Sự thích nghi của cơ quan sinh dưỡng củ mài (dioscoreae persimilis prain et burkill) ở một số khu vực miền bắc Việt Nam

 43
33(3): 43-50 Tạp chí Sinh học 9-2011 
Sự THíCH NGHI CủA CƠ QUAN SINH DƯỡNG 
Củ MàI (Dioscoreae persimilis Prain et Burkill) 
ở MộT Số KHU VựC MIềN BắC VIệT NAM 
Đỗ Thị Lan H−ơng 
Tr−ờng đại học S− phạm Hà Nội 2 
Trần Văn Ba 
Tr−ờng đại học S− phạm Hà Nội 
Củ mài (Dioscoreae persimilis Prain et 
Burk.) hay còn gọi bằng các tên khác nh− khoai 
mài, sơn d−ợc, hoài sơn, mán định (Thái), mằn 
ôn (Tày) thuộc chi Dioscorea, họ Củ nâu 
(Dioscoreaceae) [2]. 
Củ mài là loại dây leo quấn, sống nhiều 
năm. Rễ củ đơn độc hoặc đôi một; củ to, đầu củ 
tròn, ăn sâu trong lòng đất. Từ xa x−a con ng−ời 
đG biết sử dụng củ mài làm thức ăn. Trong rễ củ 
mài chứa nhiều thành phần hóa học có lợi cho 
con ng−ời: glucid, protid, lipid, axitamin [2].... 
Từ đó, các nhà d−ợc học đG sản xuất ra các chế 
phẩm từ nguồn nguyên liệu chính là củ mài, nh− 
thuốc dành cho ng−ời tiêu hóa kém, gầy yếu, 
mồ hôi trộm, đái đ−ờng, đau l−ng.... Củ mài vốn 
mọc tự nhiên ở vùng núi. Do nhu cầu sử dụng 
nhiều, nên từ lâu cây đG đ−ợc đ−a vào trồng trọt 
và thậm chí đG trở thành cây trồng kinh tế ở một 
số địa ph−ơng. Mặc dù vậy, củ mài mọc tự 
nhiên vẫn là nguồn tinh bột và d−ợc liệu quan 
trọng ở n−ớc ta. Trong tự nhiên, các loài thực vật 
th−ờng có những thay đổi nhất định về mặt hình 
thái để thích nghi cao với môi tr−ờng sống. 
Đối với loài củ mài, qua điều tra khảo sát ở 
một số vùng miền Bắc Việt Nam, chúng tôi 
nhận thấy có một số khác biệt về hình thái bên 
ngoài và cấu trúc bên trong. Để góp phần tìm 
hiểu sự thích nghi, bài báo này đề cập đến hình 
thái - giải phẫu của loài ở một số địa điểm phân 
bố khác nhau. 
I. PHƯƠNG PHáP NGHIÊN CứU 
1. Đối t−ợng 
Mẫu củ mài (Dioscoreae persimilis Prain et
Burk.) đ−ợc thu tại v−ờn quốc gia (VQG) Hoàng 
Liên, tỉnh Lào Cai; VQG Cúc Ph−ơng, tỉnh Ninh 
Bình; vùng đệm VQG Xuân Thủy và VQG Tam 
Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. 
Mẫu thu gồm: Cành mang lá và hoa để làm tiêu 
bản thực vật; một số đoạn thân, cành, lá và rễ t−ơi, 
để nghiên cứu giải phẫu. 
2. Ph−ơng pháp 
Quan sát đối t−ợng nghiên cứu, ghi nhận các 
đặc điểm về môi tr−ờng sống, hình thái cơ quan 
sinh d−ỡng: thân, lá, hoa, quả, chụp ảnh và thu 
mẫu. 
Làm tiêu bản giải phẫu theo ph−ơng pháp 
của Klein. R. M và Klein. D. T (1979) [4], quan 
sát mẫu trên kính hiển vi quang học. Sử dụng 
trắc vi vật kính và trắc vi thị kính để đo kích 
th−ớc tế bào theo ph−ơng pháp của Pauseva 
(1974). Chụp ảnh hiển vi. 
Xử lí số liệu bằng toán thống kê và xử lí 
thống kê kết quả nghiên cứu trên máy vi tính 
bằng Excel 6.0 [5]. 
II. KếT QUả Và thảo LUậN 
1. Một số đặc điểm hình thái của cây củ mài 
Thân cây leo, dài 5-10 m, màu xanh nâu, 
quấn vào giá thể theo chiều từ trái qua phải, 
phân cành ít (hình 1). 
Mẫu thu đ−ợc tại bốn khu vực nghiên cứu 
khác nhau: Khu vực 1 thuộc vùng đệm VQG 
Xuân Thủy, nơi thu mẫu có độ cao khoảng 10 m 
so với mực n−ớc biển. Khu vực 2 thuộc VQG 
Cúc Ph−ơng, độ cao khoảng 300 m so với mực 
n−ớc biển. Khu vực 3 thuộc VQG Tam Đảo, thu 
 44 
mẫu ở độ cao 900-1000 m và ở VQG Hoàng 
Liên, khu vực thu mẫu có độ cao khoảng 1500-
1550 m. Kết quả quan sát ở các địa điểm nghiên 
cứu cho thấy, hình thái củ mài có nhiều sự khác 
biệt, độ cao của nơi thu mẫu tăng dần thì độ góc 
cạnh ở thân củ mài cũng tăng lên; còn đ−ờng 
kính, chiều dài thân cây, chiều dài lóng (khoảng 
cách giữa hai mấu lá) giảm đi: Mẫu củ mài ở 
Xuân Thủy có thân nhẵn và tiết diện tròn, lóng 
có độ dài trung bình 13-15 cm. ở Cúc Ph−ơng, 
thân bắt đầu có dạng góc cạnh, tuy nhiên sờ tay 
lên thân cây chỉ có cảm giác các phần của thân 
không phẳng đều nhau, chiều dài lóng 12-13 
cm. Mẫu ở Tam Đảo độ góc cạnh của thân cảm 
nhận rõ ràng hơn, các cạnh của thân tạo thành 
“cánh”, lóng dài 10-11 cm, còn ở Hoàng Liên 
thân củ mài có dạng góc cạnh rất rõ nét, độ dài 
trung bình lóng từ 7-9 cm (bảng 1). 
Hình 1. Hình thái ngoài củ mài ở Cúc Ph−ơng Hình 2. Rễ củ củ mài ở Xuân Thủy 
Lá đơn, mọc đối, nhẵn, hình tim dài. Gân lá 
hình chân vịt. Kích th−ớc phiến lá giảm đi theo 
độ cao của khu vực thu mẫu, độ dày của lá tăng 
lên rõ rệt (bảng 1). Hoa nhỏ, đều, mọc thành 
bông, trục bông hoa khúc khủy. Hoa đực và hoa 
cái khác gốc, thích nghi với lối thụ phấn nhờ 
gió. Cây ra hoa vào tháng 7-8, mùa quả chín 
tháng 9-10. Mùa lấy củ từ tháng 10 đến tháng 4 
năm sau [3]. Quả nang có 3 cạnh (hình 1). Hạt 
có màu nâu xỉn [3]. Rễ củ dài, trên có nhiều rễ 
con mọc dài ra. Củ ăn đ−ợc, dùng làm thuốc bổ 
[2] (hình 2). 
Nh− vậy, càng lên cao nhiệt độ càng giảm 
(nhiệt độ trung bình ở Hoàng Liên, Tam Đảo, 
Cúc Ph−ơng, Xuân Thủy t−ơng ứng là: 23,2; 
26,6; 17,8; 14,6oC), số giờ nắng giảm (Xuân 
Thủy là 1323,7 giờ/năm; Cúc Ph−ơng 1278,2 
giờ/năm; Tam Đảo 1025,5 giờ/năm và Hoàng 
Liên 1135,0 giờ/năm), điều này đG ảnh h−ởng 
không nhỏ tới sự sinh tr−ởng và phát triển của 
thực vật. Cây có xu h−ớng thu nhỏ về diện tích 
để thích nghi với điều kiện môi tr−ờng sống. 
2. Một số đặc điểm cấu tạo giải phẫu cây 
củ mài 
a. Thân cây 
Cắt giải phẫu thân cây củ mài (cách gốc cây 
1 m). Kết quả đo đếm thu đ−ợc tại bảng 1. 
Tiết diện của bốn mẫu củ mài khá khác 
nhau và cũng trùng với quan sát hình thái. Sự 
xuất hiện góc cạnh của thân cây tăng lên theo 
độ cao nơi cây mọc. 
Nằm phía ngoài cùng là một lớp tế bào biểu 
bì với các tế bào xếp sít nhau. Vách ngoài của 
biểu bì dày hơn hẳn so với vách bên và vách 
trong giúp cho nó thực hiện tốt đ−ợc vai trò che 
chở. 
Nằm trong lớp Một lá mầm, song củ mài lại 
mang đặc điểm riêng của loài (giống nh− lớp 
Hai lá mầm) mô dày góc nằm ngay d−ới biểu bì. 
Chúng tạo thành vòng tròn đều quanh thân (củ 
mài ở Xuân Thủy), hoặc tập trung chủ yếu ở 
những phần lồi ra, nơi bị tác động nhiều nhất 
bởi các yếu tố môi tr−ờng (củ mài ở Cúc 
Ph−ơng, Tam Đảo và Hoàng Liên). Việc xuất 
hiện nhiều lớp mô dày sẽ giúp cho thân cây có 
khả năng đàn hồi tốt, bám chắc vào giá thể và 
chịu đ−ợc những tác động mạnh (tốc độ gió ở 
Xuân Thủy, Cúc Ph−ơng, Tam Đảo và Hoàng 
Liên t−ơng ứng là: 10,83 m/s; 9,0 m/s; 12,67 
m/s; 10,66 m/s [8]) (củ mài sống ở Hoàng Liên 
có 9-13 lớp, độ dày 140,02 àm; Tam Đảo có 7-9 
lớp, dày 100,6 àm, Cúc Ph−ơng là 5-6 lớp, dày 
 45
70,08 àm; Xuân Thủy là 5-7 lớp, dày 150,88 
(m) (bảng1) (hình 3, 4, 5 và 6). 
Mô mềm vỏ có kích th−ớc và số l−ợng 
không bằng nhau. ở những góc lồi mô mềm vỏ 
tập trung nhiều (2-3 lớp), các tế bào xếp không
sít nhau mà để lại nhiều khoảng gian bào. 
Mô cứng tạo thành vòng tròn khép kín 
quanh thân cây. Vách tế bào mô cứng khá dày, 
hóa gỗ. Mô cứng thân cây củ mài ở Hoàng Liên 
có 3-5 lớp, với độ dày 210 àm, còn lại các vị trí 
khác là 1-3 lớp (bảng 1). 
Bảng 1 
So sánh tỉ lệ các phần của thân 
Phần vỏ 
Biểu bì 
( mX ± ) 
Mô mềm vỏ 
( mX ± ) 
Mô cứng 
( mX ± ) 
Mô dày 
( mX ± ) 
S 
T
T 
Địa 
điểm 
Độ dày 
(àm) % 
Độ dày 
(àm) % 
Độ dày 
(àm) % 
Độ dày 
(àm) % 
ĐK 
(àm) 
DL 
(cm) 
1 HL 58±0,55 
2,1
4 
50,02±0,65 1,85 210±2,0 7,77 140,02±5,34 5,18 2700 7-9 
2 TĐ 50±1,20 
1,5
3 
129,32±2,89 3,97 170±3,22 5,23 100,60±3,21 3,09 3250 9-11 
3 CP 25±0,55 
0,7
1 
294,76±7,75 8,42 95,5±4,05 2,72 70,08±1,50 2,00 3500 12-13 
4 XTh 20±0,45 0,5 190,00±4,32 4,75 172±4,08 4,30 150,88±2,34 3,75 4000 10-12 
Ghi chú: %. so với đ−ờng kính mặt cắt ngang thân cây; ĐK. Kích th−ớc đ−ờng kính lát cắt ngang thân cây; 
DL. Chiều dài lóng; HL. Hoàng Liên; TĐ. Tam Đảo; CP. Cúc Ph−ơng; XTh. Xuân Thủy. 
Hệ thống dẫn với 6-8 bó mạch to (hình elip), 
6-9 bó mạch nhỏ (hình tam giác cân) xếp xen kẽ 
nhau trên cùng một vòng tròn với điểm tựa là 
vòng mô cứng (Cúc Ph−ơng, Tam Đảo, Hoàng 
Liên). Còn củ mài thu ở Xuân Thủy bó mạch thể 
hiện hai vòng rõ rệt hơn. Bó mạch nhỏ nằm
lùi ra phía ngoài sát với vòng mô cứng, bó mạch 
to nằm tiến gần vào phía trung tâm mô mềm 
ruột. 
Bó mạch cấu tạo kiểu bó dẫn kín, không có 
sự xuất hiện của tầng phát sinh trụ. Trên mỗi bó 
có 6-10 mạch. 
Bảng 2 
So sánh tỉ lệ các phần của thân (tiếp) 
Phần trụ 
Bó mạch to Bó mạch nhỏ Mô mềm vỏ Bó mạch 
S 
T 
T 
Địa 
điểm Slm/ 
Bm 
Ktmd 
( mX ± ) 
Slbm/ 
Lc 
Slm/ 
Bm 
Ktmd 
( mX ± ) 
Slbm/ 
Lc 
Độ dày 
(àm) 
% 
Độ dày 
(àm) 
% 
1 HL 
8,70 
±0,5 
72,82 
±4,34 
7-8 
8,50 
±0,45 
43,20 
±4,65 
8-9 
1383,93 
±15,45 
51,25 
858,05 
±4,34 
31,77 
2 TĐ 
8,00 
±0,55 
81,04 
±3,40 
8 
7,55 
±1,2 
42,10 
±2,50 
8 
1552,97 
±17,35 
47,78 
1247,11 
±8,09 
38,37 
3 CP 
7,35 
±0,45 
120,10 
±4,33 
8 
7,23 
±1,05 
54,70 
±3,44 
8 
1634,64 
±9,33 
46,70 
1380,02 
±6,42 
39,43 
4 XTh 
8,50 
±1,20 
70,14 
±2,80 
6-7 
10,80 
±1,20 
40,07 
±4,32 
8-9 
1781,42 
±15,70 
44,53 
1685,70 
±6,25 
42,14 
Ghi chú: Slm. Số l−ợng mạch; Slbm. Số l−ợng bó mạch; Bm. Bó mạch; Ktmd. Kích th−ớc mạch dẫn; Lc. Lát 
cắt; HL. Hoàng Liên; TĐ. Tam Đảo; CP. Cúc Ph−ơng; XTh. Xuân Thủy. 
 46 
Kích th−ớc, số l−ợng mạch thân củ mài ở 
Hoàng Liên và Xuân Thủy t−ơng tự nhau (bảng 
2). Tuy nhiên, theo chúng tôi hai điều kiện môi 
tr−ờng và khoảng cách địa lý khác nhau, thực 
vật sống ở đây đG hình thành những đặc điểm 
thích nghi với điều kiện khô hạn do sống ở núi 
cao hoặc sống trong điều kiện đất vùng thấp bị 
nhiễm mặn, cụ thể khí hậu ở Hoàng Liên Sơn có 
l−ợng m−a lớn 3552,4 mm/năm, độ ẩm 89%, 
song l−ợng n−ớc bốc hơi khá lớn 826,5 
mm/năm, nhiệt độ thấp (14,2oC), còn ở Xuân 
Thủy l−ợng m−a trong năm thấp 1499,2 
mm/năm, độ ẩm 85%, nhiệt độ 23,2oC, l−ợng 
bốc hơi trung bình trong năm rất lớn 1000-1200, 
độ mặn cao. Kích th−ớc lòng mạch nhỏ sẽ giúp 
cho lực đẩy của dòng n−ớc và các chất khoáng 
hòa tan tăng lên rất nhiều. Mạch gỗ nhỏ, số 
l−ợng mạch gỗ nhiều, thuận lợi cho việc vận 
chuyển nhanh n−ớc trong cơ thể thực vật, có lợi 
khi cây sống trong môi tr−ờng hạn sinh. Trong 
cùng là mô mềm ruột với những tế bào có vách 
mỏng, chủ yếu dự trữ tinh bột (bảng 2). 
Tóm lại, càng ở vùng núi cao thực vật càng 
phải chịu tác động bởi nhiều yếu tố môi tr−ờng 
(tốc độ gió mạnh, số giờ nắng giảm, nhiệt độ 
giảm...), do đó cơ thể thực vật có xu h−ớng thu 
nhỏ diện tích. Mô cơ tập trung nhiều, giúp cho 
cây hạn chế đ−ợc tác nhân cơ học mà không làm 
ảnh h−ởng đến cấu trúc mô bên trong, tạo thành 
lớp bảo vệ vững chắc cho cây tr−ớc tác động của 
môi tr−ờng. 
Hình 3. Lát cắt ngang thân củ mài ở Xuân Thủy Hình 4. Lát cắt ngang thân củ mài ở Cúc Ph−ơng 
Hình 5. Lát cắt ngang thân củ mài ở Tam Đảo Hình 6. Lát cắt ngang thân củ mài ở Hoàng Liên 
b. Lá cây 
Cuống lá 
Nằm phía ngoài cùng cuống lá là lớp tế bào 
biểu bì. Biểu bì của cuống lá nối tiếp với biểu bì 
của thân cây. Vách ngoài tế bào biểu bì t−ơng 
đối phẳng, không có lông che chở (hình 7-10). 
Giống nh− thân cây, cuống lá củ mài thu ở 
bốn địa điểm có sự khác nhau về mặt hình thái 
cũng nh− cấu trúc. Góc cạnh của cuống lá tăng 
lên theo độ cao. Củ mài là cây −a sáng nên 
 47
chúng có tầng cutin dày (2,00-4,90 àm) (bảng 
3). ở những phần lồi ra của cuống lá, mô dày 
tập trung nhiều (Củ mài thu ở Hoàng Liên có 
4-5 lớp, còn những nơi khác có 2-3 lớp). 
Hình 7. Lát cắt ngang cuống lá 
củ mài ở Xuân Thủy 
Hình 8. Lát cắt ngang cuống lá 
củ mài ở Cúc Ph−ơng 
Hình 9. Lát cắt ngang cuống lá 
cây củ mài ở Tam Đảo 
Hình 10. Lát cắt ngang cuống lá 
cây củ mài ở Hoàng Liên 
Bảng 3 
So sánh kích th−ớc các mô của lá cây 
Độ dày biểu bì 
(àm) 
( mX ± ) 
S
T
T 
Địa 
điểm 
Độ dày 
phiến lá 
(àm) 
( mX ± ) 
Độ dày 
tầng 
cutin 
(àm) 
( mX ± ) 
Trờn Dưới 
Độ dày 
mô giậu 
(àm) 
( mX ± ) 
Độ dày 
mô xốp 
(àm) 
( mX ± ) 
Số l−ợng 
lỗ khí/ 
mm2 
Kích 
th−ớc lá 
(rộng ì 
dài) 
(cm) 
1 HL 375,00 
±4,50 
4,90 
±0,55 
78,30 
±0,65 
70,70 
±1,50 
120,30 
±6,05 
100,80 
±4,42 
358,93 
±12,15 5 ì 7 
2 TĐ 261,60 
±4,79 
2,55 
±0,45 
62,50 
±0,41 
51,67 
±2,67 
60,00 
±0,50 
74,88 
±0,63 
162,90 
±8,20 9 ì 12 
3 CP 225,11 
±4,42 
2,00 
±0,57 
55,30 
±2,42 
48,13 
±1,44 
59,30 
±3,55 
60,38 
±1,05 
142,70 
±5,38 10 ì 14 
4 XTh 297,60 
±1,32 
4,75 
±0,50 
75,20 
±0,76 
43,18 
±0,55 
76,3 
5±1,84 
98,12 
±0,55 
370,80 
±3,44 12 ì 16 
Ghi chú: HL. Hoàng Liên; TĐ. Tam Đảo; CP. Cúc Ph−ơng; XTh. Xuân Thủy. 
 48 
Hệ thống mô cứng trong cuống lá củ mài ở 
ba địa điểm: Hoàng Liên, Cúc Ph−ơng và Xuân 
Thủy có điểm t−ơng đồng: 3-4 lớp mô cứng xếp 
sít nhau nối hệ thống bó mạch tạo thành một 
vòng tròn. Còn mẫu củ mài Tam Đảo không có 
vòng mô cứng, các bó mạch nằm cách xa nhau 
xen lẫn trong khối mô mềm. Bó mạch cấu tạo 
kiểu chồng chất kín. 
Phiến lá 
Phía ngoài cùng phiến lá đ−ợc bao phủ bởi 
tầng cutin khá dày, tập trung chủ yếu ở biểu bì 
trên. Mẫu thu ở Tam Đảo, Cúc Ph−ơng có tầng 
cutin mỏng hơn ở Hoàng Liên và Xuân Thủy 
(Cúc Ph−ơng là 2,00 àm; Tam Đảo 2,25 àm; 
Xuân Thủy 4,75 àm; Hoàng Liên 4,90 àm). 
Thực vật sống ở núi cao tầng cutin dày để chống 
lạnh, còn ở thực vật sống ở rừng ngập mặn tầng 
cutin dày để chống lại đ−ợc c−ờng độ chiếu 
sáng mạnh, nhiệt độ cao. Ngoài ra, tầng cutin 
còn có vai trò chống mất n−ớc. Vách ngoài tế 
bào biểu bì lá củ mài sống ở Hoàng Liên khá 
dày và l−ợn sóng nhiều hơn so với mẫu thu đ−ợc 
ở ba điểm nghiên cứu khác. Độ l−ợn sóng của tế 
bào biểu bì (đặc biệt là biểu bì mặt d−ới của lá) 
giảm dần theo độ cao vị trí địa lý. Nguyên nhân 
của hiện t−ợng l−ợn sóng này đG là chủ đề của 
nhiều nghiên cứu và cũng có nhiều ý kiến khác 
nhau đ−ợc đ−a ra. Nhìn chung đa số ý kiến cho 
rằng, hiện t−ợng l−ợn sóng chịu ảnh h−ởng của 
điều kiện môi tr−ờng bên ngoài chiếm −u thế 
trong thời kỳ phát triển của lá. 
Lỗ khí th−ờng nằm ngang so với bề mặt của 
biểu bì. Lá củ mài ở Xuân Thủy có số l−ợng lỗ 
khí nhiều, khe lỗ khí hẹp hơn so với các mẫu ở 
một số địa điểm nghiên cứu khác. Đây là đặc 
điểm thích nghi của thực vật sống ở môi tr−ờng 
có c−ờng độ chiếu sáng mạnh. Mặt lá nhẵn 
không thấy có sự xuất hiện của lông che chở. 
Hình 11. Lát cắt ngang gân chính lá 
củ mài ở Xuân Thủy 
Hình 12. Lát cắt ngang gân chính lá 
củ mài ở Cúc Ph−ơng 
Hình 13. Lát cắt ngang gân chính lá 
củ mài ở Tam Đảo 
Hình 14. Lát cắt ngang gân chính lá 
củ mài ở Hoàng Liên 
 49
Mô giậu tập trung ở mặt trên của lá. Kích 
th−ớc của mô giậu ở trong lá th−ờng lớn hơn so 
với mô xốp (bảng 3). 
Lá củ mài có gân hình mạng. Gân chính 
nằm ở giữa, gân nhỏ hơn trải dàn đều khắp bề 
mặt lá. Số l−ợng và cách sắp xếp các bó mạch 
trong cuống lá và gân giữa thay đổi khá nhiều 
[1]. Bó mạch ở xa gân chính sợi giảm đi rất 
nhiều chỉ còn lại là yếu tố dẫn [6], bó mạch ở 
gân chính đ−ợc bao bọc bởi vòng tế bào mô 
cứng có vách dày giúp cho cuống lá vững chắc 
hơn. Bó mạch ở xa gân chính vòng mô cứng bao 
xung quanh bó mạch không còn. ở các đầu gân 
th−ờng có mạch xoắn. Trong mỗi bó mạch, libe 
nằm phía ngoài, gỗ nằm trong. Bó mạch ở gân 
chính libe xếp xen kẽ với gỗ (giống cấu trúc của 
rễ). Các bó dẫn xếp không sít nhau mà đ−ợc nối 
với nhau bởi hệ thống mô mềm hoặc mô cứng. 
Trong lá cây củ mài ở Xuân Thủy còn xuất hiện 
nhiều tế bào chứa tanin và mô cứng. 
Nh− vậy, lá củ mài ở bốn địa điểm nghiên 
cứu có một số đặc điểm khác nhau về hình thái 
cũng nh− cấu tạo để thích nghi với môi tr−ờng 
sống. 
III. KếT LUậN 
Khi chuyển từ vùng biển lên vùng đồng 
bằng và núi cao, cây củ mài có những thay đổi 
đáng kể về mặt hình thái để thích nghi với môi 
tr−ờng sống. Càng lên cao, khoảng cách giữa hai 
mấu thân cây càng ngắn, đ−ờng kính thân cây 
giảm, độ góc cạnh tăng lên. Kích th−ớc lá giảm 
và độ dày lá tăng lên. 
Thân cây củ mài ở Xuân Thủy có tiết diện 
tròn, hình tròn l−ợn sóng gặp ở mẫu Cúc 
Ph−ơng, Tam Đảo đến Hoàng Liên thân cây có 
8 cạnh rất rõ ràng. Mô dày góc phát triển tập 
trung nhiều tại các góc lồi của thân. Mô cứng có 
vách dày, các tế bào xếp sít nhau tạo thành vòng 
tròn xung quanh thân. 
Bó mạch trong thân xếp thành một vòng 
(Cúc Ph−ơng, Tam Đảo, Hoàng Liên), bó mạch 
to xen kẽ bó mạch nhỏ với điểm tựa của bó 
mạch là mô cứng. Hoặc bó mạch xếp thành hai 
vòng (Xuân Thủy) bó nhỏ nằm vòng ngoài, bó 
to nằm vòng trong. Nh− vậy, vị trí địa lý đG 
phần nào ảnh h−ởng đến cấu trúc giải phẫu của 
thực vật. 
Nhìn chung, sự sắp xếp các bó mạch trong 
thân không sít nhau mà đ−ợc xen kẽ bởi các tế 
bào mô mềm giúp thân dễ dàng uốn cong khi 
gặp giá thể, hoặc bện xoắn lại nh− dây thừng 
khiến cho thân cây vừa mềm dẻo lại vừa chắc 
chắn. 
Ngoài cùng của phiến lá đ−ợc bao phủ bởi 
tầng cutin khá dày, tập trung chủ yếu ở biểu bì 
trên. Số l−ợng lỗ khí cũng thay đổi khi cây sống 
các vị trí địa lý khác nhau. Thiết diện cuống lá ở 
bốn vị trí nghiên cứu cũng khác nhau và t−ơng 
tự nh− thân cây. 
Cách sắp xếp các bó mạch trong gân chính 
lá ở bốn nơi nghiên cứu t−ơng tự nhau. Tuy 
nhiên, mô cứng không xuất hiện trong cuống lá 
ở Tam Đảo mà các bó mạch nằm xen lẫn với mô 
mềm. Còn các nơi khác bó mạch đ−ợc nối với 
nhau bởi các tế bào mô cứng. Bó mạch cấu tạo 
kiểu chồng chất kín, tầng phát sinh trụ không 
xuất hiện. 
TàI LIệU THAM KHảO 
1. Nguyễn Bá, 2006: Hình thái học thực vật, 
Nxb. Giáo Dục, Hà Nội. 
2. Đỗ Huy Bích, Bùi Xuân Ch−ơng, 1980: Sổ 
tay cây thuốc Việt Nam. Viện D−ợc liệu. 
Nxb. Y học, Hà Nội. 
3. Võ Văn Chi, Vũ Văn Chuyên, Phan 
Nguyên Hồng, Trần Hợp, Lê Khả Kế, Đỗ 
Tất Lợi, Thái Văn Trừng, 1975: Cây cỏ 
th−ờng thấy ở Việt Nam, tập 1. Nxb. Khoa 
học và Kỹ thuật, Hà Nội. 
4. Klein R. M., Klein D. T. (Nguyễn Tiến 
Bân, Nguyễn Nh− Khanh dịch), 1979: 
Ph−ơng pháp nghiên cứu thực vật. Nxb. 
Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội. 
5. Phạm Văn Kiều, 1996: Lý thuyết xác suất 
thống kê toán học. Nxb. Đại học Quốc gia 
Hà Nội. 
6. Hoàng Thị Sản, Nguyễn Ph−ơng Nga, 
2003: Hình thái giải phẫu học thực vật. Nxb. 
Đại học Quốc gia Hà Nội. 
7. P. W. Richards (V−ơng Tấn Nhị dịch), 
1968-1970: Rừng m−a nhiệt đới, tập 1-3. 
Nxb. Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội. 
8. Nguyễn Khanh Vân và nnk., 2000: Các 
biểu đồ sinh khí hậu Việt Nam; Nxb. Đại 
học Quốc gia Hà Nội. 
 50 
THE ADAPTED CHANGES OF ABSTRACT ARTICLE VEGETATIVE ORGANS 
OF GRINDING TUBER Dioscoreae persimilis Prain et Burkill 
GROWING IN NORTH VIETNAM 
Do Thi Lan Huong, Tran Van Ba 
SUMMARY 
Grinding tuber’s patterns (Dioscoreae persimilis) collected at four different research areas show dapted 
differences in their morphology and anatomy. In plants growing in high mountainnoeus areas, the more angles 
of grinding tuber’s stems increase, while the diameter and the length of their stems and internodes (the 
distance between two leaf nodes) decrease. Cross-sectional slices of the trunk observed on the microscope 
with cross sections of four samples are rather different and coincide to the external morphology observed. 
Whereas in plants growing in low lands, the more angles of stems increase. The conduct system with 6-8 large 
vascular bundles, 6-9 small vascular bundles arranged alternately (on the same circle with a fulcrum is a round 
of sclerenchyma) or arranged in two circles, between bundles are large spaces which help stems to have 
flexible structure. Grinding tuber (Dioscoreae persimilis) is a preferred light tree having a thick layer of 
cuticle, numerous stomata, palisade tissues and spongy tissues are rich in layers. 
Ngày nhận bài: 9-11-2010