Tóm tắt Luận án Nghiên cứu độc tính và hiệu quả của dịch chiết từ rễ cây Ba bét lùn điều trị bệnh trứng cá thông thường - Acne vulgaris

1 
Phần A: GIỚI THIỆU LUẬN ÁN 
ĐẶT VẤN ĐỀ 
Trứng cá (Acnes) là một bệnh viêm mạn tính ở đơn vị nang lông, tuyến 
bã. 80-90% người ở độ tuổi 13- 25 bị trứng cá và trên 30% cần điều trị.Về lâm 
sàng, hầu hết các trường hợp trứng cá đều có những tổn thương đa dạng: sẩn 
viêm, sẩn đầu đen trắng, mụn mủ, nang, kén cộm cứng dưới da. Mặc dù diễn 
biến của bệnh trứng cá có thể tự khỏi nhưng một số di chứng có thể tồn tại suốt 
đời sẹo lõm, sẹo lồi. Các thuốc điều trị trứng cá nhằm vào các cơ chế: ức chế 
sản xuất bã nhờn, làm mất sừng hóa cổ nang lông tuyến bã, diệt P. acnes và 
giảm phản ứng viêm là thảo dược mặc dù đã được đề cập đến nhưng tuyệt đại 
đa số chưa biết đầy đủ cơ chế tác dụng, tác dụng không mong muốn và độc 
tính. 
Rễ cây Ba bét lùn tên khoa học Mallotus nanus Airy Shaw đã được một 
số đồng bào dân tộc thiểu số dùng bôi mặt điều trị bệnh trứng cá, cho tới nay 
trên thế giới chưa có một tài liệu nào công bố về thành phần hóa học, tác dụng 
sinh học và tác dụng điều trị trứng cá của rễ cây này. 
Xuất phát từ thực tế đó chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên 
cứu độc tính và hiệu quả của dịch chiết từ rễ cây Ba bét lùn điều trị bệnh trứng 
cá thông thường -Acne vulgaris”. Nghiên cứu này có 3 mục tiêu sau: 
1. Xác định độc tính cấp, bán trường diễn và tác dụng kích ứng da, mắt 
trên thực nghiệm; 
2. Đánh giá tính kháng P.acnes và tác dụng điều trị bệnh trứng cá trên 
mô hình động vật thực nghiệm; 
3. Đánh giá tác dụng điều trị và tác dụng không mong muốn của dịch 
chiết từ rễ cây Ba bét lùn (Mallotus nanus Airy Shaw) theo đường bôi trên da 
bệnh nhân trứng cá thể thông thường. 
Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp mới của luận án 
- Lần đầu tiên rễ cây BBL được nghiên cứu về độc tính, tác dụng sinh 
học và thử nghiệm trên người. 
- Mô hình gây trứng cá trên động vật thí nghiệm lần đầu tiên được triển 
khai ở Việt Nam. 
- Lần đầu tiên thử tác dụng dịch chiết rễ cây BBL trên vi khuẩn P.acnes 
từ chủng chuẩn và 02 chủng phân lập từ bệnh nhân. 
- Qua thực nghiệm và lâm sàng, dịch chiết rễ cây BBL có tác dụng 
chống viêm, kháng khuẩn, tiêu sừng. 
- Sử dụng dịch chiết rễ cây BBL trên bệnh nhân có tác dụng làm sạch 
tổn thương trứng cá viêm và không viêm sau 12 tuần điều trị. 
2 
- Một phát hiện rất mới ở nghiên cứu này đó là những bệnh nhân gặp 
biến cố tác dụng không mong muốn càng nghiêm trọng thì khả năng sạch mụn, 
hết sẹo thâm, đầy sẹo lõm càng nhanh và da có một diện mạo mới: sáng, mịn, 
đều mầu và săn chắc. 
Cầu trúc của Luận án 
Luận án được chia làm 04 chương. 
- Chương 1. Tổng quan (31 trang) 
- Chương 2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu (26 trang) 
- Chương 3. Kết quả (32 trang) 
- Chương 4. Bàn luận (40 trang) 
Luận án có 27 bảng; 11 biểu đồ; 32 ảnh; và 170 tài liệu tham khảo 
(Tiếng Việt:26 ; Tiếng Anh: 111; Tiếng Trung: 33) 
Phần B. NỘI DUNG LUẬN ÁN 
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 
1.1 Bệnh trứng cá theo YHHĐ 
1.1.1 Định nghĩa 
Theo A.M. Layton, trứng cá là một bệnh viêm mạn tính ở đơn vị nang 
lông tuyến bã, được đặc trưng bởi tăng tiết chất bã, hình thành comedon (trứng 
cá đóng và mở), sẩn hồng ban và mụn mủ; trong trường hợp trứng cá trầm 
trọng hơn có nang và mụn mủ sâu; trong nhiều trường hợp có thể tạo sẹo. Bốn 
yếu tố quan trọng có liên quan đến sinh bệnh học: (i) tăng sản xuất bã nhờn, 
(ii) sừng hóa ống dẫn nang lông tuyến bã, (iii) cư trú bất thường của vi khuẩn 
P.acnes và (iv) viêm. 
1.1.2 Nguyên nhân cơ chế bệnh sinh 
1.1.2.1 Các yếu tố di truyền 
1.1.2.2 Tăng tiết chất bã và vai trò của chất bã 
1.1.2.3 Sừng hóa cổ nang lông tuyến bã 
1.1.2.4 Đáp ứng viêm 
1.1.2.5 Vai trò của Propionibacterium acnes 
1.1.2.6 Ảnh hưởng của hormon 
1.1.2.7 Các yếu tố ăn uống 
1.1.2.8 Các yếu tố liên quan đến bệnh trứng cá 
Tuổi, giới, yếu tố gia đình, yếu tố thời tiết, chủng tộc, yếu tố nghề 
nghiệp, yếu tố stress, các bệnh nội tiết, thuốc, một số nguyên nhân tại chỗ. 
3 
1.1.3 Hình thái lâm sàng của bệnh trứng cá thông thường 
1.1.3.1 Các thương tổn không viêm 
Vi nhân trứng cá, nhân kín ( đầu trắng, đen) 
1.1.3.2 Các thương tổn viêm 
 Sẩn viêm đỏ, mụn mủ, cục, nang 
1.1.2.3 Vị trí thương tổn 
 Vị trí các thương tổn thường biểu hiện ở mặt, vai, ngực và lưng. 
1.1.4 Phân loại mức độ bệnh trứng cá thông thường trên lâm sàng 
1.1.4.1 Phân loại theo Cunliffe và cộng sự (2003 ) 
1.1.4.2 Phân loại theo Hayashi và cs (2008) 
1.1.4.3 Phân loại theo (Current Measures for the Evaluation of Acne 
Severity 2008) 
1.1.5 Điều trị 
1.1.5.1 Điều trị tại chỗ: Acid retinoic (vitamin A acid), Benzoyl peroxid
 , kháng sinh, Azelaic acid (C9-dicarbonic acid), Salicylic acid, 
Dapson 
1.1.5.2. Điều trị toàn thân 
Kháng sinh, Hormon, Isotretinoin (13-cis-retinoid acid) 
1.2 Bệnh trứng cá theo YHCT 
1.2.1. Bệnh trứng cá trong các tác phẩm kinh điển 
1.2.2. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh 
1.2.3 Biện chứng luận trị 
1.2.4. Các phương pháp điều trị 
1.2.4.1 Các bài thuốc điều trị 
Thuốc uống, thuốc rửa, thuốc đắp, thuốc phun sương 
1.2.4.2 Phương pháp không dùng thuốc 
Châm cứu, hỏa châm, nhĩ châm 
1.3 Một số mô hình gây trứng cá trên động vật thí nghiệm 
1.3.1 Mô hình tai thỏ 
1.3.2 Mô hình tai chuột 
1.4 Tình hình nghiên cứu điều trị trứng cá thông thường ở Việt 
Nam và trên thế giới 
4 
1.4.2 Nghiên cứu thảo dược điều trị bệnh trứng cá thông thường 
1.5 Tổng quan nghiên cứu về cây Ba bét lùn (Mallotus nanus) 
1.5.1 Đặc điểm cây Ba bét lùn 
- Cây Ba bét lùn có tên khoa học là Mallotus nanus (MN), họ thầu dầu 
(Euphorbiacea). 
- Hai dẫn xuất mới 2-C-beta-D-glucopyranosyl benzoic acid gọi tên là: 
mallonanosid A (1) và B (2) được phân lập từ lá của Mallotus nanus cùng với 
năm flavonoid đã biết đến: kaempferin (3), juglanin (4), quercitrin (5), 
myricitrin (6) và rhoifolin (7). 
1.5.2 Thành phần hoá học 
 5 chất sạch đã được phân lập: (1) Palmitic acid, (2) Stigmast-4-en-3-
one, (3) β-Sitosterol, (4) Mallonanoside A, (5) Daucosterol 
1.5.3 Nghiên cứu hoạt tính sinh học 
1.5.3.1 Hoạt tính kháng viêm 
1.5.3.2. Hoạt tính chống oxi hóa 
1.5.3.3 Hoạt tính gây độc tế bào 
1.5.3.4. Hoạt tính kháng vi sinh vật kiểm định 
Chương 2 . ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1 Chất liệu nghiên cứu 
2.1.1 Chất liệu nghiên cứu trên thực nghiệm 
Rễ cây Ba bét lùn (BBL) sấy khô ở nhiệt độ 55-60oC, xay bột, chiết 
ethanol 96% theo phương pháp chiết Soxhlet, cô cách thuỷ, cất quay (chân 
không) loại hết dung môi thu được cặn chiết toàn phần của rễ BBL. 
Cặn chiết rễ BBL: 1 gam tương đương 22,7g dược liệu. 
2.1.1.2 Chất liệu nghiên cứu dịch chiết BBL trên thực nghiệm 
Dịch chiết rễ BBL ở các nồng độ: 0,2mg/mL, 2,2mg/mL, 4,4mg/mL, 
8,8mg/mL, 17,6mg/mL. 
 Liều 0,05g dược liệu/0,5mL (BBL 10%): dịch chiết BBL 4,4mg/mL; 
Liều 0,1g dược liệu/0,5mL (BBL 20%): dịch chiết BBL 8,8mg/mL; 
Liều 0,2g dược liệu/0,5mL (BBL 40%): dịch chiết BBL 17,6mg/mL. 
Hóa chất, dụng cụ phục vụ nghiên cứu đầy đủ 
5 
2.1.2 Chất liệu nghiên cứu trên lâm sàng 
- Dịch chiết rễ BBL10% (0,05g dược liệu/0,5mL) được đặt tên Tiêu 
mụn được bào chế và kiểm nghiệm đạt tiêu chuẩn cơ sở 
2.2 Đối tượng nghiên cứu 
2.2.1 Đối tượng nghiên cứu trên thực nghiệm 
Chuột nhắt trắng, chủng Swiss, thỏ trắng chủng Newzealand White, 
chuột cống trắng, trưởng thành, giống đực, chủng Wistar, chủng chuẩn P. 
acnes ATCC 6919 và 02 chủng P. acnes phân lập từ bệnh nhân trứng cá. 
2.2.2 Đối tượng nghiên cứu trên lâm sàng 
112 bệnh nhân được chẩn đoán bệnh trứng cá thông thường 
 Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân theo YHHĐ. 
Theo tan 2008 (Current Measures for the Evaluation of Acne Severity). 
Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân theo YHCT: 
Thể phế kinh phong nhiệt và thể tỳ vị thấp nhiệt. 
 Tiêu chuẩn loại trừ bệnh nhân: 
Bệnh nhân đang sử dụng: chất tẩy rửa trong tuần trước, acids alpha-
hydroxy, retinoid tại chỗ, kháng sinh, steroid tại chỗ hoặc toàn thân trong 4 
tuần trước đó, estrogen 3 tháng trước, tretinoid trong 6 tháng trước đó. 
2.3 Phương pháp nghiên cứu 
2.3.1 Phương pháp nghiên cứu trên thực nghiệm 
2.3.1.1 Độc tính cấp 
 Xác định LD50 của dịch chiết từ rễ cây Ba bét lùn theo đường tiêm 
dưới da trên chuột nhắt trắng theo phương pháp Litchfield – Wilcoxon 
2.3.1.2 Kích ứng da 
Theo hướng dẫn của OECD 404 và ISO 10993-10 
03 thỏ NC cho mỗi nồng độ thử x 2 nồng độ thử. 
- Thỏ được cạo lông ở phần lưng và hông trên diện tích 10 cm x 15cm 
ở cả 2 bên cột sống, bôi thuốc và bôi dung môi 0,5mL trên da kích thước (2,5 
cm x 2,5 cm), rửa sạch thuốc và dung môi sau 4 giờ 
- Đánh giá và tính điểm các chỉ số về ban đỏ (erythema), phù nề 
(oedema) từ 0-4 tại thời điểm 1 giờ, 24, 48, 72 giờ sau khi loại bỏ mẫu thử. 
2.3.1.3 Kích ứng mắt 
Theo hướng dẫn OECD 405. 
Mẫu thuốc thử được pha với nồng độ nồng độ 0,05 g dược liệu/0,5 mL. 
Số lượng thỏ: 03 thỏ (đánh số từ 1 đến 3). Nhỏ 0,1 mL mẫu thuốc thử vào mắt 
phải thỏ số 1, mắt trái không nhỏ gì. Đánh giá tại các thời điểm 1h, 24h, 48h, 
72h sau khi nhỏ thuốc. Thời gian tối đa quan sát là 21 ngày. 
6 
2.3.1.4 Độc tính bán trường diễn 
Theo hướng dẫn của OECD 411 . 
Thỏ được chia làm 3 lô, mỗi lô 10 con nghiên cứu trong 90 ngày: Lô 
chứng: Bôi cồn 20% ethanol; Lô trị 1: Bôi dịch chiết BBL liều 0,25 
mL/kg/ngày; Lô trị 2: Bôi dịch chiết BBL liều 0,75 mL/kg/ngày (gấp 3 lần lô 
trị 1) trên 20 % diện tích da thỏ. Theo dõi thể trọng, chức phận tạo máu, chức 
năng gan, thận và cấu trúc vi thể gan, thận và da thỏ. 
2.3.1.5 Hoạt tính kháng P. acnes 
- Kỹ thuật lấy bệnh phẩm: 
- Kỹ thuật nuôi cấy, phân lập chủng P. acnes. 
- Kỹ thuật định danh chủng P. acnes. 
- Kỹ thuật xác định mức độ nhạy cảm của chủng P. acnes. 
2.3.1.6 Tác dụng của dịch chiết BBL trên trên động vật thí nghiệm 
- Mô hình gây viêm kiểu TC bằng P.acnes trên vành tai chuột cống đực 
Theo mô hình NC của Pandey Chetana và cộng sự. 
Chuột cống trắng được chia ngẫu nhiên ra thành 6 lô mỗi lô 8 chuột. 
- Lô 1 (Chứng trắng): Tiêm PBS 5% 
- Lô 2 (Chứng dương): P. acnes bôi tetracyclin 
- Lô 3 (Mô hình): P. acnes bôi dung môi cồn 
- Lô 4 P. acnes bôi BBL 10% 
- Lô 5 P. acnes bôi BBL 20% 
- Lô 6 P. acnes bôi BBL 40% 
Tiêm dưới da vành tai chuột cống trắng P. acnes nồng độ 108 vi 
khuẩn/mL, tiêm với thể tích 20 µL (tai phải). 
Đo độ dày tai chuột trong 2 tuần đầu, sau đó đo cách ngày đến khi độ 
dày tai chuột trở về bình thường. Làm giải phẫu bệnh vi thể. 
Mô hình gây trứng cá bằng acid oleic trên ống tai ngoài thỏ 
Theo mô hình của Zhang Xiao-dong và cộng sự. 
Thỏ đực được chia ngẫu nhiên thành 4 lô, mỗi lô 8 con. 
- Lô 1 (mô hình): bôi ống tai ngoài thỏ acid oleic 50% hàng ngày trong 
3 tuần, sau đó bôi dung môi cồn 20% trong 2 tuần. 
- Lô 2 (chứng dương 1: Locacid 0,05%): bôi ống tai ngoài thỏ hàng 
ngày acid oleic 50% trong 3 tuần, sau đó bôi Locacid 0,05% liên tục trong 2 
tuần. 
7 
- Lô 3 (chứng dương 2: Oxy-5): bôi ống tai ngoài thỏ hàng ngày acid 
oleic 50% trong 3 tuần, sau đó bôi Oxy-5 liên tục trong 2 tuần. 
- Lô 4 (thuốc thử mẫu 1): bôi ống tai ngoài thỏ hàng ngày acid oleic 
50% trong 3 tuần, sau đó bôi dịch chiết cây BBL liên tục trong 2 tuần. 
Trong suốt quá trình nghiên cứu, quan sát biến đổi lỗ chân lông ống tai 
ngoài. Nội soi và chụp ống tai ngoài thỏ vào các thời điểm: trước khi bôi thuốc, 
kết thúc 3 tuần bôi acid oleic 50%, và sau khi kết thúc 2 tuần bôi thuốc. 
2.3.2 Phương pháp nghiên cứu trên lâm sàng 
Phương pháp thử nghiệm lâm sàng so sánh kết quả trước và sau điều 
trị trong 112 bệnh nhân tham gia nghiên cứu. 
Phác đồ điều trị 
Dịch chiết từ rễ cây Ba bét lùn liều 0,05g dược liệu/0,5mL(BBL10%) 
Dùng tăm bông bôi 20 giọt/ngày (tương đương 1mL) trên da mặt tránh 
vùng xung quanh ổ mắt. Bôi ngày 1 lần vào 21-22h. 
 Tiến hành nghiên cứu 
- Phỏng vấn theo một mẫu bệnh án thống nhất. 
- Khám lâm sàng đánh giá mức độ nặng nhẹ của bệnh. Sau đó tiến hành 
điều trị theo phác đồ điều trị 
Đánh giá kết quả điều trị và tác dụng không mong muốn 
So sánh số lượng các thương tổn không viêm và viêm trước và sau điều 
trị. Đánh giá mức độ sạch tổn thương, nhẹ và trung bình theo Tan 2008. Đánh 
giá tác dụng không mong muốn: đỏ da, khô da, bong vảy và ngứa 
2.4 Đạo đức trong nghiên cứu 
Nghiên cứu đã được sự chấp thuận của Hội đồng Đạo đức trường Đại 
Học Y Hà Nội tại quyết định Chứng nhận số 68B/HĐHYHN, ngày 25/3/2017 
2.5 Kĩ thuật phân tích số liệu: Phân mềm xử lý số liệu SPSS 18.0 
Chương 3. KẾT QUẢ 
3.1. Kết quả nghiên cứu độc tính cấp, kích ứng da, mắt và độc tính 
bán trường diễn trên thực nghiệm 
3.1.1. Độc tính cấp 
LD50 của dịch chiết cây BBL là: 
LD50 = 11,148 (12,753 – 7,938) g dược liệu/kg 
TI =LD50/ED50 
TI= [(11,148/0,2) x50]:12 = 232,25 
8 
3.1.2. Gây kích ứng da 
Bảng 3.1 Chỉ số kích ứng (PII) trên thỏ gây kích ứng da của mẫu nồng 
độ 0,05g dược liệu/ 0,5 mL 
Thỏ PII 
Thỏ số 1 0,67 
Thỏ số 2 1,33 
Thỏ số 3 0,33 
 Từ kết quả ở bảng 3.1, tính được chỉ số kích ứng PII của mẫu 2 nồng 
độ 0,05 g dược liệu/ 0,5 mL là: PII = (0,67 + 1,33 + 0,33)/3 = 0,78. 
 Dựa vào bảng phân loại kích ứng da theo PII, nồng độ 0,05 g dược 
liệu/0,5 mL có gây kích ứng da mức độ nhẹ. 
Bảng 3.2. Chỉ số kích ứng (PII) trên thỏ gây kích ứng da của mẫu 2 
nồng độ 0,2 g dược liệu/ 0,5 mL 
Thỏ PII 
Thỏ số 4 3,00 
Thỏ số 5 3,00 
Thỏ số 6 3,33 
 Từ kết quả ở Bảng 3.2 tính được chỉ số kích ứng PII của mẫu nồng độ 
0,2 g dược liệu/ 0,5 mL là: PII = (3 + 3 + 3,33)/3 = 3,11. 
 Dựa vào bảng phân loại kích ứng da theo PII, NĐ2 (0,2 g dược liệu/ 
0,5 mL) đã gây kích ứng da mức độ vừa. 
3.1.3 Gây kích ứng mắt 
Khi thực hiện kích ứng mắt mẫu 2 nồng độ 0,05 g dược liệu/0,5 mL trên 
thỏ số 1, không quan sát thấy hiện tượng mờ đục giác mạc, tổn thương mống 
mắt, tổn thương đỏ, phù nề kết mạc ở các thời điểm 1h, 24h, 48h và 72h sau 
khi nhỏ thuốc thử. 
- Tiếp tục tiến hành đồng loạt trên thỏ số 2 và thỏ số 3 cũng thu được 
kết quả tương tự: không quan sát thấy hiện tượng tổn thương giác mạc, mống 
mắt, kết mạc ở các thời điểm 1h, 24h, 48h và 72h sau khi nhỏ thuốc thử. 
3.1.4 Độc tính bán trường diễn 
3.1.4.1 Tình trạng chung 
Trong thời gian thí nghiệm, thỏ ở cả 3 lô hoạt động bình thường, nhanh 
nhẹn, mắt sáng, lông mượt, ăn uống tốt, phân khô. Trọng lượng thỏ đều tăng 
và không có sự khác biệt giữa lô chứng và lô bôi dịch chiết rễ cây ba bét lùn. 
9 
3.1.4.2 Đánh giá chức năng tạo máu 
Bảng 3.3 Ảnh hưởng của dịch chiết rễ ba bét lùn đến số lượng hồng cầu 
trong máu thỏ 
Thời gian 
Số lượng hồng cầu (T/l ) 𝑋" ± 𝑆𝐷 
p (t- test 
Student) Lô chứng Lô trị 1 Lô trị 2 
Trước bôi thuốc 4,46 ± 0,38 4,31 ± 0,45 4,38 ± 0,57 > 0,05 
Sau 30 ngày bôi thuốc 4,61 ± 0,38 4,51 ± 0,26 4,32 ± 0,50 > 0,05 
p (trước - sau) > 0,05 > 0,05 > 0,05 
Sau 60 ngày bôi thuốc 4,45 ± 0,30 4,59 ± 0,30 4,23 ± 0,42 > 0,05 
p (trước - sau) > 0,05 > 0,05 > 0,05 
Sau 90 ngày bôi thuốc 4,49 ± 0,81 4,17 ± 0,28 4,26 ± 0,37 > 0,05 
p (trước - sau) > 0,05 > 0,05 > 0,05 
Số lượng hồng cầu ở cả 2 lô trị không có sự khác biệt có ý nghĩa so với 
lô chứng (p >  ...  3.3, 3.4). 
Thận là cơ quan bài tiết của cơ thể. Nhu mô thận rất dễ bị tổn thương 
bởi các chất nội sinh và ngoại sinh. Vì vậy, khi đưa thuốc vào cơ thể thuốc có 
thể gây độc, làm tổn thương thận, từ đó ảnh hưởng đến chức năng thận. Đánh 
giá chức năng thận sau khi dùng thuốc, thường dùng xét nghiệm định lượng 
creatinin máu. Creatinin là thành phần đạm trong máu ổn định nhất, hầu như 
không phụ thuộc vào chế độ ăn hoặc những thay đổi sinh lý mà chỉ phụ thuộc 
vào khả năng đào thải của thận. Khi cầu thận bị tổn thương, nồng độ creatinin 
máu tăng sớm hơn ure. Creatinin máu là chỉ tiêu tin cậy và quan trọng hơn ure 
máu, nên hiện nay dùng để đánh giá và theo dõi chức năng thận. Nồng độ 
creatinin trong máu thỏ sau dùng dịch chiết Ba bét lùn không có sự thay đổi 
khác biệt với lô chứng và so sánh giữa hai thời điểm trước và sau khi uống 
thuốc thử (p>0,05) (Biểu đồ 3.5) 
Hơn nữa xét nghiệm vi thể là tiêu chuẩn vàng để đánh giá tổn thương 2 
cơ quan chính chịu trách nhiệm chuyển hóa và thải trừ thuốc. Khi dùng đường 
bôi da cần phải làm thêm xét nghiệm vi thể trên da. Trên tất cả các thỏ nghiên 
cứu, không quan sát thấy có thay đổi bệnh lý nào về mặt đại thể của các cơ 
quan. Hình ảnh vi thể gan, thận không có sự khác biệt giữa lô chứng và lô 
nghiên cứu. Hình ảnh vi thể da không gây nhiều biến đổi so với chứng. 
19 
4.2. Đánh giá khả năng kháng P.acnes và tác dụng điều trị bệnh 
trứng cá trên động vật thực nghiệm 
4.2.1. Mức độ nhạy cảm của P. acnes với dịch chiết rễ cây BBL. 
MIC của dịch chiết rễ BBL chủng chuẩn P. acnes ATCC là 8.8 mg/mL 
MIC của BBL với P. acnes phân lập từ bệnh nhân là 4,4mg /mL (Bảng 
3.6, 3.7), giá trị này thấp hơn ½ so với MIC của BBL với chủng chuẩn. Điều 
này có thể do nước ta, việc quản lý thuốc vẫn còn rất lỏng lẻo, người dân khi 
bị bệnh thường không đi khám, tự mua thuốc điều trị mà không có đơn thuốc 
từ bác sỹ chuyên khoa, nên hầu hết các bệnh nhân bị bệnh trứng cá đã dùng 
các chế phẩm có hoạt tính kháng sinh trước đó, ngoài ra trong bệnh phẩm trứng 
cá có thể có các thành phần làm suy yếu độc lực của vi khuẩn, do đó thử nghiệm 
cho thấy dịch chiết BBL có hoạt tính mạnh với P. acnes chủng phân lập từ 
bệnh nhân mạnh hơn chủng chuẩn ACTC. 
4.2.2 Tác dụng của Ba bét lùn trên mô hình động vật thí nghiệm 
Gây viêm bằng vi khuẩn P.acnes tại vành tai chuột cống trắng. 
Chúng tôi chọn tiêm vi khuẩn sống nồng độ 108 vi khuẩn /mL với thể 
tích 20 µl vào vành tai chuột. Bảng (3.8) cho thấy nhóm tiêm P. acnes đáp ứng 
viêm tăng lên rõ rệt, độ dày vành tai chuột sau 48h là 644,12 ± 95 µm sự khác 
biệt có ý nghĩa thống kê so với thời điểm trước nghiên cứu (p<0,001). Kết quả 
này có sự tương đồng với hình ảnh vi thể giải phẫu bệnh: Độ dày vành tai chuột 
tăng lên rõ rệt, thượng bì dày lên, nang lông tuyến bã giãn rộng, mô đệm xung 
huyết, tập trung bạch cầu đa nhân trung tính, tế bào lympho và tương bào. 
Trong khi tiêm PBS không gây nên hiện tượng viêm kiểu trứng cá trên vành 
tai chuột 
Đáp ứng viêm của vành tai chuột với dịch chiết rễ BBL 
Cặn chiết từ rễ cây Ba bét lùn được pha loãng trong cồn 200 ở các liều 
10%, 20% và 40%. Sau khi tiến hành bôi thuốc tetracyclin ở nhóm chứng 
dương và các lô thử thuốc, đo kích thước độ dày tai chuột ngày một lần. Nhận 
thấy kích thước độ dày giảm dần giữa các ngày đo. Độ dày tai chuột khi bôi 
tetracyclin giảm dần và trở về bình thường ở ngày thứ 16 tiếp đến là nhóm bôi 
dịch chiết BBL 10% độ dày tai chuột trở về bình thường sau 22 ngày trong khi 
ở các nhóm khác thì độ dày tai chuột trở về bình thường sau 26 ngày Biểu đồ 
3.6 cho thấy sự khác biệt giữa nhóm bôi dịch chiết BBL 10% so với nhóm bôi 
dung môi cồn là có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p<0,05 trong khi ở 
nhóm bôi dịch chiết BBL 20% và 40% không có sự khác biệt. lý giải điều này 
do nồng độ thuốc BBL càng cao thì có sự kích ứng da vì vậy khả năng da trở 
về bình thường lâu hơn. Vậy khi áp dụng trên người có thể lựa chọn dịch chiết 
BBL 10%. 
 4.2.2.3 Tác dụng BBL trên mô hình tai thỏ 
20 
Quan sát bằng hình ảnh nội soi: Tai thỏ L1 bôi Parafin nang lông tuyến 
bã bình thường trong khi các lô từ 2 đến 5 bôi acid oleic đều có hiện tượng 
nang lông sưng phồng giãn rộng tăng kích thước đáng kể có các điểm mầu đen 
tắc nghẽn trong da sau 3 tuần gây mô hình. L2 bôi cồn sau 2 tuần vẫn còn hiện 
tượng nang lông tăng kích thước điểm trung bình =3 
L3, L4, L5 bôi Isotretinoin, Benzoyl peroxid và dịch chiết rễ BBL 10% 
hàng ngày, quan sát bằng mắt thường ảnh hưởng của thuốc với kích thước sưng 
đỏ của lỗ chân lông, có thể nhận thấy đáp ứng viêm trên lỗ chân lông giảm dần. 
Cuối tuần thứ 2 sau khi bôi thuốc, chụp nội soi ống tai ngoài (F) thỏ đồng thời 
đối chiếu với hình ảnh trước khi bôi thuốc và hình ảnh ống tai ngoài (T) thỏ, 
thì đáp ứng viêm giảm rõ rệt, lỗ chân lông không còn sưng đỏ, kích thước lỗ 
nhỏ hơn, vẫn còn một số lỗ chân lông kích thước chưa về bình thường, nhưng 
hầu như đã hết sưng đỏ tương đương thang điểm 1 
Quan sát vi thể: Sau 2 tuần bôi thuốc L1không có thay đổi gì, L2 (lô 
bôi cồn), lớp tế bào sừng tăng nhiều về độ dày và sừng hóa, nang tuyến bã nở 
rộng chưa trở về bình thường 
Lô 3,4,5 sau 2 tuần điều trị bằng Isotretinoin và Benzoyl Peroxid, BBL 
10% thì kết quả có sự tương đồng giữa đánh giá đại thể và vi thể là: Nang lông 
và tuyến bã trở về bình thường. Điều này càng chứng tỏ tác dụng Isotretinoin 
và Benzoyl Peroxid, BBL 10% có ảnh hưởng rõ rệt đến tác dụng tiêu sừng ở 
tai thỏ. 
4.3 Đánh giá tác dụng điều trị và tác dụng không mong muốn của 
dịch chiết từ rễ BBL theo đường bôi trên da bệnh nhân trứng cá thể thông 
thường. 
4.3.1 Tính cấp thiết của nghiên cứu 
Một nghiên cứu từ Hoa Kỳ chỉ ra rằng thanh thiếu niên bị trứng cá gần 
như 100%. Trong đó, chỉ có khoảng 20% cần sự giúp đỡ của bác sĩ. Một nghiên 
cứu của thanh thiếu niên ở New Zealand trứng cá ở nam 91% và nữ 79%. Trứng 
cá nặng đã được ghi nhận ở 6,9% nam giới và chỉ 1,1% phụ nữ. 
4.3.2 Đặc điểm chung 
Về giới, độ tuổi, thời gian mắc bệnh, vị trí tổn thương, thói quen sinh 
hoạt, type da, hình thái tổn thương trên lâm sàng 
4.3.3 Tác dụng điều trị 
Một câu hỏi đặt ra là dịch chiết BBL có tác dụng như thế nào vào 4 cơ 
chế bệnh sinh của trứng cá. BBL có làm mất sừng hóa cổ nang lông hay không? 
Có diệt được P. acnes? có tham gia vào phản ứng viêm không? Trong nghiên 
cứu này chúng tôi chỉ tập trung vào nghiên cứu tác dụng chống viêm, diệt 
khuẩn, tiêu sừng của BBL. 
21 
Dịch chiết từ rễ BBL đã được chiết xuất và phân lập được 5 chất chính: 
Mallonanoside A, β-sitosterol (BS), Stigmast-4-en-3-on, Daucosterol và acid 
Palmitic. 
Trong 5 chất trên có Mallonanoside A chất này có công thức hóa học 
gần giống với công thức của Acid salicylic đã được sử dụng trên lâm sàng để 
điều trị trứng cá do tác dụng chống viêm, tiêu sừng và cũng gần giống với công 
thức hóa học của Alpha abutin là chất làm trắng và đẹp da trên thị trường hiện 
nay 
 β-sitosterol (BS) là một trong những dạng phổ biến nhất của 
phytosterol có tác dụng chống ung thư, chống oxy hóa, chống vi khuẩn và 
chống viêm 
Stigmast-4-en-3-on là một phytosterol có tác dụng chống lão hóa da. 
Daucosterol có trong cây lựu, cây chân trâu tím, cây cỏ ban dùng để 
chữa lành vết thương và nhiễm khuẩn. 
BBL chứa hợp chất Phenonic có tác dụng chống ôxy hoá góp phần dọn 
dẹp gốc tự do chống lão hóa 
Với những bằng chứng khoa học mà chúng tôi đã trình bày ở trên đã 
chứng minh dịch chiết BBL có khả năng chống viêm, chống ôxy hoá, diệt P. 
acnes và tiêu sừng. 
Trong nghiên cứu này, 10% dịch chiết BBL được sử dụng như một liệu 
pháp đơn trị liệu. Đánh giá tỷ lệ thành công ở điểm kết thúc nghiên cứu là sau 
12 tuần điều trị. Thành công của quá trình điều trị (làm sạch mụn 79%, mức 
độ nhẹ 20% (còn vài sẩn đầu đen trắng) chỉ có 1% ở mức độ vừa. Có sự thay 
đổi đáng kể tổn thương viêm và không viêm khi đếm (p <0.001) ở tuần thứ 12, 
được xác nhận có ý nghĩa thống kê. 
Khi chia nhóm theo Y học cổ truyền thể phế kinh phong nhiệt 60 bệnh 
nhân và tỳ vị thấp nhiệtnhiệt 49 bệnh nhân. Trong 4 tuần đầu điều trị sẩn đầu 
đen trắng, đặc biệt là sẩn đầu đen có xu hướng tăng lên do tác dụng bong da 
của thuốc làm bộc lộ những nhân sẩn đang chìm sâu dưới da. Ở biểu đồ 3.9 số 
lượng các tổn thương viêm ở nhóm tỳ vị thấp nhiệtnhiệt (24,92±12,31 ) nhiều 
hơn 2 lần thể phế kinh phong nhiệt (12,67 ±11,32) và số lượng tổn thương viêm 
cả hai thể đều có xu hướng giảm sau 4 tuần điều trị và đến tuần thứ 12 thì tổn 
thương viêm còn rất ít. Như vậy, BBL 10% có tác dụng tốt ở bệnh nhân có tổn 
thương trứng cá viêm. 
Thời gian điều trị thể phế kinh phong nhiệt ở biểu đồ 3.8 và 3.9 cho 
thấy số lượng tổn thương không viêm và viêm trở về bình thường nhanh hơn 
so với thể tỳ vị thấp nhiệtnhiệt đặc biệt là các tổn thương viêm. Ở tuần thứ 8 
các tổn thương viêm thể phế kinh phong nhiệt trở về gần như bình thường 
1,42±2,14. Như vậy BBL 10% có tác dụng nhanh ở thể phế kinh phong nhiệt 
(8 tuần). 
22 
Quan sát lâm sàng cho thấy ở BN kích ứng da càng mạnh thì thời gian 
điều trị càng ngắn, bong da và đỏ da càng nhiều thì tổn thương trứng cá viêm 
và không viêm càng nhanh sạch. “Một tổn thương viêm mạn tính rất khó để 
điều trị, nhưng nếu ta thay thế bằng một tổn thương cấp tính mà ta điều khiển 
được trong thời gian 10-14 ngày sẽ dọn dẹp được tổn thương mạn tính trên da”. 
Khi có tổn thương viêm cấp, cơ thể sẽ huy động toàn bộ tế bào miễn dịch đến 
ổ viêm nhanh nhất dọn dẹp ổ viêm hoàn hảo nhất. 
Các nghiên cứu đã chứng minh viêm nhiễm mạn tính sẽ sinh ra gốc tự 
do, trứng cá là một bệnh viêm mạn tính. Vì vậy, khi điều trị trứng cá cần kết 
hợp những chế phẩm có khả năng dọn dẹp gốc tự do. Dịch chiết BBL đã được 
chứng minh là hợp chất chứa nhiều phenolic (Mallonanocid A có hàm lượng 
lớn trong dịch chiết toàn phần rễ cây BBL). 
4.3.4 Tác dụng không mong muốn 
Trong nghiên cứu này, hầu hết các tác dụng không mong muốn là từ 
nhẹ đến nghiêm trọng. Những tác dụng không mong muốn bao gồm đỏ, khô, 
ngứa, châm chích và bong vảy tại vùng bôi thuốc ở các mức độ khác nhau. Tỷ 
lệ mắc các biến cố này đối với bệnh nhân là 100%. Các tác dụng phụ giảm bớt 
một cách từ từ tương tự như trong các chế phẩm bôi tại chỗ có chứa retinoid 
hoặc belzoyl peroxit BPO. 
 Trong nghiên cứu này, chúng tôi nhận thấy các phản ứng trên da càng 
dữ dội thì tác dụng điều trị càng cao, da bệnh nhân càng nhanh sạch tổn thương, 
hết sẹo thâm, đầy sẹo lõm. Khi có phản ứng kích ứng mạnh, như là một quá 
trình viêm cấp tính quá trình viêm này sẽ tập chung nhiều các tế bào miễn dịch 
trên da, dọn dẹp ổ viêm nhanh chóng. 
Một câu hỏi mà bệnh nhân sẽ đặt ra là liệu da có mỏng đi không? Có 
yếu đi không? Da sau điều trị có dễ bi nhạy cảm không? Câu trả lời của chúng 
tôi là không, vì da chúng ta có một lớp tế bào đáy được gọi là lớp tế bào sinh 
sản mỗi tế bào mất đi đã có tế bào khác thay thế vì vậy khi tế bào biểu bì mới 
hình thành chúng sẽ khoẻ mạnh hơn, chức năng hoàn hảo hơn so với các tế bào 
già cỗi. Hàng rào da hay chức năng rào cản trong thời gian da bị kích ứng sẽ 
kém hiệu quả vì chúng gần như bị phá huỷ. Vì vậy, trong giai đoạn này da cần 
được bảo vệ nghiêm ngặt bằng kem dưỡng ẩm và chống nắng vật lý. Khi lớp 
thượng bì da các tế bào đã được thay thế hoàn toàn thì chức năng rào cản sẽ 
trở lại bình thường, chức năng của các tế bào thượng bì lúc này là hoàn hảo. 
bệnh nhân sẽ có một diện mạo da mới sáng, căng, đều mầu, mịn màng, không 
bệnh tật. 
Như vậy, nhiệm vụ của bác sỹ là phải bảo vệ được tế bào đáy, điều 
khiển được quá trình viêm cấp tính diễn ra trong thời gian 10-15 ngày đủ để 
các tế bào miễn dịch hoàn thành công việc của mình. 
23 
 Dịch chiết rễ BBL rất tốt trong điều trị trứng cá vừa và nhẹ; 79% bệnh 
nhân sạch tổn thương; số bệnh nhân còn lại tổn thương ở mức độ nhẹ theo 
thang điểm Tan năm 2008. Nhưng để tăng tác dụng điều trị và giảm thiểu các 
tác dụng không mong muốn thuốc dùng cần phải có tư vấn của bác sỹ. 
4.3.5. Trứng cá ảnh hưởng đến chấ lượng cuộc sống 
Chất lượng cuộc sống trước điều trị là 11,26 và sau điều trị là 2,41 (Biểu 
đồ 3.12) sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với p< 0,001. 
KẾT LUẬN 
1. Độc tính cấp, kích ứng da, mắt và độc tính bán trường diễn. 
- Về độc tính cấp: 
LD50 = 11,148 (12,753 – 7,938) g dược liệu/kg 
Phạm vi an toàn của dịch chiết rễ Ba bét lùn liều 0,05g DL/0,5mL có 
chỉ số TI > 100, đây là dược liệu ít có độc tính cấp. 
- Về khả năng gây kích ứng da: 
Dịch chiết rễ Ba bét lùn nồng độ 0,05 g dược liệu/0,5 mL có chỉ số kích 
ứng bằng 0,78; xếp loại kích ứng da mức độ nhẹ. 
- Về khả năng gây kích ứng mắt: 
Dịch chiết rễ BBL không gây kích ứng mắt thỏ. 
- Về độc tính bán trường diễn 
Trong cả hai lô thỏ, một lô bôi BBL liều 0,25mL/kg/ngày và một lô bôi 
0,75mL/kg/ngày (liều cao gấp 3 lần) liên tục trong 90 ngày, kết quả: Cả hai 
liều thuốc thử không làm thay đổi trọng lượng của thỏ, không ảnh hưởng đến 
chức năng tạo máu, chức năng gan, thận. Cấu trúc vi thể gan thận và da không 
khác biệt gì so với lô chứng. 
2. Tác dụng kháng khuẩn và tác dụng điều trị của dịch chiết từ rễ cây 
ba bét lùn BBL trên động vật thí nghiệm. 
MIC của dịch chiết toàn phần (BBL) với P.acnes ATCC là 8,8 mg/mL. 
Dịch chiết rễ BBL 10% (liều 0,05g dược liệu/0,5mL) và BBL 20% (liều 
0,1gdược liệu/0,5mL) có tác dụng mạnh với vi khuẩn P.acnes nuôi cấy từ bệnh 
nhân. 
- Dịch chiết rễ BBL có tác dụng chống viêm đối với tác nhân gây viêm 
là vi khuẩn P.acnes, giảm thời gian, biểu hiện viêm sưng do P.acnes gây ra 
trên mô hình tai chuột. 
24 
- Dịch chiết rễ BBL làm nang lông, tuyến bã ở ống tai thỏ trở về bình 
thường sau 2 tuần, kết quả này tương đương với tretinoin 0,05% và Benzoyl 
Peroxit 5% 
3. Tác dụng của dịch chiết rễ BBL trên bệnh nhân trứng cá thông 
thường 
Tác dụng của dịch chiết BBL sau điều trị 12 tuần 
+ Số lượng tổn thương không viêm giảm từ (57,17±19,39) còn 
(3,72±9,45). Số lượng tổn thương viêm giảm từ (18,17 ±13,22) còn 
(0,85±3,81) tổng số tổn thương (75,61 ± 27,25) giảm còn (4,57 ± 12,8). 
+ Mức độ tổn thương: Ở tuần đầu tổn thương trung bình 87,6%, nhẹ 
12,4%. Sau điều trị 12 tuần: Sạch mụn là 79%, mức độ nhẹ 20% và 1% mức 
độ trung bình. 
Tác dụng không mong muốn 
100% bệnh nhân có phản ứng đỏ da, khô da, bong vẩy ở các mức độ từ 
nghiêm trọng cho đến nhẹ. 
Hiện tượng đỏ da ở mức độ cao nhất là ở tuần thứ 4 (0,83 ± 0,53) đến 
tuần thứ 12 còn đỏ da nhẹ (0,08 ± 0,22). 
 Hiện tượng bong da đỉnh điểm ở tuần thứ 4 (0,96 ± 0,48) đến tuần thứ 
12 thì bong da nhẹ (0.18 ±0,35). 
Hiện tượng bỏng rát đỉnh điểm ở tuần thứ 4 và ở mức độ nhẹ 
(0,46±0,54), đến tuần thứ 12 cảm giác bỏng rát gần như không còn (0.01±0,10). 
Ngứa nhiều nhất xảy ra ở tuần thứ 4 (0.66 ± 0.5) đến tuần thứ 12 
(0.01±0.10), hầu hết bệnh nhân hết ngứa. 
Chất lượng cuộc sống 
Trước điều trị QoL là 11,26 và sau điều trị là 2,41 sự khác biệt này có 
ý nghĩa thống kê với p< 0,001.