Tóm tắt Luận án Đánh giá thực trạng nhiễm bệnh sốt rét tại các điểm nghiên cứu thuộc 04 huyện/thị Bù Đăng, Bù Gia Mập, Phước Long và Đồng Phú

1 
ĐẶT VẤN ĐỀ 
Bình Phước là một tỉnh có sốt rét lưu hành (SRLH) nặng 
và dai dẳng nhất ở khu vực Nam Bộ - Lâm Đồng, có dân di 
biến động đa dạng và phức tạp, nơi có ký sinh trùng sốt rét 
(KSTSR) kháng với artemisinin (ART) và dẫn xuất. Do đó đến 
năm 2009 Bình Phước vẫn có tỷ lệ mắc/1.000 dân 3,3, tỷ lệ 
KSTSR/1.000 dân 2,2 và tỷ lệ tử vong/100.000 dân 0,34. 
Việc kết hợp ART và các dẫn xuất với một thuốc SR khác 
có thời gian bán hủy chậm sẽ làm tăng hiệu quả điều trị, chống 
tái phát và chống kháng thuốc. Từ năm 2003 đến 2010, Tổ 
chức y tế thế giới đã có thông báo nhiều trường hợp lâm sàng 
không đáp ứng với artesunat. Trước thực trạng KSTSR (+) 
ngày D3 ngày càng gia tăng, việc giám sát hiệu lực của thuốc 
SR sử dụng ở tuyến đầu và điều trị có kiểm soát cho bệnh nhân 
là rất cần thiết. 
Nhằm đánh giá hiệu quả của Arterakine ở cộng đồng và 
hiệu lực của loại thuốc này trong điều trị bệnh nhân SR, đề tài 
có 03 mục tiêu: 
1. Đánh giá thực trạng nhiễm bệnh sốt rét tại các điểm 
nghiên cứu thuộc 04 huyện/thị Bù Đăng, Bù Gia Mập, Phước 
Long và Đồng Phú. 
2. Xác định hiệu lực của DHA-PPQ trên bệnh nhân sốt rét 
tại xã Đắk Nhau, Huyện Bù Đăng và xã Đắk – Ơ Huyện Bù 
Gia Mập. 
3. Đánh giá hiệu quả điều trị tại cộng đồng của DHA-PPQ 
và sự chấp nhận của cộng đồng tại các điểm nghiên cứu tại xã 
Đắk Nhau, Bom Bo huyện Bù Đăng và Đắk Ơ, Bù Gia Mập 
huyện Bù Gia Mập tỉnh Bình Phước. 
ĐÓNG GÓP TÍNH MỚI, 
TÍNH KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN 
Luận án đã đóng góp: 
2 
- Tính mới: Áp dụng DOTs trong điều trị SR chưa biến 
chứng do P. falciparum tại các Trạm y tế xã. Hạn chế tình 
trạng BNSR không tuân thủ quy định điều trị (tại tuyến xã 
thường chỉ mới theo dõi diễn tiến lâm sàng trong ngày đầu điều 
trị là chủ yếu). 
- Tính khoa học và thực tiển: 
+ Đánh giá hiệu lực phác đồ DHA-PPQ trong điều trị SR 
do P. falciparum, đóng góp dữ liệu, đề xuất Bộ Y tế cập nhật 
về chính sách thuốc sốt rét quốc gia; 
+ Năm 2010 tỷ lệ KSTSR (+) vào ngày D3 là 15,52% đến 
năm 2012 là 30,61%. Xác định nghi ngờ kháng ART và các 
dẫn xuất tại xã Đắk Ơ/Bù Gia Mập và Đắk Nhau/ Bù Đăng. 
+ Phát hiện 01 trường hợp thất bại điều trị sớm chiếm 
1,1% trên tổng số ca nghiên cứu. 
CẤU TRÚC LUẬN ÁN 
Luận án gồm 120 trang: đặt vấn đề (2 trang), tổng quan tài 
liệu (26 trang), đối tượng và phương pháp nghiên cứu (25 
trang), kết quả nghiên cứu (31 trang), bàn luận (33 trang), kết 
luận và kiến nghị (3 trang). Tài liệu tham khảo gồm 118 (58 tài 
liệu tiếng Việt và 60 tài liệu tiếng Anh) và 18 trang phụ lục. 
Chương 1 
TỔNG QUAN TÀI LIỆU 
1.1. Tình hình sốt rét 
1.1.1. Tình hình sốt rét thế giới 
Năm 2013 vẫn có số mắc và tử vong ở ngưỡng cao với 
198 triệu ca mắc SR, 584.000 trường hợp tử vong do SR. Báo 
cáo của WHO 2014, vẫn còn 97 Quốc gia trên thế giới có lưu 
hành SR, ước tính có khoảng 3,2 tỷ người có nguy cơ mắc SR. 
1.1.2. Tình hình sốt rét tại Việt Nam năm 2014 
3 
- Tỷ lệ mắc SR/1.000 dân số chung 0,62, số bệnh nhân SR 
12 tháng năm 2014 giảm 48,67% so với cùng kỳ năm 2010 
(27.868/54.297). 
- Số ca SRAT của toàn quốc là 146 trường hợp 
- Tỷ lệ chết do SRAT/100.000 dân số chung 0,006 đạt 
mục tiêu < 0,019. 
1.1.3. Tình hình sốt rét tại Bình Phước 
Theo báo cáo năm 2014 của Trung tâm PCSR tỉnh Bình 
Phước đã ghi nhận 1.586 BNSR, số ca SRAT là 13 và tử vong 
là 1 trường hợp. So sánh với tình hình sốt rét năm 2010 thì tỷ lệ 
giảm mắc sốt rét là 55,52% (1.586/3.566), số ca SRAT giảm 
75% (13/52), tử vong do SRAT giảm 80% (1/5) và tỷ lệ 
KSTSR (+)/lam soi giảm 27,14% (2,51/1.71) so cùng kỳ. 
1.2. Ký sinh trùng sốt rét kháng ART và các dẫn xuất 
1.2.1. Tình hình kháng ART và dẫn xuất trên thế giới 
Nhiều nghiên cứu được tiến hành trong suốt 10 nămtại 
Thái Lan, Tanzania cho thấy tỷ lệ ACPR từ 72-100% với phác 
đồ artesunat (AS) đơn trị liệu (Bunnag et al ., 2005; Alin et al., 
2006; Hassan et al., 2006). Đứng trước tình hình đe dọa kháng 
lan rộng năm 2006, TCYTTG lên tiếng kêu gọi không dùng 
đơn trị liệu AS nhằm trì hoãn kháng với thuốc ART và có hơn 
70 quốc gia - vùng lãnh thổ hưởng ứng. 
1.2.2. Tình hình KSTSR kháng thuốc tại Việt Nam và 
tỉnh Bình Phước 
1.2.2.1. Tình hình kháng thuốc tại Việt Nam 
Tại Bình Phước, Đắk Nông, Ninh Thuận, Gia Lai, Quảng 
Trị, Quảng Bình, 417 BNSR do P. falciparum chưa biến chứng 
được điều trị Arterakine cho thấy thuốc này vẫn còn hiệu lực 
cao trong điều trị P. falciparum, với tỷ lệ điều trị khỏi từ 97,8% 
(Bình Phước) đến 100% (các điểm nghiên cứu còn lại). Tuy 
nhiên tỷ lệ sạch KST ngày D3 tại Bình Phước tỷ lệ dương tính 
KST ngày D3 là 15,3%. 
1.2.2.2. Tình hình kháng ART và các dẫn xuất tại Bình 
Phước 
4 
Nghiên cứu của Tạ Thị Tĩnh và cộng sự (2000-2011) tại 
Bình Phước đánh giá hiệu lực của AS đơn trị liệu 5 ngày, AS 7 
ngày và DHA+PPQ 3 ngày. Đã có 261 BN tại các xã Phú 
Trung, Bù Gia Mập và Đắk Ơ thuộc huyện Bù Gia Mập được 
điều trị bằng AS 7 ngày. Kết quả là ACPR là 97,1-100%. 
KSTSR(+) D3 năm 2010 và năm 2011 lần lượt là 6,3% và 
8,7%. 
Hiệu lực điều trị AS liệu trình 07 ngày với P. falciparum 
tại Đắk Nhau, Bình Phước có ACPR chỉ đạt 84,8% năm 2009 
và 80,8% vào năm 2010. Đặc biệt, tỷ lệ KST dương tính ngày 
D3 năm 2009 là 13,2%, đến năm 2010 tỷ lệ này lên đến 24%. 
1.3. Áp dụng hóa trị ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp 
trong điều trị SR: 
Hoá trị ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp gọi tắt là DOTs 
(Directly Observed Treatment Short – course). Từ những thành 
công của việc áp dụng DOTs trong điều trị bệnh lao (1972) dần 
dần DOTs cũng được áp dụng trong điều trị SR, vì một số 
nguyên nhân sau đây: 
- Bệnh nhân có thể không thích uống thuốc mỗi ngày trong 
một khoảng thời gian dài, nhất là khi bị tác dụng phụ. 
- Bệnh nhân có thể quên trong khi đó thuốc SR phải được 
uống mỗi ngày và quá trình điều trị phải được hoàn tất nhằm 
đạt được hiệu quả. 
Chương 2 
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1. Đối tượng nghiên cứu 
- Nghiên cứu thực trạng SR: chủ hộ, cá nhân trong gia 
đình được phỏng vấn và người bệnh SR trong các cuộc điều tra 
cắt ngang ở 20 xã 
- Nghiên cứu hiệu lực thuốc DHA – PPQ: BNSR do P. 
falciparum chưa biến chứng đến khám, điều trị tại Trạm Y tế 
Đắk Nhau và Đắk Ơ tự nguyện tham gia nghiên cứu. 
5 
- Nghiên cứu hiệu quả điều trị và sự chấp nhận của cộng 
đồng của phác đồ DHA – PPQ: BNSR do P. falciparum chưa 
biến chứng đến khám và điều trị tại các Trạm Y tế Đắk Nhau, 
Bom Bo, Đắk Ơ và Bù Gia Mập tự nguyện tham gia nghiên 
cứu. 
2.2. Địa điểm nghiên cứu 
- Đánh giá thực trạng tình hình sốt rét được tiến hành trên 
20 xã thuộc 04 huyện/thị Bù Gia Mập, Phước Long, Bù Đăng 
và Đồng Phú. 
- Xác định hiệu lực của DHA - PPQ điều trị P. falciparum 
được thực hiện tại Trạm Y tế xã Đắk Ơ, huyện Bù Gia Mập và 
xã Đắk Nhau, huyện Bù Đăng. 
- Đánh giá hiệu quả điều trị bằng DHA - PPQ có giám sát 
trực tiếp và sự chấp nhận của cộng đồng tại Trạm Y tế xã Đắk 
Ơ và Bù Gia Mập huyện Bù Gia Mập, Đắk Nhau và Bom Bo 
huyện Bù Đăng. 
2.4. Thời gian nghiên cứu: từ năm 2010 đến tháng 06 
năm 2013 
2.5. Phương pháp nghiên cứu 
2.5.1. Phương pháp nghiên cứu thực trạng sốt rét 
2.4.1.1. Thiết kế nghiên cứu cắt ngang nhằm đánh giá thực 
trạng tình hình SR và áp dụng phương pháp dịch tễ học mô tả 
để đánh giá tình hình SR, kiến thức - thái độ - hành vi của 
người dân trong phòng chống SR, tác dụng phụ của DHA – 
PPQ và sự chấp nhận của cộng đồng. 
2.5.1.2. Cỡ mẫu điều tra cắt ngang 
Dựa trên công thức như sau : 
 (1 - P) 
n = Z21-α/2 x ------------- 
ε2 x P 
Tính toán được cỡ mẫu là 860 mẫu/huyện. Tổng số mẫu 
cần thiết cho điều tra cắt ngang vào khoảng 860 mẫu/huyện x 
03 = 2.580 mẫu. 
2.4.1.3. Phương pháp chọn mẫu 
6 
- Chọn 20 xã thuộc 04 huyện/thị đáp ứng tiêu chí của đề 
cương nghiên cứu. 
- Số mẫu điều tra trung bình 129/xã và số hộ gia đình cần 
điều tra 26 - 33 hộ/xã. 
- Chọn hộ gia đình: Lập danh sách hộ gia đình tại 20 xã, 
bốc thăm ngẫu nhiên chọn 33 hộ/xã, điều tra tất cả các thành 
viên trong gia đình. 
2.5.2. Phương pháp nghiên cứu hiệu lực 
dihydroartemisinin-piperaquin 
2.5.2.1.Thiết kế nghiên cứu 
Đây là một thử nghiệm lâm sàng không đối chứng. Thử 
nghiệm in vivo theo dõi 28 ngày (năm 2010) và 42 ngày (năm 
2012) đối với DHA - PPQ trên BNSR chưa biến chứng do P. 
falcipparum theo quy định hướng dẫn của TCYTTG, 2009. 
2.5.2.2. Cỡ mẫu 
- Cỡ mẫu xác định hiệu lực của DHA – PPQ điều trị bệnh 
nhân SR do P.falciparum chưa biến chứng được tính theo bảng 
sau: 
Tỷ lệ quần thể (P) cho trước, mức độ tin cậy 95% 
d 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30 0.35 0.40 0.45 0.50 
0.05 73 138 196 246 288 323 350 369 380 384 
0.10 18a 35a 49a 61 72 81 87 92 95 96 
Theo bảng chọn mẫu qui định cho đánh giá hiệu lực điều 
trị thuốc sốt rét (WHO 2009) cỡ mẫu cho từng đợt là 35 bệnh 
nhân. Tỷ lệ bệnh nhân bỏ dở nghiên cứu trong quá trình theo 
dõi dự kiến là 20% nên số ca cần thiết n = (1+ 0,20) x 35 = 42 
ca cho mỗi đợt. Tổng số ca cần 84 ca cho cả 02 đợt. 
2.5.2.3. Phương pháp chọn mẫu 
Tất các BN đến khám và điều trị tại Trạm Y tế xã Trạm 
Y tế Đắk Ơ huyện Bù Gia Mập và Đắk Nhau huyện Bù Đăng 
7 
được lựa chọn tham gia nghiên cứu và loại trừ theo các tiêu chí 
chọn bệnh-loại trừ được quy định trong đề cương nghiên cứu. 
2.5.3. Phương pháp nghiên cứu hiệu quả điều trị tại 
cộng đồng 
2.5.3.1. Thiết kế nghiên cứu 
Thiết kế nghiên cứu là thử nghiệm lâm sàng không đối 
chứng. Đánh giá hiệu quả điều trị tại cộng đồng của DHA - 
PPQ qua phương pháp hoá trị ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp. 
Thiết kế nghiên cứu điều tra cắt ngang nhằm đánh giá 
sự chấp nhận của cộng đồng đối với DHA-PPQ. 
2.5.3.2. Cỡ mẫu 
Cỡ mẫu đánh giá hiệu quả điều trị bằng DHA-PPQ với 
DOTs đối với tất cả bệnh nhân SR có P. falciparum (+) đến 
khám và điều trị tại Trạm Y tế xã. 
Cỡ mẫu cho điều tra cắt ngang đánh giá sự chấp nhận của 
cộng đồng đối với DHA-PPQ (được tiến hành trên 20 xã thuộc 
04 huyện) là 2.580 mẫu. 
2.5.3.3. Phương pháp chọn mẫu 
Tiêu chuẩn chọn bệnh và loại trừ trong đề cương nghiên 
cứu được áp dụng với tất cả BNSR đến khám và điều trị tại các 
Trạm Y tế Đắk Ơ, Bù Gia Mập (huyện Bù Gia Mập) và Đắk 
Nhau, Bom Bo (huyện Bù Đăng). 
Phương pháp chọn mẫu đánh giá sự chấp nhận của cộng 
đồng đối với DHA-PPQ tương tự phần 2.4.1.3. 
2.6. Kỹ thuật nghiên cứu 
2.6.1. Lấy lam máu xét nghiệm tìm và đánh giá mật độ 
KSTSR bằng phương pháp nhuộm Giemsa và soi bằng kính 
hiển vi theo phương pháp chuẩn của chương trình Quốc gia 
PCSR. 
2.6.2. Kỹ thuật phát hiện phụ nữ có thai: áp dụng quy trình 
kỹ thuật sử dụng que thử thai theo hướng dẫn của nhà sản xuất. 
2.6.3. Kỹ thuật phát hiện thuốc SR trong nước tiểu 
+ Sử dụng phương pháp Dill và Glazko (để phát hiện 
quinin, 4-aminoquinolein) 
8 
+ Sử dụng phương pháp Ligin (để xác định sulfonamid) 
2.6.4. Kỹ thuật điều tra KAP: nên có điều tra thử để thử bộ 
phiếu, sau đó điều chỉnh rồi tập huấn, các nhân viên thuộc 
Trạm Y tế (đã được tập huấn) tiến hành điều tra phỏng vấn các 
cá nhân và gia đình theo các bộ mẫu câu hỏi (phụ lục kèm 
theo) được cung cấp. Điều tra khách quan và không gợi ý trả 
lời cho đối tượng được điều tra. 
2.6.5. Quy trình Thử nghiệm in vivo 28/42 ngày đánh giá 
hiệu lực thuốc DHA-PPQ theo hướng dẫn của TCYTTG năm 
2009. 
2.7. Hoá trị ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp (DOTs) 
Bệnh nhân được phát thuốc từng ngày một và phải uống 
thuốc dưới sự theo dõi trực tiếp của cán bộ y tế trong suốt thời 
gian áp dụng phác đồ điều trị SR (3 ngày). 
2.8. Thuốc và liều lượng sử dụng: 
Liều lượng theo phác đồ điều trị SR do Bộ Y tế ban hành. 
2.9. Xử lý số liệu 
Số liệu thu thập đựợc nhập và phân tích bằng phần mềm 
Ringwald Pascal, version 7.1, WHO 2007 và SPSS 19.0. 
Chương 3 
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 
3.1. Thực trạng mắc sốt rét tại các điểm nghiên cứu 
3.1.1. Tình hình sốt rét tại các điểm nghiên cứu qua điều 
tra cắt ngang 
- Tỷ lệ BN SRLS/1.000 dân giảm từ 2,63‰ năm 2010 còn 
1,13‰ năm 2012. Sau hai đợt điều tra cắt ngang tỷ lệ KSTSR 
(+)/lam soi giảm từ 0,60% năm 2010 xuống còn 0,23% năm 
2012. 
- Cơ cấu KSTSR chủ yếu vẫn là P.falparum chiếm từ 
15/16 (93,75%) năm 2010 đến 6/6 ca (100%) năm 2012. 
3.1.2. Kết quả điều tra kiến thức, thái độ, thực hành về 
bệnh sốt rét và phòng chống bệnh sốt rét 
9 
- Tỷ lệ nam chiếm 47,2% và nữ 52,8% dân số điều tra. 
- Trình độ học vấn ở cấp trung học cơ sở 41,01% và tiểu 
học 43,01%. 
- Nghề nghiệp nông dân chiếm đa số với tỷ lệ 85,00% là 
phù hợp với cơ cấu ngành nghề tại tỉnh Bình Phước. 
- Về hiểu biết bệnh SR chủ yếu người dân quan tâm theo 
thứ tự các triệu chứng rét run, sốt, đau đầu, vã mồ hôi, hoa mắt. 
- Đại đa số người dân đều biết bệnh SR là chữa được với 
tỷ lệ gia tăng từ 86,4% (Bù Gia Mập) đến 91,7% (Đồng Phú). 
- Theo kết quả điều tra cũng cho thấy tỷ lệ 89,7% (Bù 
Đăng) đến 96,7% (Đồng Phú) người dân đồng ý với việc sử 
dụng biện pháp ngũ màn tẩm hóa chất để PCSR. 
- Thái độ đáp ứng khi mắc sốt rét của người dân phần lớn 
là đến cơ sở y tế để được khám và điều trị với tỷ lệ 91,8% (Bù 
Đăng) đến 98,1% (Đồng Phú). 
- Có 93,8% (Bù Gia Mập) đến 96,2% (Đồng Phú) biết 
thuốc SR được cấp miễn phí và chỉ có 7,4% (Bù Gia Mập) đến 
12,6% (Bù Đăng) người dân phải tự mua thuốc điều trị. 
- Người dân đồng ý DHA-PPQ có ưu điểm liều lượng 
thuốc uống, thời điểm uống thuốc đều dễ nhớ với tỷ lệ lần lượt 
là 91,24% và 92,89%. Tuy nhiên tỷ lệ người dân uống thuốc đủ 
liều, đủ thời gian lại thấp hơn với tỷ lệ lần lượt là 78,46% và 
90,53%, điều này phản ánh hành vi của người dân chưa thay 
đổi kịp thời với nhận thức. 
3.2. Hiệu lực của dihydroartemisinin-piperaquin điều 
trị sốt rét do P. falciparum chưa biến chứng 
3.2.1. Thông tin chung về bệnh nhân sốt rét 
- Có114 bệnh nhân tham gia nghiên cứu, năm 2010 là 59 
ca và 2012 là 55 ca. 
- Tỷ lệ Nam/ Nữ chung ở cả 2 đợt là 96/18 (84,21% và 
15,79%). 
- Bệnh nhân ít tuổi nhất là 6 tuổi, cao tuổi nhất là 62 tuổi. 
Từ 5 - 15 tuổi có 6/114 ca. Nhóm tuổi ≥ 15 tuổi chiếm đa số 
với 108/114 ca. Tuổi trung bình chung là 28,6 ± 11. 
10 
- Tỷ lệ nữ mang ký sinh trùng lạnh khá cao, chiếm tỷ lệ 
3/18 (16,67%) so với nam chỉ chiếm 5/96 (5,21%). 
- 08 ca không sốt nhưng có KSTSR (+) đều thuộc nhóm ≥ 
15 tuổi. 
- Tỷ lệ sốt cao ở lứa tuổi từ 5 - < 15 tuổi chiếm tỷ lệ cao 
nhất 83,33%, trong khi đó tỷ lệ sốt nhẹ và vừa ở nhóm ≥ 15 
tuổi chiếm tỷ 59,27%. Sự khác biệt giữa hai nhóm tuổi trong 
mối liên quan với phân nhóm sốt có ý nghĩa thống kê với p < 
0,05 (0,045). 
- Tỷ lệ BN ≥ 15 tuổi chiếm ưu thế ở nhóm sốt nhẹ vừa 
(98,46%) trong khi đó ở nhóm sốt cao tỷ lệ BN ≥ 15 tuổi chỉ 
chiếm 87,80% và tỷ lệ BN 5- <15 t lại chiếm 12,20%. 
- Nhiệt độ trung bình của BN ngày D0 là 38,510C ± 0,92. 
- Mật độ KST trung bình/µl (Geometric mean) của bệnh 
nhân nghiên cứu ngày D0 là 28.753 ± 31.342. 
3.2.2. Hiệu lực điều trị của dihydroartemisinin-piperaquin 
3.2.2.1. Thời gian cắt sốt 
- Thời gian cắt sốt trung bình 31,8 ± 11,38 giờ ... eraquin 
3.3.1. Phát hiện và điều trị bệnh nhân sốt rét tại Trạm 
y tế xã 
- Có 121 bệnh nhân SR do P. falciparum được chọn vào 
nghiên cứu, chủ yếu bệnh nhân được phát hiện tại 02 xã Đắk 
Ơ và Đắk Nhau. Có 119 ca có sốt chiếm tỷ lệ 98,35%. 
- Nhiệt độ trung bình trên bệnh nhân nghiên cứu ngày D0 
là 38,80C ± 0,6. 
- Tỷ lệ BN thuộc nhóm sốt nhẹ và vừa có tỷ lệ cao nhất 
79,17% ở nam, 84,0% ở nữ vào ngày D0. Vào ngày D3 vẫn còn 
12/121 chiếm 9,92% trường hợp còn sốt. 
3.3.2. Hiệu quả của dihydroartemisinin - piperaquin tại 
4 xã nghiên cứu 
- Diễn tiến giảm nhiệt độ trên các bệnh nhân cho đến ngày 
D3 vẫn còn 12 trường hợp còn sốt tập trung ở nhóm sốt nhẹ và 
vừa (nên theo dõi tiếp đến khi hết sốt). 
- Thời gian cắt sốt trung bình (n=119) là 41,8 ± 17,2 giờ. 
14 
Bảng 3.32. Diễn biến mật độ KSTSR từ ngày D0 đến D3 
Ngày 
M.độ 
D0 
(n = 121) 
D1 
(n = 121) 
D2 
(n = 121) 
D3 
(n = 121) 
n % n % n % n % 
(+) 48 39,67 39 32,23 22 18,18 3 2,48 
(++) 29 23,97 25 20,66 1 0,83 0 0 
(+++) 9 7,44 0 0 0 0 1 0,83 
(++++) 35 28,92 5 4,13 1 0.83 0 0 
Âm 
tính 
0 0 52 42,98 97 80,16 117 96,69 
- Thời gian sạch KSTSR trung bình (n=117) là 41,4 ± 17,7 
giờ. 
- Ngày D3 có 4 ca còn KST dương tính chiếm tỷ lệ 3,30%; 
trong đó có 3 ca còn KST dương tính (+) chiếm tỷ lệ 2,48%; 01 
ca dương tính (+++) chiếm tỷ lệ 0,83% đều ở nhóm ≥ 15 tuổi, 
nam chiếm 75% và nữ 25% . Trên lâm sàng không phát hiện 
bệnh nhân bị sốt ở 04 trường hợp còn KSTSR (+) ở D3. 
3.3.3. Các tác dụng không mong muốn của thuốc 
dihydroartemisinin - piperaquin 
15 
Bảng 3.35.Triệu chứng không mong muốn sau khi uống thuốc 
(n = 121) 
TT 
Các triệu 
chứng 
Số ca có triệu chứng Tỷ lệ (%) 
1 Chóng mặt 2 1,65 
2 Buồn nôn 2 1,65 
3 Nhức đầu 1 0,83 
4 Nôn 1 0,83 
5 Đau bụng 1 0,83 
Tổng số 7 5,79 
- Các dấu hiệu nôn, nhức đầu và đau bụng có 1 trường hợp 
chiếm 0,8%. Không ghi nhận được một số triệu chứng khác 
như mất ngũ, tiêu chảy, mẫn ngứa và đánh trống ngực. Các 
triệu chứng chỉ biểu hiện nhẹ, không cần phải can thiệp hay 
phải thay đổi thuốc sốt rét và đều tự khỏi. 
3.3.4. Hiệu quả sử dụng dihydorartemisinin - 
piperaquin tại cộng đồng từ tháng 12/2012 đến tháng 
06/2013 
- Hiệu quả giảm sốt rét khi so sánh số mắc SR, KSTSR 
giữa 2011 và 2013 sau khi áp dụng uống thuốc có kiểm soát có 
kết quả ở 4 xã: Bom Bo có tỷ lệ BNSR và KSTSR giảm 
60,45%, Bù Gia Mập giảm 43,64%, Đắk Ơ giảm 25,88% và 
Đắk Nhau giảm 21,84%, , 
- Đắk Nhau, Bom Bo có số mắc lần lượt chiếm đến 36,3% 
và 5,2% trên tổng số mắc của Bù Đăng năm 2011 đến năm 
2013 là 48,2% và 3,5%. Đắk Ơ, Bù Gia Mập có số mắc lần lượt 
chiếm đến 55,2% và 19,4% trên tổng số mắc của Bù Gia Mập 
năm 2011 đến năm 2013 là 55,1% và 15%. 
- Số lượng KST tại Đắk Nhau, Bom Bo lần lượt chiếm đến 
36,9% và 4,9% trên tổng số KST phát hiện được của Bù Đăng 
năm 2011 đến năm 2013 là 48,4% và 3,5%. Số lượng KST tại 
Đắk Ơ, Bù Gia Mập lần lượt chiếm đến 63,9% và 22,5% trên 
16 
tổng số mắc của Bù Gia Mập năm 2011 đến năm 2013 là 
57,3% và 15,6%. 
- Tỷ lệ người dân chấp nhận DHA-PPQ là rất cao 
(91,28%). 
Chương 4 
BÀN LUẬN 
4.1. Thực trạng tình hình sốt rét tại các điểm nghiên 
cứu thuộc bốn huyện Bù Đăng, Bù Gia Mập, Phước Long 
và Đồng Phú. 
4.1.1.Tỷ lệ mắc và cơ cấu ký sinh trùng 
- Tỷ lệ bệnh nhân SRLS 2,63‰ năm 2010 và 1,13‰ năm 
2012. 
- Tỷ lệ KSTSR(+)/lam soi 0,60% năm 2010 và 0,23% năm 
2012. Cơ cấu KSTSR ở kết quả điều tra năm 2010 là P. 
flaciparum chiếm 93,75% và 100% năm 2012 
4.1.2. Kiến thức, thái độ, thực hành về bệnh sốt rét và 
cách phòng bệnh sốt rét 
- Có 88,39% người dân biết muỗi truyền SR. Tuy nhiên 
vẫn còn 0,18% cho rằng do ma quỷ và 4,84% nghĩ rằng nguyên 
nhân do nước. 
- Có 58,6 – 69,3% những người được phỏng vấn biết được 
triệu chứng sốt của bệnh SR và lần lượt là 71,5 – 79,4% cho rét 
run; 37,9 – 47,8% cho vã mồ hôi. 
- Có 86,4 đến 91,7% biết bệnh SR chữa được. Sử dụng 
biện pháp tẩm và phun hóa chất diệt trung gian truyền bệnh với 
tỷ lệ lần lượt 89,7 – 96,7% và 84,5 – 93,6%. 
- Phần lớn đối tượng điều tra đều đến cơ sở điều trị để 
khám với tỷ lệ từ 91,8 – 98,1% chỉ có một số ít đến hành nghề 
y dược tư nhân với tỷ lệ 7,4 – 12,6% và biết thuốc SR được cấp 
miễn phí từ 93,8 – 96,7%. 
- Thuốc DHA-PPQ có ưu điểm liều lượng thuốc uống, thời 
điểm uống thuốc đều dễ nhớ với tỷ lệ lần lượt là 91,24% và 
17 
92,89%. Tuy nhiên tỷ lệ người dân uống thuốc đủ liều, đủ thời 
gian lại thấp hơn với tỷ lệ lần lượt là 78,46% và 90,53% 
4.2. Hiệu lực của dihydroartemisinin - piperaquin tại 
xã Đắk Nhau, huyện Bù Đăng, xã Đắk – Ơ huyện Bù Gia 
Mập 
4.2.1. Đặc điểm chung về các đối tượng tham gia nghiên 
cứu 
- Tổng số BNSR do P. falciparum tại 2 thời điểm đủ tiêu 
chuẩn chọn vào nghiên cứu ở là 114 ca, trong đó đợt 1 có 59 ca 
và đợt 2 có 55 ca. 
- Tuổi trung bình của bệnh nhân đợt 1 là 28,7 tuổi, đợt 2 là 
28,5 tuổi và chung 02 đợt là 28,6. Hầu hết bệnh nhân có tuổi ≥ 
15 tuổi chiếm tỷ lệ 94,74%. 
- Tỷ lệ nam/nữ chung cả hai đợt là 96/18 ≈ 5,3 lần 
(84,21% và 15,79%). Qua đó có thể thấy rằng nhóm sốt nhẹ 
vừa gặp nhiều ở nam giới (Bảng 3.8.). 
- Không có sự chênh lệch nhiều về nhiệt độ trung bình 
ngày D0 ở 02 đợt (38,40C ± 0,9 so với 38,60C ± 0,9) 
- Tất cả số ca không sốt nhưng có KSTSR (+) đều thuộc 
nhóm ≥ 15 tuổi 
- Mật độ KSTSR trung bình/µl (Geometric) ngày D0 của 
nhóm bệnh nhân ở đợt 1 là 30.629 cao hơn đợt 2 là 26.740, sự 
khác biệt không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05. 
- Tỷ lệ BN sốt cao vào ngày D0 gia tăng theo sự gia tăng 
mật độ KST và sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05. 
4.2.2. Thời gian cắt sốt 
Thời gian cắt sốt trung bình tại đợt 1 là 34,6 ± 12,9 giờ ; 
tại đợt 2 là 29,0 ± 9,85 giờ. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống 
kê với p < 0,05. 
- Có 01 trường hợp BN 50 tuổi giới tính nam KSTSR (+) 
vào ngày D3 và sốt 37,80C ngày D3, kết luận thất bại điều trị 
sớm (ETF). 
18 
4.2.3. Thời gian sạch ký sinh trùng 
Thời gian sạch KST trung bình 41,1 ± 18,6 giờ (năm 2010) 
và 48,7 ± 19,1 giờ (2012). Trong nghiên cứu này đã phát hiện 
01 trường hợp thất bại điều trị sớm chiếm 2,17% trên 46 ca 
đánh giá năm 2010, tỷ lệ ACPR dao động từ 97,8% đến 100%. 
Đợt 1 ngày D3 tại Bình Phước vẫn còn 9 KST (+)/58 ca 
chiếm 15,52%. Đợt 2, tỷ lệ ký sinh trùng còn (+) ngày D3 là 
15/49 ca (30,61%) cao hơn so với đợt 1. Nếu tính chung cả 02 
đợt nghiên cứu tỷ lệ KSTSR (+) D3 là 24/107 ca chiếm 
22,43%. 
Tất cả các ca (+) D3 đến ngày D7 KST đều (-). 
Theo dõi tỷ lệ % giảm KSTSR so với mật độ ngày D0 cho 
thấy đến ngày D3 vẫn còn 24 trường hợp giảm 75% - <100%. 
Kết quả ghi nhận có 1 trường hợp KSTSR tăng vào ngày D1 
chiếm 0,89% nhưng bệnh nhân không kèm theo sốt kể cả các 
ngày sau đó. 
4.2.4. Đánh giá đáp ứng điều trị: 
 Trong kết quả nghiên cứu của cả hai đợt cho thấy tỷ lệ 
ACPR dao động giữa 02 đợt là 97,8% đến 100% và tỷ lệ chung 
là 98,25%. Điều này cho thấy DHA – PPQ vẫn là phối hợp 
ACTs rất an toàn và vẫn có hiệu quả cao với P.falciparum 
Trường hợp thất bại điều trị sớm (ETF) là bệnh nhân có 
mã số 03 trong nghiên cứu vào năm 2009. Bệnh nhân có mật 
độ KSTSR cao (72.941/mm3) vào ngày D0. Khi phân tích diễn 
tiến cắt KSTSR thể vô tính trong máu xảy ra chậm và kéo dài, 
đến ngày D3 vẫn còn tồn tại KST với mật độ 530/mm3, đến 
ngày D4 thì KST âm tính trên máu ngoại vi. 
4.3. Đánh giá hiệu quả điều trị tại cộng đồng và tính an 
toàn của dihydroartemisinin – piperaquin tại các điểm 
nghiên cứu. 
4.3.1. Đặc điểm chung về các đối tượng tham gia nghiên 
cứu 
- Tổng số BNSR do P. falciparum đủ tiêu chuẩn chọn vào 
nghiên cứu ở là 121 ca. 
19 
- Tuổi trung bình của bệnh nhân 30,2 ± 14,2 tuổi. Hầu hết 
bệnh nhân có tuổi ≥ 15 tuổi chiếm tỷ lệ 86,77%, điều này là 
phù hợp với nghề nghiệp của cư dân có lên quan đến đi rừng, 
ngủ rẫy hoặc có liên quan với yếu tố nguy cơ nhiễm bệnh như 
cạo mũ cao su, khai thác lâm sản, thu hoạch nông sản (điều, 
mì), săn thú... 
- Tỷ lệ nam/nữ trong nghiên cứu là 96/25 gấp 3,84 lần 
(79,33% và 20,67%). Qua đó chúng ta có thể thấy rằng mắc sốt 
rét thường gặp nhiều ở nam giới. 
- Nhiệt độ trung bình ngày D0: 38,80C ± 0,6. 
- Bệnh nhân sốt nhẹ và vừa chiếm đa số ở các nhóm 
KSTSR từ 74,3% đến 93,1%. Tuy nhiên ở nhóm (+) và (++++) 
đều có 9 trường hợp sốt cao chiếm tỷ lệ 40,9%. 
- BN nữ có mật độ KST (++++) 9/25 cao hơn nam 26/96 
với tỷ lệ 36,00/27,08% vào ngày D0. 
4.3.2. Hiệu lực điều trị của Dihydroartemisinin-
Piperaquin trong điều trị sốt rét P.falciparum chưa biến 
chứng tại 04 xã 
4.3.2.1. Thời gian cắt sốt 
- Ngày D1: số ca cắt sốt là 47,10% và tỷ lệ còn sốt của 
phác đồ DHA-PPQ là 52,90%. 
- Ngày D2: số ca cắt sốt là 84,30% và tỷ lệ còn sốt của 
phác đồ DHA-PPQ là 15,70%. 
- Ngày D3: vẫn còn 12 ca sốt chiếm tỷ lệ 9,92% số ca theo 
dõi. 
- Thời gian cắt sốt trung bình (n=119) là 41,8 ± 17,2 giờ 
4.3.2.2. Thời gian sạch ký sinh trùng 
- Ngày D1: số ca sạch KST là 52/121 ca, chiếm tỷ lệ 
42,98% đồng nghĩa với là tỷ lệ còn KST của phác đồ 
Arterakine là 69/121 ca chiếm 57,02%. 
- Ngày D2: số ca sạch KST là 97/121 ca, chiếm 80,16%. 
- Ngày D3: số ca sạch KST 117/121 chiếm tỷ lệ 96,69% 
số ca theo dõi đồng nghĩa với 04 ca còn KST vào ngày D3 
chiếm tỷ lệ 3,31%. 
20 
- Thời gian sạch KSTSR trung bình (n=117) là 41,4 ± 17,7 
giờ. 
Hình 3.4. Diễn biến mật độ KST từ ngày D0 đến D3 
- Ngày D3 có 4 ca còn KST dương tính chiếm tỷ lệ 
3,30%; trong đó có 3 ca còn KST dương tính (+) chiếm tỷ lệ 
2,48%; 01 ca dương tính (+++) chiếm tỷ lệ 0,83%. Trên lâm 
sàng không phát hiện bệnh nhân bị sốt ở 04 trường hợp còn 
KSTSR (+) ở D3. 
4.3.3. Hiệu quả của dihydroastemisinin-piperaquin tại 
tuyến cơ sở 
Sau 07 tháng triển khai phương thức uống thuốc có kiểm 
soát và theo dõi KST đến ngày D3 tại 04 xã thuộc 02 huyện 
trọng điểm sốt rét là Bù Gia Mập và Bù Đăng. 
Tại 04 xã triển khai tỷ lệ mắc SR/1.000 dân đã giảm nhanh 
từ 21,84% đến 60,45% và KSTSR/1.000 dân từ 21,9% đến 
56,3%. Riêng xã Đắk Nhau nơi phát hiện kháng thuốc 
artemisinin có tỷ lệ KSTSR (+)/1.000 dân giảm 21,84% và Đắk 
Ơ giảm 25,88%. 
4.3.4. Các triệu chứng không mong muốn khi điều trị 
bằng dihydroartemisinin-piperaquin 
21 
Một số triệu chứng phụ gặp là chóng mặt, buồn nôn 
(1,6%) sau đó đến nhức đầu, nôn và đau bụng (0,8%). Tác 
dụng không mong muốn trong nhiên cứu xảy ra ít, nhẹ, không 
phải điều trị. 
4.3.5. Sự chấp nhận của cộng đồng với 
dihydroartemisinin – piperaquin 
Phần lớn người dân chấp nhận sử dụng DHA – PPQ với tỷ 
lệ 91,28% 
 4.4. Điểm mới của mô hình DOTs 
- Đã góp phần theo dõi đánh giá hiệu quả điều trị và hạn 
chế lây lan kháng thuốc sang các vùng lân cận. 
- Làm cơ sở cho việc lượng giá hiệu lực và chính sách sử 
dụng thuốc SR hợp lý. 
- Với thời gian theo dõi đến ngày D3, đây cũng là khoảng 
thời gian cần thiết cho cán bộ y tế có thể tăng cường công tác 
truyền thông trực tiếp cho đối tượng đích có nguy cơ mắc SR 
cao. 
4.5. Điều kiện nhân rộng DOTs 
Cần có sự chỉ đạo thống nhất của Bộ Y tế, Sở Y tế tỉnh 
trong việc áp dụng điều trị có giám sát trực tiếp (DOTs) trong 
điều trị SR tại tuyến xã như là một phác đồ chính thức của Bộ 
Y tế. 
4.6. Những điểm hạn chế của nghiên cứu 
- Quần thể nghiên cứu có nhiều dân di biến động, đến và 
đi không được kiểm soát chặt chẻ phần nào có thể làm ảnh 
hưởng đến mức độ lan truyền SR ở địa phương, ảnh hưởng đến 
kết quả nghiên cứu của đề tài. 
- Nghiên cứu chỉ chọn 4 xã có tỷ lệ mắc sốt rét cao, có tình 
hình sốt rét luôn luôn biến động phức tạp vì vậy nghiên cứu sẽ 
không đại diện được cho toàn thể 02 huyện Bù Gia Mập và Bù 
Đăng. 
- Chưa theo dõi được tình trạng tái phát của 121 ca được 
áp dụng DOTs trong quá trình điều trị. 
22 
KẾT LUẬN 
5.1. Thực trạng mắc sốt rét và kiến thức phòng chống 
sốt rét tại các điểm nghiên cứu thuộc bốn huyện Bù Đăng, 
Bù Gia Mập, Phước Long và Đồng Phú. 
5.1.1. Thực trạng mắc sốt rét 
- Tỷ lệ SRLS trong cộng đồng tại 20 xã tham gia nghiên 
cứu có mức dao động từ 0,00% đến 3,50% và tỷ lệ KST/lam 
soi dao động từ 0,27 đến 1,85 ở đợt 1. Khi điều tra cắt ngang 
lần 2 các tỷ lệ này đều giảm lần lượt là 0,00 đến 1,75% và 0,00 
đến 0,81 %. 
- Cơ cấu KSTSR trong điều tra cắt ngang chủ yếu 
P.falciparum. Ở kết quả điều tra năm 2010 là P. flaciparum 
chiếm 93,75% và 100% năm 2012. 
5.1.2. Kiến thức về phòng chống sốt rét 
 - Đại đa số người dân đều biết bệnh SR là chữa được với 
tỷ lệ gia tăng từ 86,4% đến 91,7% (). Phần lớn đến cơ sở y tế 
để được khám và điều trị với tỷ lệ 91,8% đến 98,1% 
- Có 89,7% đến 96,7% (người dân đồng ý với việc sử dụng 
biện pháp ngũ màn tẩm hóa chất để phòng chống SR. 
- Có 93,8% đến 96,2% người dân biết thuốc SR được cấp 
miễn phí, vẫn còn 7,4% đến 12,6% người dân cho rằng phải tự 
mua thuốc điều trị. 
- Có 91,28% người dân chấp nhận sử dụng DHA – PPQ 
nếu mắc SR lần sau. 
5.2. Hiệu lực của dihydroartemisinin - piperaquin tại 
xã Đắk Nhau huyện Bù Đăng, xã Đắk Ơ huyện Bù Gia Mập 
- Thời gian cắt sốt trung bình của cả 02 đợt là 31,8 ± 11,8 
giờ. 
- Thời gian sạch KST tăng dần từ 44,1 18,6 giờ vào năm 
2010 đến 48,7 19,1 giờ của năm 2012, sự khác biệt này 
không có ý nghĩa thống kê với p =0,274. 
- Tỷ lệ ca có KSTSR còn dương tính vào ngày D3 của năm 
2012 là 30,6%, tăng rất nhanh so với năm 2010 là 15,5% 
23 
- Hiệu lực của thuốc DHA- PPQ trong điều trị SR do 
P.falciparum chưa biến chứng còn rất cao với tỷ lệ ACPR là 
98,2%. 
5.3. Hiệu quả điều trị và tính an toàn tại cộng đồng của 
dihydroartemisinin – piperaquin tại 04 xã Đắk Ơ, Bù Gia 
mập, Đắk Nhau, Bom Bo 
5.3.1. Hiệu quả điều trị tại cộng đồng của 
dihydroartemisinin – piperaquin 
- Thời gian cắt sốt trung bình (n=119) là 41,8 ± 17,2 giờ. 
Thời gian sạch KSTSR trung bình (n=117) là 41,4 ± 17,7 giờ. 
- Tỷ lệ KSTSR còn dương tính ở ngày D3 04 trường hợp 
chiếm 3,31%. 
- DOTs đã góp phần không nhỏ vào việc giám sát ca bệnh 
trước, trong và sau điều trị làm giảm tỷ lệ mắc và chết do SR 
trong cộng đồng. 
5.3.2. Sự chấp nhận của cộng đồng với 
dihydroartemisinin – piperaquin 
- Thuốc DHA – PPQ sử dụng ở tuyến cơ sở an toàn. Tỷ lệ 
tác dụng phụ thấp: chóng mặt 1,65%, buồn nôn 1,65% sau đó 
đến nhức đầu, nôn và đau bụng 0,8%. 
- Với ưu điểm liều lượng thuốc uống, thời điểm uống 
thuốc dễ nhớ, thời gian sử dụng ngắn và ít tác dụng phụ nên tỷ 
lệ 91,28%. người dân chấp nhận sử dụng DHA – PPQ. 
KIẾN NGHỊ 
Cần tăng cường giám sát hiệu lực của các thuốc ACT điều trị 
SR do P.falciparum thông qua các hoạt động chuyên môn như 
giám sát điều trị SR. 
Cần đẩy mạnh công tác giáo dục sức khỏe cho cộng đồng 
dân vùng SRLH giúp người dân có kiến thức về PCSR và chủ 
động tham gia “ Kế hoạch ngăn chặn SR kháng artemisinin và 
dẫn xuất ”. 
24 
Đào tạo mạng lưới phát hiện sớm và điều trị SR theo đúng 
hướng dẫn của Bộ Y tế. Nội dung đào tạo cần đề cập nhiều hơn 
nữa về công tác giám sát, đánh giá hiệu lực thuốc sốt rét cho y tế 
từ tuyến tỉnh đến cơ sở.