỢP 
VỚI NIMOTUZUMAB TRÊN THỰC NGHIỆM
Chuyên ngành: Khoa học y sinh
Mã số: 9720101
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN: GS. TS. NGUYỄN LĨNH TOÀN
 PGS. TS. HỒ ANH SƠN
HÀ NỘI– 2020
LỜI CẢM ƠN
Sau thời gian học tập tại Học viện Quân Y, được sự giúp đỡ của Nhà trường và các Phòng, Ban, Bộ môn của Học viện, đến nay tôi đã hoàn thành chương trình học tập.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Đảng ủy - Ban Giám đốc, Phòng Sau đại học, Bộ môn Sinh lý bệnh - Học viện Quân Y và Đảng ủy, Ban Giám hiệu Trường Cao đẳng Y tế Hà Đông đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện và hoàn thành luận án.
Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Lĩnh Toàn, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Hồ Anh Sơn, người Thầy kính mến đã hết lòng giúp đỡ, chỉ dạy, động viên, hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến Phó Giáo sư, Tiến sỹ Cấn Văn Mão – chủ nhiệm Bộ môn, các thầy giáo cùng toàn thể cán bộ nhân viên Bộ môn Sinh lý bệnh, Học viên Quân Y đã luôn giúp đỡ, hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để tôi hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các Giáo sư, Phó Giáo sư, Tiến sỹ, các Nhà khoa học trong Hội đồng chấm luận văn đã dành thời gian để cho tôi những ý kiến quý báu trong quá trình hoàn thiện và bảo vệ luận án.
Tôi vô cùng biết ơn sự chăm sóc, động viên của Gia đình, Cha Mẹ, Chồng và hai con thân yêu của tôi, luôn luôn bên cạnh chia sẻ với tôi mọi điều trong cuộc sống. Tôi trân trọng cảm ơn sự quan tâm giúp đỡ và tình cảm quí báu của bạn bè, đồng nghiệp đã dành cho tôi. 
Hà Nội, ngày .... tháng .... năm 2020
 Ngô Thu Hằng
LỜI CAM ĐOAN
	Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi với sự hướng dẫn khoa học của tập thể cán bộ hướng dẫn. 
Các kết quả nêu trong luận án là trung thực và được công bố một phần trong các bài báo khoa học. Luận án chưa từng được công bố. Nếu có điều gì sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, ngày tháng năm 	2020
Tác giả luận án
Ngô Thu Hằng
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình
 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
TT
Phần viết tắt
Phần viết đầy đủ
ADN
Deoxyribonucleic Acid
ARN
Ribosomal ribonucleic acid
AKT
Protein Kinase B
CCID50
50% cell culture infectious dose (liều chết 50% tế bào nuôi cấy)
CD
Cluster of Differentiation (hệ thống phân tử xác định biệt hóa tế bào)
CDK
Cyclin-dependent kinase (Kinase phụ thuộc Cyclin)
CDKN2A
Cyclin-dependent kinase Inhibitor 2A
CPE
Cytopathic effect (hiệu ứng tế bào bệnh lý)
CT
Computed Tomography (chụp cắt lớp vi tính)
DAMPs
Damage-associated molecular patterns
DC
Dendritic cells (tế bào tua)
EBV
Epstein Barr virus
EBNA1
Epstein–Barr nuclear antigen 1
FDA
Food and Drug Administration (cục quản lý thực phẩm và dược phẩm)
EGF
Epidermail growth factor (Yếu tố tăng trưởng biểu mô)
EGFR
Epidermail growth factor receptor (Thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu mô)
EMEM
Eagle's Minimum Essential Medium
ErbB 
Erythroblastic B
ERT
Extracellular signal-regulated kinase
EBERs
Epstein–Barr virus-encoded small RNAs
FITC
Fluorescein isothiocyanate
TT
Phần viết tắt
Phần viết đầy đủ
Foxn1
Forkhead box protein N1
Hep2
Human epithelial týp 2
HPV
Human Papillomavirus 
HNSCC
Head and neck squamous-cell carcinoma (ung thư biểu mô tế bào vảy vùng đầu cổ) 
IARC
International Agency for Research on Cancer (Cơ quan nghiên cứu ung thư thế giới)
IFN
Interferon
IL
Interleukin
INK4a
Inhibitors of cyclin-dependent kinase 4a
INHANCE
International Head and Neck Cancer Epidermiology
ISG15
Interferon-stimulated gene 15
JAK
The Janus kinase
mTOR
Mammalian target of rapamycin
LMP1
Latent membrane protein 1
MDM2
Mouse double minute 2 homolog (E3 ubiquitin-protein ligase Mdm2)
MeV
Measles virus (Virus sởi)
MHC
The major histocompatibility complex
MOI 
Multiplicity of infection
MTT
3-(4,5-Dimethylthiazol-2-yl)-2,5-Diphenyltetrazolium Bromide
MV-wt
Measles virus wild-týp (virus sởi hoang dại)
OD
Optical density (mật độ quang)
OLV
Oncolytic virus (virus ly giải tế bào)
OPSCC
Oropharyngeal Squamous Cell Carcinoma (Ung thư biểu mô tế bào vảy họng miệng)
TT
Phần viết tắt
Phần viết đầy đủ
PAMPs
Pathogen-associated molecular pattern molecules
PCR
Polymerase Chain Reaction
PD1
Programmed cell death-1
PET
Positron Emission Tomography (Chụp cắt lớp bằng phóng xạ)
PBS
Phosphate-buffered saline
PFU 
Plaque forming units
PI3K 
Phosphatidylinositol 3-kinase
PLC
Phospholipase C
PTEN
Phosphatase and tensin homolog
PVRL-4
Poliovirus receptor-related protein 4
Rb
Retinoblastoma1
RNP
Ribonucleoprotein
RT-PCR
Real time - Polymerase chain reaction
SCC
Squamous cell carcinoma (Ung thư biểu mô tế bào vảy)
STAT
Signal Transducer and Activator of Transcription (chất truyền tín hiệu và hoạt hóa phiên mã)
TLR
Toll Like Receptor
TNFR
Tumor necrosis factor receptor
UTĐC
Ung thư đầu cổ
VEGF
Vascular endothelial growth factor (yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu)
VEGFR
Vascular endothelial growth factor receptor
WHO
World Health Organization (Tổ chức Y tế Thế giới)
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng
Tên bảng
Trang
1.1.
Các liệu pháp điều trị đích trong điều trị ung thư biểu mô vảy đầu cổ
20
1.2.
Các thử nghiệm sử dụng virus vaccine sởi trong điều trị ung thư trên lâm sàng
37
3.1.
So sánh sự phiên mã STAT3 ở các nhóm điều trị thời điểm 48 giờ
91
3.2.
So sánh sự phiên mã STAT3 ở các nhóm điều trị thời điểm 72 giờ
92
3.3.
So sánh sự phiên mã ISG15 ở các nhóm điều trị thời điểm 48 giờ
93
3.4.
So sánh sự phiên mã ISG15 ở các nhóm điều trị thời điểm 72 giờ
94
3.5.
Kết quả tạo khối u tế bào Hep2 trên đùi chuột nude
95
3.6.
Kết quả theo dõi sức khỏe chuột trong quá trình điều trị
97
3.7.
So sánh khối lượng trung bình chuột trước điều trị (g)
98
3.8.
So sánh thể tích trung bình khối u chuột ngày đầu điều trị
99
3.9.
So sánh thể tích trung bình khối u chuột sau 2 tuần điều trị
101
3.10.
So sánh thể tích trung bình khối u chuột sau 4 tuần điều trị
101
3.11.
So sánh thể tích trung bình khối u chuột sau 6 tuần điều trị
102
3.12.
So sánh thể tích trung bình khối u chuột sau 8 tuần điều trị
103
3.13.
Thời gian sống sót trung bình của các nhóm chuột điều trị
104
3.14.
Tỷ lệ sống tích lũy của chuột ở nhóm chứng
106
3.15.
Tỷ lệ sống tích lũy của chuột ở nhóm MeV
107
3.16.
Tỷ lệ sống tích lũy của chuột ở nhóm Nimotuzumab
107
3.17.
Tỷ lệ sống tích lũy của chuột ở điều trị kết hợp MeV và Nimotuzumab
108
DANH MỤC HÌNH
Hình
Tên hình
Trang
1.1.
Giải phẫu vùng mũi họng
3
1.2.
Sơ đồ tổng quan về tác dụng của rượu và thuốc lá trên sự tiến triển của ung thư đầu cổ
6
1.3.
Sơ đồ tổng quan sự tiến triển ung thư dưới tác dụng của HPV và EBV trong ung thư biểu mô đầu cổ
8
1.4.
Mối liên quan giữa ung thư biểu mô đầu cổ và các gen
10
1.5.
Vai trò của Rb và E2F trong việc thúc đẩy tế bào chuyển từ pha G1 sang pha S
11
1.6.
Những con đường tín hiệu và ức chế của EGFR
15
1.7.
Cơ chế tác dụng của nimotuzumab
26
1.8.
Chu trình nhân lên của virus sởi
28
2.1.
Sơ đồ nhiễm virus để chuẩn độ CCID50
46
2.2.
Máy phân tích tế bào qua dòng chảy BD FACSLyric
50
2.3.
Sơ đồ điều trị bằng MeV và Nimotuzumab đánh giá tế bào chết apootosis và hoại tử
51
2.4.
Hệ thống chuồng nuôi chuột lưu thông khí độc lập
58
3.1.
Tế bào Hep2 bám đáy và phát triển
66
3.2.
Tế bào Vero nhiễm virus vaccine sởi (vật kính 10)
67
3.3.
Kết quả nhuộm xanh methylen chuẩn độ CCID50 cho MeV ở các giếng của phiến 96 giếng
68
3.4.
Hình ảnh tế bào Hep2 nhiễm virus tạo hợp bào 
69
3.5.
Hình ảnh tế bào ở các giếng điều trị bằng MeV của thử nghiệm MTT thời điểm 72 giờ
70
3.6.
Kết quả ức chế tế bào ở các nhóm nghiên cứu bằng thử nghiệm MTT sau điều trị bằng MeV 72 giờ
71
Hình
Tên hình
Trang
3.7.
Hình ảnh tế bào ở các giếng điều trị bằng MeV của thử nghiệm MTT thời điểm 96 giờ 
72
3.8.
Kết quả ức chế tế bào ở các nhóm nghiên cứu bằng thử nghiệm MTT sau điều trị bằng MeV 96 giờ
73
3.9.
Tỷ lệ tế bào sống ở các thời điểm điều trị bằng virus ở nhóm MeV và nhóm phối hợp MeV và Nimotuzumab
74
3.10.
Tỷ lệ tế bào sống ở các thời điểm nghiên cứu của nhóm điều trị bằng Nimotuzumab
75
3.11.
Sự biến đổi hình thái tế bào Hep2 ở nhóm chứng và các nhóm điều trị bằng virus theo thời gian 
76
3.12.
Tỉ lệ tế bào chết ở các nhóm nghiên cứu
77
3.13.
Tỉ lệ tế bào apoptosis, tế bào hoại tử ở thời điểm 48 giờ sau điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
78
3.14.
Kết quả chạy flow cytometry tế bào Hep2 ở thời điểm 48 giờ
 sau điều trị bằng MeV và Nimotuzumab 
79
3.15.
Kết quả chạy flow cytometry tế bào Hep2 ở các thời điểm 
 sau điều trị MeV và Nimotuzumab liều 2 MOI
80
3.16.
Tỉ lệ tế bào chết apoptosis, chết hoại tử ở thời điểm 72 giờ sau điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
81
3.17.
Tỉ lệ tế bào apoptosis, tế bào hoại tử ở thời điểm 96 giờ sau điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
83
3.18.
Kết quả chạy flow cytometry tế bào Hep2 ở thời điểm 96 giờ
 sau điều trị bằng MeV và Nimotuzumab 
85
3.19.
Tỉ lệ tế bào chết theo thời gian điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
86
3.20.
So sánh tỉ lệ tế bào apoptosis theo thời gian điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
87
Hình
Tên hình
Trang
3.21.
So sánh tỉ lệ tế bào apoptosis sớm theo thời gian điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
88
3.22.
So sánh tỉ lệ tế bào apoptosis muộn theo thời gian điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
89
3.23.
So sánh tỉ lệ tế bào chết hoại tử theo thời gian điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
90
3.24.
So sánh sự phiên mã của STAT3 theo thời gian điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
92
3.25.
So sánh sự phiên mã của ISG15 theo thời gian điều trị bằng MeV và Nimotuzumab
94
3.26.
Kết quả ghép u dưới da đùi chuột của chuột C2
96
3.27.
Trọng lượng cơ thể chuột nghiên cứu (g)
98
3.28.
Kết quả thể tích khối u ở các nhóm chuột trong quá trình điều trị
99
3.29.
Thể tích trung bình khối u ở các thời điểm (mm3)
100
3.30.
Kết quả thời gian sống trung bình các nhóm chuột
105
3.31.
Kết quả tỉ lệ chuột chết ở các nhóm nghiên cứu
106
3.32.
Tỷ lệ apoptosis tế bào Hep2 tách từ mô khối u các nhóm chuột
109
3.33.
Hình ảnh mô bệnh học khối u tế bào Hep2 trên chuột nude
110
3.34.
Hình ảnh siêu cấu trúc bình thường tế bào u Hep2 của nhóm chứng (chuột C3)
111
3.35.
Hình ảnh siêu cấu trúc tế bào u Hep2 sau điều trị bằng MeV kết hợp với Nimotuzumab (mẫu KH4, KH5)
112
ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh ung thư là một vấn đề sức khỏe lớn, ngày càng được quan tâm nhiều hơn ở tất cả các nước trên thế giới. Ung thư đang là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 2 sau các bệnh lý tim mạch, chiếm khoảng ¼ tổng số các nguyên nhân gây tử vong. Nhìn chung, xu hướng mắc bệnh ung thư trên thế giới ngày càng gia tăng về cả số trường hợp mới mắc và số ca tử vong. Theo số liệu thống kê của chương trình GLOBOCAN, năm 2012 trên thế giới có khoảng 14,1 triệu ca ung thư mới mắc và 8,2 triệu ca tử vong [1]; năm 2018, số ca ung thư đã tăng mạnh trên toàn thế giới với 18,1 triệu trường hợp ung thư mới và 9,6 triệu ca tử vong do ung thư [2]. 
Ung thư đầu cổ (UTĐC) là khối u ác tính phát triển trong khu vực này của cơ thể, bao gồm: xoang mũi, xoang cạnh mũi, vòm mũi họng, thanh quản, hạ họng, khoang miệng và hầu họng. 90% ung thư đầu cổ có mô bệnh học là ung thư biểu mô tế bào vảy [3]. Trên thế giới, UTĐC đứng hàng thứ 7 và chiếm khoảng 4,8% tổng số các ca ung thư mới chẩn đoán. Ở Việt Nam hàng năm có khoảng 7,8% bệnh nhân được chẩn đoán là UTĐC trong tổng số các bệnh nhân ung thư [1]. Hiện nay, điều trị ung thư đầu cổ vẫn dựa trên ba phương pháp cổ điển như phẫu thuật, tia xạ, hoá trị liệu, dù các phương pháp này đã mang lại nhiều kết quả nhưng tỷ lệ sống sót thêm 5 năm thấp hơn nhiều so với các ung thư khác. Hóa chất, xạ trị cũng gây nhiều tác dụng phụ làm ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. 
Trị liệu ung thư bằng virus đã có lịch sử gần 100 năm. Tuy nhiên, thời kỳ trị liệu bằng virus ly giải tế bào ung thư (Oncolytic virus, OLV) được mở ra bắt đầu từ những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ 20, đến nay một vài OLV đã được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I-III [4]. Trị liệu bằng OLV dựa trên cơ chế do các OLV có khả năng xâm nhập và nhân lên đặc hiệu trong các tế bào ung thư của khối u. OLV nhân lên và thoát ra khỏi tế bào đồng thời gây ly giải tế bào ung thư. Các OLV được giải phóng tiếp tục lây nhiễm vào các tế bào ung thư khác, tạo ra một làn sóng tấn công của OLV vào các tế bào khối u. Bên cạnh đó, khi OLV xâm nhập vào các tế bào ung thư cũng kích thích các tế bào ung thư chết theo chương trình. Đồng thời, quá trình này sẽ kích thích đáp ứng miễn dịch chống ung thư [5], [6].
Sử dụng kháng thể đơn dòng là phương pháp điều trị đích đã được các nhà khoa học trên thế giới tích cực nghiên cứu với nhiều sản phẩm đã được sử dụng trên lâm sàng, trong đó Nimotuzumab là kháng thể đơn dòng hướng đích là thụ thể tăng trưởng biểu bì (EGFR) đang được quan tâm nghiên cứu. Cơ chế điều trị ung thư của Nimotuzumab là chống tăng sinh mạch, kìm hãm tăng sinh tế bào, cảm ứng tế bào chết theo chương trình (apoptosis), làm tế bào tăng nhạy cảm với xạ trị và hóa trị liệu [7]. 
	Một số thử nghiệm kết hợp Oncolytic virus với liệu pháp miễn dịch điều trị ung thư đã được tiến hành và có kết quả khả quan [8], [9]. Tuy nhiên, chưa có bất kỳ nghiên cứu nào trong và ngoài nước đánh giá hiệu quả kháng ung thư của virus vaccine sởi phối hợp với Nimotuzumab. 
	Chính vì vậy, nghiên cứu sử dụng virus vaccine sởi phối hợp với kháng thể đơn dòng Nimotuzumab được mong đợi như một phương pháp có tiềm năng cho điều trị một số loại ung thư nguồn gốc tế bào biểu mô biểu lộ EGFR, trong đó có UTĐC. Từ những cơ sở lý luận và thực tiễn trên. Chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu tác dụng kháng ung thư đầu cổ của virus vaccine sởi phối hợp với Nimotuzumab trên thực nghiệm” nhằm 2 mục tiêu:
Đánh giá tác dụng kháng ung thư của virus vaccine sởi phối hợp với Nimotuzumab in vitro.
Đánh giá tác dụng kháng ung thư của virus vaccine sởi phối hợp với Nimotuzumab trên mô hình chuột thiếu hụt miễn dịch mang khối ung thư đầu cổ (in vivo).
CHƯƠNG 1: 
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. ĐẠI CƯƠNG VỀ UNG THƯ ĐẦU CỔ
1.1.1. Khái niệm ung thư đầu cổ
Ung thư đầu cổ (UTĐC) là những khối u ác tính phát sinh trong vùng đầu cổ như: ung thư khoang miệng, mũi, xoang cạnh mũi, lưỡi, họng, tuyến nước bọt và thanh quản (hình 1.1). 
Vị trí giải phẫu của vùng đầu - cổ là ngã tư của đường tiêu hóa và hô hấp do vậy vùng này thường xuyên tiếp xúc với nhiều loại mầm bệnh khác nhau. Khoảng 90% ung thư đầu cổ là ung t ... man membrane cofactor protein (CD46) acts as a cellular receptor for measles virus. J Virol., 67(10):6025-6032. 
97.	Heinzerling L., Kunzi V., Oberholzer P.A., et al. (2005). Oncolytic measles virus in cutaneous T-cell lymphomas mounts antitumor immune responses in vivo and targets interferon-resistant tumor cells. Blood., 106(7):2287-2294. 
98.	Tatsuo H., Ono N., Tanaka K., et al. (2000). SLAM (CDw150) is a cellular receptor for measles virus. Nature., 406(6798):893-897. 
99.	Hsu E.C., Sarangi F., Iorio C., et al. (1998). A single amino acid change in the hemagglutinin protein of measles virus determines its ability to bind CD46 and reveals another receptor on marmoset B cells. J Virol.,72(4):2905-2916. 
100.	Boisgerault N., Guillerme J.B., Pouliquen D., et al. (2013). Natural oncolytic activity of live-attenuated measles virus against human lung and colorectal adenocarcinomas. Biomed Res Int., 2013:387362. 
101.	Anderson B.D., Nakamura T., Russell S.J., et al. (2004). High CD46 receptor density determines preferential killing of tumor cells by oncolytic measles virus. Cancer Res., 64(14):4919-4926. 
102.	Muhlebach M.D., Mateo M., Sinn P.L., et al. (2011). Adherens junction protein nectin-4 is the epithelial receptor for measles virus. Nature., 480(7378):530-533. 
103.	Noyce R.S., Bondre D.G., Ha M.N., et al. (2011). Tumor cell marker PVRL4 (nectin 4) is an epithelial cell receptor for measles virus. PLoS Pathog., 7(8):e1002240. 
104.	Lievano F., Galea S.A., Thornton M., et al. (2012). Measles, mumps, and rubella virus vaccine (M-M-RII): a review of 32 years of clinical and postmarketing experience. Vaccine., 30(48):6918-6926. 
105.	Hashiguchi T., Kajikawa M., Maita N., et al. (2007). Crystal structure of measles virus hemagglutinin provides insight into effective vaccines. Proc Natl Acad Sci USA., 104(49):19535-19540. 
106.	Suominen E., Toivonen R., Grenman R., et al. (2006). Head and neck cancer cells are efficiently infected by Ad5/35 hybrid virus. J Gene Med., 8(10):1223-1231. 
107.	Miest T.S., Frenzke M., Cattaneo R. (2013). Measles virus entry through the signaling lymphocyte activation molecule governs efficacy of mantle cell lymphoma radiovirotherapy. Mol Ther., 21(11):2019-2031. 
108.	Derycke M.S., Pambuccian S.E., Gilks C.B., et al. (2010). Nectin 4 overexpression in ovarian cancer tissues and serum: potential role as a serum biomarker. Am J Clin Pathol., 134(5):835-845. 
109.	Cattaneo R. (2010). Paramyxovirus entry and targeted vectors for cancer therapy. PLoS Pathog., 6(6):e1000973. 
110.	Cattaneo R., Miest T., Shashkova E.V., et al. (2008). Reprogrammed viruses as cancer therapeutics: targeted, armed and shielded. Nat Rev Microbiol., 6(7):529-540. 
111.	Naik S., Russell S.J. (2009). Engineering oncolytic viruses to exploit tumor specific defects in innate immune signaling pathways. Expert Opin Biol Ther., 9(9):1163-1176. 
112.	Takaoka A., Tamura T., Taniguchi T. (2008). Interferon regulatory factor family of transcription factors and regulation of oncogenesis. Cancer Sci., 99(3):467-478. 
113.	Berchtold S., Lampe J., Weiland T., et al. (2013). Innate immune defense defines susceptibility of sarcoma cells to measles vaccine virus-based oncolysis. J Virol., 87(6):3484-3501. 
114.	Matveeva O.V., Guo Z.S., Shabalina S.A., et al. (2015). Oncolysis by paramyxoviruses: multiple mechanisms contribute to therapeutic efficiency. Mol Ther Oncolytics., 2. 
115.	Tangy F., Naim H.Y. (2005). Live attenuated measles vaccine as a potential multivalent pediatric vaccination vector. Viral Immunol., 18(2):317-326. 
116.	Prestwich R.J., Ilett E.J., Errington F., et al. (2009). Immune-mediated antitumor activity of reovirus is required for therapy and is independent of direct viral oncolysis and replication. Clin Cancer Res., 15(13):4374-4381. 
117.	Errington F., Steele L., Prestwich R., et al. (2008). Reovirus activates human dendritic cells to promote innate antitumor immunity. J Immunol., 180(9):6018-6026. 
118.	Grote D., Cattaneo R., Fielding A.K. (2003). Neutrophils contribute to the measles virus-induced antitumor effect: enhancement by granulocyte macrophage colony-stimulating factor expression. Cancer Res., 63(19):6463-6468. 
119.	Liu C., Lou Y., Lizee G., et al. (2008). Plasmacytoid dendritic cells induce NK cell-dependent, tumor antigen-specific T cell cross-priming and tumor regression in mice. J Clin Invest., 118(3):1165-1175. 
120.	Galanis E., Hartmann L.C., Cliby W.A., et al. (2010). Phase I trial of intraperitoneal administration of an oncolytic measles virus strain engineered to express carcinoembryonic antigen for recurrent ovarian cancer. Cancer Res., 70(3):875-882. 
121.	Matveeva O.V., Guo Z.S., Senin V.M., et al. (2015). Oncolysis by paramyxoviruses: preclinical and clinical studies. Mol Ther Oncolytics. 2. 
122.	Iankov I.D., Allen C., Federspiel M.J., et al. (2012). Expression of immunomodulatory neutrophil-activating protein of Helicobacter pylori enhances the antitumor activity of oncolytic measles virus. Mol Ther., 20(6):1139-1147. 
123.	Engeland C.E., Grossardt C., Veinalde R., et al. (2014). CTLA-4 and PD-L1 checkpoint blockade enhances oncolytic measles virus therapy. Mol Ther., 22(11):1949-1959. 
124.	Allen C., Vongpunsawad S., Nakamura T., et al. (2006). Retargeted oncolytic measles strains entering via the EGFRvIII receptor maintain significant antitumor activity against gliomas with increased tumor specificity. Cancer Res., 66(24):11840-11850. 
125.	Paraskevakou G., Allen C., Nakamura T., et al. (2007). Epidermal growth factor receptor (EGFR)-retargeted measles virus strains effectively target EGFR- or EGFRvIII expressing gliomas. Mol Ther., 15(4):677-686. 
126.	Zaoui K., Bossow S., Grossardt C., et al. (2012). Chemovirotherapy for head and neck squamous cell carcinoma with EGFR-targeted and CD/UPRT-armed oncolytic measles virus. Cancer Gene Ther., 19(3):181-191. 
127.	Grigorov B., Rabilloud J., Lawrence P., et al. (2011). Rapid titration of measles and other viruses: optimization with determination of replication cycle length. PLoS One., 6(9):e24135. 
128.	Mosmann T. (1983). Rapid colorimetric assay for cellular growth and survival: application to proliferation and cytotoxicity assays. J Immunol Methods., 65(1-2):55-63. 
129.	Livak K.J., Schmittgen T.D. (2001). Analysis of relative gene expression data using real-time quantitative PCR and the 2(-Delta Delta C(T)) Method. Methods., 25(4):402-408. 
130.	Iigo M., Hoshi A., Kadosawa H., et al. (1991). Antitumor activity and metabolism of a new anthracycline-containing fluorine (ME2303) in Lewis lung carcinoma-bearing mice. Jpn J Cancer Res., 82(11):1317-1321. 
131.	Markovic A., Chung C.H. (2012). Current role of EGF receptor monoclonal antibodies and tyrosine kinase inhibitors in the management of head and neck squamous cell carcinoma. Expert Rev Anticancer Ther., 12(9):1149-1159. 
132.	Nguyễn Thị Thái Hòa (2015). Đánh giá kết quả điều trị kết hợp kháng thể đơn dòng Nimotuzumab - hóa xạ trị ung thư biểu mô vảy vùng đầu cổ giai đoạn lan tràn tại vùng​, Luận án tiến sĩ y học, Trường Đại học Y Hà Nội.
133.	LaBarre D.D., Lowy R.J. (2001). Improvements in methods for calculating virus titer estimates from TCID50 and plaque assays. J Virol Methods., 96(2):107-126. 
134.	Ong H.T., Timm M.M., Greipp P.R., et al. (2006). Oncolytic measles virus targets high CD46 expression on multiple myeloma cells. Exp Hematol., 34(6):713-720. 
135.	Msaouel P., Iankov I.D., Allen C., et al. (2009). Engineered measles virus as a novel oncolytic therapy against prostate cancer. Prostate., 69(1):82-91. 
136.	Meng X., Nakamura T., Okazaki T., et al. (2010). Enhanced antitumor effects of an engineered measles virus Edmonston strain expressing the wild-type N, P, L genes on human renal cell carcinoma. Mol Ther., 18(3):544-551. 
137.	Zhao D., Chen P., Yang H., et al. (2013). Live attenuated measles virus vaccine induces apoptosis and promotes tumor regression in lung cancer. Oncol Rep., 29(1):199-204. 
138.	Yan Y., Liang B., Zhang J., et al. (2015). Apoptotic induction of lung adenocarcinoma A549 cells infected by recombinant RVG Newcastle disease virus (rL-RVG) in vitro. Mol Med Rep., 11(1):317-326. 
139.	Teng K., Zhang Y., Hu X., et al. (2015). Nimotuzumab enhances radiation sensitivity of NSCLC H292 cells in vitro by blocking epidermal growth factor receptor nuclear translocation and inhibiting radiation-induced DNA damage repair. Onco Targets Ther., 8:809-818. 
140.	Yang X., Ji Y., Kang X., et al. (2016). Study on chemotherapeutic sensitizing effect of nimotuzumab on different human esophageal squamous carcinoma cells. Oncol Lett., 11(2):973-978. 
141.	Li J., Wang L., Qiu Z., et al. (2019). Time profile of nimotuzumab for enhancing radiosensitivity of the Eca109 cell line. Oncol Lett., 17(3):2763-2769. 
142.	Dash P. Apoptosis. Basic Medical Sciences, StGeorge’s. www.sgul.ac.uk/dept/immunology/~dash. 
143.	Srivastava R.K. (2001). TRAIL/Apo-2L: mechanisms and clinical applications in cancer. Neoplasia., 3(6):535-546. 
144.	Matsuura K., Canfield K., Feng W., et al. (2016). Metabolic Regulation of Apoptosis in Cancer. Int Rev Cell Mol Biol., 327:43-87. 
145.	Fiandalo M.V., Schwarze S.R., Kyprianou N. (2013). Proteasomal regulation of caspase-8 in cancer cell apoptosis. Apoptosis., 18(6):766-776. 
146.	Samm N., Werner K., Ruckert F., et al. (2010). The role of apoptosis in the pathology of pancreatic cancer. Cancers (Basel) ., 3(1):1-16. 
147.	Zhao L., He L.R., Xi M., et al. (2012). Nimotuzumab promotes radiosensitivity of EGFR-overexpression esophageal squamous cell carcinoma cells by upregulating IGFBP-3. J Transl Med., 10:249. 
148.	Kerr J.F., Wyllie A.H., Currie A.R. (1972). Apoptosis: a basic biological phenomenon with wide-ranging implications in tissue kinetics. Br J Cancer., 26(4):239-257. 
149.	Nichols W.W., Levan A., Aula P., et al. (1965). Chromosome damage associated with the measles virus in vitro. Hereditas., 54(1):101-118. 
150.	Ziegler U., Groscurth P. (2004). Morphological features of cell death. News Physiol Sci., 19:124-128. 
151.	Huang Y., Yu T., Fu X., et al. (2013). EGFR inhibition prevents in vitro tumor growth of salivary adenoid cystic carcinoma. BMC Cell Biol., 14:13. 
152.	Care M.A., Stephenson S.J., Barnes N.A., et al. (2016). Network Analysis Identifies Proinflammatory Plasma Cell Polarization for Secretion of ISG15 in Human Autoimmunity. 197(4):1447-1459. 
153.	Owhashi M., Taoka Y., Ishii K., et al. (2003). Identification of a ubiquitin family protein as a novel neutrophil chemotactic factor. Biochem Biophys Res Commun., 309(3):533-539. 
154.	Wood L.M., Pan Z.K., Seavey M.M., et al. (2012). The ubiquitin-like protein, ISG15, is a novel tumor-associated antigen for cancer immunotherapy. Cancer Immunol Immunother., 61(5):689-700. 
155.	Hahm B., Trifilo M.J., Zuniga E.I., et al. (2005). Viruses evade the immune system through type I interferon-mediated STAT2-dependent, but STAT1-independent, signaling. Immunity., 22(2):247-257. 
156.	Rawlings J.S., Rosler K.M., Harrison D.A. (2004). The JAK/STAT signaling pathway. J Cell Sci., 117(Pt 8):1281-1283. 
157.	Mantovani A., Allavena P., Sica A., et al. (2008). Cancer-related inflammation. Nature., 454(7203):436-444. 
158.	Bollrath J., Phesse T.J., von Burstin V.A., et al. (2009). gp130-mediated Stat3 activation in enterocytes regulates cell survival and cell-cycle progression during colitis-associated tumorigenesis. Cancer Cell., 15(2):91-102. 
159.	Kujawski M., Kortylewski M., Lee H., et al. (2008). Stat3 mediates myeloid cell-dependent tumor angiogenesis in mice. J Clin Invest., 118(10):3367-3377. 
160.	Musteanu M., Blaas L., Mair M., et al. (2010). Stat3 is a negative regulator of intestinal tumor progression in Apc(Min) mice. Gastroenterology., 138(3):1003-1011.e1001-1005. 
161.	Horiguchi A., Oya M., Shimada T., et al. (2002). Activation of signal transducer and activator of transcription 3 in renal cell carcinoma: a study of incidence and its association with pathological features and clinical outcome. J Urol., 168(2):762-765. 
162.	Suiqing C., Min Z., Lirong C. (2005). Overexpression of phosphorylated-STAT3 correlated with the invasion and metastasis of cutaneous squamous cell carcinoma. J Dermatol., 32(5):354-360. 
163.	Nguyễn Đình Bảng., Hồ Anh Sơn., Bùi Khắc Cường., và cs. (2011). Nghiên cứu tạo khối ung thư tuyến tiền liệt người trên chuột thiếu hụt miễn dịch “nude mice” bằng kỹ thuật ghép dị loài. Tạp chí Y - Dược học quân sự., 2:90-95.
164.	Khánh Thị Nhi., Nguyễn Chí Đức Anh., Hồ Anh Sơn., và cs. (2013). Đánh giá tác dụng của thuốc tiêm liposome doxorubicin trên chuột nude mang khối ung thư tiền liệt tuyến người. Tạp chí Y dược học quân sự., 38(8):19-23. 165.	Nguyễn Lĩnh Toàn., Hồ Anh Sơn., Bùi Khắc Cường. (2012). Xây dựng mô hình ung thư phổi người. Tạp chí Y - Dược học quân sự., (Số chuyên đề KC10 năm 2012):25-30. 
166.	Shen F., Li J.L., Cai W.S., et al. (2013). Interleukin-12 prevents colorectal cancer liver metastases in mice. Onco Targets Ther., 6:523-526. 
167.	Lai X., Gu Q., Zheng X., et al. (2016). Combined nimotuzumab with chemoradiotherapy in patients with locally advanced or metastatic esophageal squamous cell carcinoma: A retrospective study. J Cancer Res Ther., 12(Supplement):89-95. 
168.	Weller T.H., Robbins F.C., Enders J.F. (1949). Cultivation of poliomyelitis virus in cultures of human foreskin and embryonic tissues. Proc Soc Exp Biol Med., 72(1):153-155. 
169.	Xie M., Tanaka K., Ono N., et al. (1999). Amino acid substitutions at position 481 differently affect the ability of the measles virus hemagglutinin to induce cell fusion in monkey and marmoset cells co-expressing the fusion protein. Arch Virol., 144(9):1689-1699. 
170.	Li H., Peng K.W., Russell S.J. (2012). Oncolytic measles virus encoding thyroidal sodium iodide symporter for squamous cell cancer of the head and neck radiovirotherapy. Hum Gene Ther., 23(3):295-301. 
171.	Liu C., Sarkaria J.N., Petell C.A., et al. (2007). Combination of measles virus virotherapy and radiation therapy has synergistic activity in the treatment of glioblastoma multiforme. Clin Cancer Res., 13(23):7155-7165. 
172.	Xia M., Meng G., Jiang A., et al. (2014). Mitophagy switches cell death from apoptosis to necrosis in NSCLC cells treated with oncolytic measles virus. Oncotarget., 5(11):3907-3918. 
173.	(1996). Measles pneumonitis following measles-mumps-rubella vaccination of a patient with HIV infection, 1993. MMWR Morb Mortal Wkly Rep., 45(28):603-606. 
174.	Liu C., Russell S.J., Peng K.W. (2010). Systemic therapy of disseminated myeloma in passively immunized mice using measles virus-infected cell carriers. Mol Ther., 18(6):1155-1164. 
175.	Mader E.K., Maeyama Y., Lin Y., et al. (2009). Mesenchymal stem cell carriers protect oncolytic measles viruses from antibody neutralization in an orthotopic ovarian cancer therapy model. Clin Cancer Res., 15(23):7246-7255.