Tóm tắt Luận án Đặc điểm sinh vật học, sinh thái học và biện pháp phòng chống sâu cuốn lá vừng antigastra catalaunalis (duponchel) (lepidoptera: pyralidae) tại Lộc hà, Hà Tĩnh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT 
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM 
——————————————— 
NGUYỄN ĐỨC KHÁNH 
ĐẶC ĐIỂM SINH VẬT HỌC, SINH THÁI HỌC 
VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG SÂU CUỐN LÁ VỪNG 
Antigastra catalaunalis (Duponchel) (Lepidoptera: Pyralidae) 
TẠI LỘC HÀ, HÀ TĨNH 
Chuyên ngành: Bảo vệ thực vật 
Mã số: 62 62 01 12 
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ 
HÀ NỘI, 2015 
Công trình được thực hiện tại: 
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM 
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐẶNG THỊ DUNG 
Phản biện 1: PGS. TS. Phạm Thị Vượng 
 Viện Bảo vệ thực vật 
Phản biện 2: PGS. TS. Trần Đình Chiến 
 Học viện Nông nghiệp Việt Nam 
Phản biện 3: PGS. TS. Nguyễn Đức Khiêm 
 Hội Bảo vệ thực vật 
Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng đánh giá luận án cấp Học viện 
họp tại: Học viện Nông nghiệp Việt Nam 
Vào hồi giờ, ngày tháng năm 
 Có thể tìm luận án tại: 
- Thư viện Quốc gia 
- Thư viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam 
1 
MỞ ĐẦU 
1. Đặt vấn đề 
Ở Việt Nam các nghiên cứu về sâu hại vừng nói chung và sâu cuốn lá 
vừng Antigastra catalaunalis còn rất ít, hầu như chưa có công trình nào đi 
sâu nghiên cứu loài sâu cuốn lá vừng. Đây là loài côn trùng gây hại chính 
đối với vừng trên toàn thế giới, là loài sâu hại thường xuyên và quan trọng 
nhất, nó tấn công toàn bộ các giai đoạn phát triển trên mặt đất của cây vừng 
từ khi vừng mọc mầm đến khi cây trưởng thành (Singh et al., 1985, 1986; 
Singh, 2003; Egonyu et al., 2009). 
Hà Tĩnh là một trong số ít vùng chuyên canh vừng ở Việt Nam. Để 
góp phần tìm hiểu kỹ hơn về sinh vật học, sinh thái học, khả năng gây hại 
của sâu cuốn lá vừng và đóng góp những dẫn liệu khoa học cho việc phòng 
chống có hiệu quả. Chúng tôi triển khai thực hiện đề tài này. 
2. Mục đích, yêu cầu nghiên cứu của đề tài 
2.1. Mục đích 
Trên cơ sở những nghiên cứu về đặc điểm sinh vật học, sinh thái 
học của loài sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis, để xây dựng biện pháp 
quản lý chúng đạt hiệu quả kinh tế, ít ảnh hưởng đến thiên địch và bảo 
vệ môi trường. 
2.2. Yêu cầu 
- Nghiên cứu xác định đặc điểm hình thái của sâu cuốn lá vừng 
Antigastra catalaunalis (Duponchel). 
- Nghiên cứu xác định đặc điểm sinh vật học của loài sâu cuốn lá 
vừng A. catalaunalis. 
- Nghiên cứu xác định đặc điểm sinh thái học của loài sâu cuốn lá 
vừng A. catalaunalis tại điểm nghiên cứu. 
- Khảo nghiệm hiệu lực một số loại thuốc bảo vệ thực vật phòng 
chống loài sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis. 
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 
3.1. Ý nghĩa khoa học 
Những kết quả nghiên cứu của đề tài về loài sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis tình hình gây hại, đặc điểm hình thái, sinh vật học, sinh thái 
học là những dẫn liệu rất có ý nghĩa khoa học. Các kết quả này là những tư 
liệu khoa học mới có thể sử dụng trong công tác nghiên cứu, viết giáo trình 
phục vụ công tác đào tạo. 
2 
3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài 
Kết quả nghiên cứu của đề về thành phần sâu hại vừng và một số đặc 
điểm sinh vật học, sinh thái học của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis làm cơ 
sở để nhận biết chính xác khi quan sát sâu cuốn lá vừng ngoài thực tế, dự 
tính, dự báo kịp thời sự xuất hiện và gây hại của chúng; làm cơ sở để xây 
dựng biện pháp phòng chống sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis có hiệu quả, 
góp phần bảo vệ năng suất, phẩm chất hạt vừng và môi trường sống. 
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 
4.1. Đối tượng nghiên cứu 
Loài sâu cuốn lá Antigastra catalaunalis (Duponchel) (Lepidoptera: 
Pyralidae) gây hại trên cây vừng. 
4.2. Phạm vi nghiên cứu 
- Đề tài nghiên cứu về thành phần sâu hại và thiên địch sâu cuốn lá 
vừng A. catalaunalis tại Lộc Hà, Hà Tĩnh. 
- Đề tài đi sâu nghiên cứu về đặc điểm hình thái, sinh vật học, sinh 
thái học của loài sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis, khảo nghiệm hiệu lực 
một số loại thuốc bảo vệ thực vật trong phòng chống loài sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis là những nội dung chính được thực hiện trong thời gian từ 
năm 2010 - 2013 tại Lộc Hà, Hà Tĩnh. 
5. Những đóng góp mới của đề tài 
- Loài sâu cuốn lá vừng Antigastra catalaunalis (Duponchel) lần 
đầu tiên được ghi nhận ở Việt Nam là loài sâu hại phổ biến, quan trọng 
trong số 21 loài sâu hại vừng tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
- Thu nhận được nhiều dẫn liệu mới có hệ thống và đầy đủ về đặc 
điểm hình thái, sinh vật học, sinh thái học của sâu cuốn lá vừng. 
 - Bổ sung cơ sở khoa học kỹ thuật cho biện pháp phòng chống sâu 
cuốn lá vừng tại Lộc Hà, Hà Tĩnh. 
6. Cấu trúc của luận án 
Luận án được trình bày trong 104 trang, gồm: Mở đầu 4 trang, Tổng 
quan tài liệu 21 trang, Phương pháp nghiên cứu 20 trang, Kết quả và thảo 
luận 57 trang và 2 trang kết luận và đề nghị, với 27 bảng và 22 hình. Tham 
khảo 92 tài liệu, trong đó 24 tài liệu tiếng Việt và 68 tài liệu tiếng Anh. 
3 
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài 
Sâu cuốn lá vừng (đục ngọn/đục quả) Antigastra catalaunalis là loài 
dịch hại trên cây vừng ở hầu hết các quốc gia trên thế giới 
Khả năng gây hại của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis rất lớn, có thể 
làm giảm 10 - 60% năng suất Singh (2003). Sâu cuốn lá vừng là nguyên nhân 
gây hại của 10 - 70% số lá, 34- 62% số hoa nụ và 10 - 44% số quả. Kết quả là 
làm giảm năng suất nghiêm trọng có thể lên tới 72% (Rai et al., 2001) 
Ở Việt Nam đã có nghiên cứu trên cây vừng với nhiều loài sâu hại, 
như các loài câu cấu, sâu cuốn lá vừng, sâu đục thân, sâu róm, rệp, bọ xít, 
sâu xanh, sâu đo, chúng làm ảnh hưởng đến sinh trưởng phát triển của cây 
vừng, từ đó làm giảm năng suất, phẩm chất vừng một cách đáng kể (Trần 
Văn Lài và cs., 1993). 
Chính vì vậy, việc nghiên cứu đặc điểm sinh vật học và sinh thái 
học của loài sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis sẽ có ý nghĩa khoa học và 
làm cơ sở thực tiễn đối với việc quản lý có hiệu quả loài sâu hại này. 
1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước 
1.2.1. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước 
Theo Plantwise Knowledge Bank (2014) sâu cuốn lá (đục ngọn/đục 
quả) vừng Antigastra catalaunalis là loài dịch hại trên cây vừng ở hầu hết 
các quốc gia trên thế giới. Singh et al. (1985, 1986), trong số những loài sâu 
hại trên cây vừng, sâu cuốn lá (đục ngọn/đục quả) A. catalaunalis (Dup.) là 
một trong những loài sâu hại nguy hiểm, ảnh hưởng lớn đến năng suất. 
Singh (2003) cho biết, sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis có thể làm 
giảm 10 – 60% năng suất. Còn các tác giả Rai et al. (2001) lại cho rằng, sâu 
cuốn lá vừng là nguyên nhân gây hại của 10 – 70% số lá, 34- 62% số hoa nụ 
và 10 – 44% số quả. Kết quả là làm giảm năng suất, thậm chí tới 72%. 
Nhiều công trình nghiên cứu khác cũng đều chỉ ra rằng, sâu cuốn lá (đục 
ngọn/đục quả) vừng A. catalaunalis là một trong những loài sâu hại nguy 
hiểm trên cây vừng (Chaudhry et al., 1989; Baskaran and Thangavelu, 
1991; Egonyu et al., 2009; Shrivastava et al. (2002). Theo Biswas and Das 
(2011), ở Bangladesh, người ta áp dụng biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM) 
để hạn chế sâu hại chủ yếu trên cây có dầu nói chung và trên cây vừng nói 
riêng rất có hiệu quả. 
4 
1.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước 
Tại Việt Nam, theo Viện BVTV (1976), có 28 loài sâu hại trên cây 
vừng. Cho đến nay đã biết sâu hại vừng ở Việt Nam có 39 loài thuộc 5 bộ: 
cánh vảy, cánh cứng, cánh nửa, cánh tơ, cánh giống. 
Trần Ngọc Lân và cs. (2005), tại Yên Thành và Nghi Lộc đã thu thập 
được 32 loài sâu hại, trong đó chủ yếu là sâu hại thuộc bộ cánh vảy 
(Lepidoptera) có tới 17 loài. 
Ở Việt Nam, hầu như chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu về 
sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis. 
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 
- Điều tra sâu hại vừng và thiên địch của chúng, diễn biến mật độ sâu 
cuốn lá vừng dưới ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái tại Lộc Hà, Hà Tĩnh. 
- Nuôi sinh học sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis tại Phòng thí 
nghiệm Bộ môn Côn trùng, Khoa Nông học, Học viện Nông nghiệp Việt 
Nam, Trạm Bảo vệ thực vật huyện Lộc Hà, Hà Tĩnh. 
Đề tài được tiến hành từ năm 2010 đến năm 2013. 
2.2. Vật liệu và dụng cụ và hóa chất nghiên cứu 
- Vật liệu: Các giống vừng thí nghiệm: giống vừng đen địa phương, 
vừng đen V36, vừng đen ĐV11, vừng đen Bình Thuận, vừng vàng V6. 
- Dụng cụ: Hộp thu mẫu, đĩa petri, vợt, bút lông, kim cắm côn trùng, 
ống nghiệm, bông thấm nước. Kính lúp cầm tay, kính lúp soi nổi 2 mắt, máy 
ảnh kỹ thuật số, tủ khí hậu, nhiệt ẩm kế, dao, kéo, panh, lồng lưới, giấy hút 
ẩm, sổ ghi chép, bình phun thuốc. 
- Hóa chất: 4 loại thuốc bảo vệ thực vật (Victory 585EC, AnGun 
5WG, Tango 800WG và V.K 16WP). 
2.3. Nội dung nghiên cứu 
- Nghiên cứu đặc điểm hình thái của loài sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis 
- Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của loài sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis. 
- Nghiên cứu đặc điểm sinh thái học của loài sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis 
tại Lộc Hà, Hà Tĩnh. 
- Khảo nghiệm hiệu lực một số thuốc BVTV. phòng chống loài sâu 
cuốn lá vừng A. catalaunalis tại Lộc Hà, Hà Tĩnh. 
5 
2.4. Phương pháp nghiên cứu 
2.4.1. Nghiên cứu đặc điểm hình thái của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis 
2.4.1.1. Phương pháp thu bắt nhân nuôi sâu nguồn 
Thu sâu non tuổi lớn và nhộng sâu cuốn lá A. catalaunalis ở ruộng 
vừng về nuôi trong phòng thí nghiệm theo phương pháp nuôi tập thể (10 cá 
thể trong hộp nhựa hình khối chữ nhật có kích thước 20 × 10 × 10cm 
(dài×rộng×cao), trong có lót giấy hút ẩm và ngọn vừng sạch có quấn bông 
vào cuống giữ ẩm để làm thức ăn. Hàng ngày quan sát và thay thức ăn mới 2 
ngày một lần cho đến khi chúng hóa nhộng. Thu nhộng, phân biệt đực cái và 
cho riêng rẽ vào hộp để thu trưởng thành, sau đó cho ghép đôi để thu trứng 
phục vụ nghiên cứu các nghiên cứu khác. 
2.4.1.2. Nghiên cứu đặc điểm hình thái sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis 
Quan sát mẫu vật của từng pha phát dục của sâu A. catalaunalis dưới kính 
lúp soi nổi để mô tả màu sắc, vân cánh và đo kích thước của 30 cá thể mỗi pha. 
2.4.2. Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis 
* Nghiên cứu tập tính hoạt động của ngài sâu cuốn lá vừng 
Thu sâu non tuổi lớn và nhộng ở ngoài đồng cũng như ở trong phòng 
thí nghiệm, cho vào hộp mica nuôi tập thể, đến khi vào nhộng, vũ hóa 
trưởng thành, quan sát đôi chân trước để xác định giới tính. Ghi chép số liệu 
để tính tỷ lệ vũ hóa, tỷ lệ đực cái. 
* Nghiên cứu tính ăn thêm và thời gian sống của trưởng thành, mỗi 
công thức bố trí 15 cặp trưởng thành trong lồng lưới có kích thước 
35×35×40 (cm). Thí nghiệm theo dõi cho đến khi trưởng thành cái chết sinh 
lý. Ghi lại kết quả theo dõi để tính toán. 
* Nghiên cứu hoạt động sinh sản của trưởng thành dưới ảnh hưởng của 
yếu tố ăn thêm: Bố trí 15 cặp trưởng thành mới vũ hóa thả vào lồng lưới có 
kích thước 40×40×50cm (Dài×Rộng×Cao), trong có 2-3 cây vừng có chiều 
cao khoảng 15-20 cm và bông tẩm dung dịch mật ong 50%. Hàng ngày quan 
sát, tập tính giao phối, ăn uống và đẻ trứng cho tới khi chúng chết sinh lý. 
* Nghiên cứu sức đẻ trứng và nhịp điệu đẻ trứng: tương tự như thí 
nghiệm nghiên cứu hoạt động đẻ trứng, thu số liệu về số trứng đẻ của mỗi 
cặp, số trứng đẻ mỗi ngày của từng ngài cái. Tổng số cặp theo dõi: N=15. 
* Nghiên cứu tập tính hoạt động của sâu non cuốn lá vừng. Những 
quả trứng được đẻ cùng ngày thu riêng cho vào hộp petri có lót giấy thấm 
nước giữ ẩm. Theo dõi tỷ lệ trứng nở hằng ngày. 
6 
* Nghiên cứu tập tính hóa nhộng của sâu cuốn lá vừng: Quan sát tìm 
kiếm nhộng sâu cuốn lá vừng trên các bộ phận: lá, hoa, gốc cây vừng, bụi 
cỏ, vết nứt của đất. 
* Thời gian phát dục các pha của sâu cuốn lá vừng 
- Pha trứng: Theo dõi thời gian từ lúc mới đẻ đến khi trứng nở. Tổng 
số trứng theo dõi: N = 100 quả. 
- Pha sâu non: Những sâu non cho riêng rẽ vào hộp petri trong có 
búp vừng non làm thức ăn. Theo dõi thời gian lột xác từng tuổi. Thí nghiệm 
theo dõi cho đến khi sâu non hóa nhộng. Tổng có thể theo dõi N = 50 con. 
- Pha nhộng: Chọn những cá thể sâu non hóa nhộng cùng ngày 
(phân biệt đực, cái) cho vào hộp mica có kích thước 6×8 (cm), trong có 
lá vừng để che bớt ánh sáng. Ghi chép ngày vào nhộng, ngày hóa 
trưởng thành cho từng cá thể và số liệu nhiệt độ, ẩm độ trong thời gian 
thí nghiệm. N=30. 
- Trưởng thành: Ghép cặp những trưởng thành mới vũ hoá cùng ngày 
cho vào lồng lưới có kích thước 35×35×40(cm) trong có chậu cây vừng (2-3 
cây với chiều cao khoảng 15-20 cm). Hàng ngày quan sát cho đến khi thấy 
xuất hiện quả trứng đầu tiên. Số cặp trưởng thành theo dõi N = 15. 
2.4.3. Nghiên cứu đặc điểm sinh thái học của sâu cuốn lá 
* Điều tra thanh phần sâu hại vừng và thiên địch của sâu cuốn lá 
vừng A. catalaunalis theo phương pháp tự do. Định kỳ mỗi tuần 1 lần. Thu 
tất cả những mẫu bắt gặp về nuôi tiếp để giám định. 
* Phương pháp nghiên cứu mức độ gây hại của sâu cuốn lá vừng theo 
giai đoạn sinh trưởng của cây vừng: Treo thẻ đánh dấu sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis gây hại trên ở một số giai đoạn sinh trưởng của cây vừng 
(cây con 1-2 lá, 3-5 lá, 6-8 lá, giai đoạn hoa-quả non, mỗi giai đoạn treo thẻ 
20 cây. Cuối vụ thu năng suất để so sánh. 
* Nghiên cứu sự gây hại của sâu cuốn lá vừng dưới ảnh hưởng yếu tố 
ngoại cảnh: Theo phương pháp của Bộ Nông nghiệp và PTNT, (2010). 
+ Nghiên cứu ảnh hưởng của giống vừng đến diễn biến mật độ sâu 
cuốn lá vừng: Thí nghiệm bố trí 5 công thức (tương đương 5 giống vừng). 
Diện tích mỗi ô thí nghiệm 25 m2, 4 lần nhắc lại. Thí nghiệm bố trí theo 
khối ngẫu nhiên hoàn chỉnh (RCB). 
+ Nghiên cứu ảnh hưởng của mật độ gieo trồng đến diễn biến mật độ 
sâu cuốn lá vừng: Thí nghiệm bố trí 4 công thức (CT) (25, 35, 45, 55 
cây/m2) theo khối ngẫu nhiên hoàn chỉnh (RCB). 
+ Nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón đến diễn biến mật độ sâu 
cuốn lá vừng: Thí nghiệm bố trí 3 công thức (CT) theo khối ngẫu nhiên 
hoàn chỉnh (RCB). 
7 
+ Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của tập quán canh tác đến mật độ 
sâu cuốn lá vừng: Thí nghiệm theo dõi tại 3 xã có tập quán luân canh khác nhau 
(Thạch Mỹ: (Ngô - Vừng - Ngô); Thạch Châu: (Lạc - Vừng - Khoai lang) 
Thạch Bằng: (Dưa hấu - Vừng - Ngô)). 
* Nghiên cứu về ong ký sinh Elasmus sp. trên sâu cuốn lá vừng 
+ Điều tra tỷ lệ ký sinh trên sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis theo 
từng giai đoạn sinh trưởng của cây vừng. Mỗi đợt điều tra thu ít nhất 30 cá 
thể, quan sát xác định số cá thể bị ký sinh bởi ong Elasmus sp. 
+ Nghiên cứu điểm sinh học của ong ngoại ký sinh Elasmus sp. trên 
sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis: Các thí nghiệm nghiên cứu sinh học của 
ong ký sinh Elasmus sp. đều được nuôi trong ống nghiệm (kích thước: : 
1,5cm, L: 10cm), hộp nhựa (kích thước: ×h = 8-10 × 10-12cm). Thời gian 
tiếp xúc giữa ong ký sinh Elasmus sp. và sâu non vật chủ A. catalaunalis là 
24 giờ. Tách những cá thể đã có trứng ký sinh của ong Elasmus sp. trên cơ 
thể nuôi riêng để xác định các chỉ tiêu sinh học. 
+ Thí nghiệm sức đẻ trứng của ong Elasmus sp. và số trứng được đẻ 
lên mỗi cá thể vật chủ 
 Theo dõi 15 cặp ong Elasmus sp. mới vũ hóa, tiếp xúc với 5 sâu 
non vật chủ ... u hại vừng tại Lộc Hà, Hà Tĩnh ít phong phú (21 loài). Ít hơn 7 loài so 
với kết quả điều tra của Viện BVTV (1976) (bảng 3.10). 
3.3.2. Mức độ gây hại của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis theo giai đoạn 
sinh trưởng của cây ký chủ tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
Sâu cuốn lá vừng gây hại ở giai đoạn cây con (1-2 lá), có thể gây mất 
năng suất. Giai đoạn hoa-quả non, chỉ 1 tổ sâu cuốn lá trên 1 cây, chúng làm 
thiệt hại đến 37,22%. 
Bảng 3.11. Mức độ gây hại của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis 
theo giai đoạn sinh trưởng của cây vừng đến năng suất vụ hè thu 
năm 2012 tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
Giai đoạn sâu 
A. catalaunalis gây hại 
Vụ xuân – hè Vụ hè – thu 
Năng 
suất 
Giảm so với 
đối chứng 
Năng 
suất 
Giảm so với 
đối chứng 
(Tạ/ha) (%) (Tạ/ha) (%) 
Đối chứng 7,71 7,37 
Cây con 1-2 lá 0 100 0 100 
3-5 lá 6,31 18,16 5,96 19,13 
6 - 8 lá 5,99 22,31 5,79 21,44 
Hoa - quả non 4,84 37,22 4,90 33,51 
LSD 0,05 0,16 0,19 
CV% 3,5 4,4 
Ghi chú: Trong phạm vi cùng cột, các giá trị mang cùng chữ cái chỉ sự sai khác 
không có ý nghĩa ở mức α ≤ 0.05, Giống vừng V6, mật độ trồng: 30cây/m2. 
3.3.3. Tình hình gây hại của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis dưới ảnh 
hưởng của một số yếu tố ngoại cảnh 
3.3.3.1. Ảnh hưởng của giống vừng đến diễn biến mật độ sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis 
Kết quả trên cho thấy khả năng chống chịu sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis của giống vừng đen địa phương là rất cao, tiếp đó là 2 giống 
vừng đen Bình thuận và vừng vàng V6. 
17 
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
3 -5 lá Làm nụ Quả non
Giai đoạn ST
Mật độ (con/m2)
Vừng đen địa phương Vừng đen V36 Vừng vàng V6 Vừng đen Bình thuận Vừng đen ĐV11
Hình 3.2. Mật độ sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis trên các giống vừng 
khác nhau vụ xuân-hè năm 2013 tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
Hai giống còn lại là giống vừng đen V36 và vừng đen ĐV11 có tỉ lệ 
nhiễm sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis cao hơn. Kết quả được trình bày tại 
hình 3.2. 
3.3.3.2. Ảnh hưởng của mật độ gieo trồng đến diễn biến mật độ sâu cuốn lá 
vừng A. catalaunalis vụ xuân-hè năm 2013 tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
Mật độ trồng khác nhau, sự gây hại của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis 
cũng khác nhau; ở mật độ 45 cây/m2 bị sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis gây 
hại nặng nhất. Nên trồng vừng với mật độ 35 cây/m2 là hợp lý với mức sâu 
cuốn lá vừng gây hại trung bình, nhưng có năng suất cao nhất (Bảng 3.12). 
Bảng 3.12. Ảnh hưởng của mật độ gieo trồng đến diễn biến mật độ 
sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis tại Thạch Bằng, Lộc Hà, Hà Tĩnh 
vụ xuân-hè 2013 
Công 
thức thí 
nghiệm 
Mật độ 
cây 
vừng 
(cây/m2) 
Mật độ sâu (c/m2) ở các giai đoạn sinh 
trưởng khác nhau của cây vừng 
Năng 
suất 
(TB) 
tạ/ha 
3 - 5 lá 
Làm nụ 
hoa 
Ra hoa rộ 
- quả non 
Quả 
chắc 
CT.1 25 1,37d 3,26c 5,99c 2,09c 5,25 
CT.2 35 1,99b 2,78d 9,10b 3,59b 6,53 
CT.3 45 2,75a 5,54a 11,35a 6,63a 6,13 
CT.4 55 1,61c 3,95b 4,08d 1,33d 4,67 
 LSD 0,05 0,12 0,25 0,17 0,14 - 
 CV% 3,9 4,2 1,4 2,6 - 
Ghi chú: CT.4 ĐC (đối chứng): mật độ cây vừng 55 cây/m2; 
18 
3.3.3.3. Ảnh hưởng của phân bón đến diễn biến mật độ sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
Phân bón có tác động đến mật độ sâu cuốn lá vừng, nên bón phân 
chuồng + phân vi sinh hạn chế sâu cuốn lá vừng, cho năng suất hơn. 
Bảng 3.13. Ảnh hưởng của phân bón đến mật độ sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis (Giống V36) vụ hè thu 2012 tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
STT Công thức bón phân 
Giai đoạn 
3-5 lá 
Giai đoạn 
làm nụ hoa 
Giai đoạn 
ra hoa rộ 
Năng suất 
(Tạ/ha) 
1 Đối chứng (Nông dân) 2,23c 9,4b 6,87c 5,35 
2 Phân chuồng + NPK 3,43a 12,07a 13,17a 6,19 
3 Phân chuồng + vi sinh 2,83b 8,23c 12,17b 6,75 
 LSD 0.05 0,49 0,79 0,67 - 
 CV% 8,6 4,0 3,1 - 
Ghi chú: CT1- Đối chứng (bón theo nông dân) 4 tấn phân chuồng/ha 
 CT2 - 4 tấn phân chuồng + 500 kg NPK (tỷ lệ 3:9:6) 
 CT3- 4 tấn phân chuồng + 500 kg/ha vi sinh Sông Gianh 
3.3.3.4. Ảnh hưởng của tập quán canh tác đến diễn biến mật độ sâu cuốn lá 
vừng A. catalaunalis tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
Tập quán canh luân canh cây trồng khác nhau ít ảnh hưởng đến diễn 
biến mật độ sâu cuốn lá vừng tại Lộc Hà, Hà Tĩnh. Ở xã Thạch Mỹ (Ngô-
Vừng-Ngô, có mật độ sâu cuốn lá vừng thấp nhất. Mật độ sâu cuốn lá vừng 
ở xã Thạch Châu và Thạch Bằng tương tự nhau (Hình 3.3). 
Hình 3.3. Diễn biến mật độ sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis vụ hè 2010 
tại Lộc Hà, Hà Tĩnh (Giống vừng đen V36) 
(Ghi chú: (Thạch Mỹ: (Ngô - Vừng - Ngô); Thạch Châu: (Lạc - Vừng - Khoai lang); 
Thạch Bằng: (Dưa hấu - Vừng - Ngô)). 
0 0,7
1,6 2,3
8,0
18,0
22,0
7,6
4,2
1,41,2
5,7
9,3
17,0
27,0
19,0
5,3
3,7
,1
0,3 0,7
1,2
3,8
14,0
26,0
6,3
3,3
0
5
10
15
20
25
30
1-2 lá 3-5 lá 6-9 lá Bắt đầu 
ra hoa
Hoa Hoa -
Quả non
Quả non Quả non 
- chắc 
xanh
Quả già Quả 
chín
M
ật
 đ
ộ 
sâ
u 
(c
on
/m
2 )
Giai đoạn sinh trưởng
Thạch Mỹ Thạch Châu Thạch Bằng
19 
3.3.5. Kẻ thù tự nhiên của sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis 
3.3.5.1. Thành phần côn trùng và nhện bắt mồi trên sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
Nghiên cứu mối quan hệ qua lại xác định và tạo nên hệ thống vật mồi - 
vật bắt mồi; vật chủ - vật kí sinh. Điều này rất quan trọng để làm sáng tỏ 
những đặc điểm của các mối quan hệ kí sinh - vật chủ (Vũ Quang Côn, 2007). 
Bảng 3.14. Thành phần thiên địch bắt mồi sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis năm 2010-2012 tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
STT Tên Việt Nam Tên khoa học Bộ/Họ 
Mức độ 
phổ biến 
 Bộ nhện lớn Aranea 
1 Nhện sói 
Lycosa pseudoannulata 
Boes. Et Strand. 
Lycosidae ++ 
2 Nhện linh miêu Oxyopes javanus Thorell Oxyopidae + 
3 Nhện chân dài 
Tetragnatha mandibulata 
(Walckenaer) 
Oxyopidae - 
 Bộ cánh nửa Hemiptera 
4 
Bọ xít hoa bắt 
mồi 
Eocanthecona furcellata 
Wolf 
Pentatomidae ++ 
Tổng số loài thu được: 4 
Ghi chú: –: Rất ít phổ biến (< 20% độ thường gặp); 
+: Ít phổ biến (20-40%); ++: Trung bình phổ biến (> 40-60%); 
+++: Rất phổ biến (> 60%). 
Kết quả điều tra thành phần thiên địch bắt mồi trong 3 năm (2011-
2013) thu được 4 loài, trong đó 3 loài nhện lớn và một loài bọ xít bắt mồi. 
Hai loài có mức độ phổ biến trung bình là nhện sói Lycosa và bọ xít hoa 
Eucanthecona fuscilata (Wolf) và nhện sói Lycosa pseudoannulata Boes. Et 
Strand (bảng 3.14). 
3.3.5.2. Thành phần côn trùng ký sinh trên sâu cuốn lá vừng năm 2010-2012 
tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
Trong loài côn trùng ký sinh sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis thu 
thập được, thì loài ong ngoại ký sinh Elasmus sp. (Eulophidae) có mức độ 
phổ biến cao nhất (Bảng 3.15). 
20 
Bảng 3.15. Thành phần loài côn trùng ký sinh sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis năm 2010-2012 tại Lộc Hà, Hà Tĩnh 
TT Loài ký sinh 
Pha vật chủ 
bị ký sinh 
Mức độ phổ 
biến 
 Bộ Hymenoptera 
 Họ Braconidae 
1 Apanteles hanoii Tobias et Long Sâu non + 
2 Bracon sp. Sâu non - 
 Họ Ichneumonidae 
3 Trathala flavo-orbitalis Cameron Sâu non ++ 
 Họ Chalcididae 
4 Brachymeria sp. Nhộng - 
 Họ Eulophidae 
5 Elasmus sp. Sâu non +++ 
Ghi chú: -: Rất ít phổ biến (Tỷ lệ ký sinh <5%); +: Ít phổ biến (Tỷ lệ ký sinh 5-
10%); ++: Trung bình phổ biến (Tỷ lệ ký sinh >10-20%); +++: Rất phổ 
biến (>20%); 
3.3.5.3. Một số nghiên cứu về ong ngoại ký sinh Elasmus sp. trên sâu cuốn 
lá vừng A. catalaunalis 
* Thời gian phát dục các pha của ong ký sinh Elasmus sp. trên sâu 
A. catalaunalis 
 Thời gian phát dục các pha tương ứng là trứng 1,32 ± 0,043 ngày. 
Ong non 3,65 ± 0,22 ngày; Nhộng 5,25 ± 0,25 ngày; Trưởng thành tiền đẻ 
trứng là 0,23 ngày (Bảng 3.16). 
Bảng 3.16. Vòng đời của ong ký sinh Elasmus sp. ở điều kiện nhiệt độ 
phòng thí nghiệm (Nhiệt - ẩm độ trung bình 29,2◦C, 80%) 
Pha phát dục 
Số cá thể 
theo dõi 
Thời gian phát dục (ngày) 
Ngắn nhất Dài nhất 
Trung bình 
± SE 
Trứng 50 1,0 1,5 1,32 ± 0,053 
Ong non 30 2.5 4.5 3,65 ± 0,22 
Nhộng 30 4,5 6,0 5,25 ± 0,25 
Thời gian trước đẻ trứng 15 4,0h (0,15) 8,0h (0,33) 0,23 ± 0,043 
Vòng đời 30 8,16 11,46 9,35 ± 1,55 
Vòng đời của ong Elasmus sp. trung bình là 9,35 ± 1,55 ngày (Bảng 3.16). 
21 
* Sức đẻ trứng của ong Elasmus sp. 
Số liệu thí nghiệm cho thấy sức đẻ trứng ký sinh của ong Elasmus sp. 
rất cao (148,5 ± 2,8 quả/cái) trong suốt thời gian sống của trưởng thành ở 
điều kiện Nhiệt - ẩm độ trung bình: 29,2◦C; 80% (bảng 3.17). 
Bảng 3.17. Sức đẻ trứng của ong ngoại ký sinh Elasmus sp. trên 
sâu cuốn lá vừng (A. catalaunalis) 
Đợt thí 
nghiệm 
(2012) 
Số cặp ong 
theo dõi 
Sức đẻ trứng (quả/ con cái) 
Ít nhất Nhiều nhất Trung bình ± SE 
Tháng V/2012 20 (cặp) 78 165 148,5±2,8 
Ghi chú: Nhiệt-ẩm độ trung bình: 29,2oC, 80%; 
 Thức ăn cho ong trưởng thành: Mật ong 100% 
3.4. Biện pháp phòng chống sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis bằng 
thuốc BVTV 
Kết quả đánh giá hiệu lực của 4 loại thuốc BVTV (Thí nghiệm 
trong điều kiện nhà lưới) vào thời điểm 5 ngày sau khi phun cho thấy, 
thuốc Victory 585 EC, Tango 800 WG và Angun 5WG đều có hiệu lực 
cao và tương đương nhau ở mức ý nghĩa α = 0,05 (đều trên 85%), cao hơn 
hẳn hiệu lực chế phẩm sinh học V.K16 WP (56,82%) (Bảng 3.18). 
Bảng 3.18. Hiệu lực thuốc bảo vệ thực vật trừ sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis trong điều kiện nhà lưới 
Công 
thức 
Tên thương 
phẩm 
Hoạt chất 
 Liều 
lượng 
gr/lit/ha 
Hiệu lực thuốc sau phun 
(%) 
1 ngày 3 ngày 5 ngày 
I 
Vitory 585EC 
Cypermethrin+ 
Chlorpyrifos 1lít/ha 
38,89a 
84,44a 89,58a 
II 
AnGun 5WG 
Emamectin 
benzoate 200gr/ha 
37,78a 
78,89a 85,56a 
III Tango 800WG Fipronil 30gr/ha 36,67a 81,11a 86,35a 
IV VK16WP B. thuringiensis 1kg/ha 24,78b 35,56b 56,82b 
V 
Đối chứng 
(nước lã) 
- 0,00 - - 
LSD 0,05 4,73 10,55 9,77 
CV% 7,3 8,0 5,6 
Ghi chú: - Số sâu thí nghiệm ở mỗi công thức: N = 30 con. 
 - Lượng nước thuốc phun trên mỗi ô thí nghiệm: 1,5 lít, 
 - Trong phạm vi cùng cột, các giá trị mang cùng chữ cái chỉ sự sai 
khác không có ý nghĩa ở mức p ≤ 0.05 
22 
Kết quả đánh giá hiệu lực 4 loại thuốc BVTV trừ sâu cuốn lá 
vừng (ngoài đồng) vào thời điểm 5 ngày và 7 ngày sau khi phun đều cho 
thấy, 3 loại thuốc hóa học (Victory 585 WP, Tango 800 WP, và Angun 
5WP) đều cho hiệu lực cao và tương đương nhau (91,67 - 94,79% ở thời 
điểm 7 ngày sau khi phun), cao hơn hẳn chế phẩm V.K 16 WP ở mức p ≤ 
0,05 (63,83%) (Bảng 3.19). 
Bảng 3.19. Hiệu lực thuốc BVTV trừ sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis ngoài đồng 
Công 
thức 
Tên thuốc Hoạt chất 
Liều 
lượng 
Hiệu lực thuốc (%) 
3 ngày 5 ngày 7 ngày 
I 
Vitory 585EC 
Cypermethrin+ 
Chlorpyrifos 1lit/ha 60,46b 82,22a 94,79a 
II 
AnGun 5WG 
Emamectin 
benzoate 200gr/ha 69,59a 74,44a 91,67a 
III Tango 800WG Fipronil 30gr/ha 72,98a 79,36a 93,65a 
IV V.K16WP B. thuringiensis 1kg/ha 33,78c 53.38b 63,83b 
V 
Đối chứng 
(phun nước lã) 
- 
0,0 
- - - 
LSD 0,05 7,02 9,57 9,74 
CV% 6,3 7,0 6,0 
Trong phạm vi cùng cột, các giá trị mang cùng chữ cái chỉ sự sai khác 
không có ý nghĩa ở mức p ≤ 0.05. - Lượng nước thuốc phun 600lít/ha 
Tóm lại, với 4 loài thuốc đem khảo nghiêm. Trong đó có 2 loại 
thuốc hóa học đơn chất là Fipronil và Emamectin benzoate và 1 loại thuốc 
hỗn hợp với 2 hoạt chất Cypermethrin + Chlorpyrifos cùng với 1 chế 
phẩm sinh học B. thuringiensis đều cho kết quả phòng trừ sâu cuốn lá 
vừng đạt yêu cầu (bảng 3.19). 
23 
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 
Kết luận 
1) Loài sâu cuốn lá vừng Antigastra catalaunalis (Duponchel) lần đầu 
tiên được ghi nhận ở Việt Nam so với tài liệu của Viện BVTV (1976). là loài 
phổ biến và quan trọng trong số 21 loài sâu hại vừng tại Lộc Hà, Hà Tĩnh. 
2) Thời gian sống của trưởng thành cái loài sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis tương đối ngắn (2 đến 9 ngày), sức đẻ trứng giao động mạnh 
tùy thuộc vào yếu tố thức ăn thêm. Dung dịch mật ong 50% là thức ăn thêm 
tốt nhất cho trưởng thành cái đẻ trứng (116,0 quả/cái) so với ăn thêm dung 
dịch mật ong 10% (90,1 quả/cái) và sức đẻ trứng thấp nhất nếu chỉ ăn thêm 
nước lã (62,8 quả/cái) ở mức ý nghĩa α ≤ 0.05 điều kiện nhiệt, ẩm độ trung 
bình là 29,2oC và 75,1%. 
Tỷ lệ nở của trứng sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis cao (83%). Tỷ lệ 
vũ hóa trưởng thành cũng cao (88,1% - 91,0%). Tỷ lệ giới tính khá cân đối 
(1đực: 1,1cái trong điều kiện phòng thí nghiệm và 1đực: 1,23 cái ở điều kiện 
sâu thu từ ngoài đồng ruộng). Tỷ lệ sống sót thấp (40%). Vòng đời khá 
ngắn, trung bình 22,28 ± 3,16 ngày, thời gian phát dục của trứng, sâu non, 
nhộng và trưởng thành tiền đẻ trứng tương ứng là 3,04; 11,54; 4,65 và 3,38 
ngày ở điều kiện nhiệt, ẩm độ trung bình là 29,2oC, 75,1% 
 3) Thành phần sâu hại vừng trong 3 năm (2010 – 2012) tại Lộc Hà, 
Hà Tĩnh tương đối phong phú, gồm 21 loài. Sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis phát sinh, gây hại trên cả vụ xuân hè và hè thu, gây hại chồi 
non, lá, cành, hoa, quả. Giai đoạn cây con (1-2 lá) bị hại, làm mất năng suất 
(cây chết). Gây hại nặng trên các giống vừng đen V36 và vừng đen VĐ11, 
vừng đen địa phương ít bị sâu cuốn lá vừng gây hại hơn. Phân bón có tác 
động đến mật độ sâu cuốn lá vừng. Bón phân chuồng + phân vi sinh có hiệu 
quả kinh tế và hạn chế tác hại. Mật độ trồng vừng khác nhau sự gây hại cũng 
24 
khác nhau; ở mật độ 45 cây/m2 bị sâu gây hại nặng nhất. Vậy nên trồng 
vừng với mật độ 35 cây/m2 là hợp lý để đạt năng suất tối ưu. 
Thành phần thiên địch sâu hại vừng nghèo nàn (4 loài bắt mồi, 5 loài 
ký sinh), trong đó, loài ong ngoại ký sinh Elasmus sp. trên sâu non sâu cuốn 
lá vừng A. catalaunalis có mức độ phổ biến cao nhất. Ong ký sinh Elasmus 
sp. có vòng đời ngắn (9,35 ± 1,55 ngày); Tỷ lệ vũ hóa trưởng thành cao 
(81,1%); Tỷ lệ giới tính nghiêng về tính cái (1 đực: 1,5 cái). Mật ong 100% 
là thức ăn thêm tốt nhất cho trưởng thành ong Elasmus sp., sức đẻ trứng cao 
(148,5 ± 2,8 quả/cái); Số trứng đẻ lên mỗi vật chủ trung bình 3,75 quả. Tỉ lệ 
kí sinh cao (77,8%). Có thể sử dụng ong ngoại ký sinh Elasmus sp. sẵn có 
trong tự nhiên để phòng chống loài sâu hại này. 
4) Ba loại thuốc hóa học (Victory 585 EC, AnGun 5WG, Tango 800 
WG) và 01 chế phẩm sinh học (V.K 16 WP) khảo nghiệm đều có hiệu lực 
trừ sâu cuốn lá vừng cao. 
Đề nghị 
1) Phòng chống sâu cuốn lá vừng A. catalaunalis từ giai đoạn cây con 
cho đến thu hoạch và bảo tồn nguồn gen giống vừng đen địa phương 
2) Khuyến khích phòng trừ bằng chế phẩm sinh học, hạn chế sử dụng 
thuốc hóa học nhằm duy trì các loài ký sinh thiên địch của sâu cuốn lá vừng 
A. catalaunalis 
25 
DANH MỤC CÔNG TRÌNH ÐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 
LIÊN QUAN ÐẾN LUẬN ÁN 
1. Nguyễn Đức Khánh và Đặng Thị Dung (2012). Thành phần sâu hại 
vừng và diễn biến mật độ sâu cuốn lá Antigastra catalaunialis 
(Dup.) (Lep.: Pyralidae) năm 2010, 2011 tại Lộc Hà, Hà Tĩnh, 
Tạp chí Khoa học và Phát triển, 10(1): 25 - 33. 
2. Nguyễn Đức Khánh, Nguyễn Thị Trà Giang và Đặng Thị Dung (2013). 
Một số đặc điểm sinh học của sâu cuốn lá vừng Antigastra 
catalaunalis (Duponchel) (Lepidoptera: Pyralidae), Tạp chí 
Khoa học và Phát triển, 11(5): 614 - 620.