Luận án Nghiên cứu tính đa hình gen mã hóa thụ thể vitamin D ở một số thể bệnh lâm sàng do nhiễm vi rút viêm gan B

 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG 
HỌC VIỆN QUÂN Y 
NGUYỄN KHUYẾN 
NGHIÊN CỨU TÍNH ĐA HÌNH GEN MÃ HÓA THỤ 
THỂ VITAMIN D Ở MỘT SỐ THỂ BỆNH LÂM SÀNG 
DO NHIỄM VI RÚT VIÊM GAN B 
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC 
HÀ NỘI - 2021 
 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG 
HỌC VIỆN QUÂN Y 
NGUYỄN KHUYẾN 
NGHIÊN CỨU TÍNH ĐA HÌNH GEN MÃ HÓA THỤ 
THỂ VITAMIN D Ở MỘT SỐ THỂ BỆNH LÂM SÀNG 
DO NHIỄM VI RÚT VIÊM GAN B 
Chuyên ngành: Truyền nhiễm và các bệnh nhiệt đới 
Mã số: 972 01 09 
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC 
Hƣớng dẫn khoa học: 
1. PGS. TS. Lê Hữu Song 
2. PGS. TS. Đỗ Tuấn Anh 
HÀ NỘI - 2021 
 LỜI CẢM ƠN 
Trong suốt quá trình thực hiện luận án này, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ 
tận tình của nhiều tập thể và các cá nhân. 
Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn chân 
thành tới: Đảng ủy và Ban Giám đốc Bệnh viện TWQĐ 108, Học viện Quân 
Y, Bệnh viện Quân Y 103, Bệnh viện Đa khoa Đức Giang, Bệnh viện Đa 
khoa huyện Mỹ Đức, Bộ môn truyền nhiễm – Viện Nghiên cứu khoa học y 
dƣợc lâm sàng 108, Bộ môn truyền nhiễm – Học viện Quân y đã cho phép, 
tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận án. 
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. 
Lê Hữu Song và PGS. TS. Đỗ Tuấn Anh, những ngƣời Thầy đã tận tình 
hƣớng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận án này. 
 Tôi xin chân thành cảm ơn các Bác sỹ, Điều dƣỡng viên tại Viện lâm 
sàng các bệnh truyền nhiễm – Bệnh viện TƢQĐ 108; Khoa Truyền nhiễm 
bệnh viện Quân y 103; Khoa tiêu hóa - Bệnh viện TWQĐ 108 và Bệnh viện 
Quân Y 103 đã cung cấp mẫu bệnh phẩm cho nghiên cứu này. Tôi cũng xin 
gửi lời cảm ơn chân thành tới các bạn kỹ thuật viên Khoa sinh học phân tử - 
Bệnh viện TWQĐ 108 đã hƣớng dẫn tôi thực hiện các xét nghiệm sinh học 
phân tử. 
Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô trong hội đồng chấm luận án đã 
đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận án. 
 Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè và ngƣời thân đã 
luôn ủng hộ, động viên tôi trong cuộc sống cũng nhƣ trong suốt quá trình 
hoàn thành luận văn. 
Tôi xin chân thành cảm ơn! 
Hà Nội, ngày tháng 04 năm 2021 
Học viên 
Nguyễn Khuyến 
 LỜI CAM ĐOAN 
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi với sự hƣớng 
dẫn khoa học của tập thể nhóm nghiên cứu và cán bộ hƣớng dẫn. Các số liệu, 
kết quả trình bày trong luận án này là trung thực và đƣợc công bố một phần 
trong các bài báo khoa học. Luận án chƣa từng đƣợc công bố. Nếu có điều gì 
sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. 
Hà Nội, ngày tháng 4 năm 2021 
Tác giả luận án 
Nguyễn Khuyến 
 MỤC LỤC 
Trang phụ bìa 
Lời cảm ơn 
Lời cam đoan 
Mục lục 
Danh mục chữ viết tắt 
Danh mục bảng 
Danh mục hình 
ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1 
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................... 3 
1.1. NHIỄM VI RÚT VIÊM GAN B VÀ TIẾN TRIỂN LÂM SÀNG ........ 3 
1.1.1. Tình hình nhiễm vi rút viêm gan B trên thế giới và Việt Nam ....... 3 
1.1.2. Quá trình tiến triển bệnh ở ngƣời nhiễm vi rút viêm gan B mạn tính ... 5 
1.2. TỔNG QUAN VỀ VITAMIN D ........................................................... 7 
1.2.1. Bản chất hóa học và chuyển hóa của vitamin D ............................. 7 
1.2.2. Vai trò của vitamin D trong hệ miễn dịch của cơ thể ................... 11 
1.3. SỰ THIẾU HỤT VITAMIN D ............................................................ 13 
1.3.1. Dịch tễ học về tình trạng thiếu vitamin D ..................................... 13 
1.3.2. Thiếu hụt vitamin D ở bệnh nhân viêm gan B mạn tính ............... 15 
1.3.3. Mối liên quan giữa thiếu hụt vitamin D và xơ gan ....................... 16 
1.3.4. Mối liên quan giữa thiếu hụt vitamin D và ung thƣ biểu mô tế bào gan .. 17 
1.4. ĐA HÌNH GEN VDR VÀ BỆNH LÝ GAN DO NHIỄM VI RÚT 
VIÊM GAN B MẠN TÍNH ................................................................ 18 
1.4.1. Các biến thể đa hình của VDR ...................................................... 18 
1.4.2. Tính đa hình gen VDR trong viêm gan mạn do nhiễm vi rút 
viêm gan B .................................................................................... 21 
1.4.3. Đa hình gen VDR và xơ hóa gan ................................................... 23 
 1.4.4. Đa hình gen VDR và ung thƣ gan ................................................. 24 
1.5. CÁC PHƢƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH ĐIỂM ĐA HÌNH GEN ............. 26 
1.5.1. Định nghĩa đa hình đơn nucleotide .................................................. 26 
1.5.2. Phƣơng pháp điện di ..................................................................... 27 
1.5.3. Phƣơng pháp realtime PCR ........................................................... 31 
1.5.4. Phƣơng pháp giải trình tự Sanger ................................................. 31 
CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............. 33 
2.1. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU ............................................................. 33 
2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................... 33 
2.1.2. Tiêu chuẩn chẩn đoán các nhóm bệnh nhân nhiễm vi rút viêm gan 
B mạn tính ...................................................................................... 33 
2.1.3. Tiêu chuẩn loại trừ ........................................................................ 36 
2.1.4. Cỡ mẫu nghiên cứu ....................................................................... 36 
2.1.5. Phân loại mức độ xơ gan và ung thƣ gan ...................................... 37 
2.1.6. Mẫu bệnh phẩm nghiên cứu .......................................................... 38 
2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 39 
2.2.1. Thiết kế và sơ đồ nghiên cứu ........................................................ 39 
2.2.2. Nội dung nghiên cứu ..................................................................... 40 
2.3. PHÂN TÍCH VÀ XỬ LÝ SỐ LIỆU .................................................... 51 
2.4. THỜI GIAN VÀ ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU ..................................... 52 
2.5. ĐẠO ĐỨC NGHIÊN CỨU ................................................................. 52 
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ....................................................... 53 
3.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA CÁC ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU ...... 53 
3.1.1. Đặc điểm lâm sàng ........................................................................ 53 
3.1.2. Đặc điểm phân bố về tuổi của các nhóm nghiên cứu ................... 53 
3.1.3. Phân bố giới tính của các nhóm nghiên cứu ................................. 53 
3.1.4. Đặc điểm cận lâm sàng ở nhóm bệnh nhân viêm gan B ............... 54 
 3.2. PHÂN BỐ KIỂU GEN VÀ ALEN CỦA CÁC BIẾN THỂ VDR 
APAI, FOKI, TAQI VÀ BSMI Ở CÁC NHÓM NGHIÊN CỨU ........ 54 
3.2.1. Đa hình VDR ApaI ........................................................................ 55 
3.2.2. Đa hình VDR FokI ......................................................................... 66 
3.2.3. Đa hình VDR BsmI ........................................................................ 68 
3.2.4. Đa hình VDR TaqI ......................................................................... 71 
3.3. PHÂN BỐ HAPLOTYPE Ở CÁC NHÓM NGHIÊN CỨU ............... 73 
3.3.1. Phân bố haplotype (FokI/BsmI/ApaI/TaqI) ở các nhóm nghiên cứu .... 73 
3.3.2. Mối liên quan giữa các haplotype và các chỉ số cận lâm sàng ..... 77 
3.4. ĐẶC ĐIỂM VỀ NỒNG ĐỘ VITAMIN D Ở CÁC NHÓM 
NGHIÊN CỨU ........................................................................... 77 
3.4.1. Thiếu hụt vitamin D ở nhóm khỏe mạnh và nhóm bệnh nhân ..... 77 
3.4.2. Thiếu hụt vitamin D ở nhóm bệnh nhân viêm gan B mạn tính, xơ 
gan và ung thƣ biểu mô tế bào gan .................................................. 78 
3.4.3. Phân bố nồng độ vitamin D theo kiểu gen của các biến thể VDR 82 
3.4.4. Mối liên quan giữa biến thể VDR và nồng độ vitamin D với các 
thông số cận lâm sàng. .................................................................. 84 
CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN .............................................................................. 86 
4.1. ĐA HÌNH GEN VDR TRONG BỆNH LÝ VIÊM GẠN MẠN 
TÍNH DO VI RÚT VIÊM GAN B ..................................................... 88 
4.1.1. Mối liên quan giữa tính đa hình gen VDR đối với nguy cơ 
nhiễm vi rút viêm gan B và biểu hiện lâm sàng ........................... 88 
4.1.2. Mối liên quan giữa tính đa hình gen VDR và mức độ nặng của 
bệnh lý gan mạn tính ..................................................................... 96 
4.2. MỐI LIÊN QUAN GIỮA CÁC HAPLOTYPE CỦA VDR VÀ 
VIÊM GAN B MẠN TÍNH ................................................................ 97 
 4.3. THIẾU HỤT VITAMIN D VÀ TIẾN TRIỂN BỆNH Ở NGƢỜI 
NHIỄM VI RÚT VIÊM GAN B MẠN TÍNH.................................. 100 
KẾT LUẬN ................................................................................................... 109 
KIẾN NGHỊ .................................................................................................. 111 
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 
CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................................. 112 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
PHỤ LỤC 
 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT 
Các từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt 
AFP Alpha-fetoprotein 
ALT Alanin Amino Transferase 
ARMS Amplification refractory 
mutation system 
Hệ thống khuyếch đại đột 
biến 
AST Aspartate Amino Transferase 
BCLC Barcelona Clinic Liver Cancer 
CI Confidence Interval Khoảng tin cậy 
DNA Deoxyribonucleic acid 
dNTP Deoxynucelside triphosphate 
ECOG Eastern Cooperative Oncology 
Group 
HBsAg Hepatitis B surface Antigen Kháng nguyên bề mặt vi rút 
viêm gan B 
HIV/AIDS Human Immunodeficiency 
virus/Acquired 
Immuno Deficiency syndrome 
Hội chứng nhiễm vi rút làm 
suy giảm miễn dịch ở 
ngƣời 
IFN Interferon 
IL Interleukin 
NAFLD Non-Alcoholic Fatty Liver 
Disease 
Bệnh gan nhiêm mỡ không 
do rƣợu 
NASH Non-Alcoholic SteatoHepatitis Viêm gan nhiễm mỡ không 
do rƣợu 
NKM Ngƣời khỏe mạnh 
OR Odd Ratio Tỷ suất chênh 
 Các từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt 
PCR Polymerase chain reaction 
RFLP Restriction Fregment Length 
Polymorphism 
Xác định đa hình chiều dài 
đoạn bằng enzyme cắt giới 
hạn 
RNA Ribonucleic Acid 
TDF Tenofovir Disoproxil Fumarate 
TLR2 Toll Like Receptor 2 
TLR4 Toll Like Receptor 4 
UVB Ultraviolet B Tia cực tím B 
UTBMTBG Ung thƣ biểu mô tế bào gan 
VDR Vitamin D Receptor Thụ thể vitamin D 
VRVGB Vi rút viêm gan B 
VGBMT Viêm gan B mạn tính 
VRVGC Vi rút viêm gan C 
VGCMT Viêm gan C mạn tính 
WHO World Health Organization Tổ chức Y tế thế giới 
XG Xơ gan 
 DANH MỤC CÁC BẢNG 
Bảng Tên bảng Trang 
1.1. Phân bố kiểu alen của bốn biến thể theo khu vực địa lý ....................... 19 
1.2. Phân tích tổng hợp của Uitterlinden và cộng sự ................................... 21 
2.1. Đánh giá chức năng gan theo Child - Pugh .......................................... 37 
2.2. Phân chia giai đoạn ung thƣ gan theo phân loại Barcelona .................. 37 
2.3. Trình tự các mồi đặc hiệu thực hiện tetra primer ARMS-PCR ............ 49 
2.4. Trình tự các mồi đƣợc sử dụng trong kỹ thuật giải trình tự gen ........... 50 
3.1. Phân bố về tuổi ở các nhóm nghiên cứu ............................................... 53 
3.1. Phân bố giới tính ở các nhóm nghiên cứu ............................................ 53 
3.2. Đặc điểm cận lâm sàng ở bệnh nhân viêm gan B ................................. 54 
3.3. Phân bố kiểu gen biến thể VDR ApaI giữa các nhóm nghiên cứu ............ 56 
3.4. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ nhiễm vi rút viêm gan B .................... 57 
3.5. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ viêm gan B mạn tính ......................... 58 
3.6. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ xơ gan ................................................ 59 
3.7. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ xơ gan ................................................ 60 
3.8. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ ung thƣ biểu mô tế bào gan ................... 61 
3.9. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ ung thƣ biểu mô tế bào gan ............... 62 
3.10. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ ung thƣ biểu mô tế bào gan ................... 63 
3.11. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ ung thƣ biểu mô tế bào gan ............... 64 
3.12. Đa hình VDR ApaI và nguy cơ tiến triển bệnh gan .............................. 65 
3.13. Phân bố kiểu gen của biến thể VDR FokI ở các nhóm đối tƣợng 
nghiên cứu ............................................................................................. 67 
3.14. Phân bố kiểu gen của biến thể VDR BsmI ở các nhóm đối tƣợng 
nghiên cứu ............................................................................................. 70 
3.15. Phân bố kiểu gen của biến thể VDR TaqI ở các nhóm đối tƣợng 
nghiên cứu ............................................................................................. 72 
 Bảng Tên bảng Trang 
3.16. Phân bố haplotype ở nhóm ngƣời khỏe mạnh và nhóm bệnh nhân 
nhiễm vi rút viêm gan B mạn tính ........................................................ 73 
3.17. Phân bố các haplotype điển hình ở các nhóm bệnh nhân ..................... 74 
3.18. Phân bố các haplotype điển hình ở nhóm bệnh nhân UTBMTBG và 
nhóm không UTBMTBG ...................................................................... 75 
3.19. Phân bố các haplotype điển hình ở nhóm bệnh nhân VGBMT và 
UTBMTBG+XG ................................................................................... 76 
3.20. Thiếu hụt vitamin D ở nhóm khỏe mạnh và nhóm bệnh nhân ............. 77 
3.21. Phân bố thiếu hụt vitamin D theo nhóm bệnh ...................................... 78 
3.22. Phân loại mức độ thiếu hụt vitamin D ở nhóm chứng và nhóm bệnh. ...... 80 
3.23. Mức độ thiếu hụt vitamin D theo các nhóm bệnh ................................. 81 
3.24. Tỷ lệ thiếu hụt vitamin D theo giới tính ở nhóm ngƣời khỏe mạnh ..... 81 
3.25. Tỷ lệ thiếu hụt vitamin D theo giới tính ở ngƣời nhiễm vi rút viêm 
gan B ..................................................................................................... 82 
 DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ 
Hình Tên hình Trang 
1.1. Tình hình dịch tễ nhiễm VRVGB trên thế giới ...................................... 4 
1.2. Phân bố số ca mắc viêm gan B theo quốc gia ......................................... 4 
1.3. Tỉ lệ mắc mới (A) và tử vong (B) của UTBMTBG trong tổng số các 
bệnh ung thƣ trên thế giới. ...................................................................... 6 
1.4. Tỉ lệ mắc mới ung thƣ gan ở Việt Nam .................................................. 7 
1.5. Sơ đồ tóm tắt quá trình chuyển hóa vitamin D trong cơ thể. .................. 9 
1.6. Tóm tắt cơ chế chứng minh vai trò của vitamin D trong đáp ứng ... iation of Plasma Levels of Vitamin D and miR-378 With Viral 
Load in Patients With Chronic Hepatitis B Infection. Hepat Mon. 
15(6): e28315. 
67. Fisher L. and Fisher A. (2007). Vitamin D and parathyroid hormone in 
outpatients with noncholestatic chronic liver disease. Clin. 
Gastroenterol. Hepatol. 5(4): 513-520. 
68. Yu R., Tan D., Ning Q., et al. (2017). Association of baseline vitamin 
D level with genetic determinants and virologic response in patients 
with chronic hepatitis B. Hepatol Res. 
69. Berzsenyi M.D., Roberts S.K., Preiss S., et al. (2011). Hepatic TLR2 & 
TLR4 expression correlates with hepatic inflammation and TNF-alpha 
in HCV & HCV/HIV infection. J Viral Hepat. 18(12): 852-860. 
70. Kuo Y.T., Kuo C.H., Lam K.P., et al. (2010). Effects of vitamin D3 on 
expression of tumor necrosis factor-alpha and chemokines by 
monocytes. J Food Sci. 75(6): H200-204. 
71. Sadeghi K., Wessner B., Laggner U., et al. (2006). Vitamin D3 down-
regulates monocyte TLR expression and triggers hyporesponsiveness to 
 pathogen-associated molecular patterns. Eur J Immunol. 36(2): 361-
370. 
72. Do J.E., Kwon S.Y., Park S., et al. (2008). Effects of vitamin D on 
expression of Toll-like receptors of monocytes from patients with 
Behcet's disease. Rheumatology (Oxford). 47(6): 840-848. 
73. Garland C.F., Garland F.C., Gorham E.D., et al. (2006). The role of 
vitamin D in cancer prevention. Am J Public Health. 96(2): 252-261. 
74. Bertino J.R. (2016). Landmark Study: The Relation of Solar Radiation 
to Cancer Mortality in North America. Cancer Res. 76(2): 185. 
75. Davis C.D. and Milner J.A. (2011). Vitamin D and colon cancer. 
Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 5(1): 67-81. 
76. Lefkowitz E.S. and Garland C.F. (1994). Sunlight, vitamin D, and 
ovarian cancer mortality rates in US women. Int J Epidemiol. 23(6): 
1133-1136. 
77. Moan J., Dahlback A., Lagunova Z., et al. (2009). Solar radiation, 
vitamin D and cancer incidence and mortality in Norway. Anticancer 
Res. 29(9): 3501-3509. 
78. Schwartz G.G. (2005). Vitamin D and the epidemiology of prostate 
cancer. Semin Dial. 18(4): 276-289. 
79. Fedirko V., Duarte-Salles T., Bamia C., et al. (2014). Prediagnostic 
circulating vitamin D levels and risk of hepatocellular carcinoma in 
European populations: a nested case-control study. Hepatology. 60(4): 
1222-1230. 
80. Finkelmeier F., Kronenberger B., Koberle V., et al. (2014). Severe 25-
hydroxyvitamin D deficiency identifies a poor prognosis in patients 
with hepatocellular carcinoma - a prospective cohort study. Aliment 
Pharmacol Ther. 39(10): 1204-1212. 
 81. Gross C., Krishnan A.V., Malloy P.J., et al. (1998). The vitamin D 
receptor gene start codon polymorphism: a functional analysis of FokI 
variants. J Bone Miner Res. 13(11): 1691-1699. 
82. Arai H., Miyamoto K., Taketani Y., et al. (1997). A vitamin D receptor 
gene polymorphism in the translation initiation codon: effect on protein 
activity and relation to bone mineral density in Japanese women. J 
Bone Miner Res. 12(6): 915-921. 
83. He Q., Huang Y., Zhang L., et al. (2018). Association between vitamin 
D receptor polymorphisms and hepatitis B virus infection 
susceptibility: A meta-analysis study. Gene. 645: 105-112. 
84. Ding N., Yu R.T., Subramaniam N., et al. (2013). A vitamin D 
receptor/SMAD genomic circuit gates hepatic fibrotic response. Cell. 
153(3): 601-613. 
85. Triantos C., Aggeletopoulou I., Kalafateli M., et al. (2018). Prognostic 
significance of vitamin D receptor (VDR) gene polymorphisms in liver 
cirrhosis. Sci Rep. 8(1): 14065. 
86. Baur K., Mertens J.C., Schmitt J., et al. (2012). Combined effect of 25-
OH vitamin D plasma levels and genetic vitamin D receptor (NR 1I1) 
variants on fibrosis progression rate in HCV patients. Liver Int. 32(4): 
635-643. 
87. Zeng Z. (2014). Human genes involved in hepatitis B virus infection. 
World J Gastroenterol. 20(24): 7696-7706. 
88. Rai V., Abdo J., Agrawal S., et al. (2017). Vitamin D Receptor 
Polymorphism and Cancer: An Update. Anticancer Res. 37(8): 3991-
4003. 
89. Peng Q., Yang S., Lao X., et al. (2014). Association of single 
nucleotide polymorphisms in VDR and DBP genes with HBV-related 
 hepatocellular carcinoma risk in a Chinese population. PLoS One. 
9(12): e116026. 
90. Wolf C., Rentsch J., and Hubner P. (1999). PCR-RFLP analysis of 
mitochondrial DNA: a reliable method for species identification. J 
Agric Food Chem. 47(4): 1350-1355. 
91. Newton C.R., Graham A., Heptinstall L.E., et al. (1989). Analysis of 
any point mutation in DNA. The amplification refractory mutation 
system (ARMS). Nucleic Acids Res. 17(7): 2503-2516. 
92. Peng B.Y., Wang Q., Luo Y.H., et al. (2018). A novel and quick PCR-
based method to genotype mice with a leptin receptor mutation (db/db 
mice). Acta Pharmacol Sin. 39(1): 117-123. 
93. Wang J., Venegas V., Li F., et al. (2011). Analysis of mitochondrial 
DNA point mutation heteroplasmy by ARMS quantitative PCR. Curr 
Protoc Hum Genet. Chapter 19: Unit 19 16. 
94. De la Vega F.M., Lazaruk K.D., Rhodes M.D., et al. (2005). 
Assessment of two flexible and compatible SNP genotyping platforms: 
TaqMan SNP Genotyping Assays and the SNPlex Genotyping System. 
Mutat Res. 573(1-2): 111-135. 
95. Sanger F., Nicklen S., and Coulson A.R. (1977). DNA sequencing with 
chain-terminating inhibitors. Proc Natl Acad Sci U S A. 74(12): 5463-
5467. 
96. Bộ Y Tế (2012). Hƣớng dẫn chẩn đoán và điều trị ung thƣ biểu mô tế 
bào gan. Quyết định số 5250/QĐ-BYT. 
97. Bộ Y Tế (2014). Quyết định về việc hướng dân chẩn đoán, điều trị 
viêm gan virus B số 5448/QĐ BYT, 2-3. 2014. 
98. European Association for the Study of the Liver. Electronic address 
e.e.e. and European Association for the Study of the L. (2017). EASL 
 2017 Clinical Practice Guidelines on the management of hepatitis B 
virus infection. J Hepatol. 
99. Cholongitas E., Papatheodoridis G.V., Vangeli M., et al. (2005). 
Systematic review: The model for end-stage liver disease--should it 
replace Child-Pugh's classification for assessing prognosis in cirrhosis? 
Aliment. Pharmacol. Ther. 22(11-12): 1079-1089. 
100. Llovet J.M., Bru C., and Bruix J. (1999). Prognosis of hepatocellular 
carcinoma: the BCLC staging classification. Semin. Liver Dis. 19(3): 
329-338. 
101. Zhang Z., Wang C., Liu Z., et al. (2019). Host Genetic Determinants of 
Hepatitis B Virus Infection. Front Genet. 10: 696. 
102. Polaris Observatory C. (2018). Global prevalence, treatment, and 
prevention of hepatitis B virus infection in 2016: a modelling study. 
Lancet Gastroenterol Hepatol. 3(6): 383-403. 
103. Matsuura K., Isogawa M., and Tanaka Y. (2016). Host genetic variants 
influencing the clinical course of hepatitis B virus infection. J Med 
Virol. 88(3): 371-379. 
104. Yano Y., Seo Y., Azuma T., et al. (2013). Hepatitis B virus and host 
factors. Hepatobiliary Surg Nutr. 2(2): 121-123. 
105. Hoan N.X., Van Tong H., Giang D.P., et al. (2017). SOCS3 genetic 
variants and promoter hypermethylation in patients with chronic 
hepatitis B. Oncotarget. 8(10): 17127-17139. 
106. Hu Z., Liu Y., Zhai X., et al. (2013). New loci associated with chronic 
hepatitis B virus infection in Han Chinese. Nat.Genet. 45(12): 1499-
1503. 
107. Hoan N.X., Van Tong H., Giang D.P., et al. (2016). Interferon-
stimulated gene 15 in hepatitis B-related liver diseases. Oncotarget. 
7(42): 67777-67787. 
 108. Wang L., Zou Z.Q., and Wang K. (2016). Clinical Relevance of HLA 
Gene Variants in HBV Infection. J Immunol Res. 2016: 9069375. 
109. Zhu Q., Li N., Han Q., et al. (2012). Single-nucleotide polymorphism at 
CYP27B1-1260, but not VDR Taq I, is possibly associated with 
persistent hepatitis B virus infection. Genet Test Mol Biomarkers. 
16(9): 1115-1121. 
110. Crofts L.A., Hancock M.S., Morrison N.A., et al. (1998). Multiple 
promoters direct the tissue-specific expression of novel N-terminal 
variant human vitamin D receptor gene transcripts. Proc Natl Acad Sci 
U S A. 95(18): 10529-10534. 
111. Suneetha P.V., Sarin S.K., Goyal A., et al. (2006). Association between 
vitamin D receptor, CCR5, TNF-alpha and TNF-beta gene 
polymorphisms and HBV infection and severity of liver disease. J 
Hepatol. 44(5): 856-863. 
112. Mohammed A.M., Hany S., Tarek S., et al. (2017). Vitamin D Receptor 
Gene Polymorphisms as a Predictive Risk Factor for Hepatocellular 
Carcinoma Development and Severity in Chronic Hepatitis B. 
International Journal of Cancer Research. 13(1): 26-35. 
113. Hung C.H., Chiu Y.C., Hu T.H., et al. (2014). Significance of vitamin d 
receptor gene polymorphisms for risk of hepatocellular carcinoma in 
chronic hepatitis C. Transl Oncol. 7(4): 503-507. 
114. Wu M., Yue M., Huang P., et al. (2016). Vitamin D level and vitamin 
D receptor genetic variations contribute to HCV infection susceptibility 
and chronicity in a Chinese population. Infect Genet Evol. 41: 146-152. 
115. Li J.H., Li H.Q., Li Z., et al. (2006). Association of Taq I T/C and Fok I 
C/T polymorphisms of vitamin D receptor gene with outcome of 
hepatitis B virus infection. Zhonghua Yi Xue Za Zhi. 86(28): 1952-
1956. 
 116. Li J.H., Chen D.M., Li Z., et al. (2006). Study on association between 
vitamin D receptor gene polymorphisms and the outcomes of HBV 
infection. Zhonghua Yi Xue Yi Chuan Xue Za Zhi. 23(4): 402-405. 
117. Whitfield G.K., Remus L.S., Jurutka P.W., et al. (2001). Functionally 
relevant polymorphisms in the human nuclear vitamin D receptor gene. 
Mol Cell Endocrinol. 177(1-2): 145-159. 
118. Falleti E., Bitetto D., Fabris C., et al. (2010). Vitamin D receptor gene 
polymorphisms and hepatocellular carcinoma in alcoholic cirrhosis. 
World J Gastroenterol. 16(24): 3016-3024. 
119. Serrano D., Gnagnarella P., Raimondi S., et al. (2016). Meta-analysis 
on vitamin D receptor and cancer risk: focus on the role of TaqI, ApaI, 
and Cdx2 polymorphisms. Eur J Cancer Prev. 25(1): 85-96. 
120. Sheng S., Chen Y., and Shen Z. (2017). Correlation between 
polymorphism of vitamin D receptor TaqI and susceptibility to 
colorectal cancer: A meta-analysis. Medicine (Baltimore). 96(26): 
e7242. 
121. Huang Y.W., Liao Y.T., Chen W., et al. (2010). Vitamin D receptor 
gene polymorphisms and distinct clinical phenotypes of hepatitis B 
carriers in Taiwan. Genes Immun. 11(1): 87-93. 
122. Qin H. and Chen H. (2009). Study on association between vitamin D 
receptor gene polymorphisms and the chronic hepatitis B. Journal of 
Clinical Hepatology. 
123. Li J., Dong, P.H., Jin, Y.H, Lu, M.Q, Pan, F.F., Wang, B.S, Chen, Y.P. 
(2006). The relationship between vitamin D receptor gene 
polymorphism and liver fibrosis. . Zhejiang Med. J. 28: 426–434. 
124. Barooah P., Saikia S., Bharadwaj R., et al. (2019). Role of VDR, GC, 
and CYP2R1 Polymorphisms in the Development of Hepatocellular 
 Carcinoma in Hepatitis C Virus-Infected Patients. Genet Test Mol 
Biomarkers. 23(5): 325-331. 
125. Baur K., Mertens J.C., Schmitt J., et al. (2012). The vitamin D receptor 
gene bAt (CCA) haplotype impairs the response to pegylated-
interferon/ribavirin-based therapy in chronic hepatitis C patients. 
Antivir Ther. 17(3): 541-547. 
126. Thanapirom K., Suksawatamnuay S., Sukeepaisarnjaroen W., et al. 
(2019). Genetic associations of vitamin D receptor polymorphisms with 
advanced liver fibrosis and response to pegylated interferon-based 
therapy in chronic hepatitis C. PeerJ. 7: e7666. 
127. Mostafa-Hedeab G., Sabry D., Abdelaziz G.M., et al. (2018). Influence 
of Vitamin D Receptor Gene Polymorphisms on Response to Pegylated 
Interferon in Chronic Hepatitis B Egyptian Patients. Rep Biochem Mol 
Biol. 6(2): 186-196. 
128. Mohammed Amin Mohammed, Omar N.M., Soad Amin Mohammed, 
et al. (2017). The Significance of Vitamin D Receptor Gene 
Polymorphisms for Susceptibility to Hepatocellular Carcinoma in 
Subjects Infected with Hepatitis C Virus. Gastroenterology & 
Hepatology. 7(4). 
129. Amina H. Hassab, Ahmed H. Deif, Dalia A. Elneely, et al. (2019). 
Protective association of VDR gene polymorphisms and haplotypes 
with multiple sclerosis patients in Egyptian population. Egyptian 
Journal of Medical Human Genetics. 
130. Rosen C.J. (2011). Clinical practice. Vitamin D insufficiency. N. Engl. 
J. Med. 364(3): 248-254. 
131. van den Berg K.S., Marijnissen R.M., van den Brink R.H., et al. (2016). 
Vitamin D deficiency, depression course and mortality: Longitudinal 
 results from the Netherlands Study on Depression in Older persons 
(NESDO). J Psychosom Res. 83: 50-56. 
132. Kao J.H., Chen P.J., Lai M.Y., et al. (2000). Hepatitis B genotypes 
correlate with clinical outcomes in patients with chronic hepatitis B. 
Gastroenterology. 118(3): 554-559. 
133. Tong S. and Revill P. (2016). Overview of hepatitis B viral replication 
and genetic variability. J Hepatol. 64(1 Suppl): S4-S16. 
134. Zhang Z.H., Wu C.C., Chen X.W., et al. (2016). Genetic variation of 
hepatitis B virus and its significance for pathogenesis. World J 
Gastroenterol. 22(1): 126-144. 
135. Zhu H., Liu X., Ding Y., et al. (2016). Relationships between low 
serum vitamin D levels and HBV "a" determinant mutations in chronic 
hepatitis B patients. J Infect Dev Ctries. 10(9): 1025-1030. 
136. Barchetta I., Angelico F., Del Ben M., et al. (2011). Strong association 
between non alcoholic fatty liver disease (NAFLD) and low 25(OH) 
vitamin D levels in an adult population with normal serum liver 
enzymes. BMC Med. 9: 85. 
137. Targher G., Bertolini L., Scala L., et al. (2007). Associations between 
serum 25-hydroxyvitamin D3 concentrations and liver histology in 
patients with non-alcoholic fatty liver disease. Nutr Metab Cardiovasc 
Dis. 17(7): 517-524. 
138. El-Maouche D., Mehta S.H., Sutcliffe C.G., et al. (2013). Vitamin D 
deficiency and its relation to bone mineral density and liver fibrosis in 
HIV-HCV coinfection. Antivir Ther. 18(2): 237-242. 
139. Stokes C.S., Krawczyk M., Reichel C., et al. (2014). Vitamin D 
deficiency is associated with mortality in patients with advanced liver 
cirrhosis. Eur J Clin Invest. 44(2): 176-183. 
 140. Lim L.Y. and Chalasani N. (2012). Vitamin d deficiency in patients 
with chronic liver disease and cirrhosis. Curr Gastroenterol Rep. 14(1): 
67-73. 
141. Paternostro R., Wagner D., Reiberger T., et al. (2017). Low 25-OH-
vitamin D levels reflect hepatic dysfunction and are associated with 
mortality in patients with liver cirrhosis. Wien Klin Wochenschr. 129(1-
2): 8-15. 
142. Barchetta I., Cimini F.A., and Cavallo M.G. (2017). Vitamin D 
Supplementation and Non-Alcoholic Fatty Liver Disease: Present and 
Future. Nutrients. 9(9). 
143. Malham M., Jorgensen S.P., Ott P., et al. (2011). Vitamin D deficiency 
in cirrhosis relates to liver dysfunction rather than aetiology. World J 
Gastroenterol. 17(7): 922-925.