Tóm tắt Luận án Nghiên cứu tính đa dạng thực vật tại khu bảo tồn thiên nhiên Xuân nha, tỉnh Sơn La

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP 
------------------ 
ĐINH THỊ HOA 
NGHIÊN CỨU TÍNH ĐA DẠNG THỰC VẬT 
TẠI KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN 
XUÂN NHA, TỈNH SƠN LA 
Chuyên ngành : Lâm sinh 
Mã số : 62620205 
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP 
Hà Nội - 2017 
 Công trình được hoàn thành tại: 
 Trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam. 
Người hướng dẫn khoa học: 
1. PGS.TS. Hoàng Văn Sâm 
2. PGS.TS. Triệu Văn Hùng 
Phản biện 1:.. 
Phản biện 2:. 
Phản biện 3:. 
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng bảo vệ cấp Trường họp 
tại. vào hồi .giờ, ngày 
..tháng năm 
Có thể tìm hiều Luận án tại Thư viện: 
- Thư viện Quốc gia Việt Nam 
- Thư viện Trường Đại học Lâm nghiệp 
- Thư viện Trường Đại học Tây Bắc
 1 
MỤC LỤC 
MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 2 
Chương 1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................. 5 
Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 6 
2.1. Nội dung nghiên cứu ......................................................................... 6 
2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 6 
2.2.1. Phương pháp kế thừa tài liệu: ..................................................... 6 
2.2.2. Phương pháp chuyên gia ............................................................. 6 
2.2.3. Phương pháp điều tra thực địa .................................................... 6 
2.2.4. Phương pháp xử lý nội nghiệp .................................................... 8 
Chương 3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................... 12 
3.1. Đa dạng thảm thực vật tại KBTTN Xuân Nha ................................ 12 
3.2. Đặc điểm hệ thực vật tại KBTTN Xuân Nha................................... 13 
3.2.1. Đa dạng các taxon của hệ thực vật Xuân Nha .......................... 13 
3.2.2. Dẫn liệu hai loài bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam ................ 16 
3.2.3. Đa dạng về công dụng của các loài thực vật ............................. 16 
3.2.4. Đa dạng về dạng sống của thực vật .......................................... 17 
3.2.5. Đa dạng các yếu tố địa lý thực vật ............................................ 17 
3.3. Nghiên cứu giá trị bảo tồn thực vật tại KBTTN Xuân Nha ............. 17 
3.3.1. Đa dạng thành phần loài quý hiếm ........................................... 17 
3.3.2. Hiện trạng phân bố các loài quý hiếm tại Xuân Nha ................ 18 
3.4. Nghiên cứu hiện trạng bảo tồn và kiểm nghiệm phẩm chất hạt giống 
loài Pinus cernua L. K. Phan ex Aver., K. S. Nguyen & T. H. Nguyen. – 
Thông xuân nha. ..................................................................................... 18 
3.5. Đề xuất các giải pháp bảo tồn tài nguyên thực vật tại khu BTTN 
Xuân Nha ................................................................................................ 19 
3.5.1. Các mối đe dọa đối với tài nguyên thực vật tại KBTTN Xuân 
Nha ..................................................................................................... 19 
3.5.2. Đề xuất các giải pháp bảo tồn tài nguyên thực vật tại khu vực 19 
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 22 
 2 
MỞ ĐẦU 
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu 
Khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Xuân Nha là một trong 3 
khu bảo tồn của tỉnh Sơn La (Xuân Nha, Tà Xùa, Sốp Cộp). KBTTN 
Xuân Nha được thành lập theo quyết định số 194/CT ngày 09/8/1986 
với diện tích khu bảo tồn chỉ còn 16.316 ha thuộc địa bàn 4 xã Tân 
Xuân, Xuân Nha, Chiềng Xuân, Chiềng Sơn. 
Với sự đa dạng cả về mặt không gian, địa hình và khí hậu đã 
tạo nên cho KBTTN Xuân Nha tài nguyên rừng phong phú và đa dạng. 
Xuân Nha được biết đến với nhiều loại thực vật rừng quý hiếm như 
Nghiến, Đinh, Chò chỉ, Lát hoa.... Đặc biệt là sự có mặt của một số thực 
vật hạt Trần có giá trị cao như Thông Pà cò, Bách xanh, Pơ mu, Du sam, 
Thông xuân nha... Thêm vào đó, hiện nay KBTTN Xuân Nha đang đối 
mặt với nhiều mối đe dọa như: phần lớn diện tích rừng không còn 
nguyên vẹn, người dân phá nương làm rãy trong diện tích khu bảo tồn, 
tình trạng khai thác gỗ, lâm sản trái phép, hoạt động du lịch phát triển tự 
phátdẫn đến nhiều hệ sinh thái bị tàn phá, nhiều loài thực vật rừng 
quý hiếm đứng trước nguy cơ tuyệt chủng cao. 
Luận án “Nghiên cứu tính đa dạng thực vật tại Khu bảo tồn 
thiên nhiên Xuân Nha, tỉnh Sơn La” được thực hiện sẽ cho thấy cái 
nhìn toàn diện và cập nhật hơn về hệ thực vật, thảm thực vật. Đặc biệt, 
là nghiên cứu về các loài mới bổ sung cho khu vực, bảo tồn các loài 
quý hiếm, đặc trưng cho KBTTN Xuân Nha. Luận án cũng nhận định, 
phân tích nhằm xác định các mối đe dọa cả từ hoạt động của con 
người và từ tự nhiên để đề xuất các giải pháp hiệu quả nhằm quản lý, 
bảo tồn tài nguyên thực vật của khu bảo tồn. 
 3 
2. Mục tiêu nghiên cứu 
2.1. Mục tiêu tổng quát 
Xây dựng được cơ sở khoa học nhằm bảo tồn và phát triển tài 
nguyên thực vật tại KBTTN Xuân Nha, tỉnh Sơn La. 
2.2. Mục tiêu cụ thể 
- Xác định được các kiểu thảm thực vật, mô tả các kiểu thảm 
này tại KBTTN Xuân Nha tỉnh Sơn La. 
- Lập danh lục thực vật bậc cao có mạch tại KBTTN Xuân 
Nha. Đánh giá các đặc điểm của hệ thực vật gồm đa dạng các taxon, 
các loài mới cho khu vực, các loài quý hiếm, công dụng, yếu tố địa lý, 
dạng sống của hệ thực vật. 
- Xác định được hiện trạng bảo tồn ngoài tự nhiên và kiểm 
nghiệm phẩm chất hạt của loài Pinus cernua L. K. Phan ex Aver., K. 
S. Nguyen & T. H. Nguyen.. – Thông xuân nha 
- Xác định các mối đe dọa với thực vật khu vực và đề xuất 
được một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát triển tài nguyên thực vật 
tại KBTTN Xuân Nha, tỉnh Sơn La. 
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 
Đối tượng nghiên cứu: 
- Hệ thực vật và thảm thực vật phân bố tại KBTTN Xuân Nha, 
tỉnh Sơn La. 
Phạm vi nghiên cứu: 
- Khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha, tỉnh Sơn La. 
- Thực vật bậc cao có mạch có phân bố tại KBTTN Xuân Nha, 
tỉnh Sơn La. 
 4 
4. Ý nghĩa của luận án 
- Ý nghĩa khoa học: 
Cung cấp dữ liệu khoa học về tính đa dạng của hệ thực vật và 
thảm thực vật tại KBTTN Xuân Nha, tỉnh Sơn La. 
Cung cấp thông tin khoa học về loài Pinus cernua L. K. Phan 
ex Aver., K. S. Nguyen & T. H. Nguyen.– Thông xuân nha. 
- Ý nghĩa thực tiễn: 
Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học cho việc đề xuất giải 
pháp bảo tồn và phát triển tài nguyên thực vật tại KBTTN Xuân Nha, 
tỉnh Sơn La. 
5. Những đóng góp mới của luận án 
- Đánh giá được tính đa dạng và đặc điểm của hệ thực vật, 
thảm thực vật tại KBTTN Xuân Nha với 11 kiểu thảm thực vật tự 
nhiên ở 3 đai khí hậu và 2 kiểu thảm thực vật nhân tác. 
- Xây dựng danh lục thực vật bậc cao có mạch tại KBTTN 
Xuân Nha với 1068 loài thuộc 487 chi, 159 họ của 5 ngành thực vật 
bậc cao có mạch. 
- Bổ sung 02 loài cho hệ thực vật Việt Nam là Ficus 
acamptophylla (Miq.) Miq. – Sung acamp, thuộc Họ Dâu Tằm 
(Moraceae ) và Rhododendron pseudochrysanthum Hayata – Đỗ 
quyên xuân nha, thuộc Họ Đỗ Quyên (Ericaceae); bổ sung 75 loài, 
37 chi, 18 họ cho hệ thực vật KBTTN Xuân Nha, tỉnh Sơn La. 
- Đánh giá được hiện trạng bảo tồn và kiểm nghiệm một số 
chỉ tiêu phẩm chất hạt đối với loài Pinus cernua L. K. Phan ex Aver., 
K. S. Nguyen & T. H. Nguyen. (Thông xuân nha). 
 5 
6. Bố cục của luận án 
Luận án gồm 144 trang, được cấu trúc thành 5 phần chính 
như sau: Mở đầu chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu, chương 2: 
Nội dung và Phương pháp nghiên cứu, chương 3: Kết quả nghiên cứu 
và thảo luận, Chương 4: Kết luận - kiến nghị. Luận án có 33 bảng và 
31 hình. Luận án sử dụng 123 tài liệu tham khảo (105 tài liệu tiếng 
Việt và 18 tài liệu tiếng nước ngoài). 
Chương 1 
TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 
1.1. Trên thế giới 
1.1.1. Nghiên cứu về thảm thực vật trên thế giới 
1.1.2. Nghiên cứu về hệ thực vật trên thế giới 
1.2. Tại Việt Nam 
1.2.1. Nghiên cứu về Thảm thực vật rừng 
1.2.2. Nghiên cứu về đa dạng hệ thực vật tại Việt Nam 
1.2.3. Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến tính đa dạng thực vật 
1.3. Một số đặc điểm cơ bản về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội 
KBTTN Xuân Nha 
1.3.1. Đặc điểm tự nhiên 
1.3.2. Đặc điểm kinh tế xã hội 
1.4. Các nghiên cứu về thực vật tại KBTTN Xuân Nha 
1.5. Nghiên cứu về các loài Thông nói chung và loài Pinus cernua L. 
K. Phan ex Aver., K. S. Nguyen & T. H. Nguyen. - Thông xuân nha. 
1.5.1. Các nghiên cứu về đặc điểm hình thái, sinh thái, hiện trạng 
bảo tồn 
1.5.2. Các nghiên cứu về nhân giống 
 6 
Chương 2 
 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1. Nội dung nghiên cứu 
- Nghiên cứu đa dạng thảm thực vật KBTTN Xuân Nha, tỉnh 
Sơn La. 
- Nghiên cứu đặc điểm hệ thực vật tại KBTTN Xuân Nha, 
tỉnh Sơn La. 
- Nghiên cứu giá trị bảo tồn thực vật tại KBTTN Xuân Nha, 
tỉnh Sơn La. 
- Nghiên cứu hiện trạng bảo tồn và kiểm nghiệm phẩm chất 
hạt giống loài Pinus cernua L. K. Phan ex Aver., K. S. Nguyen & T. 
H. Nguyen.– Thông xuân nha. 
- Đề xuất các giải pháp bảo tồn tài nguyên thực vật tại 
KBTTN Xuân Nha, tỉnh Sơn La. 
2.2. Phương pháp nghiên cứu 
2.2.1. Phương pháp kế thừa tài liệu: 
Kế thừa số liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và các 
tài liệu khác có liên quan đến luận án. 
2.2.2. Phương pháp chuyên gia 
Sử dụng trong việc phân loại thực vật 
2.2.3. Phương pháp điều tra thực địa 
Đề tài áp dụng phương pháp nghiên cứu đa dạng thực vật 
hiện hành của các chuyên gia trong nước (Nguyễn Nghĩa Thìn, 1997, 
2004, 2008; Hoang et al, 2009): 
2.2.3.1. Phương pháp điều tra trên tuyến 
 7 
Tổng cộng điều tra trên 15 tuyến. Ngoài ra, còn thiết lập một số 
tuyến ngắn (<1km) để khảo sát nhanh một số trảng cỏ, cây bụi và đi 
theo người dân trong quá trình khai thác một số loại lâm sản ngoài gỗ 
như rau rừng, cây thuốc, khu vực lấy măng... Các tuyến điều tra được 
thể hiện ở bản đồ. 
2.2.3.2. Phương pháp điều tra trên ô tiêu chuẩn điển hình 
Lập các OTC đại diện, điển hình cho các đai cao, trạng thái 
rừng, phân thành 3 đai chính áp dụng theo Thái Văn Trừng (1978, 
2000) gồm đai nhiệt đới ( độ cao < 700m (có 10 OTC); đai á nhiệt 
đới (độ cao từ 700-1600m bố trí 25 OTC); đai ôn đới cao > 1600m 
(10 OTC). Tổng cộng có 45 OTC được lập. Thông tin cụ thể về tọa 
độ, độ cao của các OTC này được thể hiện tại Phụ lục 10 và trên bản 
đồ trên (Hình 2.1). 
Diện tích mỗi OTC là 2000 m2 với kích thước 40x50 m được 
thiết lập. Trong mỗi OTC tiến hành lập 5 ô dạng bản (ODB) ở 4 góc 
và 1 ô chính giữa (diện tích ô dạng bản là 2x5m). Riêng với những 
khu vực hiểm trở như núi đá vôi hoặc nơi có thành phần loài khá 
đồng nhất như trảng cỏ, rừng tre nứa thì OTC diện tích lập nhỏ hơn 
(500-1000 m
2
). Ngoài ra tiến hành quan sát và mô tả vào sổ điều tra 
để phục vụ cho việc mô tả cấu trúc các kiểu thảm. 
- Các số liệu thu thập trong OTC. Trong mỗi ô tiêu chuẩn: 
điều tra thành phần loài thực vật ở tầng cây gỗ. Đối với cây gỗ, xác 
định đường kính thân cây ở vị trí cách mặt đất 1,3m (D1.3), chiều 
cao dưới cành (Hdc), chiều cao vút ngọn (Hvn), đường kính tán (Dt) 
của tất cả các cây gỗ có D1.3 lớn hơn 6cm và thu mẫu tiêu bản thực 
vật. 
 8 
2.2.3.3. Phương pháp thu thập và xử lý mẫu tiêu bản 
Mỗi loài thực vật sẽ thu đại diện từ 3 - 5 mẫu để định loại. 
Phương pháp thu và xử lý mẫu theo Nguyễn Nghĩa Thìn (1997). 
2.2.3.4. Phương pháp PRA (Participatory Rural Appraisal) 
Phương pháp PRA (Nguyễn Bá Ngãi và cs, 2001). Đối tượng 
phỏng vấn gồm: 
+ Kiểm lâm, đại diện chính quyền về công tác quản lý, bảo vệ 
tài nguyên, các mối đe dọa với thực vật tại khu vực. 
+ 90 hộ gia đình để phỏng vấn về công dụng, tỷ lệ số hộ sử 
dụng các loại thực vật trong khu vực. 
2.2.4. Phương pháp xử lý nội nghiệp 
2.2.3.1. Phương pháp đánh giá đa dạng thảm thực vật 
- Áp dụng hệ thống phân loại các đơn vị thảm thực vật trên 
quan điểm của Thái Văn Trừng (1978, 2000) khi đánh giá các đơn vị 
thảm thực vật Việt Nam: Mô tả cấu trúc tầng thứ (Tầng cây gỗ - A: 
A1, A2, A3; Tầng Cây bụi – B; Tầng Cỏ quyết – C) và các ưu hợp 
thực vật (dựa trên chỉ số Importance Value – IV%) . 
- Xây dựng bản đồ các kiểu thảm thực vật khu vực bằng phần 
mềm Mapinfo 11.5 . 
2.2.4.2. Phương pháp xây dựng danh lục thực vật 
Định loại tiêu bản: 
Các bộ thực vật chí trong và ngoài nước sẽ được sử dụng để 
định loại tiêu bản. Ngoài ra, một số tiêu bản thu được ở khu vực còn 
được định loại dựa trên so sánh với các tiêu bản ở một số phòng bảo 
tàng thực vật trong và ngoài nước và được sự định loại trực tiếp từ 
một số chuyên gia thực vật. 
 9 
Xây dựng danh lục thực vật: 
Các ngành thực vật được sắp xếp theo ngành từ mức độ 
tiến hóa thấp đến cao. Trong mỗi ngành, các họ và các loài thực 
vật được sắp xếp theo thứ tự xuất hiện trong bảng chữ cái. 
Trong danh lục thể hiện các cột chính gồm tên khoa học, tên 
Việt Nam, dạng sống, công dụng, yếu tố địa lý, loài mới bổ 
sung (với các loài, các chi và các họ bổ sung mới cho hệ thực 
vật Xuân Nha hoặc bổ sung mới cho hệ thực vật Việt Nam). 
2.2.4.3. Đánh giá đa dạng các bậc taxon của hệ thực vật 
- Đánh giá đa dạng các taxon trong ngành và lớp: 
- Đánh giá đa dạng loài của các chi và họ: Đánh giá số lượng 
loài của 10 họ, 10 chi đa dạng nhất; Đánh giá các chi, họ đơn loài. 
2.2.4.4. Đánh giá các loài mới bổ sung cho danh lục khu vực 
 Các loài mới được bổ sung cho danh lục khu vực được so 
sánh đối chiếu với công bố mới nhất về Danh lục thực vật Xuân Nha 
của Lê Trần Chấn, 2012. 
2.2.4.5. Đánh giá đa dạng về dạng sống thực vật 
- Xác định dạng sống của các loài và lập phổ dạng sống: Áp 
dụng theo Raunkiaer (1934) và Nguyễn Nghĩa Thìn (1997, 2008). Cơ 
sở phân loại các nhóm này được thể hiện cụ thể tại Phụ lục 07c. 
Thông tin về dạng sống của các loài được xác định thông qua tài liệu 
chuyên ngành. 
2.2.4.6. Đánh giá đa dạng các yếu tố địa lý thực vật 
- Xác định yếu tố địa lý của các loài: Các yếu tố địa lý được 
xác định theo Pocs Tamas (dẫn theo Nguyễn Nghĩa Thìn, 2004). 
 10 
2.2.4.7. Đánh giá đa dạng công dụng của các loài thực vật trong hệ 
Phân nhóm công dụng của các loài thực vật chủ yếu dựa vào 
nhu cầu sử dụng thực tế của người dân tại khu vực. Các loài thực vật 
được chia thành 5 nhóm công dụng (Hoang et al, 2009) gồm: i) Cây 
lấy gỗ; ii) Dùng làm thực phẩm; iii) Dùng làm củi đun; iv) Dùng làm 
dược liệu; v) Dùng cho các mục đích khác. Công dụng của các loài 
thực vật được xác định qua các tài liệu về thực vật và dựa trên phỏng 
vấn người dân địa phương. 
2.2.4.8. Phương pháp nghiên cứu bảo tồn các loài thực vật quý hiếm 
Để đánh giá số lượng và hiện trạng các loài quý hiếm có phân 
bố tại khu vực, luận án sử dụng thang phân loại theo các tài liệu: Sách 
Đỏ Việt Nam - phần II - Thực vật (2007); Nghị định 32/NĐ-CP của 
Chính phủ Việt Nam (2006); Danh lục Đỏ thế giới 2016 (IUCN Red 
List of Threadtened Plant Species). 
2.2.4.9. Phương pháp nghiên cứu bảo tồn Thông xuân nha 
a. Điều tra, đánh gi ...  
 lượng 
% Số Chi % Số Loài % 
1 
Ngành Thông 
đất 
2 1,26 4 0,82 18 1,69 
2 
Ngành Cỏ tháp 
bút 
1 0,63 1 0,21 2 0,19 
3 
Ngành Dương 
xỉ 
18 11,32 37 7,60 119 11,14 
4 Ngành Hạt trần 6 3,77 12 2,46 17 1,59 
5 Ngành Hạt kín 132 83,02 433 88,91 912 85,39 
5.1 Lớp 2 lá mầm 108 67,92 360 73,92 801 75,00 
5.2 Lớp 1 lá mầm 24 15,09 73 14,99 111 10,39 
159 100 487 100 1068 100 
Kết quả cho thấy, ngành Hạt Kín (Angiospermae) ưu thế 
tuyệt đối so với các ngành khác với cả về số họ, số chi và số loài với 
132 họ (chiếm 83,02 %), 433 chi (chiếm 88,91%) và 912 loài (chiếm 
85,39%). Trong ngành này, lớp 2 lá mầm chiếm ưu thế hơn hẳn với 
67,92% số họ, 73,92% số chi và 75,00% số loài. 
Kết quả nghiên cứu đã bổ sung thêm cho danh lục thực vật tại 
khu vực thêm 75 loài, 37 chi, 18 họ so với công bố 2012. Đặc biệt 
 15 
bổ sung 02 loài thực vật cho hệ thực vật Việt Nam là Ficus acamptophylla 
(Miq.) Miq. – Sung acamp, thuộc Họ Dâu Tằm – Moraceae và loài 
Rhododendron pseudochrysanthum Hayata – Đỗ quyên xuân nha, thuộc 
Họ Đỗ Quyên Ericaceae. 
3.2.1.2. Các chỉ số đa dạng của các taxon 
Khi đánh giá về các chỉ số đa dạng cho thấy có sự chênh lệch 
khá lớn khi chỉ số họ biến động từ 2,0 cho tới 9,0 ở các ngành. Chỉ số 
chi thấp hơn khi chỉ biến động trong khoảng từ 1,4 cho đến 4,5, số 
chi/họ cũng tương tự thay đổi từ 1,0 đến 3,3. Điều này cho thấy mức 
độ đa dạng về số chi, số họ của các ngành tại khu vực cao. Xét chung 
cho toàn hệ thực vật khu vực cứ trung bình mỗi họ có khoảng 6,7 
loài. Chỉ số đa dạng chi là 2,2 tương ứng với trung bình mỗi chi của 
hệ thực vật có hơn 2 loài; Số chi trung bình của mỗi họ là 3,1 hay 
trung bình mỗi họ có 3,1 chi. 
3.2.1.3. Đa dạng taxon bậc họ 
10 họ đa dạng nhất của hệ thực vật ở Xuân Nha mặc dù chỉ 
chiếm 6,29 % tổng số họ của toàn hệ nhưng lại có số loài là 343, 
chiếm 32,12% tổng số loài. Tại Xuân Nha các họ đa dạng nhất đa 
phần đều là những họ giàu loài của hệ thực vật Việt Nam, điển hình 
là các họ: Euphorbiaceae (Thầu dầu) nhiều nhất với 61 loài, chiếm 
5,71%, Rubiaceae (Cà phê) 49 loài, chiếm 4,59%, các họ khác như 
Poaceae (Hòa thảo), Asteraceae (Cúc), Rosaceae (Hoa hồng), có từ 
24 đến 35 loài. 
3.2.1.4. Đa dạng các taxon bậc chi 
 16 
Qua thống kê cho thấy, Xuân Nha có tới 487 chi thực vật với 
số loài trong mỗi chi biến động từ 1 loài (Chi Trema, Ormosia, 
Abroma) cho đến 18 loài (Chi Rubus). Ngoài việc đánh giá mức 
độ đa dạng cho các họ, chi có nhiều loài thì việc xác định các chi, họ 
đơn loài cũng hết sức quan trọng trong công tác bảo tồn. Vì đây là 
nhóm dễ bị tuyệt chủng bởi chỉ có một đại diện duy nhất trong hệ 
thực vật. Tại KBTTN Xuân Nha đã ghi nhận có tới 263 chi đơn loài, 
chiếm đến 54% số chi của toàn hệ. Trong khi đó, số họ đơn loài cũng 
lên đến 34 họ, chiếm 21,38% tổng họ. 
3.2.2. Dẫn liệu hai loài bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam 
Loài sung acamp - Ficus acamptophylla (Miq.) Miq. thuộc họ 
Dâu tằm (Moraceae) và loài Đỗ quyên xuân nha – Rhododendron 
pseudochrysanthum Hayata thuộc họ Đỗ quyên (Ericaceae). Hai loài 
này lần đầu tiên phát hiện có phân bố tại Khu bảo tồn thiên nhiên 
Xuân Nha, tỉnh Sơn La vào tháng 6, năm 2013. Tiêu bản hiện được 
lưu giữ tại Trường Đại học Lâm nghiệp (VNUF) với số hiệu tiêu bản 
lần lượt là XN 905 và XN 101. Sau khi tra cứu, so sánh, đối chiếu 
với tiêu bản chuẩn và các nghiên cứu về chi Sung (Ficus L.) và chi 
Đỗ quyên (Rhododendron L.) trên thế giới và tại Việt Nam, 2 loài 
này được ghi nhận lần đầu tiên có phân bố tại Việt Nam. 
3.2.3. Đa dạng về công dụng của các loài thực vật 
Kết quả nghiên cứu của đề tài cho thấy, trong tổng số 1068 
loài thực vật của KBTTN Xuân Nha có 686 lượt loài thuộc các nhóm 
công dụng (chiếm 64,23 % tổng số loài của hệ thực vật). Trong đó có 
 17 
nhiều loài cây cho nhiều công dụng (từ 2- 4 công dụng khác nhau). 
Cây lấy gỗ là nhiều nhất, có 394 loài, chiếm 36,89%. Các loài gỗ 
được hầu hết các hộ dân sử dụng như Pơ mu, Sến, Nghiến, các loại 
Giổi. Nhóm cây làm thuốc có đến 337 loài, chiếm 31,55 % tổng số 
loài của toàn hệ. 
3.2.4. Đa dạng về dạng sống của thực vật 
Luận án đã lập được phổ dạng sống (Spectrum of Biology - 
SB) cho hệ thực vật KBTTN Xuân Nha, như sau: 
SB = 78,84Ph + 6,74Ch + 6,37Hm + 5,24Cr + 2,81Th 
3.2.5. Đa dạng các yếu tố địa lý thực vật 
Hệ thực vật Xuân Nha thể hiện đặc điểm của một hệ thực vật 
nhiệt đới điển hình vì có tới 74,44% số loài thuộc nhóm này và chỉ 
có 3,75% số loài có vùng phân bố thuộc ôn đới. Trong nhóm các 
vùng phân bố nhiệt đới, chủ yếu vẫn là nhiệt đới Châu Á với 65,64% 
số loài, còn thuộc cổ nhiệt đới chiếm 5,62%, liên nhiệt đới chiếm 
3,18%. Nhóm yếu tố đặc hữu tại KBTTN Xuân Nha (13,20%) tương 
đương với tỷ lệ đặc hữu chung của toàn hệ thực vật Việt Nam 
(11,49%) theo Thái Văn Trừng, 1978. 
3.3. Nghiên cứu giá trị bảo tồn thực vật tại KBTTN Xuân Nha 
3.3.1. Đa dạng thành phần loài quý hiếm 
 Qua kết quả tổng hợp có 65 loài thuộc 39 họ thực vật thuộc 
nhóm thực vật quý hiếm cần bảo tồn ở cấp độ quốc tế và Việt Nam. 
Luận án tổng hợp theo các cấp phân hạng quốc gia và quốc tế như sau: 
Bảng 3.13. Tổng hợp số loài quý hiếm theo các phân hạng 
 18 
TT 
Ký 
hiệu 
Mức phân 
hạng 
Số 
loài 
% so với 
các loài 
quý hiếm 
% so với 
tổng loài 
I. Theo Danh lục đỏ IUCN 
(2016) 
28 43,08 2,62 
1 CR Rất nguy cấp 3 4,62 0,28 
2 EN Nguy cấp 6 9,23 0,56 
3 VU Sẽ nguy cấp 6 9,23 0,56 
4 NT Sắp bị đe dọa 4 6,15 0,37 
5 LC/LR Ít lo ngại 8 12,31 0,75 
6 DD Thiếu dữ liệu 1 1,54 0,09 
II. Theo Sách đỏ Việt Nam 
(2007) 
55 84,62 5,15 
1 CR Rất nguy cấp 1 1,54 0,09 
2 EN Nguy cấp 17 26,15 1,59 
3 VU Sẽ nguy cấp 36 55,38 3,37 
4 LR Ít lo ngại 1 1,54 0,09 
III. Theo Nghị định số 32/NĐ 
– CP (2006) 
15 23,08 1,40 
1 IA 
Nghiêm cấm 
khai thác và sử 
dụng 
3 4,62 0,28 
2 IIA 
Hạn chế khai 
thác và sử dụng 
12 18,46 1,12 
3.3.2. Hiện trạng phân bố các loài quý hiếm tại Xuân Nha 
 Với 3 đai cao chính tại Xuân Nha cho thấy, đai nhiệt đới 
(<700m) có số loài quý hiếm ít nhất với tổng số 22 loài, chiếm 
33,85%; đai á nhiệt đới với độ cao từ 1000-1700m có số loài là 63, 
chiếm 96,92%, đai ôn đới với độ cao >1700m chỉ có 10 loài, chiếm 
15,38%. 
3.4. Nghiên cứu hiện trạng bảo tồn và kiểm nghiệm phẩm chất 
hạt giống loài Pinus cernua L. K. Phan ex Aver., K. S. Nguyen & 
T. H. Nguyen. – Thông xuân nha. 
 19 
Luận án đã ghi nhận được 04 cá thể trưởng thành với đường 
kính trung bình 45,75cm, chiều cao vút ngọn đạt 27m. Các cây 
Thông xuân nha đều sinh trưởng tốt, các cây có tán thưa và mọc tại 
các sườn núi đá, độ dốc lớn (25-300), độ cao xung quanh 1000m. 
Hiện tại chưa phát hiện được cây tái sinh Thông xuân nha. Với số 
lượng và hiện trạng như trên, đề xuất đưa Thông xuân nha vào cấp 
Rất Nguy cấp (CR) trong Danh lục đỏ thế giới. Kết quả kiểm nghiệm 
phẩm chất hạt giống Thông xuân nha cho một số chỉ tiêu cơ bản như 
độ thuần hạt giống đạt 90,46%, tỷ lệ nảy mầm đạt 96,25%, giá trị 
thực dụng của lô hạt là 87,07%. Điều này mở ra hướng bảo tồn bằng 
biện pháp nhân giống từ hạt cho loài. 
3.5. Đề xuất các giải pháp bảo tồn tài nguyên thực vật tại khu 
BTTN Xuân Nha 
3.5.1. Các mối đe dọa đối với tài nguyên thực vật tại KBTTN Xuân 
Nha 
 Luận án đã xác định 7 mối đe dọa từ con người gồm: Tình 
trạng khai thác gỗ trái phép; Khai thác củi đun; Khai thác lâm sản 
ngoài gỗ (cây thuốc, cây làm thực phẩm); Phá rừng làm nương rẫy; 
Chăn thả gia súc; Hoạt động du lịch tự phát và mối đe dọa từ tự 
nhiên là hiện tượng băng giá gây chết hàng loạt diện tích rừng. 
3.5.2. Đề xuất các giải pháp bảo tồn tài nguyên thực vật tại khu 
vực 
3.5.2.1. Các Giải pháp kỹ thuật, khoa học công nghệ 
a. Bảo tồn nguyên vị (in-situ conservation) 
Việc bảo tồn nguyên vị cần được thực hiện với khu vực vùng 
lõi nhằm bảo vệ sinh cảnh và quần thể, cá thể các loài quý hiếm tại 
khu vực. 
b. Bảo tồn chuyển vị (ex-situ conservation) 
 20 
Trong công tác trồng rừng thường xuyên tại Khu bảo tồn, có 
thể tiến hành xây dựng các vườn giống để gieo ươm, nhân giống các 
loài bản địa, xây dưng vườn sưu tập cây, phòng lưu tiêu bản, xây 
dựng mô hình trồng và quản lý rừng bền vững. 
c. Đẩy mạnh và thực hiện tốt công tác nghiên cứu khoa học, các chương 
trình, dự án 
Thu hút và tạo điều kiện cho các nhà khoa học, các tổ chức 
nghiên cứu khoa học đến điều tra, nghiên cứu, đánh giá tài nguyên 
thực vật tại khu vực. 
3.5.2.2. Giải pháp kinh tế - xã hội 
a. Quy hoạch sử dụng đất 
Việc quy hoạch cần được thực hiện ở vùng đệm khu bảo tồn 
nơi có các cộng đồng sinh sống và canh tác nông nghiệp. 
b. Áp dụng khoa học kỹ thuật trong trồng trọt, chăn nuôi 
Cùng với đẩy mạnh nghiên cứu khoa học tại khu bảo tồn, cần 
chắt lọc và lựa chọn những kết quả tốt trong các chương trình, dự án 
để ứng dụng các tiến bộ khoa học công việc trồng trọt và chăn nuôi 
để nâng cao năng suất, gia tăng giá trị trong nông nghiệp 
c. Phát triển Lâm sản ngoài gỗ và các ngành nghề phụ: Phát triển 
các loài làm nguyên liệu như tre, nứa, song mây, ác loài cây làm thực 
phẩm, các loài cây thuốc. Ngoài phát triển LSNG, các ngành nghề 
phụ cũng cần được đẩy mạnh tại các hộ. 
d. Giải quyết các vấn đề xã hội khác: như dân số và kế hoạch hóa gia 
đình, nhận thức, các tập quán lạc hậu, tệ nạn buôn bán, nghiện ma 
túy 
3.5.2.3. Giải pháp thể chế, nâng cao năng lực quản lý và thực thi 
pháp luật 
 21 
 Cụ thể như xây dựng cơ cấu cán bộ đảm bảo số lượng và chất 
lượng, học tập nâng cao trình độ, phối hợp trong nghiên cứu khoa 
học, trang bị các kỹ năng mềm, tích cực tuyên truyền, 
 22 
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 
Kết luận 
Thảm thực vật KBTTN Xuân Nha khá đa dạng với 11 kiểu 
thảm thực vật tự nhiên ở 3 đai khí hậu và 2 thảm thực vật nhân tác. 
Đai nhiệt đới có: Rừng kín thường xanh cây lá rộng; Rừng thứ sinh 
thường xanh sau khai thác; Rừng thứ sinh Tre nứa; Trảng cây bụi; 
Trảng cỏ. Đai á nhiệt đới gồm: Rừng kín thường xanh cây lá rộng; 
Rừng kín thường xanh hỗn giao cây lá rộng lá kim; Rừng thứ sinh 
thường xanh cây lá rộng; Trảng cây bụi; Trảng cỏ. Đai ôn đới chỉ có 
Rừng kín thường xanh hỗn giao cây lá rộng, lá kim. Thảm thực vật 
nhân tác có: Nương rãy và các cây trồng nông nghiệp khác; Rừng 
trồng thuần loài (Keo, Luồng, Cao su). Trong đó, có thể thấy sự thay 
đổi về số lượng các kiểu thảm cũng như đặc điểm cấu trúc và thành 
phần loài các kiểu thảm tại khu vực. 
Hệ thực vật KBTTN Xuân Nha đa dạng và phong phú với 
tổng số 1068 loài thuộc 487 chi, 159 họ của 5 ngành thực vật bậc cao 
có mạch. Kết quả đã bổ sung thêm cho danh lục thực vật tại khu vực 
75 loài, 37 chi, 18 họ so với công bố 2012. 
Bổ sung 02 loài thực vật cho hệ thực vật Việt Nam là Ficus 
acamptophylla (Miq.) Miq. – Sung acamp, thuộc Họ Dâu Tằm – 
Moraceae và loài Rhododendron pseudochrysanthum Hayata – Đỗ quyên 
xuân nha, thuộc Họ Đỗ Quyên Ericaceae. 
Hệ thực vật Xuân Nha thể hiện đặc điểm của một hệ thực vật 
nhiệt đới điển hình vì có tới 74,44% số loài thuộc nhóm này và chỉ 
có 3,75% số loài có vùng phân bố thuộc ôn đới. Nhóm yếu tố đặc 
hữu tại là 13,20%). Trong tổng số 1068 loài thực vật của khu vực có 
686 lượt loài có công dụng (chiếm 64,23 % tổng số loài của hệ thực vật). 
Trong đó, nhóm cây lấy gỗ cao nhất, có 394 loài, chiếm 36,89%. 
 23 
 Hệ thực vật Xuân Nha có giá trị bảo tồn cao với 65 loài thuộc 
39 họ thực vật thuộc thực vật quý hiếm cần bảo tồn ở cấp độ quốc tế 
và Việt Nam. Trong đó 28 loài trong danh lục đỏ IUCN (2016), 55 
loài trong Sách đỏ Việt Nam năm 2007 và 15 loài thuộc NĐ 32/CP 
(2006). Các loài này đa số còn lại số lượng ít và chưa được nghiên 
cứu nhiều nên cần có các biện pháp bảo tồn cấp bách. 
 Kết quả nghiên cứu về loài Pinus cernua L. K. Phan ex Aver., 
K. S. Nguyen & T. H. Nguyen., K. S. Nguyen & T. H. Nguyen – 
Thông xuân nha đã ghi nhận được 04 cá thể trưởng thành phân bố tại 
đai á nhiệt đới ở trạng thái IIIA. Hiện tại chưa phát hiện được cây tái 
sinh Thông xuân nha. Với số lượng và hiện trạng như trên, đề xuất 
đưa Thông xuân nha vào cấp Rất Nguy cấp (CR) trong Sách đỏ thế 
giới. Kết quả kiểm nghiệm phẩm chất hạt giống Thông xuân nha cho 
một số chỉ tiêu cơ bản như độ thuần hạt giống đạt 90,46%, tỷ lệ nảy 
mầm khá cao đạt 96,25%, giá trị thực dụng của lô hạt là 87,07%. 
Điều này mở ra hướng bảo tồn bằng biện pháp nhân giống từ hạt cho 
loài. 
 Nghiên cứu đã xác định được 7 mối đe dọa từ con người tới 
tài nguyên thực vật tại KBTTN Xuân Nha (Khai thác gỗ trái phép, 
khai thác lâm sản ngoài gỗ, phá rừng làm nương rãy, cháy rừng, chăn 
thả gia súc và hoạt động du lịch tự phát) và mối đe dọa từ hiện tượng 
băng giá làm cây chết hàng loạt. Từ đó, luận án đề xuất 3 nhóm giải 
pháp: Nhóm giải pháp về kỹ thuật, khoa học công nghệ; Nhóm giải 
pháp về kinh tế - xã hội và Nhóm giải pháp về nâng cao thể chế, 
năng lực quản lý và thực thi pháp luật. 
Kiến nghị 
 Tiếp tục nghiên cứu về đa dạng sinh học nói chung và thực vật 
nói riêng. Đặc biệt nghiên cứu bảo tồn, phát triển các loài quý hiếm, 
loài đặc hữu của KBTTN Xuân Nha còn thiếu dữ liệu. 
 24 
 Nghiên cứu phát triển một số mô hình gây trồng các loại lâm 
sản ngoài gỗ có lợi thế tại khu vực như cây tre trúc, cây thuốc,... để 
phát triển kinh tế. 
 Đầu tư xây dựng phát triển sinh kế cho các hộ dân tại KBTTN 
Xuân Nha để giảm thiểu áp lực sự tác động của cộng đồng lên tài 
nguyên thực vật khu vực. 
 Đẩy mạnh các nghiên cứu và các hoạt động bảo vệ tài nguyên 
đối với các loài đang bị khai thác mạnh có nguy cơ giảm mạnh hoặc 
tuyệt chủng như các cây gỗ quý, cây thuốc được thu mua ồ ạt tại khu 
vực. 
DANH MỤC CÁC BÀI BÁO, CÔNG TRÌNH KHOA HỌC 
ĐÃ CÔNG BỐ 
 1. Đinh Thị Hoa, Nguyễn Lương Thiện, Hoàng Văn Sâm (2014), 
“Tính đa dạng và hiện trạng bảo tồn các loài thực vật ngành Hạt Trần 
(Gymnospermae) tại Khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha, tỉnh Sơn 
La”, Tạp chí Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 15/2014 (246), 
Trang 109-115. 
2. Đinh Thị Hoa, Hoàng Văn Sâm, Nguyễn Hùng Chiến (2016), 
“Đa dạng thực vật quý hiếm tại Khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha, 
tỉnh Sơn La”, Tạp chí Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2/2016 
(281), Trang 124-130. 
3. Đinh Thị Hoa, Hoàng Văn Sâm (2016), “Đặc điểm hệ thực vật 
ở Khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha, tỉnh Sơn La”, Tạp chí Khoa 
học và công nghệ lâm nghiệp, 2/2016 (16), Trang 66-71. 
4. Đinh Thị Hoa, Phan Thị Thanh Huyền, Nguyễn Thị Bích Ngọc, 
Hoàng Văn Sâm (2016), “Nghiên cứu phân bố và đặc điểm hạt 
Thông xuân nha tại Sơn La”, Tạp chí Khoa học và công nghệ lâm 
nghiệp, 6/2016, Trang 136-143. 
5. Đinh Thị Hoa, Phan Thị Thanh Huyền, Phạm Quang Thắng, 
Đoàn Thị Thùy Linh, Nguyễn Tiến Dũng (2016), Atlat các loài thực 
vật đặc trưng vùng Tây Bắc, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 
6. Hoàng Văn Sâm, Đinh Thị Hoa (2017), “Bổ xung hai loài 
thực vật mới Ficus acamptophylla (Miq.) Miq. và Rhododendron 
pseudochrysanthum Hayata cho hệ thực vật Việt Nam”, Tạp chí 
Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 12/2017, Trang 130-133.