Vai trò báo chí trong định hướng dư luận xã hội

VAI TRß B¸O CHÝ 
TRONG §ÞNH H¦íNG D¦ LUËN X· HéI 
§ç ChÝ NghÜa(*) 
− luËn x· héi lµ mét thµnh tè quan 
träng cña ý thøc x· héi, cã kh¶ 
n¨ng t¹o nªn søc m¹nh gi¶i quyÕt hiÖu 
qu¶ c¸c vÊn ®Ò x· héi. Trong bèi c¶nh 
më cöa vµ héi nhËp, d− luËn x· héi chÞu 
sù t¸c ®éng phøc t¹p, ®a chiÒu, c¶ bªn 
trong vµ bªn ngoµi, trong khi c¸c thÕ 
lùc thï ®Þch chèng ph¸ t×m c¸ch reo r¾c 
t©m lý hoµi nghi, bi quan, xa rêi lý 
t−ëng sù nghiÖp c¸ch m¹ng. NhiÒu vÊn 
®Ò thùc tÕ míi n¶y sinh ch−a dÔ lý gi¶i 
thÊu ®¸o. Do ®ã, yªu cÇu ®Þnh h−íng d− 
luËn x· héi cµng ®Æt ra cÊp thiÕt, nãng 
báng h¬n bao giê hÕt. 
B¸o chÝ lµ ho¹t ®éng truyÒn th«ng 
®¹i chóng n¨ng ®éng, g¾n víi sù kiÖn 
thêi sù - yÕu tè t¹o nªn d− luËn x· héi. 
B¸o chÝ cã vai trß kh«ng thÓ thay thÕ 
trong viÖc ®Þnh h−íng d− luËn x· héi, 
gãp phÇn thóc ®Èy gi¶i quyÕt nh÷ng 
vÊn ®Ò míi n¶y sinh trong ®êi sèng. Yªu 
cÇu vµ tr¸ch nhiÖm ®Þnh h−íng d− luËn 
x· héi cña b¸o chÝ ®ang ®Æt ra cÊp b¸ch 
vµ ®ßi hái sù nghiªn cøu c«ng phu, ®Çy 
®ñ, d−íi nhiÒu gãc ®é toµn diÖn vµ thiÕt 
thùc h¬n n÷a. 
I. Thùc tr¹ng vai trß ®Þnh h−íng d− luËn x· héi 
cña b¸o chÝ ë ViÖt Nam hiÖn nay 
1. Kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu th«ng 
tin - nhËn thøc cña c«ng chóng 
Qua ®iÒu tra thùc tiÔn( cña chóng 
t«i(**), víi 500 phiÕu hái trªn ®Þa bµn c¸c 
tØnh ®ång b»ng s«ng Hång, cã tíi 61% 
ng−êi ®−îc hái cho r»ng th«ng tin trªn 
truyÒn h×nh lµ phï hîp nhÊt víi hä. 60% 
nhËn xÐt truyÒn h×nh lu«n cËp nhËt 
th«ng tin míi nhÊt, 61% ®¸nh gi¸ th«ng 
tin trªn truyÒn h×nh lµ trung thùc, 54% 
cho r»ng néi dung th«ng tin truyÒn h×nh 
lµ dÔ hiÓu, 47% l−u ý ng«n ng÷ truyÒn 
h×nh lµ gi¶n dÞ, dÔ tiÕp nhËn... Tuy vËy, 
chØ cã 42% ng−êi ®−îc hái cho r»ng 
truyÒn h×nh ph¶n ¸nh ý kiÕn cña hä vµ 
53% nhËn xÐt truyÒn h×nh th−êng 
xuyªn ®−a ra nh÷ng vÊn ®Ò mµ hä quan 
t©m. §iÒu nµy cho thÊy truyÒn h×nh vÉn 
lµ lo¹i h×nh b¸o chÝ cã kh¶ n¨ng t¸c 
®éng lín nhÊt ®Õn ®êi sèng x· héi, ¶nh 
h−ëng ®Õn nhiÒu bé phËn d©n c−. §øng 
thø 2 lµ Internet, víi 28% ®¸nh gi¸ lµ 
phï hîp. PhÇn lín nh÷ng ng−êi coi 
Internet lµ lùa chän sè mét vµ ®¸nh gi¸ 
cao th«ng tin ë ®©y lµ nh÷ng ng−êi trÎ 
(85% lµ nh÷ng ng−êi tõ 40 tuæi trë 
xuèng), tuyÖt ®¹i ®a sè lµ häc sinh, sinh 
viªn hoÆc lµm c¸c c«ng viÖc liªn quan 
®Õn nghiªn cøu hoÆc kinh doanh (doanh 
(*) TS., Tæng biªn tËp Thêi b¸o Doanh nh©n. 
(**) C¸c sè liÖu ®−îc rót ra tõ LuËn ¸n tiÕn sÜ cña 
t¸c gi¶ (xem: 5). 
D 
Vai trß b¸o chÝ... 17 
nh©n) (5). Lîi thÕ cña Internet chÝnh lµ 
kh¶ n¨ng ®−a th«ng tin nhanh, linh 
ho¹t, tiÖn lîi. C«ng chóng cßn cã kh¶ 
n¨ng lùa chän nh÷ng th«ng tin m×nh 
cÇn qua c¸c c«ng cô t×m kiÕm. §©y lµ 
®iÒu mµ c¸c lo¹i h×nh th«ng tin kh¸c 
kh«ng cã ®−îc. 
Tuy nhiªn tõ chän lùa ®Ó tiÕp nhËn 
®Õn chÞu ¶nh h−ëng, t¸c ®éng l¹i lµ c¶ 
mét chÆng ®−êng dµi vµ kh«ng dÔ dµng. 
Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña b¸o chÝ ®Õn c«ng 
chóng cßn phô thuéc vµo tr×nh ®é, nhËn 
thøc vµ nhu cÇu cña tõng bé phËn d©n 
c− vµ nhu cÇu nµy th−êng rÊt phøc t¹p, 
kh«ng ®ång nhÊt vµ kh«ng dÔ n¾m b¾t. 
Theo cuéc th¨m dß c«ng chóng 
truyÒn h×nh ViÖt Nam do ®µi TruyÒn 
h×nh ViÖt Nam phèi hîp víi Trung t©m 
Nghiªn cøu D− luËn x· héi (nay lµ ViÖn 
Nghiªn cøu D− luËn x· héi), thuéc Ban 
Tuyªn gi¸o Trung −¬ng tæ chøc n¨m 
2002, phÇn ®«ng c«ng chóng khu vùc 
n«ng th«n quan t©m ®Õn c¸c ch−¬ng 
tr×nh gi¶i trÝ truyÒn h×nh, ®øng ®Çu lµ 
“GÆp nhau cuèi tuÇn”. Trong khi ®ã, 
®©y l¹i lµ mét trong nh÷ng ch−¬ng 
tr×nh bÞ b¸o chÝ phª ph¸n nhiÒu nhÊt v× 
lèi biÓu thÞ “ph¶n c¶m”, d−íi tÇm v¨n 
ho¸, chäc c−êi v« lèi... Râ rµng ®ang tån 
t¹i sù chªnh lÖch vÒ c¶m thô vµ tiÕp 
nhËn c¸c s¶n phÈm truyÒn th«ng trong 
c¸c tÇng líp d©n c−, vµ ®Ó b¸o chÝ t¸c 
®éng m¹nh mÏ ®Õn c«ng chóng, ®Þnh 
h−íng d− luËn ®óng ®¾n kh«ng ph¶i 
chuyÖn gi¶n ®¬n. 
Nh×n tõ gãc ®é kh¸c, c«ng chóng 
hiÖn ®¹i ®ang ngµy cµng cã Ýt thêi gian 
tiÕp nhËn th«ng tin b¸o chÝ. Ng−êi ta ®· 
nãi nhiÒu ®Õn "héi chøng zapping": 
kh¸n gi¶ sö dông remote (®iÒu khiÓn ti 
vi) ®Ó liªn tôc thay ®æi c¸c kªnh truyÒn 
h×nh. Nã lµ mét c¸ch ®Ó thay ®æi sù 
nhµm ch¸n, nÐ tr¸nh nh÷ng ch−¬ng 
tr×nh truyÒn h×nh ®ang cã xu h−íng 
trïng lÆp hoÆc qu¸ thiªn vÒ phôc vô 
nhu cÇu cña nh÷ng nhãm c«ng chóng 
nhá. MÆt kh¸c, nã còng thÓ hiÖn ý thøc 
kh«ng muèn lÖ thuéc vµo truyÒn th«ng 
qu¸ møc... ë b¸o in, t×nh tr¹ng t−¬ng tù 
còng diÔn ra, khi c«ng chóng cã thãi 
quen "®äc l−ít". Nãi nh− nhµ b¸o Loic 
Hervouet, Tæng gi¸m ®èc Tr−êng §¹i 
häc B¸o chÝ Lille (Ph¸p), th× ®äc l−ít ®· 
trë thµnh mét gi¶i ph¸p, mét thãi quen 
cã tÝnh ®Æc tr−ng cña c«ng chóng hiÖn 
®¹i. “Ng−êi ®äc b¸o Ýt, xem l−ít 
nhiÒu”, vµ “høng thó ®äc ngµy nay 
kh«ng cßn nh− tr−íc kia n÷a, tõ mét 
x· héi kh«ng cã nhiÒu thø ®Ó ®äc, 
chóng ta ®· chuyÓn sang mét x· héi 
d− thõa Ên phÈm, ®Õn møc cã thÓ béi 
thùc” (1, tr.12). 
Theo nghiªn cøu cña chóng t«i, søc 
thu hót tõ néi dung th«ng tin cã sù 
kh¸c biÖt râ nÐt gi÷a c«ng chóng Hµ 
Néi víi c¸c khu vùc ®−îc kh¶o s¸t kh¸c 
thuéc §ång b»ng s«ng Hång. Cô thÓ, 
76,2% c«ng chóng Hµ Néi t×m thÊy sù 
thu hót vµ quan t©m ®Õn th«ng tin v¨n 
hãa x· héi so víi 60,5% c«ng chóng khu 
vùc cßn l¹i. Th«ng tin chÝnh trÞ- x· héi 
thu hót sù quan t©m cña 73,4% c«ng 
chóng Hµ Néi trong khi khu vùc kh¶o 
s¸t cßn l¹i lµ 53,6%. Søc thu hót c«ng 
chóng khu vùc n«ng th«n §ång b»ng 
s«ng Hång l¹i cao h¬n ®èi víi m¶ng 
th«ng tin kinh tÕ (64,6% so víi 54,8%) 
vµ khoa häc øng dông (40,2% so víi 
21,4 %) (5). 
Nh− vËy, sù quan t©m cña c«ng 
chóng ®Õn c¸c néi dung th«ng tin rÊt ®a 
d¹ng. §Êy lµ ch−a kÓ, ''gu'' th«ng tin, 
c¸ch thøc tiÕp nhËn th«ng tin cña c¸c 
nhãm c«ng chóng còng cã nh÷ng kh¸c 
biÖt, ®ßi hái ë b¸o chÝ sù nh¹y bÐn, 
18 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2011 
n¨ng ®éng, b¾t nhÞp ®−îc víi t©m lý vµ 
nhu cÇu ®ã. 
2. Møc ®é vµ lý do tin t−ëng vµo 
th«ng tin 
§Ó ®Þnh h−íng ®óng ®¾n d− luËn x· 
héi, mét yÕu tè quan träng lµ b¸o chÝ 
ph¶i t¹o ®−îc niÒm tin trong c«ng 
chóng. 25% sè ng−êi ®−îc hái tuyÖt ®èi 
tin t−ëng vµo th«ng tin b¸o chÝ, 48% tin 
t−ëng, trong khi sè ng−êi nãi kh«ng tin 
t−ëng lµ 4%, 23% sè ng−êi cßn l¹i 
kh«ng cã c©u tr¶ lêi (5). 
Con sè ng−êi tin t−ëng vµo th«ng 
tin b¸o chÝ chiÕm phÇn lín, song thùc 
hiÖn pháng vÊn s©u “t¹i sao l¹i tin 
t−ëng” vµ “t¹i sao kh«ng tin t−ëng” th× 
sè ng−êi “tin t−ëng” kh«ng ®−a ra ®−îc 
nhiÒu nh÷ng th«ng sè cÇn thiÕt ®Ó 
chøng minh sù tin t−ëng cña hä. 
PhÇn ®«ng chØ tr¶ lêi chung chung 
lµ do b¸o chÝ gióp Ých cho cuéc sèng, b¸o 
chÝ d¸m phanh phui tiªu cùc. Mét vµi ý 
kiÕn cho r»ng b¸o chÝ lµ cña §¶ng, Nhµ 
n−íc nªn tin vµo b¸o chÝ v× tin vµo 
§¶ng vµ Nhµ n−íc! Tuy nhiªn khi hái 
vÒ nh÷ng mÆt ch−a ®−îc, nh÷ng ng−êi 
bµy tá “ch−a thËt tin t−ëng” l¹i ®−a ra 
kh¸ nhiÒu lý do cô thÓ, s¸t thùc vÒ 
nh÷ng lçi kh«ng ®¸ng cã, vÒ sù xa c¸ch 
gi÷a mét sè bµi b¸o, t¸c phÈm b¸o chÝ 
so víi hiÖn thùc cuéc sèng. 
B¸o chÝ vµ doanh nghiÖp lµ mèi 
quan hÖ ®Æc thï, còng ®· ®−îc bµn luËn 
rÊt nhiÒu. T¹i cuéc héi th¶o "Mèi quan 
hÖ gi÷a b¸o chÝ vµ doanh nghiÖp" do 
HiÖp héi C«ng th−¬ng Hµ Néi tæ chøc t¹i 
Hµ Néi, th¸ng 6/2007, nhiÒu ý kiÕn ®· 
ph©n tÝch, mæ xÎ vÒ nh÷ng lý do dÉn ®Õn 
doanh nghiÖp “ng¹i” b¸o chÝ vµ b¸o chÝ 
ch−a thËt x©y dùng khi ®−a th«ng tin vÒ 
doanh nghiÖp. 
Nhµ b¸o Thanh L©m (§µi TruyÒn 
h×nh ViÖt Nam) cho r»ng, b¸o chÝ ®ång 
hµnh víi doanh nghiÖp, b¶o vÖ doanh 
nghiÖp, nh−ng råi doanh nghiÖp còng 
cÇn bÒn bØ, gi÷ ch÷ tÝn víi b¸o chÝ. 
NhiÒu vô viÖc, §µi TruyÒn h×nh ViÖt 
Nam ®· lªn tiÕng b¶o vÖ lîi Ých doanh 
nghiÖp, chèng tiªu cùc, nhòng nhiÔu, 
cöa quyÒn cña mét sè c¬ quan chøc 
n¨ng. Song sau ®ã, cã doanh nghiÖp l¹i 
chÊp nhËn sù dµn xÕp, cho yªn chuyÖn, 
miÔn lµ ®−îc viÖc, ®Èy b¸o chÝ vµo t×nh 
tr¹ng “tiÕn tho¸i l−ìng nan”. Th¸i ®é ®ã 
lµm c¶n trë tinh thÇn chèng tiªu cùc, 
lµm b¸o chÝ còng nghi ng¹i giíi kinh 
doanh. 
Cßn ®©y lµ ý kiÕn cña mét vÞ Phã 
gi¸m ®èc doanh nghiÖp ngµnh x©y dùng 
(C«ng ty CÊp tho¸t n−íc vµ h¹ tÇng kü 
thuËt Licogi): 
"B¸o kinh tÕ cña ta nãi rÊt nhiÒu vÒ 
h−íng ®i cña c¸c doanh nghiÖp vµ g−¬ng 
qu¶n lý nh−ng t«i thÊy kh«ng thiÕt thùc 
v× c¸c doanh nghiÖp ch¼ng bao giê d¹i g× 
nãi ra chiÕn l−îc kinh doanh cña hä, 
kh«ng thÓ “v¹ch ¸o cho ng−êi xem l−ng”, 
nÕu cã nãi th× còng chØ ë møc ®é nµo ®ã 
th«i. C¸c doanh nghiÖp mµ b¸o ®Ò cËp 
toµn lµ doanh nghiÖp lín, kh«ng lín th× 
còng ph¶i cã khã kh¨n ®Æc biÖt, kh«ng 
khã kh¨n ®Æc biÖt th× ch¾c cã nhËn 
ng−êi khuyÕt tËt vµo lµm. Nãi chung 
mçi doanh nghiÖp cã mét ®iÒu kiÖn, 
hoµn c¶nh cô thÓ, tuú ®Æc ®iÓm t×nh 
h×nh mµ xö lý th«i. Mçi nhµ qu¶n lý cã 
c¸ch thøc riªng kh«ng thÓ b¾t ch−íc 
®−îc, trong khi b¸o chÝ cßn chung 
chung". 
Râ rµng, sù tin cËy cña c«ng chóng 
dµnh cho b¸o chÝ chØ cã thÓ cã ®−îc khi 
b¸o chÝ thËt sù nãi lªn tiÕng nãi cña hä, 
®−a ®Õn cho hä nh÷ng th«ng tin thËt sù 
thiÕt thùc vµ tin cËy vÒ mäi mÆt cña ®êi 
Vai trß b¸o chÝ... 19 
sèng. VÒ mÆt lý thuyÕt, kh«ng ai ®ßi hái 
b¸o chÝ ph¶i diÔn ®¹t, m« t¶ l¹i y nguyªn 
nh÷ng diÔn tiÕn cña ®êi sèng. Nhµ b¸o 
cã quyÒn l−îc bá nh÷ng chi tiÕt vôn vÆt, 
kh«ng thËt sù b¶n chÊt. Song b¶n chÊt 
cña sù kiÖn, chiÒu s©u cña th«ng tin th× 
cÇn ph¶i ®−îc t«n träng vµ ph¶n ¸nh 
trung thùc vµ ®Çy ®ñ. §Ó lµm ®−îc ®iÒu 
®ã, nhiÒu khi cßn ®ßi hái ë nhµ b¸o sù hy 
sinh, l¨n x¶ vµo cuéc sèng, chÊp nhËn 
nh÷ng thö th¸ch tõ nhiÒu phÝa. §©y lµ 
mét yªu cÇu kh«ng dÔ dµng víi ®éi ngò 
nh÷ng ng−êi lµm b¸o hiÖn nay. 
Mét vÝ dô lµ b¸o chÝ ré lªn tin vÒ 
“qu¸i thó” ë Qu¶ng Ng·i tÊn c«ng, ¨n 
thÞt c¶ chôc con chã nu«i, g©y hoang 
mang d− luËn. Th«ng tin rÊt nhiÒu, rÊt 
®a d¹ng, phÇn lín lµ “nghe nãi”, “h×nh 
nh−”, “cã ng−êi ®· kh¼ng ®Þnh”... Cã 
b¸o chôp dÊu ch©n “qu¸i thó” in trªn 
c¸t, cã b¸o ®ån ®o¸n ®©y lµ mét con gÊu 
hay mét con hæ hoang d· ®i l¹c. KÕt côc 
cao trµo lµ mét sè tê b¸o ®−a tin “qu¸i 
thó” ®· bÞ b¾t vµ ®−a ¶nh minh ho¹ lµ... 
mét chó heo rõng do mét hé d©n nu«i bÞ 
sæng chuång. Ngay sau ®ã, «ng Chi côc 
tr−ëng kiÓm l©m xuÊt hiÖn kh¼ng ®Þnh, 
mäi thø chØ lµ ®ån ®o¸n, ch−a ai nh×n 
thÊy con qu¸i thó Êy lµ g×. Chó heo 
sæng chuång kh«ng cã kh¶ n¨ng tÊn 
c«ng ¨n thÞt chã nu«i, vµ thùc tÕ nã míi 
sæng chuång h«m tr−íc th× h«m sau ®· 
bÞ b¾t l¹i, trong khi c¸c vô “tÊn c«ng” 
®−îc ®ån lµ cña “qu¸i thó” ®· ®−îc ®ån 
®o¸n c¶ th¸ng trêi. 
Râ rµng qua th«ng tin b¸o chÝ, 
ng−êi ®äc còng thÊy lµ c©u chuyÖn 
hoang ®−êng ®ã lµ kh«ng thÓ cã. ThÕ 
nh−ng, khi b¸o chÝ tèn qu¸ nhiÒu giÊy 
mùc vµo mét vô viÖc v« th−ëng v« 
ph¹t, th× dï sè l−îng "tia-ra" cã t¨ng 
lªn, b¹n ®äc t×m ®äc b¸o nhiÒu h¬n, 
song niÒm tin cña c«ng chóng vµo b¸o 
chÝ sÏ gi¶m sót. 
3. Møc ®é t¸c ®éng cña b¸o chÝ ®Õn 
d− luËn x· héi 
Do nh÷ng thÕ m¹nh lo¹i h×nh nh− 
sù nhanh nh¹y, tÝnh réng kh¾p vµ t©m 
lý coi träng “b¸o chÝ lµ tiÕng nãi chÝnh 
thøc cña §¶ng vµ Nhµ n−íc” trong 
nhiÒu bé phËn d©n c− nªn mçi th«ng tin 
b¸o chÝ truyÒn t¶i ®Òu Ýt nhiÒu cã ý 
nghÜa ®Õn ®êi sèng x· héi, ¶nh h−ëng 
tíi nhËn thøc vµ d− luËn x· héi. MÆt 
kh¸c, ®Æc tÝnh céng ®ång d©n téc cëi 
më, hån hËu, dÔ chia sÎ còng khiÕn 
th«ng tin b¸o chÝ lan xa h¬n ph¹m vi 
t¸c ®éng trùc tiÕp cña nã. §©y võa lµ 
mét ®iÒu kiÖn thuËn lîi, võa lµ mét 
th¸ch thøc trong vai trß ®Þnh h−íng 
®óng ®¾n d− luËn x· héi cña b¸o chÝ. 
Theo nghiªn cøu cña chóng t«i, rÊt 
nhiÒu th«ng tin b¸o chÝ ®Õn víi c«ng 
chóng kh«ng cßn ë d¹ng nguyªn b¶n t¸c 
phÈm, mµ ®· lan truyÒn qua nhiÒu tÇng 
nÊc trung gian, d¹ng truyÒn miÖng, rØ 
tai, bµn luËn... Cã tíi 48% sè ng−êi ®−îc 
hái tr¶ lêi hä th−êng xuyªn trao ®æi, 
th«ng tin l¹i cho ng−êi kh¸c nh÷ng 
th«ng tin mµ m×nh tiÕp nhËn ®−îc qua 
b¸o chÝ. Sè ng−êi thØnh tho¶ng cã trao 
®æi lµ 35%, trong khi chØ cã 7% tr¶ lêi 
“kh«ng bao giê trao ®æi”. §Æc biÖt, khi 
kh«ng hµi lßng víi mét th«ng tin g× ®ã 
trªn b¸o chÝ, cã tíi 79% sè ng−êi ®−îc 
hái tr¶ lêi cã “trao ®æi víi ng−êi xung 
quanh”. 
Theo TS. TrÇn H÷u Quang, ®iÒu tra 
c«ng chóng b¸o chÝ t¹i thµnh phè Hå 
ChÝ Minh cho kÕt qu¶: tr¶ lêi c©u hái 
"cã th−êng nghe bµn luËn vÒ nh÷ng tin 
tøc ®¸ng chó ý hay kh«ng", phÇn lín 
nh÷ng ng−êi ®äc b¸o in (75%) cho biÕt 
lµ cã nghe, trong khi ng−îc l¹i, phÇn 
20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2011 
lín nh÷ng ng−êi kh«ng ®äc b¸o (77%) 
tr¶ lêi hÇu nh− kh«ng bao giê nghe bµn 
luËn tin tøc (2). 
Bµn vÒ kh¶ n¨ng lan truyÒn th«ng 
tin trong d− luËn x· héi, b¾t nguån tõ 
nh÷ng th«ng tin ban ®Çu trªn b¸o chÝ, 
nhµ b¸o H÷u Thä nhÊn m¹nh vai trß 
cña tÇng líp trÝ thøc, "nh÷ng ng−êi cã 
t− duy ®éc lËp, s¸ng t¹o" mµ «ng gäi lµ 
"tÇng líp tinh hoa". ¤ng nªu dÉn 
chøng: "Sinh thêi, «ng NguyÔn Kh¾c 
ViÖn cã lÇn t©m sù víi t«i r»ng, ®èi víi 
mét tê b¸o th× sè l−îng ph¸t hµnh rÊt 
quan träng nh−ng c¸i quan träng nhÊt 
lµ ph¶i n¾m ®−îc ®éi ngò ®éc gi¶ ®Ønh 
cao v× chÝnh nh÷ng ®éc gi¶ tinh hoa sÏ 
lµm viÖc truyÒn b¸ nh÷ng g× ®−îc viÕt 
trªn tê b¸o" (3). 
Thùc tÕ nµy rÊt kh¸c víi t©m lý cña 
c«ng chóng ph−¬ng T©y, khi øng xö vµ 
t×m hiÓu th«ng tin ®· mang tÝnh c¸ 
nh©n rÊt cao. Mét vÝ dô lµ øng cö viªn 
§¶ng D©n chñ Barack Obama ®· rÊt 
thµnh c«ng khi lÊy lßng cö tri n−íc Mü 
b»ng c¸ch th«ng b¸o ®· lùa chän «ng 
Joseph Biden vµo liªn danh tranh cö 
cña «ng th«ng qua viÖc göi tin nh¾n tíi 
hµng chôc v¹n sè ®iÖn tho¹i c¸ nh©n. 
Sù n¨ng ®éng, gÇn gòi, gi¶n dÞ cïng 
th«ng ®iÖp “Chóng ta sÏ thay ®æi” ®· 
®em l¹i th¾ng lîi ¸p ®¶o cña Barack 
Obama tr−íc Th−îng NghÞ sÜ kú cùu 
John McCain cña §¶ng Céng hoµ. ¤ng 
Obama th¾ng cö mét phÇn quan träng 
v× «ng ®· tiÕp cËn cö tri Mü ®óng víi 
c¸ch mµ hä muèn: nh÷ng thùc thÓ c¸ 
nh©n víi nh÷ng mong muèn kh¸t väng 
c¸ nh©n. 
Trë l¹i c«ng chóng ViÖt Nam, ®Æc 
tÝnh tiÕp nhËn th«ng tin theo sù lan to¶ 
d− luËn x· héi cã thÓ t¹o ra nh÷ng 
phong trµo x· héi m¹nh mÏ khi “khÝa” 
vµo ®óng nh÷ng vÊn ®Ò, néi dung mµ 
c«ng chóng mong muèn. B¸o Tuæi trÎ 
®· thµnh c«ng khi nh÷ng chiÕn dÞch 
th«ng tin cña hä chñ ®éng ®¸nh m¹nh 
vµo t×nh c¶m cña c«ng chóng nh− “NhËt 
ký §Æng Thuú Tr©m” hay “¦íc m¬ cña 
Thuý” (mét c« g¸i bÞ bÖnh ung th− lu«n 
®au ®¸u mong mái cã nh÷ng quü hç trî 
cña céng ®ång cho nh÷ng ng−êi ®ång 
c¶nh ngé víi m×nh). 
C«ng chóng vµ d− luËn x· héi lµ hai 
hiÖn t−îng kh¸c nhau, nh−ng cã mèi 
quan hÖ g¾n kÕt. Khi th«ng tin t¸c ®éng 
®Õn c«ng chóng, t¹o ra sù tranh luËn, 
bµn c·i, chia sÎ, lan táa trong céng 
®ång, th× d− luËn x· héi b¾t ®Çu h×nh 
thµnh, t¹o ¸p lùc trë l¹i víi truyÒn 
th«ng. Mét qu¸n n−íc vØa hÌ tô tËp 
®«ng ng−êi bµn luËn mét vÊn ®Ò g× ®ã, 
®ã cã thÓ lµ tin ®ån. Nh−ng nÕu th«ng 
tin ®−îc bµn luËn cã nguån gèc, cã ®é 
x¸c thùc, ch¼ng h¹n ®−îc truyÒn t¶i 
trªn c¸c kªnh truyÒn th«ng chÝnh 
thèng, c¸c tê b¸o cã uy tÝn, th× ®ã lµ 
manh nha cña d− luËn x· héi. Cã tíi 
59,8% sè ng−êi ®−îc hái trªn ®Þa bµn 
Hµ Néi cho r»ng viÖc trao ®æi th«ng tin 
trong céng ®ång vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan 
t©m lµ "rÊt cÇn thiÕt", 36,7% cho lµ cÇn 
thiÕt vµ chØ 4,8% nãi kh«ng cÇn thiÕt. 
Con sè nµy ë c¸c khu vùc kh¸c thuéc 
§ång b»ng s«ng Hång t−¬ng øng lµ 
62,7%, 24,9% vµ 12,4%. §iÒu ®ã cho 
thÊy søc lan táa th«ng tin trong céng 
®ång lµ rÊt m¹nh mÏ, vµ kh¶ n¨ng t¹o 
ra d− luËn x· héi tõ nh÷ng th«ng tin 
g©y chó ý trªn c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn 
th«ng lµ rÊt cao (5). 
Tuy nhiªn, viÖc ®Þnh h−íng ®óng 
®¾n d− luËn x· héi lu«n lµ mét th¸ch 
thøc, mét yªu cÇu khã. Nguyªn Phã 
Thñ t−íng Vò Khoan tr¨n trë: Trong 
thêi ®iÓm chóng ta ®µm ph¸n víi phÝa 
Hoa Kú vÒ HiÖp ®Þnh tù do th−¬ng m¹i 
Vai trß b¸o chÝ... 21 
ViÖt - Mü, ®ang lóc chóng ta chøng 
minh vÒ sù minh b¹ch trong mÆt hµng 
dÖt may, th× phÝa Hoa Kú ®−a ra b»ng 
chøng r»ng ChÝnh phñ ViÖt Nam tµi trî 
hµng triÖu ®« la cho ngµnh hµng nµy. 
O¸i ¨m thay, nguån tin mµ hä trÝch dÉn 
lµ tõ mét tê b¸o cã uy tÝn lín ë ViÖt 
Nam! KiÓm tra l¹i, th«ng tin mµ tê b¸o 
nµy ®−a lµ kh«ng chÝnh x¸c do hiÓu 
nhÇm kh¸i niÖm (4). 
TS. TrÇn H÷u Quang cho r»ng, qua 
kh¶o s¸t c«ng chóng ë thµnh phè Hå 
ChÝ Minh cã thÓ rót ra 5 nhãm c«ng 
chóng kh¸c nhau. Mét lµ, nhãm c«ng 
chóng tiÕp nhËn ph−¬ng tiÖn truyÒn 
th«ng ®Ó theo dâi tin tøc, thêi sù vµ më 
mang kiÕn thøc (19%). Hai lµ, nhãm 
tiÕp nhËn truyÒn th«ng ®¹i chóng ®Ó 
theo dâi tin tøc vµ nh÷ng th«ng tin thÞ 
tr−êng thiÕt thùc (10%). Ba lµ, nhãm 
tiÕp nhËn truyÒn th«ng ®¹i chóng 
nh»m theo dâi tin tøc vµ gi¶i trÝ (25%). 
Bèn lµ nhãm tiÕp nhËn th«ng tin ®¹i 
chóng chØ ®Ó gi¶i trÝ chiÕm tíi 29%. 
N¨m lµ nhãm Ýt ®äc, Ýt nghe, Ýt xem 
(chiÕm 18%) (2, tr.298). 
§©y còng cã thÓ coi lµ nh÷ng th«ng 
sè tham kh¶o thiÕt thùc khi nh×n nhËn 
chung vÒ c«ng chóng b¸o chÝ ë ViÖt 
Nam hiÖn nay. ChÝnh v× sù tån t¹i 
nh÷ng nhãm c«ng chóng víi nhu cÇu vµ 
kh¶ n¨ng tiÕp nhËn th«ng tin rÊt kh¸c 
biÖt nµy dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kh«ng ®ång 
®Òu cña c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng. 
§Êy lµ ch−a kÓ, hiÖn t−îng ®Èy vÊn ®Ò 
lªn qu¸ cao, hoÆc "trèng ®¸nh xu«i, kÌn 
thæi ng−îc", mçi b¸o ®−a mét th«ng tin 
kh¸c nhau khiÕn d− luËn hoang mang, 
¶nh h−ëng ®Õn vai trß ®Þnh h−íng d− 
luËn x· héi cña b¸o chÝ. 
ChÝnh bëi sù nh¹y c¶m trong t©m lý 
tiÕp nhËn, nªn nÕu xö lý kh«ng khÐo, 
®−a th«ng tin véi vµng, b¸o chÝ cã thÓ 
g©y hoang mang d− luËn x· héi, ®em 
l¹i nh÷ng hiÖu øng kh«ng tèt trong 
céng ®ång. Mét vÝ dô lµ c¸c vô « nhiÔm 
thùc phÈm, tõ chÊt phoãc m«n trong 
b¸nh phë mÊy n¨m tr−íc ®Õn s÷a 
nhiÔm melamin gÇn ®©y ®· lµm c¸c hé 
kinh doanh vµ nhiÒu gia ®×nh n«ng d©n 
®iªu ®øng. N«ng d©n nu«i bß s÷a ë Ba 
V×, Sãc S¬n thËm chÝ cßn ph¶i mang 
s÷a ®æ ®i v× kh«ng ai tiªu thô. Møc ®é 
th«ng tin ®Ëm ®Æc vÒ melamin trªn c¸c 
ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng khiÕn c«ng 
chóng cã c¶m gi¸c hÔ uèng s÷a bß lµ 
“m¾c” melamin cã nguy c¬ g©y s¹n 
thËn. Khi nhµ b¸o nh×n nhËn ch−a thÊu 
®¸o, ch−a thËt sù thÊy râ tr¸ch nhiÖm 
vµ cã ®é nh¹y c¶m chÝnh trÞ cÇn thiÕt, 
th× dÔ th«ng tin phiÕn diÖn, mét chiÒu, 
®Èy d− luËn x· héi vµo nh÷ng con 
®−êng hÑp cña nhËn thøc. 
II. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra vµ mét sè gi¶i ph¸p n©ng 
cao hiÖu qu¶ ®Þnh h−íng d− luËn x· héi cña b¸o 
chÝ ë ViÖt Nam hiÖn nay 
1. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra 
- Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña b¸o chÝ vµo 
c«ng chóng vµ d− luËn x· héi cßn ch−a 
®ång ®Òu, hiÖu qu¶ ch−a thËt râ nÐt 
Thø nhÊt, b¸o chÝ ViÖt Nam cßn 
ch−a ®¸p øng nhu cÇu c«ng chóng vÒ sè 
l−îng b¶n b¸o in, tÇn suÊt ph¸t sãng 
ph¸t thanh, truyÒn h×nh. B¸o chÝ ch−a 
nhiÒu, mËt ®é kh«ng ®Òu, b¸o in chñ yÕu 
tËp trung phôc vô c«ng chóng ë thµnh 
thÞ, trong khi c«ng chóng ë khu vùc 
n«ng th«n, miÒn nói, kh¶ n¨ng vµ ®iÒu 
kiÖn tiÕp nhËn cßn h¹n chÕ. 
Thø hai, nhiÒu vÊn ®Ò b¸o chÝ cßn 
ph¶n øng chËm ch¹p, thËm chÝ cã biÓu 
hiÖn ng¹i ngÇn, nÐ tr¸nh, ph¶n ¸nh 
kh«ng ®Õn n¬i, kh«ng thËt sù thuyÕt 
phôc. B¶n chÊt cña d− luËn x· héi lµ 
lu«n quan t©m ®Õn c¸i míi mÎ, c¸i 
22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2011 
nãng báng. Khi th«ng tin chÝnh thèng 
kh«ng ®Ò cËp, b¸o chÝ ®ang bá trèng 
trËn ®Þa cho c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn 
th«ng tõ bªn ngoµi déi vµo víi dông ý 
xÊu. 
Thø ba, tÝnh hÊp dÉn cña nhiÒu 
ch−¬ng tr×nh, nhiÒu tê b¸o ch−a cao. 
B¸o chÝ ph¶i cã ®Þnh h−íng, cã ý thøc 
chÝnh trÞ rÊt cao. Nh−ng nÕu chØ lµ 
chÝnh trÞ x¬ cøng, xa l¹ víi thùc tÕ, th× 
sù “trang nghiªm”, “kÝn cæng cao 
t−êng” cña c¬ quan b¸o chÝ chØ lµm b¹n 
®äc e ng¹i, xa l¸nh. 
Thø t−, nhiÒu c¬ quan b¸o chÝ cßn 
cã biÓu hiÖn coi nhÑ tÝnh t−¬ng t¸c, coi 
nhÑ c«ng chóng. B¸o chÝ ph¶i më réng 
“kªnh” b¹n ®äc, ®Ó b¹n ®äc tham gia 
vµo ho¹t ®éng b¸o chÝ. §ã lµ c¸ch 
thøc h÷u hiÖu ®Ó thæi bïng lªn d− 
luËn tÝch cùc, ®Þnh h−íng d− luËn x· 
héi hiÖu qu¶. 
- Ch−a cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a 
c¸c c¬ quan b¸o chÝ trªn nh÷ng vÊn ®Ò 
nh¹y c¶m, bøc thiÕt 
B¸o chÝ trong c¬ chÕ thÞ tr−êng 
ph¶i cã sù c¹nh tranh, ph¶i cã nguån 
tin riªng, ph¶i bÝ mËt th«ng tin ®Õn 
phót chãt. Cã nh÷ng dßng th«ng tin 
“®¬n tuyÕn” lµm bïng næ d− luËn x· 
héi, bëi gi¸ trÞ, tÝnh ph¸t hiÖn bÊt ngê 
cña nã. Song khi th«ng tin ®· bïng 
ph¸t d− luËn x· héi, cÇn c¸c c¬ quan 
b¸o chÝ vµo cuéc, thèng nhÊt quan 
®iÓm, nhËn thøc ®Ó tÝnh ®Þnh h−íng râ 
nÐt, hiÖu qu¶. 
- ThiÕu ph−¬ng tiÖn vµ kªnh th«ng 
tin cÇn thiÕt ®Ó n¾m b¾t d− luËn x· héi 
chÝnh x¸c, kÞp thêi vµ hiÖu qu¶ 
Víi c¬ quan b¸o chÝ, n¾m b¾t d− 
luËn x· héi sau nh÷ng th«ng tin chuyÓn 
t¶i lµ b−íc quan träng ®Ó ®Ò ra chiÕn 
dÞch, chñ ®Ò th«ng tin tiÕp sau. ThÕ 
nh−ng, phÇn lín c¸c c¬ quan b¸o chÝ 
hiÖn chØ tr«ng chê vµo mét kªnh duy 
nhÊt lµ c«ng chóng tù ®éng göi th−, gäi 
®iÖn vÒ toµ so¹n. Sù thô ®éng nµy ®· 
khiÕn ho¹t ®éng cña nhiÒu c¬ quan b¸o 
chÝ kÐm hiÖu qu¶, th«ng tin ®−a ra phô 
thuéc hoµn toµn vµo nhËn ®Þnh c¶m tÝnh 
cña phãng viªn, biªn tËp viªn, Ýt ®−îc 
kiÓm chøng b»ng d− luËn mét c¸ch 
nghiªm tóc vµ x¸c thùc. 
- Th«ng tin cßn sai sãt, nhiÒu th«ng 
tin giËt g©n, lµm mÊt uy tÝn cña giíi b¸o 
chÝ, ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn d− luËn x· 
héi 
Nh÷ng th«ng tin giËt g©n, thiÕu 
tr¸ch nhiÖm ®−îc ®Ò cËp th−êng cã mÊy 
cÊp ®é sau: Thø nhÊt, th«ng tin bÞa ®Æt 
hoµn toµn, víi dông ý vµ môc ®Ých c¸ 
nh©n cô thÓ. Thø hai, th«ng tin ch−a 
®Õn møc nghiªm träng, nh−ng bÞ ®Èy lªn 
cho “trßn trÞa”, tØa tãt cho “hoµn thiÖn”, 
kiÓu “vÏ r¾n thªm ch©n”, ®¸p øng nhu 
cÇu suy diÔn, lÖch l¹c. Thø ba, th«ng tin 
lµ cã thËt, nh−ng bÞ nh×n nhËn, ®¸nh 
gi¸, ph¸n xÐt phiÕn diÖn, chØ nh¨m 
nh¨m khai th¸c mÆt tr¸i, mÆt xÊu. 
2. Mét sè gi¶i ph¸p 
Tr−íc thùc tr¹ng trªn, ®Ó n©ng cao 
hiÖu qu¶ ®Þnh h−íng d− luËn x· héi cña 
b¸o chÝ ë ViÖt Nam hiÖn nay, theo 
chóng t«i, cÇn thùc hiÖn mét sè gi¶i 
ph¸p sau: 
- N©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ 
l·nh ®¹o cña §¶ng, vai trß qu¶n lý cña 
Nhµ n−íc víi nhiÖm vô ®Þnh h−íng d− 
luËn x· héi cña b¸o chÝ 
C¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc kh«ng 
thÓ th−êng xuyªn ra v¨n b¶n quy ®Þnh 
chØ ®−îc phÐp th«ng tin vÊn ®Ò nµy hay 
vÊn ®Ò kh¸c, th«ng tin ®Õn møc ®é nµy 
hay møc ®é kh¸c, v× sÏ ''v−íng'' rÊt 
nhiÒu vÊn ®Ò vÒ quy ®Þnh ph¸p lý. 
Vai trß b¸o chÝ... 23 
Nh−ng c¬ quan §¶ng víi quy chÕ qu¶n 
lý c¸n bé ®¶ng viªn, víi träng tr¸ch 
n¾m b¾t vµ chÞu tr¸ch nhiÖm cao nhÊt 
trªn lÜnh vùc t− t−ëng, v¨n ho¸ cã kh¶ 
n¨ng n¾m b¾t vµ ®i s©u chØ ®¹o nh÷ng 
vÊn ®Ò ®ã th«ng qua ®éi ngò c¸n bé 
l·nh ®¹o chñ chèt cña c¬ quan b¸o chÝ 
®Òu lµ nh÷ng ®¶ng viªn cña §¶ng, 
th«ng qua chi bé, chi uû trong c¸c c¬ 
quan b¸o chÝ. 
- X©y dùng c¬ chÕ phèi hîp, liªn 
th«ng hîp lý, hiÖu qu¶ gi÷a c¸c c¬ quan 
b¸o chÝ tr−íc nh÷ng vÊn ®Ò nãng báng, 
nh¹y c¶m cña ®êi sèng 
B¸o chÝ lµ tiÕng nãi cña §¶ng, Nhµ 
n−íc, c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng, lµ diÔn 
®µn cña quÇn chóng nh©n d©n. Bëi vËy, 
nÕu thiÕu sù phèi hîp, thèng nhÊt, chia 
sÎ quan ®iÓm v× lîi Ých chung sÏ dÉn ®Õn 
hçn lo¹n, mÊt ®Þnh h−íng, c«ng chóng 
hoang mang v× "kh«ng biÕt tin ai". 
- N©ng cao chÊt l−îng ®µo t¹o, båi 
d−ìng nhËn thøc vµ n¨ng lùc ®Þnh 
h−íng d− luËn x· héi cho ®éi ngò c¸n 
bé qu¶n lý, phãng viªn 
§µo t¹o, båi d−ìng, n©ng cao tr×nh 
®é nhËn thøc cña nhµ b¸o vÒ ®Þnh 
h−íng d− luËn x· héi ph¶i hiÓu theo 
nghÜa réng: ®µo t¹o trong nhµ tr−êng vµ 
®µo t¹o ngay trong c¬ quan b¸o chÝ, c¨n 
cø vµo thùc tiÔn t¸c nghiÖp. Theo chóng 
t«i, c¸ch ®µo t¹o thø hai vÉn lµ quan 
träng nhÊt, bëi t¸c nghiÖp lµ viÖc 
th−êng xuyªn vµ bµi häc rót ra ë ®ã lµ 
sinh ®éng vµ thuyÕt phôc h¬n c¶. 
- T¨ng c−êng n¾m b¾t d− luËn x· 
héi vµ ph©n tÝch ho¹t ®éng b¸o chÝ ®Ó 
kÞp thêi ®Þnh h−íng th«ng tin phï hîp 
Muèn ®Þnh h−íng ®−îc d− luËn x· 
héi, nhµ b¸o ph¶i cã ®iÒu kiÖn vµ kh¶ 
n¨ng n¾m b¾t d− luËn x· héi mét c¸ch 
chÝnh x¸c, cô thÓ vµ kÞp thêi. §iÒu cÇn 
thiÕt, ph¶i cã nh÷ng trung t©m chuyªn 
nghiªn cøu vÒ c«ng chóng vµ d− luËn x· 
héi phôc vô ho¹t ®éng b¸o chÝ, vµ chØ 
nh÷ng trung t©m chuyªn biÖt, chØ lµm 
mét nhiÖm vô ®Æc thï nh− vËy míi cã 
thÓ ®i s©u, ph©n tÝch c¸c d÷ liÖu cÇn 
thiÕt phôc vô cho ®Þnh h−íng d− luËn 
x· héi trong ho¹t ®éng b¸o chÝ. 
- T¨ng c−êng søc m¹nh vµ ¶nh 
h−ëng cña b¸o chÝ trong ®êi sèng x· héi 
Muèn b¸o chÝ lµm tèt vai trß ®Þnh 
h−íng d− luËn x· héi, th× ®iÒu ®Çu tiªn, 
b¸o chÝ ph¶i t¹o ®−îc t¸c ®éng, ¶nh 
h−ëng s©u réng trong ®êi sèng x· héi. 
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cÇn 
thiÕt ®Ó b¸o chÝ ph¸t triÓn nhanh vµ 
v÷ng ch¾c, s¶n phÈm b¸o chÝ ngµy cµng 
hÊp dÉn c«ng chóng h¬n vµ mang tÝnh 
®Þnh h−íng d− luËn cao h¬n. 
Tµi liÖu tham kh¶o 
1. Loic Hervouet. ViÕt cho ®éc gi¶ (Lª 
Hång Quang dÞch). H.: Héi Nhµ B¸o 
ViÖt Nam, 1999. 
2. TrÇn H÷u Quang. Ch©n dung c«ng 
chóng truyÒn th«ng - tr−êng hîp 
thµnh phè Hå ChÝ Minh. Tp. Hå ChÝ 
Minh: Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 2001. 
3. Hång Thanh Quang. Nhµ b¸o H÷u 
Thä: §óng giäng cña m×nh. An ninh 
thÕ giíi cuèi th¸ng, 8/2009. 
4. Phó Trang. ViÕt cho ai, th−íc ®o b¶n 
lÜnh cña nhµ b¸o. VietNamNet, ngµy 
10/11/2000. 
5. §ç ChÝ NghÜa. Vai trß b¸o chÝ trong 
®Þnh h−íng d− luËn x· héi. LuËn ¸n 
tiÕn sÜ truyÒn th«ng ®¹i chóng. H.: 
Häc viÖn b¸o chÝ vµ tuyªn truyÒn, 
2009.