Một số nội dung cơ bản trong tư tưởng triết học pháp quyền của samuel von pufendorf

14
CHUYÊN MỤC
TRIẾT HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC - LUẬT HỌC
MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN TRONG
TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC PHÁP QUYỀN
CỦA SAMUEL VON PUFENDORF
NGÔ THỊ MỸ DUNG
Là nhà triết học, luật gia và nhà sử học nổi tiếng trong giai đoạn đầu của thời kỳ khai
sáng Đức (1690 - 1720), Samuel von Pufendorf (1632 - 1694) đã để lại cho nhân loại
nhiều tư tưởng có giá trị, trong đó có tư tưởng pháp quyền của ông. Với việc xuất phát
từ bản tính tự nhiên của con người để lập luận cho luật tự nhiên, quyền tự nhiên của
con người và vấn đề nhà nước nhằm đảm bảo cho những quyền tự nhiên của con
người được thực thi, Pufendorf đã trở thành người đầu tiên đặt nền móng cho tư
tưởng triết học pháp quyền Đức, ảnh hưởng trực tiếp đến tư tưởng pháp quyền của
Christian Thomasius (1655 - 1728), Christian Wolff (1679 - 1754) và Immanuel Kant
(1724 - 1804) cũng như thể chế chính trị pháp quyền Đức trong những thế kỷ XVII -
XVIII.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Kế thừa tư tưởng nhân văn của các nhà
triết học thời kỳ phục hưng, đặc biệt là tư
tưởng của Hugo Grotius (1583 - 1642)
và Thomas Hobbes (1588 - 1679) về luật
tự nhiên và quyền tự nhiên của con
người, triết học pháp quyền Pufendorf
cũng xuất phát từ bản tính tự nhiên để
lập luận cho luật tự nhiên và quyền tự
nhiên của con người, đề cao vai trò của
luật tự nhiên so với luật ban hành, xem
luật tự nhiên là tiêu chí nền tảng của luật
ban hành của một quốc gia cũng như
luật pháp quốc tế. Những nội dung tư
tưởng trên được Pufendorf phân tích một
cách có hệ thống trong các tác phẩm viết
bằng tiếng Latinh với tựa đề: Cơ sở lý
luận của một lý thuyết pháp luật chung
(Elementorum jurisprudentiae universalis
libri duo) (1660), Tám cuốn sách của luật
tự nhiên và luật quốc tế (De jure naturae
et gentiuml libri octo) (1672) và Về nghĩa
vụ của con người và của công dân theo
luật tự nhiên (De officio hominis et civis
Ngô Thị Mỹ Dung. Tiến sĩ. Khoa Triết học
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Thành phố Hồ Chí Minh.
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 1 (197) 2015 15
juxta legem naturalem) (1673). Tuy nhiên,
bài viết này không đề cập đến toàn bộ tư
tưởng triết học pháp quyền của Pufendorf
mà chỉ nghiên cứu một số nội dung cơ
bản trong tư tưởng pháp quyền của ông
như bản tính tự nhiên của con người và
luật tự nhiên; quyền tự nhiên của con
người và nghĩa vụ của công dân trong
nhà nước.
2. BẢN TÍNH TỰ NHIÊN CỦA CON
NGƯỜI VÀ LUẬT TỰ NHIÊN
Bản tính tự nhiên của con người (naturam
hominis) và luật tự nhiên (lex naturalis) là
những vấn đề quan trọng trong lịch sử tư
tưởng triết học pháp quyền phương Tây,
đặc biệt là thời kỳ phục hưng và cận đại.
Khác với các nhà triết học thời kỳ cổ đại
và trung cổ phong kiến cho rằng luật tự
nhiên là Logos, là ý niệm, hay là “sự
phản chiếu của luật Thượng đế thông
qua lý trí của con người”, các nhà triết
học thời phục hưng và cận đại đều xuất
phát từ bản tính tự nhiên của con người
để lập luận cho luật tự nhiên và khẳng
định, luật tự nhiên là phổ biến, có giá trị
ở mọi thời đại.
Cũng như Thomas Hobbes, Pufendorf
cho rằng bản tính tự nhiên của con
người là ích kỷ và tham lam (Habsucht).
“Con người yêu mình hơn tất cả những
gì còn lại (Der Mensch liebt gleich allen
sinnbegabten Wesen nichts mehr als
sich selbst), vì vậy sẽ làm mọi cách,
dùng mọi phương tiện để có được cái
mình muốn, dùng mọi khả năng để giữ
cái tốt nhất cho mình và tránh những rắc
rối. Động cơ này thường là lớn hơn tất
cả những động cơ còn lại. Một người bị
tấn công bởi người khác, sẽ căm thù kẻ
tấn công mình ngay cả khi anh ta đã an
toàn và luôn mong muốn trả thù (Wunsch
nach Vergeltung) khi có điều kiện”
(Pufendorf, 2007, tr. 16).
Không những thế, “trong con người còn
có một sức mạnh tuyệt vời để làm hại
nhau (Im Menschen ist aber auch eine
große Kraft, sich gegenseitig zu
schädigen). Mặc dù không có răng cũng
không móng vuốt như những động vật
khác, nhưng con người vẫn có thể tấn
công một cách hiệu quả nhất nhờ vào
các kỹ năng của đôi tay và trí tuệ. Để đạt
được mục tiêu, con người có thể dùng
sự xảo quyệt và dối trá của mình. Vì vậy,
con người cũng rất dễ dàng làm cho kẻ
mạnh nhất bị thương, thậm chí là gây tử
vong” (Pufendorf, 2007, tr. 19). Các cuộc
chiến tranh trong lịch sử đã chứng minh
bản chất gây hấn của con người. Thậm
chí có nhiều người có niềm vui đặc biệt
khi cố tình làm hại người khác (Pufendorf,
2007, tr. 18).
Tuy nhiên - theo ông (2007, tr. 17) - ở
một khía cạnh khác, con người yếu đuối
hơn nhiều loài sinh vật (schwächer als
viele Lebewesen). “Có lẽ ít có sinh vật
nào bất lực như con người khi được sinh
ra, do đó sẽ là một phép màu khi con
người sống đến già mà không cần sự
chăm sóc của những người khác. Một
sinh linh bé bỏng được sinh ra trong
trạng thái tự nhiên, câm lặng và trần
truồng (stumm und nackt) sẽ không tồn
tại nếu không biết tự giúp mình trước thú
dữ và đói khát. Vì vậy sự tự giúp mình là
bản tính tự nhiên của con người”. Với
Pufendorf (2007, tr. 17) “không có tình
yêu Thượng đế trong thế giới này, cái
giúp con người và có ích cho con người
là chính mình” (“Nächst Gott gibt es
NGÔ THỊ MỸ DUNG – MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN TRONG TƯ TƯỞNG16
nichts in der Welt, was dem Menschen
mehr hilft und nützt als der Mensch
selbst”).
Theo Pufendorf, con người không chỉ ích
kỷ, hám lợi, yếu đuối mà còn luôn có xu
hướng làm hại người khác hơn bất kỳ
động vật hoang dã nào. Các loài động
vật thường chỉ cần thỏa mãn sự kích
thích bản năng như thực phẩm và sự
giao phối, một khi được thỏa mãn chúng
sẽ không tấn công kẻ khác. Khác với các
loài động vật, con người không bao giờ
thoát khỏi những ham muốn bản năng
(nie frei von Begierden) và thường đòi
hỏi nhiều hơn nhu cầu cần thiết
(Pufendorf, 2007, tr. 18). Con người cần
quần áo, không chỉ vì sự cần thiết, mà
còn là niềm vui của mình, và “so với loài
động vật, con người có bản tính tham
lam, thèm khát danh tiếng, ghen tị và sự
phù phiếm tinh thần (die Habsucht, die
Ruhmsucht, die Eifersucht und die
geistige Eitelkeit)” (Pufendorf, 2007, tr.
18). Thực chất, “con người là một thực
thể tự tồn và tự vệ (Selbsterhaltung und
Selbstsicherung bedachtes Wesen), yếu
đuối và bất lực nếu không có sự hỗ trợ
của đồng loại, nhưng đồng thời cũng là
động vật độc ác, dễ bị kích động và có
khả năng làm hại người khác (zugleich
aber auch nicht weniger boshaft,
mutwillig und leicht erregbar, ebenso
fähig wie geneigt, andere zu schädigen)”
(Pufendorf, 2007, tr. 20).
Bản tính con người được thể hiện rõ
trong trạng thái tự nhiên - trạng thái mà
trong đó chỉ có một luật duy nhất thống
trị, đó là không ai điều khiển và chịu
trách nhiệm về những việc xảy ra
(Pufendorf, 2007, tr. 50). Trong trạng thái
tự nhiên, mỗi người đều có “tự do tự
nhiên” (“natürliche Freiheit”) – độc lập khỏi
mọi quyền lực và mệnh lệnh. Mỗi người
đều có quyền làm tất cả những gì họ cho
là phù hợp (Pufendorf, 2007, tr. 50). Bởi
con người là một động vật sống với bản
năng sinh tồn nên con người có quyền
dùng tất cả phương tiện để bảo vệ mạng
sống của mình (Pufendorf, 2007, tr. 50).
Trong trạng thái tự nhiên, mỗi người tự
bảo vệ chính mình bằng khả năng và
sức lực của mình. Với bản tính tự nhiên
là ham lợi, độc ác và gây hấn, con người
có thể dùng sức mạnh vật lý của mình để
tấn công kẻ khác nhằm chiếm đoạt cái
mình cần. Tuy nhiên, mỗi cá nhân – dù
rất mạnh – cũng luôn nơm nớp lo sợ, đề
phòng kẻ khác. Điều đó dẫn đến tình
trạng thống trị của sự đau khổ, sợ hãi,
nghèo đói, cô đơn và hoang dã
(Pufendorf, 2007, tr. 57). Nỗi sợ hãi cái
chết, sự đau khổ và ước muốn được bảo
toàn sinh mạng sẽ dẫn đến sự thỏa hiệp,
liên kết giữa các cá nhân với nhau hình
thành nhà nước.
Theo luật tự nhiên, mỗi cá nhân phải bảo
vệ cuộc sống của chính mình bằng mọi
cách và với mọi giá, rằng không có gì
quý hơn mạng sống và đáng phải hy sinh
mạng sống cả. “Tự bảo toàn sinh mạng”
là quy luật tự nhiên đầu tiên, thúc giục
con người “tìm kiếm và theo đuổi hòa
bình”. Nỗi sợ chết hay sợ tổn thương,
kết hợp với bản năng bảo toàn sinh
mạng, ngăn không cho con người làm
hại bản thân và người khác. Quy luật
đầu tiên “tự bảo toàn sinh mạng” thúc
đẩy con người tuân phục quy luật thứ hai:
liên kết thành xã hội - bởi lẽ sinh mạng
chỉ được bảo toàn tốt nhất trong một xã
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 1 (197) 2015 17
hội, nơi mà sự bình an lâu dài được xác
lập trên nền tảng của một khế ước cộng
đồng.
Như vậy, bản tính ích kỷ, hám lợi của
con người trong trạng thái tự nhiên là
nguồn gốc dẫn đến tình trạng đau khổ,
sợ hãi, nghèo đói và chiến tranh. Vì vậy,
con người buộc liên kết với nhau hình
thành nhà nước thông qua khế ước để
tránh bị xâm phạm lợi ích cá nhân và
thân thể. “Khế ước xã hội là sự tự
nguyện của ý chí cá nhân vì nhu cầu
sinh tồn của chính mình và vì hòa bình,
thịnh vượng lâu dài. Khế ước phải được
tất cả các cá nhân đồng ý. Ai không đồng
ý với thỏa thuận chung sẽ nằm bên
ngoài nhà nước tương lai” (Pufendorf,
2007, tr. 60).
Triết học pháp quyền Pufendorf có nhiều
nét tương đồng với tư tưởng pháp quyền
Thomas Hobbes trong việc lập luận về
bản chất tự nhiên của con người, luật tự
nhiên, quyền tự nhiên và việc hình thành
nhà nước thông qua khế ước. Cũng như
Hobbes, Pufendorf cũng cho rằng bản
tính gây hấn của con người do sự cạnh
tranh, thiếu tin cậy vào người khác và
thèm khát vinh quang. Tuy nhiên, trong
khi Hobbes cho rằng bản tính con người
là tham lam, ích kỷ, độc ác như sói và
gấu, vì vậy, trong trạng thái tự nhiên, con
người có thể làm tất cả để tranh giành
quyền lợi cá nhân, bất chấp đến tính
mạng hay lợi ích của người khác, thì
Pufendorf cho rằng, con người vừa tham
lam, vừa có xu hướng làm hại người
khác, nhưng đồng thời cũng là sinh vật
yếu đuối, không thể sống nổi nếu không
có sự trợ giúp của đồng loại. Nghĩa là,
đối với Pufendorf, con người không chỉ
có bản chất “thú tính” như quan điểm của
Hobbes, mà còn có “bản chất cộng
đồng”, hay “bản chất xã hội”. Mặc dù
sống trong trạng thái tự nhiên, làm
những gì mình muốn, nhưng con người
vẫn có nhu cầu được sống bên nhau,
sống cùng đồng loại, giúp đỡ lẫn nhau
cùng tồn tại. Trạng thái tự nhiên – theo
Pufendorf – vì vậy, không phải là trạng
thái chiến tranh, mà là trạng thái bất ổn,
và con người không tấn công đồng loại
nếu không bị xâm phạm về thân thể hay
lợi ích của họ.
Kế thừa những tư tưởng trên của
Pufendorf, nhà triết học Đức - Christian
Wolff (1679 - 1754) - cũng khẳng định
rằng, trong trạng thái tự nhiên mọi người
đều tự do và bình đẳng. Từ tự nhiên hình
thành trách nhiệm tự nhiên (natürliche
Rechtspflichten) và quyền tự nhiên
(natürliche Rechte) của con người. Đó là
trách nhiệm với chính mình, trách nhiệm
với Thượng đế và trách nhiệm với những
người khác (Wolff, 1980, tr. 46).
Cũng như Pufendorf, Wolff (1980, tr. 46)
cho rằng con người không thể phát triển
và hoàn thiện mình nếu không có sự trợ
giúp của cộng đồng ngay cả khi họ có
một cuộc sống tốt. “Một điều hiển nhiên
là nhu cầu giúp đỡ của con người rất
lớn, không ai có thể tự hoàn thiện mình
mà không cần sự giúp đỡ của người
khác”. Luật tự nhiên liên kết con người
với nhau giúp con người ngày càng
hoàn thiện hơn và ngăn chặn sự không
hoàn thiện, kết quả của sự liên kết này
là mỗi người được kết nối với sự hoàn
thiện của những người khác và kiềm
chế mọi hành động dẫn đến sự không
hoàn thiện.
NGÔ THỊ MỸ DUNG – MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN TRONG TƯ TƯỞNG18
3. QUYỀN TỰ NHIÊN CỦA CON NGƯỜI
VÀ NGHĨA VỤ CÔNG DÂN
Pufendorf cho rằng luật tự nhiên xác định
quyền tự nhiên của con người và một
nhà nước “hợp lý tính” là nhà nước có
thể đảm bảo được quyền tự nhiên của
con người. Từ luật tự nhiên “tự bảo toàn
sinh mạng” dẫn đến quyền tự nhiên của
con người là “dùng mọi phương tiện để
bảo tồn sự sống”, và, từ luật tự nhiên
“chung sống thành xã hội” dẫn đến
“quyền tự do khế ước” của công dân.
Theo Pufendorf, quyền tự do khế ước là
một trong những quyền tự nhiên cơ bản
của công dân. Dựa trên quyền tự nhiên
này, nhà nước được hình thành. Thông
qua khế ước đầu tiên giữa các thành
viên trong cộng đồng, cùng với quyết
định chung (decretum circa forma
regiminis) của nó, một hình thức nhà
nước tương lai (quân chủ chuyên chế,
quân chủ lập hiến hay dân chủ) sẽ được
định hình. Nội dung của khế ước đầu
tiên là sự thỏa thuận về sự gắn kết và
nhiệm vụ của các thành viên, theo đó
các thành viên thỏa thuận với nhau rằng,
với tư cách là thành viên của một cộng
đồng, họ sẽ luôn nằm trong cộng đồng
và hành động vì sự thịnh vượng và an
toàn chung cho cả cộng đồng (Pufendorf,
2007, tr. 57).
Dựa trên hình thức nhà nước do kế ước
ban đầu lựa chọn, quyền của các cá
nhân sẽ được chuyển giao cho một hoặc
nhiều người lãnh đạo thông qua khế ước
cuối cùng (pactum subjectionis) để thực
hiện những nguyên tắc đã được ký kết
trong khế ước chung đầu tiên. Theo đó,
nhà cầm quyền được phép dùng tất cả
lực lượng và phương tiện để đảm bảo
sự an toàn và thịnh vượng chung của
toàn thể công dân. Bởi đảm bảo an toàn
và thịnh vượng chung là mục đích của
việc hình thành nhà nước nên nhà cầm
quyền không được phép sử dụng quyền
lực được chuyển giao phục vụ cho lợi
ích của mình mà không đồng thời là lợi
ích của dân tộc (Pufendorf, 2007, tr. 67).
Theo Pufendorf (2007, tr. 57), nhà nước
có nhiệm vụ đảm bảo sự an toàn, thịnh
vượng, hòa bình và hạnh phúc cho các
cá nhân. Tuy nhiên, để có thể sống
chung trong một cộng đồng – một nhà
nước - cần phải có những nguyên tắc
cơ bản dạy mỗi cá nhân biết làm thế
nào để trở thành một thành viên thực sự
của nhà nước. Nguyên tắc chung đó là:
“mỗi người đều phải bảo vệ cộng đồng
và phục vụ toàn thể cộng đồng tốt như
anh ta có thể! (“Jedermann muß
Gemeinschaft halten und dem Ganzen
dienen, so gut er kann!”) (Pufendorf,
2007, tr. 21).
Luật tự nhiên xác định quyền tự nhiên
của con người, nhưng những quyền này
gắn liền với nghĩa vụ (trách nhiệm) của
mỗi công dân trong nhà nước. Một trong
những quyền tự nhiên quan trọng của
con người là “dùng mọi phương tiện để
bảo tồn sự sống”, vì vậy, nghĩa vụ đầu
tiên tuyệt đối vô điều kiện của công dân
là “không ai được phép làm tổn hại đến
những người khác” (“niemand anderen
zu schädigen”) (Pufendorf, 2007, tr. 25).
Theo Pufendorf (2007, tr. 25), đây là
nghĩa vụ toàn diện nhất, đơn giản nhất,
nhưng cũng quan trọng nhất, bởi không
có nó thì đời sống cộng đồng không thể
tồn tại. Tuy nhiên, trong những trường
hợp cụ thể, có thể có một người nào đó
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 1 (197) 2015 19
đối xử không tốt với tôi nhưng không
ngăn cản tôi thực hiện các nhiệm vụ của
mình, tôi sẽ để anh ta sống trong hòa
bình. Đối với những người cố tình làm
hại tôi thì tôi có quyền trừng phạt bởi luật
tự nhiên qui định, không để kẻ khác hại
mình (Pufendorf, 2007, tr. 25).
Pufendorf (2007, tr. 25) cho rằng, việc
thực hiện nghĩa vụ công dân không chỉ
giúp bảo vệ tất cả những gì thuộc về tự
nhiên của mỗi người như cơ thể, cuộc
sống, tính mạng mà còn ngăn cản người
khác lấy đi một phần hay toàn bộ những
cái thuộc về anh một cách hợp pháp. Nó
cấm tất cả hành vi bất hợp pháp như tấn
công, trộm cắp và lừa đảo. Không những
thế, nghĩa vụ “không được phép làm tổn
hại đến người khác” buộc cá nhân hoặc
tổ chức gây nên thiệt hại phải chịu trách
nhiệm bồi thường khi gây ra những hậu
quả đối với cá nhân và xã hội. Tuy nhiên
mức độ bồi thường phụ thuộc vào việc
cá nhân hay tổ chức đó có cố ý làm hại
hay không. Trong trường hợp nghiêm
trọng, nhà nước cần bổ sung hình phạt
để ngăn ngừa những hành vi đó, đảm
bảo quyền sống và quyền sở hữu của
công dân.
Trong trạng thái tự nhiên, mọi người đều
bình đẳng, vì vậy nghĩa vụ thứ hai của
công dân – theo Pufendorf (2007, tr. 26) -
là “đối xử bình đẳng với mọi người”
(“jeden anderen als gleichberechtigt
ansehen”). Con người không chỉ là “thực
thể tự nhiên” với những bản năng sinh
tồn mà còn có lòng tự trọng (Pufendorf,
2007, tr. 27). Nếu điều này bị vi phạm
trong bất kỳ hình thức nào cũng sẽ kích
thích bản năng con người giống như khi
họ bị chấn thương trên cơ thể hoặc mất
đi tài sản của mình, vì vậy, họ sẽ dùng
mọi cách để chống lại. Từ “Người”
(“Mensch”) được hiểu là một phẩm giá
nhất định (bestimmte Würde) trong chính
nó, và có nghĩa là: “Tôi không phải là một
con chó, mà là một con người tốt như
bất cứ ai khác!” (“Ich bin kein Hund,
sondern so gut ein Mensch wie jeder
andere!”) (Pufendorf, 2007, tr. 27). Tất cả
mọi người chia sẻ bản chất con người
như vậy. Không ai có thể và muốn đến
với một nhà nước mà trong nó không có
sự bình đẳng tự nhiên. Vì thế, theo
Pufendorf (2007, tr. 28), có thể hiểu
nghĩa vụ thứ hai này là: “Mỗi người tôn
trọng người khác và đối xử với người
khác như là bản chất tự nhiên mà anh ta
có, cụ thể là như một con người!” (“Jeder
achte den anderen und behandle ihn als
einen von Natur ihm gleich Gearteten,
nämlich als Menschen schlechthin!”).
Con người vốn là động vật độc ác, dễ bị
kích động và có khả năng làm hại người
khác nên việc cấm xâm hại, xúc phạm
người khác là cần thiết. Tuy nhiên, con
người cũng đồng thời là động vật yếu
đuối và bất lực nếu không có sự hỗ trợ
của đồng loại, vì vậy, nghĩa vụ thứ ba
của mỗi công dân sống trong cộng đồng
là, “hãy sử dụng người khác nhiều như
họ muốn” (“jedermann dem anderen nütze,
soviel er vermag”) (Pufendorf, 2007, tr.
30). Việc sử dụng sức khỏe và trí tuệ
người khác một cách trực tiếp hoặc gián
tiếp cho lợi ích cộng đồng mà không gây
thiệt hại cho bản thân của cá nhân là
điều cần thiết. Theo Pufendorf (2007, tr.
30), mỗi cá nhân cũng như các tổ chức
nhà nước cần phải gián tiếp khuyến
khích, thúc đẩy sự phát triển những tài
NGÔ THỊ MỸ DUNG – MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN TRONG TƯ TƯỞNG20
năng cá nhân phục vụ cho mục đích
cộng đồng và cho chính bản thân họ.
Việc khuyến khích công dân làm việc và
có cơ hội cống hiến cho cộng đồng là
một trong những nhiệm vụ quan trọng
của nhà nước nhằm tạo ra một xã hội
thịnh vượng và an toàn.
Pufendorf (2007, tr. 35) cho rằng mỗi
người đều có nghĩa vụ với chính mình và
với cộng đồng tùy theo khả năng của
mình. Những người tài năng có thể có
những đóng góp xuất sắc cho nhân loại,
họ sẽ được tôn vinh, được người đời
nhớ đến và đó là phần thưởng tốt nhất
cho những nỗ lực của họ. Những người
giàu có thể giúp những người nghèo với
những khoản đóng góp thích hợp, hay
đơn giản là giúp những người xa lạ một
cách lịch sự khi người ta gặp phải tai nạn
hay các trường hợp tương tự.
Nhìn chung, tư tưởng của Pufendorf về
bản chất tự nhiên của con người, quyền
tự nhiên của con người và vấn đề hình
thành nhà nước có nhiều điểm tương
đồng với với quan điểm của Hobbes.
Cũng như Hobbes, Pufendorf cho rằng
xuất phát từ bản tính tự nhiên là độc ác,
ích kỷ và hám lợi, luật tự nhiên “tự bảo
toàn sinh mạng” được hình thành và con
người có quyền “dùng mọi phương tiện
để bảo tồn sự sống”. Quyền tự nhiên này
gắn liền với nghĩa vụ của con người,
theo đó mỗi cá nhân phải có nghĩa vụ
bảo vệ mạng sống của mình bằng mọi
giá, và để đảm bảo lâu dài mạng sống
của mình, các cá nhân nhất thiết phải
thỏa hiệp với nhau hình thành nhà nước
thông qua khế ước. Tuy nhiên, nếu
Hobbes cho rằng thông qua khế ước,
các cá nhân tự ràng buộc mình với nhau,
chứ không phải với nhà nước, và mọi
quyền lực được chuyển giao cho nhà
nước, vì vậy, nhà nước hoàn toàn không
chịu sự chi phối của các điều khoản
trong khế ước, thì Pufendorf cho rằng
với quyết định chung, các thành viên có
quyền lựa chọn hình thức nhà nước
trong tương lai và cùng với nó là thể chế
chính trị cụ thể. Vì vậy, quyền lực nhà
nước được kiểm soát và người cầm
quyền không được phép sử dụng quyền
lực được chuyển giao để phục vụ cho lợi
ích của mình mà không đồng thời là lợi
ích của dân tộc.
4. KẾT LUẬN
Với việc đề cao niềm tin vào lý tính cũng
như việc xuất phát từ bản tính tự nhiên
của con người để lập luận cho luật tự
nhiên và quyền tự nhiên của con người,
Pufendorf đã trở thành người đầu tiên
đặt nền móng cho phong trào khai sáng
Đức. Tư tưởng pháp quyền của ông đã
để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử tư
tưởng triết học pháp quyền phương Tây
nói chung và triết học pháp quyền Đức
nói riêng.
Mặc dù đánh giá cao giá trị của thần học
đạo đức đối với đời sống tinh thần của
công dân trong một nhà nước, nhưng với
Pufendorf, nhà thờ chỉ đóng vai trò trợ
giúp cho quyền lực nhà nước mà thôi.
Khác với các nhà thần luận tự nhiên –
vừa phản đối giáo hội nhưng lại tin vào
sự tồn tại của Thượng đế, đồng nhất qui
luật Thượng đế với qui luật tự nhiên và
gắn quyền tự nhiên với quyền thiêng
liêng dựa trên niềm tin tôn giáo -
Pufendorf đã tách nhà nước ra khỏi nhà
thờ, tách luật tự nhiên ra khỏi sự ảnh
hưởng của niềm tin Kitô giáo. Nhà nước,
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 1 (197) 2015 21
theo ông, xét đến cùng, xuất phát từ bản
tính tự nhiên của con người và phục vụ
con người.
Với Pufendorf, ý nghĩa và mục đích của
luật tự nhiên là phục vụ cho cuộc sống
hiện tại, chứ không phải là tương lai như
lập luận của các nhà thần học đạo đức
đã làm. Luật tự nhiên xác định bản tính
tự nhiên của con người như nó là, đang
tồn tại trong cuộc sống cộng đồng hiện
tại, chứ không phải hướng con người
vươn đến cuộc sống ở thiên đường sau
khi chết. Nguồn gốc của luật tự nhiên
không phải từ sự mặc khải của Kitô giáo
mà là “sự soi sáng của lý tính về nghĩa
vụ của con người” (Pufendorf, 2007, tr.
15) với tư cách là con người.
Một trong những dấu ấn trong tư tưởng
pháp quyền Pufendorf là ông đã phân
tích quyền tự nhiên của con người trong
mối liên hệ với nghĩa vụ công dân trong
một nhà nước. Theo đó, mỗi cá nhân với
tư cách là thành viên của một nhà nước
phải có nghĩa vụ đối xử bình đẳng với
mọi người, không được phép làm hại
người khác và cống hiến cho xã hội
nhiều như có thể.
Mặc dù còn nhiều hạn chế (luật tự nhiên
là phổ biến, có giá trị ở mọi thời đại; nhà
nước hình thành dựa trên khế ước,...)
bởi tính qui định của lịch sử thời đại,
nhưng nhiều tư tưởng nhân văn trong
triết học pháp quyền Pufendorf đã ảnh
hưởng tích cực đến tư tưởng và các thể
chế chính trị pháp quyền Đức từ đấy về
sau. 
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN
1. Pufendorf, Samuel. 2007. Von den Pflichten des Menschen und Bürgers nach dem
Naturgesetz (Về nghĩa vụ của con người và của công dân theo luật tự nhiên”, (1673), do Klaus
Luig phát hành. Frankfurt am Main: Nxb. Suhrkamp.
2. Wolff, Christian. 1980. Gesammelte Werke (toàn tập): Grundsätze des Natur- und
Völkerrechts (Những nguyên tắc cơ bản của luật tự nhiên và luật quốc tế), t. 19. Frankfurt am
Main: Nxb. Suhrkamp.